Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Ook vooral met het oog op de mededeeling die in de laatste alinea's voorkomt, geloof ik niet dat er bondiger bewys voor de waarheid der geheele strekking van m'n boek denkbaar is dan in dit dokument geleverd wordt. (Szczególnie biorąc pod uwagę informacje zawarte w ostatnich akapitach, nie sądzę, aby można było dostarczyć bardziej zwięzłego dowodu prawdziwości całej treści mojej książki niż to, co jest przedstawione w tym dokumencie; Ook vooral met het oog op de mededeeling die in de laatste alinea's voorkomt – Szczególnie biorąc pod uwagę informacje zawarte w ostatnich akapitach, geloof ik niet dat er bondiger bewys voor de waarheid der geheele strekking van m'n boek denkbaar is– nie sądzę, aby można było dostarczyć bardziej zwięzłego dowodu prawdziwości całej treści mojej książki, dan in dit dokument geleverd wordt – niż to, co jest przedstawione w tym dokumencie).
182
In 'n bataviasche courant werd me verweten dat ik by den heer Brest van Kempen afstapte. (W gazecie batavskiej zarzucono mi, że zatrzymałem się u pana Bresta van Kempena; In 'n bataviasche courant werd me verweten – W gazecie batavskiej zarzucono mi, dat ik by den heer Brest van Kempen afstapte – że zatrzymałem się u pana Bresta van Kempena).
Wel, ik deed dit op zyn uitdrukkelyk verzoek, en 't was van myn kant 'n edelmoedigheid. (Cóż, zrobiłem to na jego wyraźne życzenie i było to z mojej strony szlachetne; Wel, ik deed dit op zyn uitdrukkelyk verzoek – Cóż, zrobiłem to na jego wyraźne życzenie, en 't was van myn kant 'n edelmoedigheid – i było to z mojej strony szlachetne).
De man vreesde voor oproer, waartoe inderdaad reden was. (Człowiek ten obawiał się zamieszek, do których rzeczywiście były powody; De man vreesde voor oproer – Człowiek ten obawiał się zamieszek, waartoe inderdaad reden was – do których rzeczywiście były powody).
Reeds te Lebak had ik al m'n invloed noodig om de bevolking in rust te houden, waarop dan ook in m'n laatsten brief aan den kontroleur gedoeld wordt. (Już w Lebak potrzebowałem całego mojego wpływu, aby utrzymać spokój wśród ludności, co jest również wspomniane w moim ostatnim liście do kontrolera; Reeds te Lebak had ik al m'n invloed noodig – Już w Lebak potrzebowałem całego mojego wpływu, om de bevolking in rust te houden – aby utrzymać spokój wśród ludności, waarop dan ook in m'n laatsten brief aan den kontroleur gedoeld wordt – co jest również wspomniane w moim ostatnim liście do kontrolera).
Het zou 'n verkeerden indruk hebben gemaakt, indien ik by 't verlaten van Bantam blyk had gegeven in onmin met den Resident te zyn, wat dan ook werkelyk het geval niet was. (Wywołałoby to złe wrażenie, gdybym przy opuszczaniu Bantam dał do zrozumienia, że jestem w konflikcie z rezydentem, co faktycznie nie miało miejsca; Het zou 'n verkeerden indruk hebben gemaakt – Wywołałoby to złe wrażenie, indien ik by 't verlaten van Bantam blyk had gegeven in onmin met den Resident te zyn – gdybym przy opuszczaniu Bantam dał do zrozumienia, że jestem w konflikcie z rezydentem, wat dan ook werkelyk het geval niet was – co faktycznie nie miało miejsca).
Maar zeker zou dit wèl 't geval geweest zyn, indien ik toen al de motieven had gekend die hem bewogen moordenaars en dieven de hand boven 't hoofd te houden. (Ale na pewno tak by było, gdybym wtedy znał motywy, które skłoniły go do chronienia morderców i złodziei; Maar zeker zou dit wèl 't geval geweest zyn – Ale na pewno tak by było, indien ik toen al de motieven had gekend – gdybym wtedy znał motywy, die hem bewogen moordenaars en dieven de hand boven 't hoofd te houden – które skłoniły go do chronienia morderców i złodziei).
Gelyk uit den Havelaar blykt, dacht ik slechts aan een door gewoonte verwrongen plichtbesef van de soort als ik sedert jaren overal ontmoet had. (Jak wynika z Havelaara, myślałem tylko o wypaczonym poczuciu obowiązku wynikającym z nawyku, z którym spotykałem się od lat; Gelyk uit den Havelaar blykt – Jak wynika z Havelaara, dacht ik slechts aan een door gewoonte verwrongen plichtbesef – myślałem tylko o wypaczonym poczuciu obowiązku wynikającym z nawyku, van de soort als ik sedert jaren overal ontmoet had – z którym spotykałem się od lat).
