Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Van daar treedt men door twee dubbeldeuren in de binnengalery die door de drie volgende vakken wordt voorgesteld. (Stamtąd wchodzi się przez podwójne drzwi do wewnętrznej galerii, która jest przedstawiona przez kolejne trzy komórki; van daar treedt men door twee dubbeldeuren in de binnengalery – stamtąd wchodzi się przez podwójne drzwi do wewnętrznej galerii, die door de drie volgende vakken wordt voorgesteld – która jest przedstawiona przez kolejne trzy komórki).
De vakken 7, 9, 10, 12, 13, 15, 16 en 18 zyn kamers, waarvan de meesten door deuren met de daarnaast liggenden in verbinding staan. (Komórki 7, 9, 10, 12, 13, 15, 16 i 18 to pokoje, z których większość jest połączona drzwiami z sąsiednimi; de vakken 7, 9, 10, 12, 13, 15, 16 en 18 zyn kamers – komórki 7, 9, 10, 12, 13, 15, 16 i 18 to pokoje, waarvan de meesten door deuren met de daarnaast liggenden in verbinding staan – z których większość jest połączona drzwiami z sąsiednimi).
De drie hoogste nummers vormen de open achtergalery, en wat ik oversloeg is een soort van ongesloten binnengalery, gang of doorloop. (Trzy najwyższe numery tworzą otwartą tylną galerię, a to, co pominąłem, to rodzaj niezamkniętej wewnętrznej galerii, korytarza lub przejścia; de drie hoogste nummers vormen de open achtergalery – trzy najwyższe numery tworzą otwartą tylną galerię, en wat ik oversloeg is een soort van ongesloten binnengalery – a to, co pominąłem, to rodzaj niezamkniętej wewnętrznej galerii, gang of doorloop – korytarza lub przejścia).
Ik ben recht grootsch op deze beschryving. (Jestem naprawdę dumny z tego opisu; ik ben recht grootsch op deze beschryving – jestem naprawdę dumny z tego opisu).
Het is moeielyk te zeggen welke uitdrukking in Nederland het denkbeeld teruggeeft, dat men in Indie aan 't woord ‘erf’ hecht. (Trudno powiedzieć, które wyrażenie w Holandii oddaje pojęcie, jakie w Indiach przypisuje się słowu ‘erf’; het is moeielyk te zeggen welke uitdrukking in Nederland het denkbeeld teruggeeft – trudno powiedzieć, które wyrażenie w Holandii oddaje pojęcie, dat men in Indie aan 't woord ‘erf’ hecht – jakie w Indiach przypisuje się słowu ‘erf’).
Erf is dáár noch tuin, noch park, noch veld, noch bosch, maar òf iets daarvan, òf alles tezamen, òf niets van dat alles. (Erf tam to ani ogród, ani park, ani pole, ani las, ale albo coś z tego, albo wszystko razem, albo nic z tego; erf is dáár noch tuin, noch park, noch veld, noch bosch – erf tam to ani ogród, ani park, ani pole, ani las, maar òf iets daarvan, òf alles tezamen, òf niets van dat alles – ale albo coś z tego, albo wszystko razem, albo nic z tego).
Het is de grond die tot het huis behoort, voor-zoo-ver die niet door dat huis bedekt is, zoodat in Indie de uitdrukking: ‘tuin en erve’ zou doorgaan voor een pleonasmus. (To jest grunt należący do domu, o ile nie jest pokryty przez ten dom, więc w Indiach wyrażenie: ‘ogród i podwórze’ byłoby pleonazmem; het is de grond die tot het huis behoort, voor-zoo-ver die niet door dat huis bedekt is – to jest grunt należący do domu, o ile nie jest pokryty przez ten dom, zoodat in Indie de uitdrukking: ‘tuin en erve’ zou doorgaan voor een pleonasmus – więc w Indiach wyrażenie: ‘ogród i podwórze’ byłoby pleonazmem).
Er zyn daar geen of weinige huizen zonder zoodanig erf. (Nie ma tam domów bez takiego podwórza lub jest ich niewiele; er zyn daar geen of weinige huizen zonder zoodanig erf – nie ma tam domów bez takiego podwórza lub jest ich niewiele).
Sommige erven bevatten bosch en tuin en weiland, en doen aan een park denken. (Niektóre posesje zawierają lasy, ogrody i łąki, i przypominają park; sommige erven bevatten bosch en tuin en weiland – niektóre posesje zawierają lasy, ogrody i łąki, en doen aan een park denken – i przypominają park).
Anderen zyn bloemtuinen. (Inne to ogrody kwiatowe; anderen zyn bloemtuinen – inne to ogrody kwiatowe).
