Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Maar men vergete niet dat het oordeel van den lezer over 't al of niet noodzakelyke eener afwyking, dikwyls valsch is, omdat hy vóór de katastrofe niet weten kan wat al of niet vereischt wordt tot geleidelyke ontwikkeling der toestanden. (Ale nie zapominajmy, że ocena czytelnika co do konieczności lub braku konieczności dygresji często jest fałszywa, ponieważ przed katastrofą nie może on wiedzieć, co jest wymagane do stopniowego rozwijania sytuacji; maar men vergete niet dat het oordeel van den lezer over 't al of niet noodzakelyke eener afwyking – ale nie zapominajmy, że ocena czytelnika co do konieczności lub braku konieczności dygresji, dikwyls valsch is – często jest fałszywa, omdat hy vóór de katastrofe niet weten kan – ponieważ przed katastrofą nie może on wiedzieć, wat al of niet vereischt wordt tot geleidelyke ontwikkeling der toestanden – co jest wymagane do stopniowego rozwijania sytuacji).
En wanneer hy nà de katastroof 't boek weder opneemt – van boeken die men slechts éénmaal leest, spreek ik niet – en zelfs dan nog meent dat deze of gene afwyking wel had kunnen gemist worden zonder schade voor den indruk van 't geheel, blyft het altyd de vraag of hy van 't geheel denzelfden indruk zou verkregen hebben, wanneer niet de schryver op meer of min kunstige wyze hem daartoe gebracht had, juist door de afwykingen die den oppervlakkig oordeelenden lezer overtollig voorkomen. (A gdy po katastrofie ponownie weźmie książkę – nie mówię tu o książkach, które czyta się tylko raz – i nadal uważa, że ta czy inna dygresja mogła zostać pominięta bez szkody dla wrażenia całości, zawsze pozostaje pytanie, czy miałby to samo wrażenie, gdyby autor nie doprowadził go do tego w bardziej lub mniej artystyczny sposób, właśnie przez dygresje, które powierzchownie oceniający czytelnik uważa za zbędne; en wanneer hy nà de katastroof 't boek weder opneemt – a gdy po katastrofie ponownie weźmie książkę, van boeken die men slechts éénmaal leest, spreek ik niet – nie mówię tu o książkach, które czyta się tylko raz, en zelfs dan nog meent dat deze of gene afwyking wel had kunnen gemist worden zonder schade voor den indruk van 't geheel – i nadal uważa, że ta czy inna dygresja mogła zostać pominięta bez szkody dla wrażenia całości, blyft het altyd de vraag of hy van 't geheel denzelfden indruk zou verkregen hebben – zawsze pozostaje pytanie, czy miałby to samo wrażenie, wanneer niet de schryver op meer of min kunstige wyze hem daartoe gebracht had – gdyby autor nie doprowadził go do tego w bardziej lub mniej artystyczny sposób, juist door de afwykingen die den oppervlakkig oordeelenden lezer overtollig voorkomen – właśnie przez dygresje, które powierzchownie oceniający czytelnik uważa za zbędne).
Meent ge dat Amy Robsart's dood u zoo treffen zou, als ge vreemdeling waart geweest in de hallen van Kenilworth? (Czy sądzisz, że śmierć Amy Robsart tak by cię poruszyła, gdybyś był obcy w salach Kenilworth?; meent ge dat Amy Robsart's dood u zoo treffen zou – czy sądzisz, że śmierć Amy Robsart tak by cię poruszyła, als ge vreemdeling waart geweest in de hallen van Kenilworth – gdybyś był obcy w salach Kenilworth).
En gelooft ge dat er geen verband is – verband door tegenstelling – tusschen de ryke kleeding waarin de onwaardige Leicester zich aan haar vertoonde, en de zwartheid zyner ziel? (I czy wierzysz, że nie ma związku – związku przez kontrast – między bogatym strojem, w którym niegodny Leicester się jej przedstawił, a czernią jego duszy?; en gelooft ge dat er geen verband is – i czy wierzysz, że nie ma związku, verband door tegenstelling – związku przez kontrast, tusschen de ryke kleeding waarin de onwaardige Leicester zich aan haar vertoonde – między bogatym strojem, w którym niegodny Leicester się jej przedstawił, en de zwartheid zyner ziel – a czernią jego duszy).