Later evenwel ontdekte ik dat het ontzien van den ‘geest des gouvernements’ in dit byzonder geval samenhing met 'n indruk van nog lager soort, van… de allerlaagste soort! (Później jednak odkryłem, że oszczędzanie ‘ducha rządu’ w tym szczególnym przypadku wiązało się z jeszcze niższymi motywami, z… najniższego rodzaju!; Later evenwel ontdekte ik– Później jednak odkryłem, dat het ontzien van den ‘geest des gouvernements’ in dit byzonder geval samenhing met 'n indruk van nog lager soort – że oszczędzanie ‘ducha rządu’ w tym szczególnym przypadku wiązało się z jeszcze niższymi motywami, van… de allerlaagste soort! – z… najniższego rodzaju!).
Het lust me niet, my daarover op dit oogenblik uittelaten. (Nie mam ochoty w tej chwili rozwodzić się na ten temat; Het lust me niet – Nie mam ochoty, my daarover op dit oogenblik uittelaten – rozwodzić się na ten temat w tej chwili).
Misschien is de gewezen minister van kolonien Hasselman genegen den belangstellenden onderzoeker nauwkeuriger intelichten. (Być może były minister kolonii Hasselman zechce dokładniej poinformować zainteresowanego badacza; Misschien is de gewezen minister van kolonien Hasselman – Być może były minister kolonii Hasselman, genegen den belangstellenden onderzoeker nauwkeuriger intelichten – zechce dokładniej poinformować zainteresowanego badacza).
Ook kan deze staatsdienaar – een myner voorgangers te Lebak – getuigen of ik de beschuldiging van ‘over-dryving’ in 't schetsen van den toestand dier provincie verdien? (Ten urzędnik państwowy – jeden z moich poprzedników w Lebak – może również zaświadczyć, czy zasługuję na zarzut ‘przesady’ w opisywaniu stanu tej prowincji; Ook kan deze staatsdienaar – Ten urzędnik państwowy, – een myner voorgangers te Lebak – jeden z moich poprzedników w Lebak, – getuigen of ik de beschuldiging van ‘over-dryving’ in 't schetsen van den toestand dier provincie verdien?– może również zaświadczyć, czy zasługuję na zarzut ‘przesady’ w opisywaniu stanu tej prowincji).
Hy zal erkennen dat ik beneden de waarheid bleef. (Przyzna, że nie doszacowałem prawdy; Hy zal erkennen – Przyzna, dat ik beneden de waarheid bleef – że nie doszacowałem prawdy).
183
Dit zeg ik Van Twist zelf in den ‘Brief aan den Gouverneur-generaal in-ruste’. (To mówię samemu Van Twistowi w ‘Liście do generał-gubernatora w stanie spoczynku’; Dit zeg ik Van Twist zelf – To mówię samemu Van Twistowi, in den ‘Brief aan den Gouverneur-generaal in-ruste’ – w ‘Liście do generał-gubernatora w stanie spoczynku’).
Dat men hem bedrogen had, blyft waar. (To, że został oszukany, pozostaje prawdą; Dat men hem bedrogen had – To, że został oszukany, blyft waar – pozostaje prawdą).
Maar niet gegrond bleek m'n goedige meening dat-i eerlyk man wezen zou. (Ale moje łagodne przekonanie, że jest uczciwym człowiekiem, okazało się nieuzasadnione; Maar niet gegrond bleek m'n goedige meening – Ale moje łagodne przekonanie, dat-i eerlyk man wezen zou – że jest uczciwym człowiekiem, bleek niet gegrond – okazało się nieuzasadnione).
Een eerlyk man tracht te herstellen wat door zyn schuld bedorven werd, en nooit gaf V.T. het geringste blyk dat-i hieraan wilde meewerken. (Uczciwy człowiek stara się naprawić to, co zostało zniszczone z jego winy, a V.T. nigdy nie dał najmniejszego znaku, że chce w tym współpracować; Een eerlyk man tracht te herstellen wat door zyn schuld bedorven werd – Uczciwy człowiek stara się naprawić to, co zostało zniszczone z jego winy, en nooit gaf V.T. het geringste blyk dat-i hieraan wilde meewerken – a V.T. nigdy nie dał najmniejszego znaku, że chce w tym współpracować).