Elders weer is 't geheele erf één groot grasveld. (Gdzie indziej całe podwórze to jedno wielkie trawiaste pole; elders weer is 't geheele erf één groot grasveld – gdzie indziej całe podwórze to jedno wielkie trawiaste pole).
En eindelyk zyn er die, al zeer eenvoudig, geheel-en-al zyn gemaakt tot een gemacadamiseerd plein, dat misschien minder aangenaam is voor 't oog, doch de zindelykheid in de huizen bevordert, omdat veel insekten-soorten door gras en boomen worden aangetrokken. (I w końcu są te, bardzo proste, całkowicie zamienione na brukowany plac, który może jest mniej przyjemny dla oka, ale wspiera czystość w domach, ponieważ wiele gatunków owadów jest przyciąganych przez trawę i drzewa; en eindelyk zyn er die, al zeer eenvoudig – i w końcu są te, bardzo proste, geheel-en-al zyn gemaakt tot een gemacadamiseerd plein – całkowicie zamienione na brukowany plac, dat misschien minder aangenaam is voor 't oog – który może jest mniej przyjemny dla oka, doch de zindelykheid in de huizen bevordert – ale wspiera czystość w domach, omdat veel insekten-soorten door gras en boomen worden aangetrokken – ponieważ wiele gatunków owadów jest przyciąganych przez trawę i drzewa).
Havelaars erf nu was zeer groot, ja, hoe vreemd het klinke, aan een der zyden kon men 't oneindig noemen, daar het aan een ravyn grensde die zich uitstrekte tot aan de oevers van den Tjioedjoeng, de rivier die Rangkas-Betoeng in een zyner vele bochten omsluit. (Podwórze Havelaara było teraz bardzo duże, tak, jakby to dziwnie brzmiało, z jednej strony można by je nazwać nieskończonym, ponieważ graniczyło z wąwozem, który rozciągał się aż do brzegów Tjioedjoeng, rzeki, która otacza Rangkas-Betoeng jednym ze swoich wielu zakrętów; havelaars erf nu was zeer groot – podwórze Havelaara było teraz bardzo duże, ja, hoe vreemd het klinke – tak, jakby to dziwnie brzmiało, aan een der zyden kon men 't oneindig noemen – z jednej strony można by je nazwać nieskończonym, daar het aan een ravyn grensde – ponieważ graniczyło z wąwozem, die zich uitstrekte tot aan de oevers van den Tjioedjoeng – który rozciągał się aż do brzegów Tjioedjoeng, de rivier die Rangkas-Betoeng in een zyner vele bochten omsluit – rzeki, która otacza Rangkas-Betoeng jednym ze swoich wielu zakrętów).
Het viel moeielyk te bepalen waar 't erf van de adsistent-residents-woning ophield, en waar de gemeentegrond aanving, daar 't groot verval van water in den Tjioedjoeng die dan eens zyn oevers een gezichtsverheid terugtrok, en dan weer den ravyn vulde tot zeer naby Havelaars huis, gedurig de grenzen veranderde. (Trudno było określić, gdzie kończy się podwórze domu asystenta-rezydenta, a gdzie zaczyna się ziemia gminna, ponieważ duże spadki wody w Tjioedjoeng czasami cofały swoje brzegi na widoczną odległość, a potem ponownie wypełniały wąwóz bardzo blisko domu Havelaara, stale zmieniając granice; het viel moeielyk te bepalen waar 't erf van de adsistent-residents-woning ophield – trudno było określić, gdzie kończy się podwórze domu asystenta-rezydenta, en waar de gemeentegrond aanving – a gdzie zaczyna się ziemia gminna, daar 't groot verval van water in den Tjioedjoeng die dan eens zyn oevers een gezichtsverheid terugtrok – ponieważ duże spadki wody w Tjioedjoeng czasami cofały swoje brzegi na widoczną odległość, en dan weer den ravyn vulde tot zeer naby Havelaars huis – a potem ponownie wypełniały wąwóz bardzo blisko domu Havelaara, gedurig de grenzen veranderde – stale zmieniając granice).
Deze ravyn was dan ook altyd een doorn geweest in de oogen van mevrouw Slotering, wat zeer begrypelyk is. (Ten wąwóz zawsze był solą w oku pani Slotering, co jest całkowicie zrozumiałe; deze ravyn was dan ook altyd een doorn geweest in de oogen van mevrouw Slotering – ten wąwóz zawsze był solą w oku pani Slotering, wat zeer begrypelyk is – co jest całkowicie zrozumiałe).
