Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Zyn indrukken waren te levendig, dan dat men ze voor duurzaam houden durfde, en toch bewees hy dikwyls dat ze duurzaam waren. (Jego wrażenia były zbyt żywe, by można je było uznać za trwałe, a jednak często udowadniał, że były trwałe; Zyn indrukken waren te levendig – Jego wrażenia były zbyt żywe, dan dat men ze voor duurzaam houden durfde – by można je było uznać za trwałe, en toch bewees hy dikwyls dat ze duurzaam waren – a jednak często udowadniał, że były trwałe).
Al wat groot en verheven was, lokte hem aan, en tegelyker-tyd was hy onnoozel en naïf als een kind. (Wszystko, co wielkie i wzniosłe, przyciągało go, a jednocześnie był niewinny i naiwny jak dziecko; Al wat groot en verheven was, lokte hem aan – Wszystko, co wielkie i wzniosłe, przyciągało go, en tegelyker-tyd was hy onnoozel en naïf als een kind – a jednocześnie był niewinny i naiwny jak dziecko).
Hy was eerlyk, vooral waar eerlykheid in 't grootmoedige overging, en zou honderden die hy schuldig was, onbetaald laten omdat hy duizenden had weggeschonken. (Był uczciwy, zwłaszcza tam, gdzie uczciwość przeradzała się w wielkoduszność, i zostawiałby setki, które był winien, nieopłacone, ponieważ oddał tysiące; Hy was eerlyk, vooral waar eerlykheid in 't grootmoedige overging – Był uczciwy, zwłaszcza tam, gdzie uczciwość przeradzała się w wielkoduszność, en zou honderden die hy schuldig was, onbetaald laten omdat hy duizenden had weggeschonken – i zostawiałby setki, które był winien, nieopłacone, ponieważ oddał tysiące).
Hy was geestig en onderhoudend wanneer hy gevoelde dat zyn geest begrepen werd, maar anders stug en teruggetrokken. (Był dowcipny i zajmujący, gdy czuł, że jego umysł jest zrozumiany, ale inaczej sztywny i wycofany; Hy was geestig en onderhoudend wanneer hy gevoelde dat zyn geest begrepen werd – Był dowcipny i zajmujący, gdy czuł, że jego umysł jest zrozumiany, maar anders stug en teruggetrokken – ale inaczej sztywny i wycofany).
Hartelyk voor zyn vrienden, maakte hy – wat te snel soms – zyn vriend van al wat leed. (Serdeczny dla swoich przyjaciół, czasem zbyt szybko stawał się przyjacielem każdego, kto cierpiał; Hartelyk voor zyn vrienden – Serdeczny dla swoich przyjaciół, maakte hy – wat te snel soms – zyn vriend van al wat leed – czasem zbyt szybko stawał się przyjacielem każdego, kto cierpiał).
Hy was gevoelig voor liefde en aanhankelykheid… trouw aan zyn gegeven woord… zwak in kleinigheden, maar standvastig tot hoofdigheid toe, waar 't hem de moeite waard scheen karakter te toonen… nederig en welwillend voor wie zyn geestelyk overwicht erkenden, doch lastig wanneer men poogde zich daartegen te verzetten… rondborstig uit trots, en by vlagen achterhoudend, waar hy vreesde dat men zyn oprechtheid zou aanzien voor onverstand… evenzeer vatbaar voor zinnelyk als voor geestelyk genot… beschroomd en slecht bespraakt waar hy meende niet begrepen te worden, maar welsprekend als hy gevoelde dat zyn woorden op willigen bodem vielen… traag als hy niet werd aangespoord door eenigen prikkel die voortkwam uit zyn eigen ziel, maar yverig, vurig, en doortastend waar dit wel het geval was… voorts, vriendelyk, beschaafd in zyn manieren, en onberispelyk van gedrag: ziedaar nagenoeg Havelaar! (Był wrażliwy na miłość i przywiązanie… wierny swojemu danemu słowu… słaby w drobiazgach, ale wytrwały do uporu, gdy wydawało mu się, że warto pokazać charakter… pokorny i życzliwy dla tych, którzy uznawali jego duchową przewagę, ale trudny, gdy próbowano się jej sprzeciwić… otwarty z dumy, a czasami powściągliwy, gdy obawiał się, że jego szczerość zostanie uznana za głupotę… równie podatny na zmysłowe, jak i duchowe przyjemności… nieśmiały i źle wypowiadający się, gdy uważał, że nie jest zrozumiany, ale