Gevoelt ge niet dat Lester – ieder weet dit, die den man kent uit andere bronnen dan uit den roman alleen – dat hy oneindig lager stond dan hy geschetst wordt in den Kenilworth? (Czy nie czujesz, że Lester – każdy, kto zna człowieka z innych źródeł niż tylko z powieści, wie – że stał nieskończenie niżej niż jest przedstawiony w Kenilworth?; gevoelt ge niet dat Lester – czy nie czujesz, że Lester, ieder weet dit, die den man kent uit andere bronnen dan uit den roman alleen – każdy, kto zna człowieka z innych źródeł niż tylko z powieści, wie, dat hy oneindig lager stond dan hy geschetst wordt in den Kenilworth – że stał nieskończenie niżej niż jest przedstawiony w Kenilworth).
Maar de groote romanschryver die liever boeide door kunstige rangschikking van kleuren dan door grofheid van kleur, achtte het beneden zich zyn penseel te doopen in al het slyk en in al het bloed dat er kleefde aan den onwaardigen gunsteling van Elizabeth. (Ale wielki powieściopisarz, który wolał fascynować artystycznym układem kolorów niż ich brutalnością, uznał za poniżej swojej godności zanurzenie pędzla w całym brudzie i krwi, które przylgnęły do niegodnego faworyta Elżbiety; maar de groote romanschryver – ale wielki powieściopisarz, die liever boeide door kunstige rangschikking van kleuren dan door grofheid van kleur – który wolał fascynować artystycznym układem kolorów niż ich brutalnością, achtte het beneden zich zyn penseel te doopen in al het slyk en in al het bloed – uznał za poniżej swojej godności zanurzenie pędzla w całym brudzie i krwi, dat er kleefde aan den onwaardigen gunsteling van Elizabeth – które przylgnęły do niegodnego faworyta Elżbiety).
Hy wilde slechts één stip aanwyzen in den poel van vuil, maar verstond het, zulke stippen te doen in 't oog vallen door de tinten die hy in zyn onsterfelyke geschriften daarnáást legde. (Chciał wskazać tylko jedną plamę w kałuży brudu, ale rozumiał, jak sprawić, by te plamy rzucały się w oczy przez odcienie, które umieszczał obok nich w swoich nieśmiertelnych pismach; hy wilde slechts één stip aanwyzen in den poel van vuil – chciał wskazać tylko jedną plamę w kałuży brudu, maar verstond het – ale rozumiał, zulke stippen te doen in 't oog vallen door de tinten die hy in zyn onsterfelyke geschriften daarnáást legde – jak sprawić, by te plamy rzucały się w oczy przez odcienie, które umieszczał obok nich w swoich nieśmiertelnych pismach).
Wie nu al dat daarnaast gelegde als overtollig meent te kunnen verwerpen, verliest geheel uit het oog dat men dan, om effekt te-weeg te brengen, zou moeten overgaan tot de school die sedert 1830 zoolang in Frankryk gebloeid heeft, schoon ik ter-eere van dat land zeggen moet dat de schryvers die in dit opzicht het meest zondigden tegen den goeden smaak, juist in 't buitenland, en niet in Frankryk zelf, den grootsten opgang maakten. (Kto teraz uważa, że wszystko, co zostało dodane obok, można odrzucić jako zbędne, całkowicie zapomina, że wtedy, aby wywołać efekt, trzeba by przejść do szkoły, która od 1830 roku kwitła we Francji, choć muszę na cześć tego kraju powiedzieć, że pisarze, którzy w tym zakresie najbardziej grzeszyli przeciwko dobremu smakowi, największy sukces odnieśli właśnie za granicą, a nie we Francji; wie nu al dat daarnaast gelegde als overtollig meent te kunnen verwerpen – kto teraz uważa, że wszystko, co zostało dodane obok, można odrzucić jako zbędne, verliest geheel uit het oog dat men dan – całkowicie zapomina, że wtedy, om effekt te-weeg te brengen – aby wywołać efekt, zou moeten overgaan tot de school die sedert 1830 zoolang in Frankryk gebloeid heeft – trzeba by przejść do szkoły, która od 1830 roku kwitła we Francji, schoon ik ter-eere van dat land zeggen moet dat de schryvers die in dit opzicht het meest zondigden tegen den goeden smaak – choć muszę na cześć tego kraju powiedzieć, że pisarze, którzy w tym zakresie najbardziej grzeszyli przeciwko dobremu smakowi, juist in 't buitenland, en niet in Frankryk zelf, den grootsten opgang maakten – największy sukces odnieśli właśnie za granicą, a nie we Francji).