De plantengroei, reeds overal elders in Indie zoo snel, was op die plaats door de telkens achtergelaten slib byzonder welig, zóó zelfs dat, al had het op- of afloopen des waters plaats gehad met een kracht die 't kreupelhout ontwortelde en meevoerde, er maar zeer weinig tyds noodig was om den grond weer te bedekken met al de ruigte die 't reinhouden van het erf, ook in de onmiddellyke nabyheid van 't huis, zoo moeielyk maakte. (Roślinność, już wszędzie indziej w Indiach tak szybka, była w tym miejscu szczególnie bujna ze względu na osady pozostawiane przez wodę, tak bardzo, że nawet gdy podnoszenie i opadanie wody miało miejsce z taką siłą, że wykorzeniała i zabierała zarośla, potrzeba było bardzo mało czasu, aby ziemia ponownie była pokryta dziką roślinnością, co sprawiało, że utrzymanie czystości na podwórzu, nawet w bezpośrednim sąsiedztwie domu, było bardzo trudne; de plantengroei, reeds overal elders in Indie zoo snel – roślinność, już wszędzie indziej w Indiach tak szybka, was op die plaats door de telkens achtergelaten slib byzonder welig – była w tym miejscu szczególnie bujna ze względu na osady pozostawiane przez wodę, zoo zelfs dat, al had het op- of afloopen des waters plaats gehad met een kracht die 't kreupelhout ontwortelde en meevoerde – tak bardzo, że nawet gdy podnoszenie i opadanie wody miało miejsce z taką siłą, że wykorzeniała i zabierała zarośla, er maar zeer weinig tyds noodig was om den grond weer te bedekken met al de ruigte die 't reinhouden van het erf – potrzeba było bardzo mało czasu, aby ziemia ponownie była pokryta dziką roślinnością, ook in de onmiddellyke nabyheid van 't huis, zoo moeielyk maakte – co sprawiało, że utrzymanie czystości na podwórzu, nawet w bezpośrednim sąsiedztwie domu, było bardzo trudne).
En dit veroorzaakte geen gering verdriet, zelfs aan wie geen huismoeder was. (A to sprawiało niemałą przykrość, nawet tym, którzy nie byli gospodyniami domowymi; en dit veroorzaakte geen gering verdriet – a to sprawiało niemałą przykrość, zelfs aan wie geen huismoeder was – nawet tym, którzy nie byli gospodyniami domowymi).
Want zonder te spreken van allerlei insekten, die gewoonlyk des avends om de lamp vlogen in zoo groote menigte dat lezen en schryven onmogelyk werd – iets wat op véél plaatsen in Indie lastig is – hielden zich in dat kreupelhout een tal van slangen en ander gedierte op, dat zich niet bepaalde by den ravyn, maar telkens ook in den tuin naast en achter 't huis werd gevonden, of in het grasperk op 't voorplein. (Ponieważ nie mówiąc o różnych owadach, które zwykle wieczorem latały wokół lampy w tak dużej liczbie, że czytanie i pisanie stawało się niemożliwe – coś, co jest uciążliwe w wielu miejscach w Indiach – w tych zaroślach mieszkało wiele węży i innych zwierząt, które nie ograniczały się do wąwozu, ale często znajdowane były w ogrodzie obok i za domem lub na trawniku przed domem; want zonder te spreken van allerlei insekten – ponieważ nie mówiąc o różnych owadach, die gewoonlyk des avends om de lamp vlogen in zoo groote menigte dat lezen en schryven onmogelyk werd – które zwykle wieczorem latały wokół lampy w tak dużej liczbie, że czytanie i pisanie stawało się niemożliwe, iets wat op véél plaatsen in Indie lastig is – coś, co jest uciążliwe w wielu miejscach w Indiach, hielden zich in dat kreupelhout een tal van slangen en ander gedierte op – w tych zaroślach mieszkało wiele węży i innych zwierząt, dat zich niet bepaalde by den ravyn – które nie ograniczały się do wąwozu, maar telkens ook in den tuin naast en achter 't huis werd gevonden, of in het grasperk op 't voorplein – ale często znajdowane były w ogrodzie obok i za domem lub na trawniku przed domem).
Dit plein had men recht vóór zich als men in de buitengalery met den rug naar 't huis gekeerd stond. (Ten plac był bezpośrednio przed nami, gdy staliśmy w zewnętrznej galerii z plecami do domu; dit plein had men recht vóór zich als men in de buitengalery met den rug naar 't huis gekeerd stond – ten plac był bezpośrednio przed nami, gdy staliśmy w zewnętrznej galerii z plecami do domu).