elokwentny, gdy czuł, że jego słowa padają na podatny grunt… powolny, gdy nie był pobudzany przez bodziec pochodzący z jego własnej duszy, ale gorliwy, żarliwy i zdecydowany, gdy tak było… przyjazny, dobrze wychowany w swoich manierach i nienaganny w zachowaniu: oto Havelaar!; Hy was gevoelig voor liefde en aanhankelykheid – Był wrażliwy na miłość i przywiązanie, trouw aan zyn gegeven woord – wierny swojemu danemu słowu, zwak in kleinigheden, maar standvastig tot hoofdigheid toe, waar 't hem de moeite waard scheen karakter te toonen – słaby w drobiazgach, ale wytrwały do uporu, gdy wydawało mu się, że warto pokazać charakter, nederig en welwillend voor wie zyn geestelyk overwicht erkenden – pokorny i życzliwy dla tych, którzy uznawali jego duchową przewagę, doch lastig wanneer men poogde zich daartegen te verzetten – ale trudny, gdy próbowano się jej sprzeciwić, rondborstig uit trots, en by vlagen achterhoudend, waar hy vreesde dat men zyn oprechtheid zou aanzien voor onverstand – otwarty z dumy, a czasami powściągliwy, gdy obawiał się, że jego szczerość zostanie uznana za głupotę, evenzeer vatbaar voor zinnelyk als voor geestelyk genot – równie podatny na zmysłowe, jak i duchowe przyjemności, beschroomd en slecht bespraakt waar hy meende niet begrepen te worden – nieśmiały i źle wypowiadający się, gdy uważał, że nie jest zrozumiany, maar welsprekend als hy gevoelde dat zyn woorden op willigen bodem vielen – ale elokwentny, gdy czuł, że jego słowa padają na podatny grunt, traag als hy niet werd aangespoord door eenigen prikkel die voortkwam uit zyn eigen ziel – powolny, gdy nie był pobudzany przez bodziec pochodzący z jego własnej duszy, maar yverig, vurig, en doortastend waar dit wel het geval was – ale gorliwy, żarliwy i zdecydowany, gdy tak było, voorts, vriendelyk, beschaafd in zyn manieren, en onberispelyk van gedrag – przyjazny, dobrze wychowany w swoich manierach i nienaganny w zachowaniu, ziedaar nagenoeg Havelaar – oto Havelaar).
Ik zeg: nagenoeg. (Mówię: prawie; Ik zeg: nagenoeg – Mówię: prawie).
Want indien reeds alle bepalingen moeielyk zyn, geldt dit vooral van de beschryving van een persoon die zeer ver van den dagelykschen grondvorm afwykt. (Ponieważ jeśli wszystkie definicje są trudne, dotyczy to zwłaszcza opisu osoby, która znacznie odbiega od codziennej normy; Want indien reeds alle bepalingen moeielyk zyn – Ponieważ jeśli wszystkie definicje są trudne, geldt dit vooral van de beschryving van een persoon die zeer ver van den dagelykschen grondvorm afwykt – dotyczy to zwłaszcza opisu osoby, która znacznie odbiega od codziennej normy).
Het zal dan ook wel hierom wezen, dat romandichters hun helden gewoonlyk tot duivels of engelen maken. (Dlatego też powieściopisarze zwykle czynią swoich bohaterów diabłami lub aniołami; Het zal dan ook wel hierom wezen – Dlatego też, dat romandichters hun helden gewoonlyk tot duivels of engelen maken – powieściopisarze zwykle czynią swoich bohaterów diabłami lub aniołami).
Zwart of wit laat zich gemakkelyk schilderen, maar moeielyker is 't juist weergeven van schakeeringen die daartusschen liggen, wanneer men aan waarheid gebonden is en dus noch te donker noch te licht mag kleuren. (Czarny lub biały łatwo się maluje, ale trudniej jest dokładnie oddać odcienie między nimi, gdy jest się związanym z prawdą i nie można malować ani zbyt ciemno, ani zbyt jasno; Zwart of wit laat zich gemakkelyk schilderen – Czarny lub biały łatwo się maluje, maar moeielyker is 't juist weergeven van schakeeringen die daartusschen liggen – ale trudniej jest dokładnie oddać odcienie między nimi, wanneer men aan waarheid gebonden is en dus noch te donker noch te licht mag kleuren – gdy jest się związanym z prawdą i nie można malować ani zbyt ciemno, ani zbyt jasno).