Die school – ik hoop en geloof dat ze uitgebloeid heeft – vond het gemakkelyk met volle hand te grypen in plassen van bloed, en daarmee groote kladden te werpen op de schildery, dat men die zien zou in de verte! (Ta szkoła – mam nadzieję i wierzę, że już wymarła – łatwo znalazła sposób na zanurzenie rąk w kałużach krwi i rzucenie wielkich plam na obraz, aby były widoczne z daleka!; die school – ik hoop en geloof dat ze uitgebloeid heeft – ta szkoła – mam nadzieję i wierzę, że już wymarła, vond het gemakkelyk met volle hand te grypen in plassen van bloed – łatwo znalazła sposób na zanurzenie rąk w kałużach krwi, en daarmee groote kladden te werpen op de schildery, dat men die zien zou in de verte – i rzucenie wielkich plam na obraz, aby były widoczne z daleka).
Ze zyn dan ook met minder inspanning te schilderen, die ruwe strepen van rood en zwart, dan de fyne trekken te penseelen die er staan in den kelk eener lelie. (Te rude pociągnięcia czerwieni i czerni są łatwiejsze do namalowania niż delikatne linie w kielichu lilii; ze zyn dan ook met minder inspanning te schilderen – te rude pociągnięcia czerwieni i czerni są łatwiejsze do namalowania, dan de fyne trekken te penseelen die er staan in den kelk eener lelie – niż delikatne linie w kielichu lilii).
Dáárom dan ook koos die school meestal koningen tot helden van haar verhalen, liefst uit den tyd toen de volkeren nog onmondig waren. (Dlatego też ta szkoła najczęściej wybierała królów na bohaterów swoich opowieści, najlepiej z czasów, gdy narody były jeszcze nieświadome; dáárom dan ook koos die school meestal koningen tot helden van haar verhalen – dlatego też ta szkoła najczęściej wybierała królów na bohaterów swoich opowieści, liefst uit den tyd toen de volkeren nog onmondig waren – najlepiej z czasów, gdy narody były jeszcze nieświadome).
Zie, de droefheid des konings vertaalt men op 't papier in volksgehuil… zyn toorn biedt den schryver gelegenheid tot het dooden van duizenden op 't slagveld… zyn fouten geven ruimte tot het schilderen van hongersnood en pest… dat alles geeft werk aan grove penseelen! (Patrz, smutek króla przekłada się na papierze na lamenty ludu… jego gniew daje pisarzowi okazję do zabicia tysięcy na polu bitwy… jego błędy dają miejsce na malowanie głodu i zarazy… to wszystko daje pracę grubym pędzlom!; zie, de droefheid des konings vertaalt men op 't papier in volksgehuil – patrz, smutek króla przekłada się na papierze na lamenty ludu, zyn toorn biedt den schryver gelegenheid tot het dooden van duizenden op 't slagveld – jego gniew daje pisarzowi okazję do zabicia tysięcy na polu bitwy, zyn fouten geven ruimte tot het schilderen van hongersnood en pest – jego błędy dają miejsce na malowanie głodu i zarazy, dat alles geeft werk aan grove penseelen – to wszystko daje pracę grubym pędzlom).
Als ge niet getroffen zyt door de stomme akeligheid van een lyk dat daar ligt, er is plaats in myn verhaal voor een slachtoffer dat nog stuiptrekt en gilt! (Jeśli nie porusza cię nieme okropieństwo leżącego tam ciała, w mojej opowieści jest miejsce na ofiarę, która jeszcze konwulsuje i krzyczy!; als ge niet getroffen zyt door de stomme akeligheid van een lyk dat daar ligt – jeśli nie porusza cię nieme okropieństwo leżącego tam ciała, er is plaats in myn verhaal voor een slachtoffer dat nog stuiptrekt en gilt – w mojej opowieści jest miejsce na ofiarę, która jeszcze konwulsuje i krzyczy).
Hebt ge niet geweend by die moeder, vruchteloos zoekend naar haar kind… wèl, ik toon u een andere moeder die haar kind ziet vierendeelen! (Nie płakałeś przy tej matce, bezskutecznie szukającej swojego dziecka… cóż, pokażę ci inną matkę, która widzi, jak jej dziecko jest ćwiartowane!; hebt ge niet geweend by die moeder, vruchteloos zoekend naar haar kind – nie płakałeś przy tej matce, bezskutecznie szukającej swojego dziecka, wèl, ik toon u een andere moeder die haar kind ziet vierendeelen – cóż, pokażę ci inną matkę, która widzi, jak jej dziecko jest ćwiartowane).