Integendeel! Juist van hèm ging de helsche wenk uit, dat men onder voorwendsel myner mooischryvery – bah! – m'n aanklacht smoren kon. (Przeciwnie! To właśnie od niego wyszła piekielna sugestia, że można stłumić moje oskarżenie pod pretekstem mojej przesadnej pisemnej formy – fuj!; Integendeel! – Przeciwnie!, Juist van hèm ging de helsche wenk uit – To właśnie od niego wyszła piekielna sugestia, dat men onder voorwendsel myner mooischryvery – bah! – m'n aanklacht smoren kon – że można stłumić moje oskarżenie pod pretekstem mojej przesadnej pisemnej formy – fuj!).
184
Dit heeft hy niet gedaan. (Tego nie zrobił; Dit heeft hy niet gedaan – Tego nie zrobił).
My dunkt dat we, na vyftien jaar wachtens, myn tekst voor den juisten mogen houden. (Myślę, że po piętnastu latach oczekiwania możemy uznać mój tekst za właściwy; My dunkt dat we – Myślę, że my, na vyftien jaar wachtens – po piętnastu latach oczekiwania, myn tekst voor den juisten mogen houden – możemy uznać mój tekst za właściwy).
185
Toch Specialiteit voor indische zaken! Toch Liberaal! Toch Lid van de Eerste-Kamer! Toch eere-voorzitter van Mettray! Toch ‘byzonder geacht’ in 't hoogzedelyk en godvruchtig Nederland! (A jednak specjalista do spraw indyjskich! A jednak liberał! A jednak członek Pierwszej Izby! A jednak honorowy przewodniczący Mettray! A jednak ‘szczególnie szanowany’ w wysokiej moralności i pobożnej Holandii!; Toch Specialiteit voor indische zaken! – A jednak specjalista do spraw indyjskich!, Toch Liberaal! – A jednak liberał!, Toch Lid van de Eerste-Kamer! – A jednak członek Pierwszej Izby!, Toch eere-voorzitter van Mettray! – A jednak honorowy przewodniczący Mettray!, Toch ‘byzonder geacht’ in 't hoogzedelyk en godvruchtig Nederland! – A jednak ‘szczególnie szanowany’ w wysokiej moralności i pobożnej Holandii!).
Telkens vraagt men my 'n ‘program’ van Regeeringsvorm, en sommigen meenen zekeren grond tot ontevredenheid te hebben, omdat ik, bittere opmerkingen makende, zoodanig program tot-nog-toe niet meedeelde. (Ciągle pytają mnie o ‘program’ formy rządu, a niektórzy uważają, że mają pewne powody do niezadowolenia, ponieważ, czyniąc gorzkie uwagi, do tej pory nie przedstawiłem takiego programu; Telkens vraagt men my 'n ‘program’ van Regeeringsvorm – Ciągle pytają mnie o ‘program’ formy rządu, en sommigen meenen zekeren grond tot ontevredenheid te hebben – a niektórzy uważają, że mają pewne powody do niezadowolenia, omdat ik, bittere opmerkingen makende, zoodanig program tot-nog-toe niet meedeelde – ponieważ, czyniąc gorzkie uwagi, do tej pory nie przedstawiłem takiego programu).
Eilieve, welk ander program is in toestanden als de onze mogelyk, dan de wenk dien ik gaf in de laatste bladzyden van ‘Pruisen en Nederland’? (Na Boga, jaki inny program jest możliwy w sytuacjach takich jak nasze, niż sugestia, którą dałem na ostatnich stronach ‘Prus i Holandii’?; Eilieve, welk ander program is in toestanden als de onze mogelyk – Na Boga, jaki inny program jest możliwy w sytuacjach takich jak nasze, dan de wenk dien ik gaf in de laatste bladzyden van ‘Pruisen en Nederland’? – niż sugestia, którą dałem na ostatnich stronach ‘Prus i Holandii’?).
Wetten en bepalingen baten niets, zoo lang men de uitvoering daarvan en het toezicht daarover, opdraagt aan schelmen. (Prawa i przepisy nic nie dają, dopóki ich wykonanie i nadzór nad nimi powierza się łotrom; Wetten en bepalingen baten niets – Prawa i przepisy nic nie dają, zoo lang men de uitvoering daarvan en het toezicht daarover, opdraagt aan schelmen – dopóki ich wykonanie i nadzór nad nimi powierza się łotrom).