Ik gevoel dat de schets die ik van Havelaar trachtte te geven, hoogst onvolkomen is. (Czuję, że szkic, który starałem się przedstawić o Havelaara, jest wysoce niekompletny; Ik gevoel dat de schets die ik van Havelaar trachtte te geven – Czuję, że szkic, który starałem się przedstawić o Havelaara, hoogst onvolkomen is – jest wysoce niekompletny).
De bouwstoffen die voor me liggen, zyn van zoo uit-eenloopenden aard, dat ze my door overmaat van rykdom in myn oordeel belemmeren, en ik zal dus wellicht daarop, onder het ontwikkelen der gebeurtenissen die ik wensch meetedeelen, ter-aanvulling terugkomen. (Materiały, które mam przed sobą, są tak różnorodne, że nadmiar bogactwa utrudnia mi ocenę i być może powrócę do nich podczas rozwijania wydarzeń, które chcę przekazać; De bouwstoffen die voor me liggen, zyn van zoo uit-eenloopenden aard – Materiały, które mam przed sobą, są tak różnorodne, dat ze my door overmaat van rykdom in myn oordeel belemmeren – że nadmiar bogactwa utrudnia mi ocenę, en ik zal dus wellicht daarop, onder het ontwikkelen der gebeurtenissen die ik wensch meetedeelen, ter-aanvulling terugkomen – i być może powrócę do nich podczas rozwijania wydarzeń, które chcę przekazać).
Dit is zeker, hy was een ongewoon mensch, en wel de moeite van 't bestudeeren waardig. (To pewne, był niezwykłym człowiekiem i wartym studiowania; Dit is zeker – To pewne, hy was een ongewoon mensch – był niezwykłym człowiekiem, en wel de moeite van 't bestudeeren waardig – i wartym studiowania).
Ik bemerk nu reeds dat ik verzuimd heb als een zyner hoofdtrekken optegeven, dat hy de belachelyke en de ernstige zyde der dingen met dezelfde snelheid en te-gelyker-tyd opvatte, aan welke eigenschap zyn wyze van spreken, zonder dat hyzelf dit wist, een soort van humor ontleende, die zyn toehoorders gedurig in twyfel bracht, of ze getroffen waren door 't diep gevoel dat in zyn woorden heerschte, of dat ze te lachen hadden over de koddigheid die op-eenmaal den ernst daarvan afbrak. (Zauważam już teraz, że zaniedbałem wskazanie jednej z jego głównych cech, że postrzegał absurdalne i poważne strony rzeczy z tą samą szybkością i jednocześnie, co nadawało jego sposobowi mówienia, bez jego wiedzy, pewien rodzaj humoru, który stale wprowadzał jego słuchaczy w wątpliwości, czy byli poruszeni głębokim uczuciem, które panowało w jego słowach, czy też powinni śmiać się z komizmu, który nagle przerywał ich powagę; Ik bemerk nu reeds dat ik verzuimd heb als een zyner hoofdtrekken optegeven – Zauważam już teraz, że zaniedbałem wskazanie jednej z jego głównych cech, dat hy de belachelyke en de ernstige zyde der dingen met dezelfde snelheid en te-gelyker-tyd opvatte – że postrzegał absurdalne i poważne strony rzeczy z tą samą szybkością i jednocześnie, aan welke eigenschap zyn wyze van spreken, zonder dat hyzelf dit wist, een soort van humor ontleende – co nadawało jego sposobowi mówienia, bez jego wiedzy, pewien rodzaj humoru, die zyn toehoorders gedurig in twyfel bracht – który stale wprowadzał jego słuchaczy w wątpliwości, of ze getroffen waren door 't diep gevoel dat in zyn woorden heerschte – czy byli poruszeni głębokim uczuciem, które panowało w jego słowach, of dat ze te lachen hadden over de koddigheid die op-eenmaal den ernst daarvan afbrak – czy też powinni śmiać się z komizmu, który nagle przerywał ich powagę).