Bleeft ge ongevoelig by den marteldood van dien man… ik vermenigvuldig uw gevoel honderdmalen door negen-en-negentig andere mannen te laten martelen naast hem! (Pozostałeś niewzruszony przy męczeńskiej śmierci tego człowieka… pomnożę twoje uczucia stukrotnie, pozwalając torturować dziewięćdziesiąt dziewięciu innych mężczyzn obok niego!; bleeft ge ongevoelig by den marteldood van dien man – pozostałeś niewzruszony przy męczeńskiej śmierci tego człowieka, ik vermenigvuldig uw gevoel honderdmalen door negen-en-negentig andere mannen te laten martelen naast hem – pomnożę twoje uczucia stukrotnie, pozwalając torturować dziewięćdziesiąt dziewięciu innych mężczyzn obok niego).
Zyt ge verstokt genoeg om niet te yzen by 't zien van den soldaat die in een belegerde vesting uit honger zyn linkerarm verslindt… (Jesteś tak zatwardziały, że nie drżysz na widok żołnierza, który w oblężonej fortecy z głodu pożera swoje lewe ramię…; zyt ge verstokt genoeg om niet te yzen by 't zien van den soldaat – jesteś tak zatwardziały, że nie drżysz na widok żołnierza, die in een belegerde vesting uit honger zyn linkerarm verslindt – który w oblężonej fortecy z głodu pożera swoje lewe ramię).
Epikurist! Ik stel u voor, te kommandeeren: ‘rechts en links, formeert den kring! Ieder ete den linkerarm op van zyn rechternevenman… marsch!’ (Epikurejczyku! Proponuję ci komendowanie: ‘prawo i lewo, utwórzcie krąg! Każdy niech zje lewe ramię swojego sąsiada z prawej strony… marsz!’; epikurist – epikurejczyku, ik stel u voor, te kommandeeren: rechts en links, formeert den kring – proponuję ci komendowanie: ‘prawo i lewo, utwórzcie krąg, ieder ete den linkerarm op van zyn rechternevenman… marsch – każdy niech zje lewe ramię swojego sąsiada z prawej strony… marsz).
Ja, zóó gaat de kunst-akeligheid over in zotterny… wat ik in 't voor-bygaan bewyzen wilde. (Tak, tak właśnie sztuka-przerażenie przeradza się w szaleństwo… to, co chciałem pokazać mimochodem; ja, zóó gaat de kunst-akeligheid over in zotterny – tak, tak właśnie sztuka-przerażenie przeradza się w szaleństwo, wat ik in 't voor-bygaan bewyzen wilde – to, co chciałem pokazać mimochodem).
En dáárin toch zou men vervallen door te spoedig een schryver te veroordeelen, die u geleidelyk wilde voorbereiden op zyn katastroof zònder zyn toevlucht te nemen tot die schreeuwende kleuren. (A jednak w to się wpadnie, zbyt szybko osądzając pisarza, który chciał cię stopniowo przygotować na swoją katastrofę bez uciekania się do tych krzykliwych kolorów; en dáárin toch zou men vervallen door te spoedig een schryver te veroordeelen – a jednak w to się wpadnie, zbyt szybko osądzając pisarza, die u geleidelyk wilde voorbereiden op zyn katastroof – który chciał cię stopniowo przygotować na swoją katastrofę, zònder zyn toevlucht te nemen tot die schreeuwende kleuren – bez uciekania się do tych krzykliwych kolorów).
Het gevaar evenwel aan den anderen kant is nòg grooter. (Jednak niebezpieczeństwo z drugiej strony jest jeszcze większe; het gevaar evenwel aan den anderen kant is nòg grooter – jednak niebezpieczeństwo z drugiej strony jest jeszcze większe).