Ook hier is de leer toepasselyk die er te halen valt uit het voorval op 'n audientie by den Keizer van Rusland, dat ik aanhaalde in m'n eerste brochure over Vryen-arbeid, uitgaaf 1873, blz. 137. (Tutaj również ma zastosowanie lekcja, którą można wyciągnąć z wydarzenia podczas audiencji u cesarza Rosji, które przytoczyłem w mojej pierwszej broszurze o wolnej pracy, wydanie z 1873 roku, strona 137; Ook hier is de leer toepasselyk – Tutaj również ma zastosowanie lekcja, die er te halen valt uit het voorval op 'n audientie by den Keizer van Rusland – którą można wyciągnąć z wydarzenia podczas audiencji u cesarza Rosji, dat ik aanhaalde in m'n eerste brochure over Vryen-arbeid, uitgaaf 1873, blz. 137 – które przytoczyłem w mojej pierwszej broszurze o wolnej pracy, wydanie z 1873 roku, strona 137).
186
Vgl. blzz. 242 en 243. Ook de Noot op 't woord amokh op blz. 275. Moeten dan volstrekt de gruwelen van Cawnpore in ons lief Insulinde herhaald worden? (Porównaj strony 242 i 243. Także przypis do słowa "amokh" na stronie 275. Czy zatem okropności z Cawnpore muszą być bezwzględnie powtórzone w naszej ukochanej Insulindzie?; Vgl. blzz. 242 en 243 – porównaj strony 242 i 243, Ook de Noot op 't woord amokh op blz. 275 – także przypis do słowa "amokh" na stronie 275, Moeten dan volstrekt de gruwelen van Cawnpore in ons lief Insulinde herhaald worden? – czy okropności z Cawnpore muszą być powtórzone w naszej ukochanej Insulindzie?).
En wat anders dan woest uitbersten zal ten-laatste den lang getrapten – en daardoor gedemoralizeerden – Javaan overblyven? (I co innego, jak tylko dzikie wybuchy pozostanie na koniec długo uciskanemu – i przez to zdemoralizowanemu – Jawajczykowi?; En wat anders dan woest uitbersten zal ten-laatste den lang getrapten – i co innego, jak tylko dzikie wybuchy pozostanie na koniec długo uciskanemu, en daardoor gedemoralizeerden – Javaan overblyven? – i przez to zdemoralizowanemu – Jawajczykowi?).
Op welke Buitenplaats zullen dan de Van Twisten zitten, zy die de schuld dragen aan 'n woede zooals voorspeld wordt in Sentots vloekzang? (Na którym z Dworów będą wtedy siedzieć Van Twistenowie, ci, którzy są winni gniewu, jak przewidziano w klątwie Sentota?; Op welke Buitenplaats zullen dan de Van Twisten zitten – na którym z Dworów będą wtedy siedzieć Van Twistenowie, zy die de schuld dragen aan 'n woede zooals voorspeld wordt in Sentots vloekzang? – ci, którzy są winni gniewu, jak przewidziano w klątwie Sentota?).
187
Ministers in bezigheid. (Ministrowie przy pracy; Ministers in bezigheid – ministrowie przy pracy).
Daaronder waren er die hun verheffing te danken hadden aan de door den Havelaar teweeggebrachte ‘rilling’. (Wśród nich byli tacy, którzy swoje wywyższenie zawdzięczali "dreszczowi" wywołanemu przez Havelaara; Daaronder waren er die hun verheffing te danken hadden aan de door den Havelaar teweeggebrachte ‘rilling’ – wśród nich byli tacy, którzy swoje wywyższenie zawdzięczali "dreszczowi" wywołanemu przez Havelaara).
Kort na de verschyning van dat werk benoemde men een indischen rykworder tot Minister van Kolonien. (Krótko po pojawieniu się tej pracy mianowano indyjskiego bogacza na Ministra Kolonii; Kort na de verschyning van dat werk – krótko po pojawieniu się tej pracy, benoemde men een indischen rykworder tot Minister van Kolonien – mianowano indyjskiego bogacza na Ministra Kolonii).
Hy zou zorgen dat ‘geschiedenissen als van Saïdjah voortaan tot de onmogelykheden behooren zouden’! (Miał dopilnować, aby "historie takie jak ta o Saïdjah odtąd należały do niemożliwości"; Hy zou zorgen dat ‘geschiedenissen als van Saïdjah voortaan tot de onmogelykheden behooren zouden’! – miał dopilnować, aby "historie takie jak ta o Saïdjah odtąd należały do niemożliwości").
Wat hy gedaan heeft om dien vromen wensch te bereiken weet ik niet. (Nie wiem, co zrobił, aby osiągnąć to pobożne życzenie; Wat hy gedaan heeft om dien vromen wensch te bereiken weet ik niet – nie wiem, co zrobił, aby osiągnąć to pobożne życzenie).