Opmerkelyk was 't dat zyn voorkomen, en zelfs zyn aandoeningen, zoo weinig sporen droegen van zyn doorgebracht leven. (Zadziwiające było to, że jego wygląd, a nawet jego dolegliwości, nosiły tak mało śladów jego przeżytego życia; Opmerkelyk was 't dat zyn voorkomen – Zadziwiające było to, że jego wygląd, en zelfs zyn aandoeningen – a nawet jego dolegliwości, zoo weinig sporen droegen van zyn doorgebracht leven – nosiły tak mało śladów jego przeżytego życia).
Het roemen op ondervinding is een belachelyke gemeenplaats geworden. (Chwalenie się doświadczeniem stało się śmiesznym banałem; Het roemen op ondervinding – Chwalenie się doświadczeniem, is een belachelyke gemeenplaats geworden – stało się śmiesznym banałem).
Er zyn lieden die vyftig of zestig jaren lang meedreven met het stroompje, waarin ze beweren te zwemmen, en die van al dien tyd weinig anders zouden kunnen verhalen dan dat ze verhuisd zyn van de A-gracht naar de B-straat. (Są ludzie, którzy przez pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat unosili się z prądem, w którym twierdzą, że płyną, i którzy z całego tego czasu niewiele więcej mogliby opowiedzieć, niż to, że przeprowadzili się z kanału A na ulicę B; Er zyn lieden die vyftig of zestig jaren lang meedreven met het stroompje, waarin ze beweren te zwemmen – Są ludzie, którzy przez pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat unosili się z prądem, w którym twierdzą, że płyną, en die van al dien tyd weinig anders zouden kunnen verhalen dan dat ze verhuisd zyn van de A-gracht naar de B-straat – i którzy z całego tego czasu niewiele więcej mogliby opowiedzieć, niż to, że przeprowadzili się z kanału A na ulicę B).
Niets is gewoner dan op ervaring te hooren bogen, juist door hen die hun gryze haren zoo gemakkelyk verkregen. (Nic nie jest bardziej powszechne niż słyszenie, jak chwalą się doświadczeniem właśnie ci, którzy tak łatwo zdobyli swoje siwe włosy; Niets is gewoner dan op ervaring te hooren bogen – Nic nie jest bardziej powszechne niż słyszenie, jak chwalą się doświadczeniem, juist door hen die hun gryze haren zoo gemakkelyk verkregen – właśnie ci, którzy tak łatwo zdobyli swoje siwe włosy).
Anderen weer meenen hun aanspraken op ondervinding te mogen gronden op werkelyk ondergane lotwisseling, zonder dat echter uit iets blykt dat ze door die veranderingen werden aangegrepen in hun zieleleven. (Inni z kolei uważają, że ich roszczenia do doświadczenia mogą być oparte na rzeczywiście przeżytych zmianach losu, chociaż nic nie wskazuje na to, że te zmiany wpłynęły na ich życie duchowe; Anderen weer meenen hun aanspraken op ondervinding te mogen gronden op werkelyk ondergane lotwisseling – Inni z kolei uważają, że ich roszczenia do doświadczenia mogą być oparte na rzeczywiście przeżytych zmianach losu, zonder dat echter uit iets blykt dat ze door die veranderingen werden aangegrepen in hun zieleleven – chociaż nic nie wskazuje na to, że te zmiany wpłynęły na ich życie duchowe).
Ik kan me voorstellen dat het bywonen, of ondergaan zelfs, van gewichtige gebeurtenissen weinig of geen invloed heeft op zeker soort van gemoederen, die niet zyn toegerust met de vatbaarheid om indrukken optevangen en te verwerken. (Mogę sobie wyobrazić, że uczestnictwo lub nawet przeżywanie ważnych wydarzeń ma niewielki lub żaden wpływ na pewien rodzaj umysłów, które nie są wyposażone w zdolność odbierania i przetwarzania wrażeń; Ik kan me voorstellen dat het bywonen, of ondergaan zelfs, van gewichtige gebeurtenissen weinig of geen invloed heeft op zeker soort van gemoederen – Mogę sobie wyobrazić, że uczestnictwo lub nawet przeżywanie ważnych wydarzeń ma niewielki lub żaden wpływ na pewien rodzaj umysłów, die niet zyn toegerust met de vatbaarheid om indrukken optevangen en te verwerken – które nie są wyposażone w zdolność odbierania i przetwarzania wrażeń).