Links daarvan lag het gebouw met de bureaux, de kas en de vergaderzaal waar Havelaar dien morgen de Hoofden had toegesproken, en daar-achter breidde zich de ravyn uit, dien men overzag tot aan den Tjioedjoeng toe. (Po lewej stronie znajdował się budynek z biurami, kasą i salą zebrań, gdzie Havelaar tego ranka przemawiał do wodzów, a za nim rozciągał się wąwóz, który można było zobaczyć aż do Tjioedjoeng; links daarvan lag het gebouw met de bureaux – po lewej stronie znajdował się budynek z biurami, de kas en de vergaderzaal waar Havelaar dien morgen de Hoofden had toegesproken – kasą i salą zebrań, gdzie Havelaar tego ranka przemawiał do wodzów, en daar-achter breidde zich de ravyn uit, dien men overzag tot aan den Tjioedjoeng toe – a za nim rozciągał się wąwóz, który można było zobaczyć aż do Tjioedjoeng).
Juist tegenover de bureaux stond de oude adsistent-residents-woning die nu tydelyk door mevrouw Slotering bewoond werd, en dewyl de toegang van den grooten weg tot het erf plaats had door twee wegen die langs beide zyden van 't grasveld liepen, volgt hieruit vanzelf dat ieder die het erf betrad om zich naar de achter het hoofdgebouw gelegen keuken of stallen te begeven, òf de bureaux óf de woning van mevrouw Slotering moest voorbygaan. (Naprzeciwko biur stał stary dom asystenta-rezydenta, który obecnie był tymczasowo zamieszkany przez panią Slotering, a ponieważ dostęp z głównej drogi do podwórza odbywał się dwoma drogami biegnącymi po obu stronach trawnika, z tego wynika, że każdy, kto wchodził na podwórze, aby udać się do kuchni lub stajni za głównym budynkiem, musiał przechodzić obok biur lub domu pani Slotering; juist tegenover de bureaux stond de oude adsistent-residents-woning – naprzeciwko biur stał stary dom asystenta-rezydenta, die nu tydelyk door mevrouw Slotering bewoond werd – który obecnie był tymczasowo zamieszkany przez panią Slotering, en dewyl de toegang van den grooten weg tot het erf plaats had door twee wegen die langs beide zyden van 't grasveld liepen – a ponieważ dostęp z głównej drogi do podwórza odbywał się dwoma drogami biegnącymi po obu stronach trawnika, volgt hieruit vanzelf dat ieder die het erf betrad om zich naar de achter het hoofdgebouw gelegen keuken of stallen te begeven – z tego wynika, że każdy, kto wchodził na podwórze, aby udać się do kuchni lub stajni za głównym budynkiem, òf de bureaux óf de woning van mevrouw Slotering moest voorbygaan – musiał przechodzić obok biur lub domu pani Slotering).
Terzyde van 't hoofdgebouw en daarachter, lag de vry groote tuin die de vreugde van Tine had opgewekt door de vele bloemen die ze daar vond, en vooral omdat kleine Max daar zoo dikwyls spelen zou. (Z boku głównego budynku i za nim znajdował się dość duży ogród, który wywołał radość Tine z powodu wielu kwiatów, które tam znalazła, a zwłaszcza dlatego, że mały Max tak często tam bawił; terzyde van 't hoofdgebouw en daarachter – z boku głównego budynku i za nim, lag de vry groote tuin – znajdował się dość duży ogród, die de vreugde van Tine had opgewekt door de vele bloemen die ze daar vond – który wywołał radość Tine z powodu wielu kwiatów, które tam znalazła, en vooral omdat kleine Max daar zoo dikwyls spelen zou – a zwłaszcza dlatego, że mały Max tak często tam bawił).
Havelaar had zich by mevrouw Slotering laten verontschuldigen dat hy haar nog geen bezoek had gebracht. (Havelaar przeprosił panią Slotering, że jeszcze jej nie odwiedził; havelaar had zich by mevrouw Slotering laten verontschuldigen – Havelaar przeprosił panią Slotering, dat hy haar nog geen bezoek had gebracht – że jeszcze jej nie odwiedził).
Hy nam zich voor, den volgenden dag daarheen te gaan, maar Tine was er geweest en had kennis gemaakt. (Postanowił pójść tam następnego dnia, ale Tine już tam była i poznała ją; hy nam zich voor, den volgenden dag daarheen te gaan – postanowił pójść tam następnego dnia, maar Tine was er geweest en had kennis gemaakt – ale Tine już tam była i poznała ją).
We vernamen reeds dat die dame een zoogenaamd ‘inlandsch kind’ was, die geen andere dan de maleische taal sprak. (Dowiedzieliśmy się już, że ta dama była tak zwanym ‘miejscowym dzieckiem’, które mówiło tylko po malajsku; we vernamen reeds dat die dame een zoogenaamd ‘inlandsch kind’ was – dowiedzieliśmy się już, że ta dama była tak zwanym ‘miejscowym dzieckiem’, die geen andere dan de maleische taal sprak – które mówiło tylko po malajsku).