En dat weet niemand. (I tego nikt nie wie; En dat weet niemand – i tego nikt nie wie).
In-plaats daarvan heeft hy de Natie met den liefelyken oorlog op den Sumatraschen noordhoek begiftigd. (Zamiast tego obdarzył Naród miłym wojną na północnym krańcu Sumatry; In-plaats daarvan heeft hy de Natie met den liefelyken oorlog op den Sumatraschen noordhoek begiftigd – zamiast tego obdarzył Naród miłym wojną na północnym krańcu Sumatry).
188
Deze laatste beide volzinnen zyn later bygevoegd. (Te ostatnie dwa zdania zostały dodane później; Deze laatste beide volzinnen zyn later bygevoegd – te ostatnie dwa zdania zostały dodane później).
Ik erken, in 1859 niet voorzien te hebben dat het hier bedoelde volkje my zou toejuichen. (Przyznaję, że w 1859 roku nie przewidziałem, że wspomniany tu lud będzie mnie oklaskiwał; Ik erken, in 1859 niet voorzien te hebben – przyznaję, że w 1859 roku nie przewidziałem, dat het hier bedoelde volkje my zou toejuichen – że wspomniany tu lud będzie mnie oklaskiwał).
Toch had ik 't kunnen weten. (Jednak mogłem to wiedzieć; Toch had ik 't kunnen weten – jednak mogłem to wiedzieć).
't Ligt in den aard der zaak dat schelmen 't luidst meeschreeuwen als er ‘houdt den dief’ wordt geroepen. (To leży w naturze rzeczy, że łajdacy najgłośniej krzyczą, gdy wołają "łapać złodzieja"; 't Ligt in den aard der zaak dat schelmen 't luidst meeschreeuwen als er ‘houdt den dief’ wordt geroepen – to leży w naturze rzeczy, że łajdacy najgłośniej krzyczą, gdy wołają "łapać złodzieja").
189
Dat weerleggen is dan ook niet beproefd. (To obalenie również nie zostało wypróbowane; Dat weerleggen is dan ook niet beproefd – to obalenie również nie zostało wypróbowane).
Op één uitzondering na – die welke ik behandelde in Noot 151 – heeft men nooit openlyk eenig in den Havelaar vermeld feit in twyfel durven trekken. (Z wyjątkiem jednego – który omówiłem w przypisie 151 – nigdy nie odważono się publicznie kwestionować żadnego faktu wymienionego w Havelaara; Op één uitzondering na – die welke ik behandelde in Noot 151 – z wyjątkiem jednego – który omówiłem w przypisie 151, heeft men nooit openlyk eenig in den Havelaar vermeld feit in twyfel durven trekken – nigdy nie odważono się publicznie kwestionować żadnego faktu wymienionego w Havelaara).
190
Nu niet meer, kiezers! (Teraz już nie, wyborcy!; Nu niet meer, kiezers – teraz już nie, wyborcy!).
Ik zou me waarlyk zeer misplaatst voelen in uwe Kamer, tegenover uw ministers! (Czułbym się naprawdę bardzo nie na miejscu w waszej Izbie, naprzeciwko waszych ministrów!; Ik zou me waarlyk zeer misplaatst voelen in uwe Kamer, tegenover uw ministers – czułbym się naprawdę bardzo nie na miejscu w waszej Izbie, naprzeciwko waszych ministrów!).
Ook daaromtrent beroep ik my op m'n werkjen over Specialiteiten. (Także w tym względzie odwołuję się do mojej pracy o Specjalnościach; Ook daaromtrent beroep ik my op m'n werkjen over Specialiteiten – także w tym względzie odwołuję się do mojej pracy o Specjalnościach).
191
Van Twist gaat by z'n medegrondbezitters – onverschillig van welke z.g.n. staatkundige kleur – nog altyd voor byzonder achtenswaardig door. (Van Twist jest wciąż uważany za szczególnie godnego szacunku przez swoich współwłaścicieli ziemskich – niezależnie od ich tzw. politycznego koloru; Van Twist gaat by z'n medegrondbezitters – onverschillig van welke z.g.n. staatkundige kleur – Van Twist jest wciąż uważany za szczególnie godnego szacunku przez swoich współwłaścicieli ziemskich – niezależnie od ich tzw. politycznego koloru, nog altyd voor byzonder achtenswaardig door – wciąż uważany za szczególnie godnego szacunku).