Ge veracht de pogingen der grove letterkunde die met zoo ruwe wapenen op uw gevoel meent te moeten instormen, maar… als de schryver in 't ander uiterste vervalt, als hy zondigt door te veel afwyking van de hoofdzaak, door te veel penseel-gemanierdheid, dan is uw toorn nog sterker, en te-recht. (Gardzisz próbami prymitywnej literatury, która uważa, że musi atakować twoje uczucia takimi brutalnymi środkami, ale… jeśli pisarz popada w drugą skrajność, jeśli grzeszy zbyt wielkim odejściem od głównego tematu, zbytnią manierą pędzla, wtedy twój gniew jest jeszcze silniejszy i słusznie; ge veracht de pogingen der grove letterkunde – gardzisz próbami prymitywnej literatury, die met zoo ruwe wapenen op uw gevoel meent te moeten instormen – która uważa, że musi atakować twoje uczucia takimi brutalnymi środkami, maar… als de schryver in 't ander uiterste vervalt – ale… jeśli pisarz popada w drugą skrajność, als hy zondigt door te veel afwyking van de hoofdzaak – jeśli grzeszy zbyt wielkim odejściem od głównego tematu, door te veel penseel-gemanierdheid – zbytnią manierą pędzla, dan is uw toorn nog sterker, en te-recht – wtedy twój gniew jest jeszcze silniejszy i słusznie).
Want dan heeft hy u verveeld, en dit is onvergeeflyk. (Bo wtedy cię znudził, a to jest niewybaczalne; want dan heeft hy u verveeld – bo wtedy cię znudził, en dit is onvergeeflyk – a to jest niewybaczalne).
Wanneer wy tezamen wandelen, en ge wykt telkens af van den weg, en roept my in 't kreupelhout, alleen met het doel om de wandeling te rekken, vind ik dit onaangenaam, en neem me voor, in 't vervolg alleen te gaan. (Gdy idziemy razem na spacer i ciągle zbaczasz z drogi, wzywasz mnie do zarośli tylko po to, by przedłużyć spacer, uważam to za nieprzyjemne i postanawiam, że następnym razem pójdę sam; wanneer wy tezamen wandelen – gdy idziemy razem na spacer, en ge wykt telkens af van den weg – i ciągle zbaczasz z drogi, en roept my in 't kreupelhout, alleen met het doel om de wandeling te rekken – wzywasz mnie do zarośli tylko po to, by przedłużyć spacer, vind ik dit onaangenaam, en neem me voor, in 't vervolg alleen te gaan – uważam to za nieprzyjemne i postanawiam, że następnym razem pójdę sam).
Maar als ge me daar een plant weet aantewyzen die ik niet kende, of waaraan voor my iets te zien valt dat vroeger myn aandacht ontsnapte… als ge my van-tyd tot-tyd een bloem toont, die ik gaarne pluk en meedraag in 't knoopsgat, dan vergeef ik u dat afwyken van den weg, ja, ik ben er dankbaar voor. (Ale jeśli potrafisz mi tam pokazać roślinę, której nie znałem, lub coś, co wcześniej umknęło mojej uwadze… jeśli od czasu do czasu pokazujesz mi kwiat, który chętnie zerwę i noszę w butonierce, wtedy wybaczam ci to odejście od drogi, tak, jestem za to wdzięczny; maar als ge me daar een plant weet aantewyzen die ik niet kende – ale jeśli potrafisz mi tam pokazać roślinę, której nie znałem, of waaraan voor my iets te zien valt dat vroeger myn aandacht ontsnapte – lub coś, co wcześniej umknęło mojej uwadze, als ge my van-tyd tot-tyd een bloem toont – jeśli od czasu do czasu pokazujesz mi kwiat, die ik gaarne pluk en meedraag in 't knoopsgat – który chętnie zerwę i noszę w butonierce, dan vergeef ik u dat afwyken van den weg – wtedy wybaczam ci to odejście od drogi, ja, ik ben er dankbaar voor – tak, jestem za to wdzięczny).
En, zelfs zonder bloem of plant, zoodra ge my ter-zyde roept om me door 't geboomte heen het pad te wyzen, dat we straks zullen betreden, doch dat nu nog verre voor ons ligt in de diepte, en als een nauw merkbaar streepje zich slingert door 't veld daar-beneden… ook dan neem ik u de afwyking niet euvel. (A nawet bez kwiatu czy rośliny, gdy tylko wzywasz mnie na bok, aby przez drzewa wskazać mi ścieżkę, którą zaraz wejdziemy, ale która teraz jeszcze daleko przed nami leży w dolinie i jako wąska linia wije się przez pole tam na dole… wtedy też nie mam ci za złe tego odejścia; en, zelfs zonder bloem of plant, zoodra ge my ter-zyde roept om me door 't geboomte heen het pad te wyzen – a nawet bez kwiatu czy rośliny, gdy tylko wzywasz mnie na bok, aby przez drzewa wskazać mi ścieżkę, dat we straks zullen betreden – którą zaraz wejdziemy, doch dat nu nog verre voor ons ligt in de diepte – ale która teraz jeszcze daleko przed nami leży w dolinie, en als een nauw merkbaar streepje zich slingert door 't veld daar-beneden – i jako wąska linia wije się przez pole tam na dole, ook dan neem ik u de afwyking niet euvel – wtedy też nie mam ci za złe tego odejścia).