Wie hieraan twyfelt, vrage zich af of men ondervinding zou mogen toekennen aan al de bewoners van Frankryk, die veertig of vyftig jaren oud waren in 1815? (Kto w to wątpi, niech zapyta, czy można przypisać doświadczenie wszystkim mieszkańcom Francji, którzy mieli czterdzieści lub pięćdziesiąt lat w 1815 roku?; Wie hieraan twyfelt, vrage zich af of men ondervinding zou mogen toekennen aan al de bewoners van Frankryk – Kto w to wątpi, niech zapyta, czy można przypisać doświadczenie wszystkim mieszkańcom Francji, die veertig of vyftig jaren oud waren in 1815 – którzy mieli czterdzieści lub pięćdziesiąt lat w 1815 roku).
En zy allen waren toch personen die 't belangryk drama dat in 1789 aanving, hadden zien opvoeren niet alleen, maar die zelfs in meer of min gewichtige rol, dat drama hadden meegespeeld. (A wszyscy oni byli przecież osobami, które nie tylko widziały przedstawienie ważnego dramatu, który rozpoczął się w 1789 roku, ale nawet grały w nim mniejszą lub większą rolę; En zy allen waren toch personen die 't belangryk drama dat in 1789 aanving, hadden zien opvoeren niet alleen – A wszyscy oni byli przecież osobami, które nie tylko widziały przedstawienie ważnego dramatu, który rozpoczął się w 1789 roku, maar die zelfs in meer of min gewichtige rol, dat drama hadden meegespeeld – ale nawet grały w nim mniejszą lub większą rolę).
En, omgekeerd, hoe velen ondergaan een reeks van aandoeningen, zonder dat de uiterlyke omstandigheden hiertoe schenen aanleiding te geven. (I odwrotnie, jak wielu przechodzi przez serię dolegliwości, bez widocznych przyczyn zewnętrznych; En, omgekeerd – I odwrotnie, hoe velen ondergaan een reeks van aandoeningen – jak wielu przechodzi przez serię dolegliwości, zonder dat de uiterlyke omstandigheden hiertoe schenen aanleiding te geven – bez widocznych przyczyn zewnętrznych).
Men denke aan de Crusoë-romans, aan Silvio Pellico's gevangenschap, aan 't allerliefste Picciola van Saintine, aan den stryd in de borst eener ‘oude vryster’ die haar geheel leven door, één liefde koesterde, zonder ooit door een enkel woord te verraden wat er omging in haar hart, aan de aandoeningen van den menschenvriend die, zonder uiterlyk in den loop der gebeurtenissen betrokken te zyn, vurig belang stelt in 't welzyn van medeburger of medemensch. (Pomyślmy o powieściach Crusoë, o więzieniu Silvio Pellico, o uroczej Piccioli Saintine, o walce w piersi starej panny, która przez całe życie pielęgnowała jedną miłość, nigdy nie zdradzając jednym słowem, co działo się w jej sercu, o dolegliwościach przyjaciela ludzkości, który, nie będąc bezpośrednio zaangażowany w bieg wydarzeń, gorąco interesuje się dobrobytem współobywatela lub współczłowieka; Men denke aan de Crusoë-romans – Pomyślmy o powieściach Crusoë, aan Silvio Pellico's gevangenschap – o więzieniu Silvio Pellico, aan 't allerliefste Picciola van Saintine – o uroczej Piccioli Saintine, aan den stryd in de borst eener ‘oude vryster’ die haar geheel leven door, één liefde koesterde – o walce w piersi starej panny, która przez całe życie pielęgnowała jedną miłość, zonder ooit door een enkel woord te verraden wat er omging in haar hart – nigdy nie zdradzając jednym słowem, co działo się w jej sercu, aan de aandoeningen van den menschenvriend die – o dolegliwościach przyjaciela ludzkości, zonder uiterlyk in den loop der gebeurtenissen betrokken te zyn – który, nie będąc bezpośrednio zaangażowany w bieg wydarzeń, vurig belang stelt in 't welzyn van medeburger of medemensch – gorąco interesuje się dobrobytem współobywatela lub współczłowieka).