Hy spreekt mee over indische zaken, niet alleen alsof er niets op hem viel aantemerken, maar zelfs op den toon van 'n deskundige en bevoegde by uitnemendheid. (Mówi o sprawach indyjskich, nie tylko jakby nie było na niego żadnych zarzutów, ale nawet w tonie eksperta i wyjątkowego autorytetu; Hy spreekt mee over indische zaken – mówi o sprawach indyjskich, niet alleen alsof er niets op hem viel aantemerken – nie tylko jakby nie było na niego żadnych zarzutów, maar zelfs op den toon van 'n deskundige en bevoegde by uitnemendheid – ale nawet w tonie eksperta i wyjątkowego autorytetu).
En de Natie neemt er genoegen mee! (A Naród się z tym godzi!; En de Natie neemt er genoegen mee! – a Naród się z tym godzi!).
192
Nederlanders, dit is geschied! (Holendrzy, to się stało!; Nederlanders, dit is geschied! – Holendrzy, to się stało!).
Tot schande van Uw Regeering in Indie, werd die vuistslag in 't aangezicht uwer Marine gegeven, en de eer der uitvinding van deze laagheid komt weer den verheven Landvoogd toe, die geen tyd had om Havelaar te hooren. (Na hańbę waszego rządu w Indiach, ten cios pięścią w twarz waszej Marynarki został zadany, a zaszczyt wynalezienia tej podłości znowu przypada szlachetnemu Namiestnikowi, który nie miał czasu, aby wysłuchać Havelaara; Tot schande van Uw Regeering in Indie – na hańbę waszego rządu w Indiach, werd die vuistslag in 't aangezicht uwer Marine gegeven – ten cios pięścią w twarz waszej Marynarki został zadany, en de eer der uitvinding van deze laagheid komt weer den verheven Landvoogd toe – a zaszczyt wynalezienia tej podłości znowu przypada szlachetnemu Namiestnikowi, die geen tyd had om Havelaar te hooren – który nie miał czasu, aby wysłuchać Havelaara).
193
Ziehier eindelyk den regel die den titel van 't boek stempelt tot epigram. (Oto w końcu linia, która czyni tytuł książki epigramem; Ziehier eindelyk den regel die den titel van 't boek stempelt tot epigram – oto w końcu linia, która czyni tytuł książki epigramem).
't Is verdrietig schryven voor lezers die men alles moet uitleggen. (Smutno pisać dla czytelników, którym wszystko trzeba tłumaczyć; 't Is verdrietig schryven voor lezers die men alles moet uitleggen – smutno pisać dla czytelników, którym wszystko trzeba tłumaczyć).
194
Op de beide vragen die 't boek besluiten, ontving ik nog altyd geen antwoord. (Na oba pytania, które kończą książkę, wciąż nie otrzymałem odpowiedzi; Op de beide vragen die 't boek besluiten – na oba pytania, które kończą książkę, ontving ik nog altyd geen antwoord – wciąż nie otrzymałem odpowiedzi).
Waarschynlyk houdt de koning zich bezig met belangryker zaken dan rechtdoen en 't behouden van Insulinde voor Nederland. (Prawdopodobnie król zajmuje się ważniejszymi sprawami niż sprawiedliwość i zachowanie Insulindii dla Holandii; Waarschynlyk houdt de koning zich bezig met belangryker zaken – prawdopodobnie król zajmuje się ważniejszymi sprawami, dan rechtdoen en 't behouden van Insulinde voor Nederland – niż sprawiedliwość i zachowanie Insulindii dla Holandii).
Ik zal Z.M. 'n exemplaar van deze nieuwe uitgaaf aanbieden, en in afwachting van beter succes – evenals m'n vriend Chresos uit de Minnebrieven, doch altyd onder protest – vertellinkjes dichten voor 'n Publiek dat niet lezen kan. (Oferuję Jego Królewskiej Mości egzemplarz tego nowego wydania, a w oczekiwaniu na lepszy sukces – podobnie jak mój przyjaciel Chresos z Minnebrieven, zawsze jednak pod protestem – piszę opowiastki dla Publiczności, która nie umie czytać; Ik zal Z.M. 'n exemplaar van deze nieuwe uitgaaf aanbieden – oferuję Jego Królewskiej Mości egzemplarz tego nowego wydania, en in afwachting van beter succes – a w oczekiwaniu na lepszy sukces, evenals m'n vriend Chresos uit de Minnebrieven, doch altyd onder protest – podobnie jak mój przyjaciel Chresos z Minnebrieven, zawsze jednak pod protestem, vertellinkjes dichten voor 'n Publiek dat niet lezen kan – piszę opowiastki dla Publiczności, która nie umie czytać).