Want als wy eindelyk zóó ver zullen gekomen zyn, zal ik weten hoe zich onze weg heeft gekronkeld door 't gebergte, wat de oorzaak is dat wy de zon die zoo-even dáár stond, nu links van ons hebben, wáárom die heuvel nu achter ons ligt, welks top we vroeger vóór ons zagen… zie, dan hebt ge my door die afwyking 't begrypen myner wandeling gemakkelyk gemaakt, en begrypen is genot. (Bo kiedy w końcu dojdziemy tak daleko, będę wiedział, jak nasza ścieżka kręciła się przez góry, dlaczego słońce, które przed chwilą było tam, teraz jest po naszej lewej stronie, dlaczego ten wzgórze jest teraz za nami, którego szczyt widzieliśmy wcześniej przed sobą… zobacz, wtedy dzięki tej dygresji ułatwiłeś mi zrozumienie naszej wędrówki, a zrozumienie to przyjemność; want als wy eindelyk zóó ver zullen gekomen zyn – bo kiedy w końcu dojdziemy tak daleko, zal ik weten hoe zich onze weg heeft gekronkeld door 't gebergte – będę wiedział, jak nasza ścieżka kręciła się przez góry, wat de oorzaak is dat wy de zon die zoo-even dáár stond, nu links van ons hebben – dlaczego słońce, które przed chwilą było tam, teraz jest po naszej lewej stronie, wáárom die heuvel nu achter ons ligt, welks top we vroeger vóór ons zagen – dlaczego ten wzgórze jest teraz za nami, którego szczyt widzieliśmy wcześniej przed sobą, zie, dan hebt ge my door die afwyking 't begrypen myner wandeling gemakkelyk gemaakt – zobacz, wtedy dzięki tej dygresji ułatwiłeś mi zrozumienie naszej wędrówki, en begrypen is genot – a zrozumienie to przyjemność).
Ik, lezer, heb u in myn verhaal dikwyls op den grooten weg gelaten, schoon 't my moeite kostte u niet meetevoeren in 't kreupelhout. (Ja, czytelniku, często zostawiałem cię na głównej drodze w mojej opowieści, chociaż kosztowało mnie to trud, by nie zabierać cię w zarośla; ik, lezer, heb u in myn verhaal dikwyls op den grooten weg gelaten – ja, czytelniku, często zostawiałem cię na głównej drodze w mojej opowieści, schoon 't my moeite kostte u niet meetevoeren in 't kreupelhout – chociaż kosztowało mnie to trud, by nie zabierać cię w zarośla).
Ik vreesde dat de wandeling u verdrieten zou, daar ik niet wist of ge vermaak zoudt scheppen in de bloemen of planten die ik u wyzen wilde. (Obawiałem się, że spacer może cię znudzić, ponieważ nie wiedziałem, czy będziesz czerpać przyjemność z kwiatów i roślin, które chciałem ci pokazać; ik vreesde dat de wandeling u verdrieten zou – obawiałem się, że spacer może cię znudzić, daar ik niet wist of ge vermaak zoudt scheppen in de bloemen of planten die ik u wyzen wilde – ponieważ nie wiedziałem, czy będziesz czerpać przyjemność z kwiatów i roślin, które chciałem ci pokazać).
Maar omdat ik geloof dat het u later genoegen zal doen, het pad gezien te hebben dat we straks zullen betreden, voel ik me nu genoopt u iets te zeggen van Havelaars huis. (Ale ponieważ wierzę, że później sprawi ci przyjemność zobaczenie ścieżki, którą zaraz wejdziemy, teraz czuję się zobowiązany, by powiedzieć coś o domu Havelaara; maar omdat ik geloof dat het u later genoegen zal doen – ale ponieważ wierzę, że później sprawi ci przyjemność, het pad gezien te hebben dat we straks zullen betreden – zobaczenie ścieżki, którą zaraz wejdziemy, voel ik me nu genoopt u iets te zeggen van Havelaars huis – teraz czuję się zobowiązany, by powiedzieć coś o domu Havelaara).