Ze had haar verlangen te kennen gegeven haar eigen huishouding te blyven voeren, waarin Tine gaarne berustte. (Wyraziła swoje pragnienie, by nadal prowadzić własne gospodarstwo domowe, na co Tine chętnie przystała; ze had haar verlangen te kennen gegeven haar eigen huishouding te blyven voeren – wyraziła swoje pragnienie, by nadal prowadzić własne gospodarstwo domowe, waarin Tine gaarne berustte – na co Tine chętnie przystała).
En niet uit ongastvryheid kwam deze berusting voort, doch voornamelyk uit de vrees dat zy, pas te Lebak aangekomen, en dus nog niet ‘op orde’ mevrouw Slotering niet zoo goed zou kunnen ontvangen als wenschelyk gemaakt werd door de byzondere omstandigheden waarin deze dame verkeerde. (I nie z powodu niegościnności wynikła ta zgoda, ale głównie z obawy, że dopiero co przybywszy do Lebak i nie będąc jeszcze ‘w porządku’, Tine nie będzie mogła przyjąć pani Slotering tak dobrze, jak tego wymagałyby szczególne okoliczności, w jakich znajdowała się ta dama; en niet uit ongastvryheid kwam deze berusting voort – i nie z powodu niegościnności wynikła ta zgoda, doch voornamelyk uit de vrees dat zy, pas te Lebak aangekomen – ale głównie z obawy, że dopiero co przybywszy do Lebak, en dus nog niet ‘op orde’ – i nie będąc jeszcze ‘w porządku’, mevrouw Slotering niet zoo goed zou kunnen ontvangen als wenschelyk gemaakt werd door de byzondere omstandigheden waarin deze dame verkeerde – Tine nie będzie mogła przyjąć pani Slotering tak dobrze, jak tego wymagałyby szczególne okoliczności, w jakich znajdowała się ta dama).
Wel zou ze – geen hollandsch verstaande – niet ‘gedeerd’ worden door de vertellingen van Max, zooals Tine 't genoemd had, maar zy begreep dat er meer noodig was dan de familie Slotering niet te deren, en de schrale keuken in-verband met de voorgenomen zuinigheid deden haar werkelyk 't voornemen van mevrouw Slotering zeer verstandig vinden. (Oczywiście, nie znając holenderskiego, nie zostałaby ‘zrzucona’ przez opowieści Maksa, jak to określiła Tine, ale rozumiała, że potrzeba więcej niż tylko nie obrażanie rodziny Slotering, a skromna kuchnia w związku z planowaną oszczędnością sprawiły, że naprawdę uznała decyzję pani Slotering za bardzo rozsądną; wel zou ze – geen hollandsch verstaande – oczywiście, nie znając holenderskiego, niet ‘gedeerd’ worden door de vertellingen van Max, zooals Tine 't genoemd had – nie zostałaby ‘zrzucona’ przez opowieści Maksa, jak to określiła Tine, maar zy begreep dat er meer noodig was dan de familie Slotering niet te deren – ale rozumiała, że potrzeba więcej niż tylko nie obrażanie rodziny Slotering, en de schrale keuken in-verband met de voorgenomen zuinigheid deden haar werkelyk 't voornemen van mevrouw Slotering zeer verstandig vinden – a skromna kuchnia w związku z planowaną oszczędnością sprawiły, że naprawdę uznała decyzję pani Slotering za bardzo rozsądną).
Of nu overigens, wanneer de omstandigheden anders waren geweest, de omgang met iemand die slechts één taal sprak, waarin niets gedrukt is dat den geest beschaaft, geleid zou hebben tot wederzydsch genoegen, blyft twyfelachtig. (Czy jednak, gdyby okoliczności były inne, kontakt z kimś, kto mówił tylko jednym językiem, w którym nie ma nic drukowanego, co by rozwijało ducha, prowadziłby do obopólnego zadowolenia, pozostaje wątpliwe; of nu overigens, wanneer de omstandigheden anders waren geweest – czy jednak, gdyby okoliczności były inne, de omgang met iemand die slechts één taal sprak – kontakt z kimś, kto mówił tylko jednym językiem, waarin niets gedrukt is dat den geest beschaaft – w którym nie ma nic drukowanego, co by rozwijało ducha, geleid zou hebben tot wederzydsch genoegen, blyft twyfelachtig – prowadziłby do obopólnego zadowolenia, pozostaje wątpliwe).