Immers, indien dit niet het geval was, zou de Natie hebben aangedrongen op recht in de Havelaarszaak! (W końcu, gdyby tak nie było, Naród domagałby się sprawiedliwości w sprawie Havelaara!; Immers, indien dit niet het geval was – w końcu, gdyby tak nie było, zou de Natie hebben aangedrongen op recht in de Havelaarszaak – Naród domagałby się sprawiedliwości w sprawie Havelaara!).
Volgens de laatste berichten uit Indiën is Lebak een woesteny. (Według ostatnich doniesień z Indii, Lebak jest pustynią; Volgens de laatste berichten uit Indiën – według ostatnich doniesień z Indii, is Lebak een woesteny – Lebak jest pustynią).
Geheele dorpen zyn uitgestorven. (Całe wioski wymarły; Geheele dorpen zyn uitgestorven – całe wioski wymarły).
nieder-ingelheim, Augustus, 1881. (nieder-ingelheim, sierpień 1881; nieder-ingelheim, Augustus, 1881 – nieder-ingelheim, sierpień 1881).
Aantekeningen
1) De cyfers tusschen haakjes verwyzen naar Noten achter het werk. (Cyfry w nawiasach odsyłają do Przypisów na końcu pracy; De cyfers tusschen haakjes verwyzen naar Noten achter het werk – cyfry w nawiasach odsyłają do Przypisów na końcu pracy).
2) Frits zegt: ijd en eit rijmt niet, althans niet in Friesland en Zeeland. Die Sjaalman schijnt dan niet eens verzen te maken, die deugen. 't Is waar, 't was in zijn jeugd. B. Droogstoppel.60 (Frits mówi: "ijd" i "eit" nie rymują się, przynajmniej nie we Fryzji i Zelandii. Ten Sjaalman nie wydaje się nawet pisać dobrych wierszy. To prawda, to było w jego młodości. B. Droogstoppel. 60; Frits zegt: ijd en eit rijmt niet, althans niet in Friesland en Zeeland – Frits mówi: "ijd" i "eit" nie rymują się, przynajmniej nie we Fryzji i Zelandii, Die Sjaalman schijnt dan niet eens verzen te maken, die deugen – ten Sjaalman nie wydaje się nawet pisać dobrych wierszy, 't Is waar, 't was in zijn jeugd – to prawda, to było w jego młodości, B. Droogstoppel. 60 – B. Droogstoppel. 60).
3) Uitgaaf van 1873, blz. 97, vlgg. waar tevens de oorzaak wordt verklaard die, nà den Havelaar, me dwong tot het betreden van breeder terrein dan de zaken in Indie. (Wydanie z 1873 roku, strona 97 i następne, gdzie wyjaśniono również przyczynę, która po Havelaara zmusiła mnie do wkroczenia na szerszy teren niż sprawy w Indiach; Uitgaaf van 1873, blz. 97, vlgg. – wydanie z 1873 roku, strona 97 i następne, waar tevens de oorzaak wordt verklaard die, nà den Havelaar, me dwong tot het betreden van breeder terrein dan de zaken in Indie – gdzie wyjaśniono również przyczynę, która po Havelaara zmusiła mnie do wkroczenia na szerszy teren niż sprawy w Indiach).
4) Zeker! Zie de laatste bladzyden van ‘Pruisen en Nederland’. (Z pewnością! Zobacz ostatnie strony "Prusy i Holandia"; Zeker! Zie de laatste bladzyden van ‘Pruisen en Nederland’ – z pewnością! Zobacz ostatnie strony "Prusy i Holandia").
5) Dat Atjeh zou veroverd en de Atjinees overwonnen zyn, is 'n leugen. (Twierdzenie, że Aceh został podbity, a Aceheńczycy pokonani, jest kłamstwem; Dat Atjeh zou veroverd en de Atjinees overwonnen zyn – twierdzenie, że Aceh został podbity, a Aceheńczycy pokonani, is 'n leugen – jest kłamstwem).
6) Zie ter toelichting der karakteristieke frekwentie van dusdanig misvatten, het aardig voorval op 'n audientie by den Keizer van Rusland, medegedeeld in m'n brochure over Vryen-arbeid, uitgaaf 1873, blz. 137. (Patrz dla wyjaśnienia charakterystycznej częstotliwości takich nieporozumień, ciekawy incydent podczas audiencji u Cesarza Rosji, opisany w mojej broszurze o Wolnej Pracy, wydanie z 1873 roku, strona 137; Zie ter toelichting der karakteristieke frekwentie van dusdanig misvatten – patrz dla wyjaśnienia charakterystycznej częstotliwości takich nieporozumień, het aardig voorval op 'n audientie by den Keizer van Rusland – ciekawy incydent podczas audiencji u Cesarza Rosji, medegedeeld in m'n brochure over Vryen-arbeid, uitgaaf 1873, blz. 137 – opisany w mojej broszurze o Wolnej Pracy, wydanie z 1873 roku, strona 137).