Men zou verkeerd doen, zich van een huis in Indie een voorstelling te maken naar europesche begrippen, en zich daarby een steenmassa te denken van op-elkander gestapelde kamers en kamertjes, met de straat er voor, rechts en links buren wier huisgoden tegen de onzen aanleunen, en een tuintje met drie bessenboompjes er achter. (Byłoby błędem wyobrażać sobie dom w Indiach według europejskich pojęć, myśląc o kamiennej masie pokoi i pomieszczeń ustawionych jeden na drugim, z ulicą przed nimi, sąsiadami po prawej i lewej stronie, których bogowie domowi przylegają do naszych, oraz ogródkiem z trzema krzewami porzeczek z tyłu; men zou verkeerd doen, zich van een huis in Indie een voorstelling te maken naar europesche begrippen – byłoby błędem wyobrażać sobie dom w Indiach według europejskich pojęć, en zich daarby een steenmassa te denken van op-elkander gestapelde kamers en kamertjes – myśląc o kamiennej masie pokoi i pomieszczeń ustawionych jeden na drugim, met de straat er voor, rechts en links buren wier huisgoden tegen de onzen aanleunen – z ulicą przed nimi, sąsiadami po prawej i lewej stronie, których bogowie domowi przylegają do naszych, en een tuintje met drie bessenboompjes er achter – oraz ogródkiem z trzema krzewami porzeczek z tyłu).
Op weinig uitzonderingen na, hebben de huizen in Indie geen verdieping. (Z nielicznymi wyjątkami, domy w Indiach nie mają pięter; op weinig uitzonderingen na, hebben de huizen in Indie geen verdieping – z nielicznymi wyjątkami, domy w Indiach nie mają pięter).
Dit komt den europeschen lezer vreemd voor, want het is een eigenaardigheid van beschaving – of van wat hiervoor doorgaat – alles vreemd te vinden wat natuurlyk is. (To może wydawać się dziwne europejskiemu czytelnikowi, ponieważ jest to cecha cywilizacji – lub tego, co za nią uchodzi – aby uważać za dziwne wszystko, co jest naturalne; dit komt den europeschen lezer vreemd voor – to może wydawać się dziwne europejskiemu czytelnikowi, want het is een eigenaardigheid van beschaving – ponieważ jest to cecha cywilizacji, of van wat hiervoor doorgaat – lub tego, co za nią uchodzi, alles vreemd te vinden wat natuurlyk is – aby uważać za dziwne wszystko, co jest naturalne).
De indische huizen zyn geheel anders dan de onzen, doch niet zy zyn vreemd, onze huizen zyn vreemd. (Indyjskie domy są zupełnie inne niż nasze, ale to nie one są dziwne, nasze domy są dziwne; de indische huizen zyn geheel anders dan de onzen – indyjskie domy są zupełnie inne niż nasze, doch niet zy zyn vreemd, onze huizen zyn vreemd – ale to nie one są dziwne, nasze domy są dziwne).
Wie 't eerst zich de weelde kon veroorloven niet in één kamer te slapen met zyn koeien, heeft de tweede kamer van zyn huis niet op, maar naast de eerste gezet, want het bouwen gelykvloers is eenvoudiger en biedt ook meer gemak aan in 't bewonen. (Ten, kto pierwszy mógł sobie pozwolić na luksus niespania w jednym pokoju z krowami, umieścił drugi pokój swojego domu nie na, ale obok pierwszego, ponieważ budowanie na parterze jest prostsze i oferuje również więcej wygody w zamieszkaniu; wie 't eerst zich de weelde kon veroorloven niet in één kamer te slapen met zyn koeien – ten, kto pierwszy mógł sobie pozwolić na luksus niespania w jednym pokoju z krowami, heeft de tweede kamer van zyn huis niet op, maar naast de eerste gezet – umieścił drugi pokój swojego domu nie na, ale obok pierwszego, want het bouwen gelykvloers is eenvoudiger en biedt ook meer gemak aan in 't bewonen – ponieważ budowanie na parterze jest prostsze i oferuje również więcej wygody w zamieszkaniu).