Tine zou haar zoo goed mogelyk gezelschap gehouden, en veel met haar gesproken hebben over keukenzaken, over sambal-sambal, over 't inmaken van ketimon – zonder Liebig, o goden! – maar zoo-iets blyft toch altyd een opoffering, en men vond het dus zeer goed dat de zaken door mevrouw Sloterings vrywillige afzondering geschikt waren op een wyze die aan beide partyen volkomen vryheid liet. (Tine starałaby się jak najlepiej dotrzymać jej towarzystwa i wiele rozmawiałaby z nią o sprawach kuchennych, o sambal-sambal, o konserwowaniu ketimonu – bez Liebiga, o bogowie! – ale coś takiego zawsze pozostaje poświęceniem, więc uznano za bardzo dobre, że sprawy zostały załatwione dzięki dobrowolnej izolacji pani Slotering w sposób, który pozostawiał obu stronom pełną swobodę; tine zou haar zoo goed mogelyk gezelschap gehouden – Tine starałaby się jak najlepiej dotrzymać jej towarzystwa, en veel met haar gesproken hebben over keukenzaken, over sambal-sambal – i wiele rozmawiałaby z nią o sprawach kuchennych, o sambal-sambal, over 't inmaken van ketimon – o konserwowaniu ketimonu, zonder Liebig, o goden! – bez Liebiga, o bogowie!, maar zoo-iets blyft toch altyd een opoffering – ale coś takiego zawsze pozostaje poświęceniem, en men vond het dus zeer goed – więc uznano za bardzo dobre, dat de zaken door mevrouw Sloterings vrywillige afzondering geschikt waren op een wyze die aan beide partyen volkomen vryheid liet – że sprawy zostały załatwione dzięki dobrowolnej izolacji pani Slotering w sposób, który pozostawiał obu stronom pełną swobodę).
Zonderling echter was het, dat die dame niet alleen geweigerd had deeltenemen aan de gemeenschappelyke maaltyden, maar dat zy zelfs geen gebruik maakte van 't aanbod om haar spyzen te doen gereed maken in de keuken van Havelaars huis. (Jednakże było dziwne, że ta dama nie tylko odmówiła udziału we wspólnych posiłkach, ale nawet nie skorzystała z oferty przygotowania jej potraw w kuchni domu Havelaara; zonderling echter was het, dat die dame niet alleen geweigerd had deeltenemen aan de gemeenschappelyke maaltyden – jednakże było dziwne, że ta dama nie tylko odmówiła udziału we wspólnych posiłkach, maar dat zy zelfs geen gebruik maakte van 't aanbod om haar spyzen te doen gereed maken in de keuken van Havelaars huis – ale nawet nie skorzystała z oferty przygotowania jej potraw w kuchni domu Havelaara).
‘Deze bescheidenheid, zei Tine, was wat ver gedreven, want de keuken was ruim genoeg.’ (‘Ta skromność – powiedziała Tine – była nieco przesadzona, ponieważ kuchnia była wystarczająco duża’; ‘deze bescheidenheid, zei Tine, was wat ver gedreven – ‘ta skromność – powiedziała Tine – była nieco przesadzona, want de keuken was ruim genoeg – ponieważ kuchnia była wystarczająco duża).
Rozdział 14: Kulturowe różnice i trudności
Veertiende hoofdstuk
Ge weet, begon Havelaar, hoe de nederlandsche bezittingen ter Westkust van Sumatra aan de onafhankelyke ryken in den noordhoek grenzen, waarvan Atjeh het aanzienlykste is. (Wiesz, zaczynał Havelaar, jak niderlandzkie posiadłości na zachodnim wybrzeżu Sumatry graniczą z niezależnymi królestwami na północnym krańcu, z których Atjeh jest najważniejsze; ge weet – wiesz, begon Havelaar – zaczynał Havelaar, hoe de nederlandsche bezittingen ter Westkust van Sumatra – jak niderlandzkie posiadłości na zachodnim wybrzeżu Sumatry, aan de onafhankelyke ryken in den noordhoek grenzen – graniczą z niezależnymi królestwami na północnym krańcu, waarvan Atjeh het aanzienlykste is – z których Atjeh jest najważniejsze).
Men zegt dat een geheim artikel in het traktaat van 1824, ons jegens de Engelschen de verplichting oplegt, de rivier van Singkel niet te overschryden. (Mówi się, że tajny artykuł w traktacie z 1824 roku nakłada na nas obowiązek wobec Anglików, aby nie przekraczać rzeki Singkel; men zegt – mówi się, dat een geheim artikel in het traktaat van 1824 – że tajny artykuł w traktacie z 1824 roku, ons jegens de Engelschen de verplichting oplegt – nakłada na nas obowiązek wobec Anglików, de rivier van Singkel niet te overschryden – aby nie przekraczać rzeki Singkel).