7) Ik kan op m'n woord verzekeren dat dit in den meest letterlyken zin een der oorzaken is van de herhaalde vertraging in de Geschiedenis van Woutertje. (Mogę na słowo zapewnić, że to w najbardziej dosłownym sensie jedna z przyczyn wielokrotnych opóźnień w Historii Woutera; Ik kan op m'n woord verzekeren dat dit in den meest letterlyken zin – mogę na słowo zapewnić, że to w najbardziej dosłownym sensie, een der oorzaken is van de herhaalde vertraging in de Geschiedenis van Woutertje – jedna z przyczyn wielokrotnych opóźnień w Historii Woutera).
8) De moedige Atjinezen die hun land verdedigen, heeten tegenwoordig ‘kwaadwilligen’. (Odważni Aceheńczycy, którzy bronią swojego kraju, są obecnie nazywani "złoczyńcami"; De moedige Atjinezen die hun land verdedigen – odważni Aceheńczycy, którzy bronią swojego kraju, heeten tegenwoordig ‘kwaadwilligen’ – są obecnie nazywani "złoczyńcami").
9) Ziedáár Mémoires! (Oto Pamiętniki!; Ziedáár Mémoires! – oto Pamiętniki!).
Toch blyft het by de onmiskenbare waarde van dat werk te betreuren dat de schryver gemeend heeft… hoe zal ik me uitdrukken? (Niemniej jednak, mimo niepodważalnej wartości tej pracy, należy ubolewać, że autor uznał… jak to wyrazić?; Toch blyft het by de onmiskenbare waarde van dat werk te betreuren – niemniej jednak, mimo niepodważalnej wartości tej pracy, należy ubolewać, dat de schryver gemeend heeft… hoe zal ik me uitdrukken? – że autor uznał… jak to wyrazić?).
Godbewaarme dat ik schandaal zou aanpryzen, maar de menschkundige lezer voelt by 't volgen van de biografien der beide van Lennepen, dat er hier-en-daar iets moet overgeslagen zyn. (Boże uchowaj mnie przed propagowaniem skandalu, ale czytelnik znający się na ludziach zauważa, śledząc biografie obu van Lennepenów, że tu i ówdzie coś musiało zostać pominięte; Godbewaarme dat ik schandaal zou aanpryzen – Boże uchowaj mnie przed propagowaniem skandalu, maar de menschkundige lezer voelt by 't volgen van de biografien der beide van Lennepen – ale czytelnik znający się na ludziach zauważa, śledząc biografie obu van Lennepenów, dat er hier-en-daar iets moet overgeslagen zyn – że tu i ówdzie coś musiało zostać pominięte).
Hoe dankbaar ook voor de kostbare bydragen tot de kennis der zeden van dien tyd, wordt toch het oog vermoeid van de vlekkeloosheid der twee brave Hendrikken waaraan de auteur 't aanzyn dankt. (Jakże wdzięczny jestem za cenne wkłady w znajomość obyczajów tamtych czasów, jednak oko męczy się od nieskazitelności tych dwóch szlachetnych Hendrików, którym autor zawdzięcza swoje istnienie; Hoe dankbaar ook voor de kostbare bydragen tot de kennis der zeden van dien tyd – jakże wdzięczny jestem za cenne wkłady w znajomość obyczajów tamtych czasów, wordt toch het oog vermoeid van de vlekkeloosheid der twee brave Hendrikken waaraan de auteur 't aanzyn dankt – jednak oko męczy się od nieskazitelności tych dwóch szlachetnych Hendrików, którym autor zawdzięcza swoje istnienie).
Het gekste is dat Jakob van Lennep zelf noch ‘brave Hendrik’ was, noch lust had er voor doortegaan. (Najśmieszniejsze jest to, że Jakob van Lennep sam nie był "szlachetnym Henrykiem" ani nie miał ochoty za takiego uchodzić; Het gekste is dat Jakob van Lennep zelf noch ‘brave Hendrik’ was – najśmieszniejsze jest to, że Jakob van Lennep sam nie był "szlachetnym Henrykiem", noch lust had er voor doortegaan – ani nie miał ochoty za takiego uchodzić).