Onze hooge huizen zyn geboren uit gebrek aan ruimte: we zoeken in de lucht wat er op den grond ontbreekt, en zoo is eigenlyk elk dienstmeisje dat 's avends het venster sluit van 't dakkamertje waar ze slaapt, een levend protest tegen de overbevolking… al denkt zyzelf aan iets anders, wat ik wel gelooven wil. (Nasze wysokie domy powstały z braku przestrzeni: szukamy w powietrzu tego, czego brakuje na ziemi, i tak naprawdę każda służąca, która wieczorem zamyka okno na poddaszu, gdzie śpi, jest żywym protestem przeciwko przeludnieniu… chociaż sama może myśleć o czymś innym, w co jestem skłonny uwierzyć; onze hooge huizen zyn geboren uit gebrek aan ruimte – nasze wysokie domy powstały z braku przestrzeni, we zoeken in de lucht wat er op den grond ontbreekt – szukamy w powietrzu tego, czego brakuje na ziemi, en zoo is eigenlyk elk dienstmeisje dat 's avends het venster sluit van 't dakkamertje waar ze slaapt – i tak naprawdę każda służąca, która wieczorem zamyka okno na poddaszu, gdzie śpi, een levend protest tegen de overbevolking – jest żywym protestem przeciwko przeludnieniu, al denkt zyzelf aan iets anders, wat ik wel gelooven wil – chociaż sama może myśleć o czymś innym, w co jestem skłonny uwierzyć).
In landen dus, waar beschaving en overbevolking nog niet door samenpersing beneden, 't menschdom naar-boven hebben opgeknepen, zyn de huizen zonder verdieping, en dat van Havelaar behoorde niet tot de weinige uitzonderingen op dezen regel. (W krajach, gdzie cywilizacja i przeludnienie nie zmusiły jeszcze ludzkości do piętrowania budynków, domy są bez pięter, a dom Havelaara nie należał do nielicznych wyjątków od tej zasady; in landen dus, waar beschaving en overbevolking nog niet door samenpersing beneden, 't menschdom naar-boven hebben opgeknepen – w krajach, gdzie cywilizacja i przeludnienie nie zmusiły jeszcze ludzkości do piętrowania budynków, zyn de huizen zonder verdieping – domy są bez pięter, en dat van Havelaar behoorde niet tot de weinige uitzonderingen op dezen regel – a dom Havelaara nie należał do nielicznych wyjątków od tej zasady).
By 't binnentreden… doch neen, ik wil een bewys geven dat ik afstand doe van alle aanspraken op schilderachtigheid. (Przy wejściu… ale nie, chcę dać dowód, że rezygnuję z wszelkich roszczeń do malowniczości; by 't binnentreden – przy wejściu, doch neen, ik wil een bewys geven dat ik afstand doe van alle aanspraken op schilderachtigheid – ale nie, chcę dać dowód, że rezygnuję z wszelkich roszczeń do malowniczości).
Is gegeven: een langwerpig vierkant dat ge wel wilt verdeelen in een-en-twintig vakken, drie breed, zeven diep. (Jest podane: prostokąt, który chcesz podzielić na dwadzieścia jeden komórek, trzy szerokie, siedem głębokich; is gegeven: een langwerpig vierkant – jest podane: prostokąt, dat ge wel wilt verdeelen in een-en-twintig vakken – który chcesz podzielić na dwadzieścia jeden komórek, drie breed, zeven diep – trzy szerokie, siedem głębokich).
We nummeren die vakken, beginnende van den linker-bovenhoek rechts-uit, zoodat vier onder één kome, vyf onder twee, en zoo vervolgens. (Numerujemy te komórki, zaczynając od lewego górnego rogu na prawo, tak, że cztery są pod jednym, pięć pod dwoma i tak dalej; we nummeren die vakken, beginnende van den linker-bovenhoek rechts-uit – numerujemy te komórki, zaczynając od lewego górnego rogu na prawo, zoodat vier onder één kome, vyf onder twee, en zoo vervolgens – tak, że cztery są pod jednym, pięć pod dwoma i tak dalej).
De eerste drie nummers tezamen vormen de voorgalery die aan drie kanten open is, en welker dak aan de vóórzyde op zuilen rust. (Pierwsze trzy numery tworzą razem przedni hol, który jest otwarty z trzech stron, a jego dach op przedniej stronie opiera się na kolumnach; de eerste drie nummers tezamen vormen de voorgalery – pierwsze trzy numery tworzą razem przedni hol, die aan drie kanten open is – który jest otwarty z trzech stron, en welker dak aan de vóórzyde op zuilen rust – a jego dach na przedniej stronie opiera się na kolumnach).