De generaal Vandamme, die met een faux-air Napoléon gaarne zyn gouvernement zoo vèr mogelyk uitbreidde, stuitte dus in die richting op een onoverkomelyken hinderpaal. (Generał Vandamme, który z fałszywym powiewem Napoleona chętnie rozszerzał swoje rządy tak daleko, jak to możliwe, natrafił więc w tym kierunku na nieprzezwyciężalną przeszkodę; de generaal Vandamme – generał Vandamme, die met een faux-air Napoléon gaarne zyn gouvernement zoo vèr mogelyk uitbreidde – który z fałszywym powiewem Napoleona chętnie rozszerzał swoje rządy tak daleko, jak to możliwe, stuitte dus in die richting op een onoverkomelyken hinderpaal – natrafił więc w tym kierunku na nieprzezwyciężalną przeszkodę).
Ik moet aan 't bestaan van dat geheim artikel wel gelooven, omdat het me anders bevreemden zou dat de Radjahs van Troemon en Analaboe, wier provincien niet zonder gewicht zyn door den peperhandel die daar gedreven wordt, niet sedert lang onder nederlandsche souvereineteit zyn gebracht. (Muszę wierzyć w istnienie tego tajnego artykułu, ponieważ w przeciwnym razie zdziwiłoby mnie, że Radżowie z Troemon i Analaboe, których prowincje nie są bez znaczenia ze względu na handel pieprzem, który tam się odbywa, nie zostały od dawna poddane niderlandzkiej suwerenności; ik moet aan 't bestaan van dat geheim artikel wel gelooven – muszę wierzyć w istnienie tego tajnego artykułu, omdat het me anders bevreemden zou – ponieważ w przeciwnym razie zdziwiłoby mnie, dat de Radjahs van Troemon en Analaboe – że Radżowie z Troemon i Analaboe, wier provincien niet zonder gewicht zyn door den peperhandel die daar gedreven wordt – których prowincje nie są bez znaczenia ze względu na handel pieprzem, który tam się odbywa, niet sedert lang onder nederlandsche souvereineteit zyn gebracht – nie zostały od dawna poddane niderlandzkiej suwerenności).
Ge weet hoe gemakkelyk men een voorwendsel vindt om zulke landjes den oorlog aantedoen, en zich daarvan meester te maken. (Wiesz, jak łatwo znaleźć pretekst, aby takim krajom wypowiedzieć wojnę i je podbić; ge weet hoe gemakkelyk men een voorwendsel vindt – wiesz, jak łatwo znaleźć pretekst, om zulke landjes den oorlog aantedoen – aby takim krajom wypowiedzieć wojnę, en zich daarvan meester te maken – i je podbić).
Het stelen van een landschap zal altyd makkelyker blyven dan van een molen. (Kradzież krajobrazu zawsze będzie łatwiejsza niż kradzież młyna; het stelen van een landschap zal altyd makkelyker blyven – kradzież krajobrazu zawsze będzie łatwiejsza, dan van een molen – niż kradzież młyna).
Ik geloof van den generaal Vandamme, dat hy zelfs een molen zou weggenomen hebben als hy daarin lust gevoeld had, en begryp dus niet dat hy die landschappen in de Noord zou hebben verschoond, wanneer niet daarvoor steviger gronden hadden bestaan dan recht en billykheid. (Wierzę, że generał Vandamme nawet młyn by zabrał, gdyby miał na to ochotę, i nie rozumiem więc, że oszczędziłby te krajobrazy na północy, gdyby nie istniały ku temu mocniejsze powody niż prawo i sprawiedliwość; ik geloof van den generaal Vandamme – wierzę, że generał Vandamme, dat hy zelfs een molen zou weggenomen hebben als hy daarin lust gevoeld had – nawet młyn by zabrał, gdyby miał na to ochotę, en begryp dus niet dat hy die landschappen in de Noord zou hebben verschoond – i nie rozumiem więc, że oszczędziłby te krajobrazy na północy, wanneer niet daarvoor steviger gronden hadden bestaan dan recht en billykheid – gdyby nie istniały ku temu mocniejsze powody niż prawo i sprawiedliwość).
Hoe dit zy, hy richtte zyn veroveraarsblikken niet Noord- maar Oostwaarts. (Tak czy inaczej, swoje podboje skierował nie na północ, lecz na wschód; hoe dit zy – tak czy inaczej, hy richtte zyn veroveraarsblikken niet Noord- maar Oostwaarts – swoje podboje skierował nie na północ, lecz na wschód).
De landstreken Mandhéling en Ankola – dit was de naam der adsistent-residentie die gevormd was uit de pas tot rust gebrachte Battahlanden – waren wel nog niet gezuiverd van atjineschen invloed – want waar dweepzucht eens wortel schiet, is 't uitroeien moeielyk – maar de Atjinezen zelf waren er toch niet meer. (Regiony Mandhéling i Ankola – to była nazwa asystentury rezydenta, która powstała z niedawno uspokojonych ziem Battah – nie były jeszcze oczyszczone z wpływów atjehskich – bo gdzie fanatyzm raz zakorzeni się, tam trudno go wykorzenić – ale sami Atjinezi już tam nie byli; de landstreken Mandhéling en Ankola – regiony Mandhéling i Ankola, – dit was de naam der adsistent-residentie die gevormd was uit de pas tot rust gebrachte Battahlanden – to była nazwa asystentury rezydenta, która powstała z niedawno uspokojonych ziem Battah, – waren wel nog niet gezuiverd van atjineschen invloed – nie były jeszcze oczyszczone z wpływów atjehskich, – want waar dweepzucht eens wortel schiet, is 't uitroeien moeielyk – bo gdzie fanatyzm raz zakorzeni się, tam trudno go wykorzenić, – maar de Atjinezen zelf waren er toch niet meer – ale sami Atjinezi już tam nie byli).
Dit was evenwel den Gouverneur niet genoeg. (To jednak nie wystarczało gubernatorowi; dit was evenwel den Gouverneur niet genoeg – to jednak nie wystarczało gubernatorowi).
Hy breidde zyn gezag tot aan de oostkust uit, en er werden nederlandsche beambten en nederlandsche garnizoenen gezonden naar Bila en Pertibie, welke posten echter – zooals je weet, Verbrugge – later weer ontruimd zyn. (Rozszerzył swoje wpływy aż do wschodniego wybrzeża, a holenderscy urzędnicy i garnizony zostali wysłani do Bila i Pertibie, które jednak – jak wiesz, Verbrugge – później zostały opuszczone; hy breidde zyn gezag tot aan de oostkust uit – rozszerzył swoje wpływy aż do wschodniego wybrzeża, en er werden nederlandsche beambten en nederlandsche garnizoenen gezonden naar Bila en Pertibie – a holenderscy urzędnicy i garnizony zostali wysłani do Bila i Pertibie, welke posten echter – zooals je weet, Verbrugge – later weer ontruimd zyn – które jednak – jak wiesz, Verbrugge – później zostały opuszczone).
Toen er op Sumatra een Regeeringskommissaris aankwam, die deze uitbreiding doelloos vond en ze hierom afkeurde, vooral ook wyl ze in stryd was met de wanhopige spaarzaamheid waarop door 't moederland zoozeer was aangedrongen, beweerde de generaal Vandamme dat die uitbreiding geen bezwarenden invloed behoefde te hebben op de begrooting, want dat de nieuwe garnizoenen gevormd waren uit troepen waarvoor toch reeds gelden waren toegestaan, zoodat hy een zeer groote landstreek onder nederlands bestuur had gebracht, zonder dat hieruit geldelyke uitgaven waren voortgevloeid. (Kiedy na Sumatrze pojawił się komisarz rządowy, który uznał to rozszerzenie za bezcelowe i dlatego je potępił, zwłaszcza że było sprzeczne z rozpaczliwymi oszczędnościami, na które naciskano w kraju macierzystym, generał Vandamme twierdził, że to rozszerzenie nie musi obciążać budżetu, ponieważ nowe garnizony zostały utworzone z oddziałów, na które i tak już przyznano fundusze, w związku z czym wprowadził on bardzo duży obszar pod holenderską administrację, bez dodatkowych wydatków; toen er op Sumatra een Regeeringskommissaris aankwam – kiedy na Sumatrze pojawił się komisarz rządowy, die deze uitbreiding doelloos vond en ze hierom afkeurde – który uznał to rozszerzenie za bezcelowe i dlatego je potępił, vooral ook wyl ze in stryd was met de wanhopige spaarzaamheid waarop door 't moederland zoozeer was aangedrongen – zwłaszcza że było sprzeczne z rozpaczliwymi oszczędnościami, na które naciskano w kraju macierzystym, beweerde de generaal Vandamme dat die uitbreiding geen bezwarenden invloed behoefde te hebben op de begrooting – generał Vandamme twierdził, że to rozszerzenie nie musi obciążać budżetu, want dat de nieuwe garnizoenen gevormd waren uit troepen waarvoor toch reeds gelden waren toegestaan – ponieważ nowe garnizony zostały utworzone z oddziałów, na które i tak już przyznano fundusze, zoodat hy een zeer groote landstreek onder nederlands bestuur had gebracht – w związku z czym wprowadził on bardzo duży obszar pod holenderską administrację, zonder dat hieruit geldelyke uitgaven waren voortgevloeid – bez dodatkowych wydatków).