Men stelle zich voor, hoe hy beurtelings hoopt en vreest, hoe hy elke verandering gadeslaat, zich opwindt voor een schoon denkbeeld, en gloeit van verontwaardiging, als hy het ziet wegdringen en vertrappen door de velen die, voor een oogenblik althans, sterker waren dan schoone denkbeelden. (Wyobraźmy sobie, jak on na przemian ma nadzieję i boi się, jak obserwuje każdą zmianę, ekscytuje się pięknym pomysłem i płonie z oburzenia, gdy widzi, jak jest on wypierany i deptany przez wielu, którzy przynajmniej przez chwilę byli silniejsi niż piękne pomysły; Men stelle zich voor – Wyobraźmy sobie, hoe hy beurtelings hoopt en vreest – jak on na przemian ma nadzieję i boi się, hoe hy elke verandering gadeslaat – jak obserwuje każdą zmianę, zich opwindt voor een schoon denkbeeld – ekscytuje się pięknym pomysłem, en gloeit van verontwaardiging – i płonie z oburzenia, als hy het ziet wegdringen en vertrappen door de velen – gdy widzi, jak jest on wypierany i deptany przez wielu, die, voor een oogenblik althans, sterker waren dan schoone denkbeelden – którzy przynajmniej przez chwilę byli silniejsi niż piękne pomysły).
Men denke aan den wysgeer die van uit zyn cel aan 't volk tracht te leeren wat waarheid is, als hy bemerken moet dat zyn stem overschreeuwd wordt door piëtistische huichelary of gewinzoekende kwakzalvers. (Pomyślmy o filozofie, który z celi stara się nauczać ludzi, czym jest prawda, gdy musi zauważyć, że jego głos jest zagłuszany przez pietyzmu hipokryzję lub żądnych zysku szarlatanów; Men denke aan den wysgeer die van uit zyn cel aan 't volk tracht te leeren wat waarheid is – Pomyślmy o filozofie, który z celi stara się nauczać ludzi, czym jest prawda, als hy bemerken moet dat zyn stem overschreeuwd wordt door piëtistische huichelary of gewinzoekende kwakzalvers – gdy musi zauważyć, że jego głos jest zagłuszany przez pietyzmu hipokryzję lub żądnych zysku szarlatanów).
Men stelle zich Sokrates voor – niet als hy den gifbeker ledigt, want ik bedoel hier de ondervinding van 't gemoed, en niet die welke rechtstreeks door uiterlyke omstandigheden veroorzaakt wordt – hoe bitter bedroefd zyn ziel moet geweest zyn, toen hy die 't goede en ware zocht, zich hoorde noemen ‘een bederver der jeugd en een verachter der goden’. (Wyobraźmy sobie Sokratesa – nie gdy wypija puchar trucizny, bo mam tu na myśli doświadczenie duszy, a nie to bezpośrednio spowodowane przez okoliczności zewnętrzne – jak gorzko zmartwiona musiała być jego dusza, gdy ten, który szukał dobra i prawdy, usłyszał, że jest nazywany „demoralizatorem młodzieży i przeciwnikiem bogów”; Men stelle zich Sokrates voor – Wyobraźmy sobie Sokratesa, niet als hy den gifbeker ledigt – nie gdy wypija puchar trucizny, want ik bedoel hier de ondervinding van 't gemoed – bo mam tu na myśli doświadczenie duszy, en niet die welke rechtstreeks door uiterlyke omstandigheden veroorzaakt wordt – a nie to bezpośrednio spowodowane przez okoliczności zewnętrzne, hoe bitter bedroefd zyn ziel moet geweest zyn – jak gorzko zmartwiona musiała być jego dusza, toen hy die 't goede en ware zocht – gdy ten, który szukał dobra i prawdy, zich hoorde noemen ‘een bederver der jeugd en een verachter der goden’ – usłyszał, że jest nazywany „demoralizatorem młodzieży i przeciwnikiem bogów”).
Of beter nog: men denke aan Jezus, waar hy zoo treurig staart op Jeruzalem, en zich beklaagt ‘dat het niet gewild heeft’. (Albo lepiej: pomyślmy o Jezusie, który tak smutno patrzy na Jerozolimę i narzeka, „że nie chciała”; Of beter nog: men denke aan Jezus – Albo lepiej: pomyślmy o Jezusie, waar hy zoo treurig staart op Jeruzalem – który tak smutno patrzy na Jerozolimę, en zich beklaagt ‘dat het niet gewild heeft’ – i narzeka, „że nie chciała”).
Zulk een kreet van smart – vóór gifbeker of kruishout – vloeit niet uit een ongedeerd hart. (Taki okrzyk bólu – przed pucharem trucizny lub krzyżem – nie pochodzi z niezranionego serca; Zulk een kreet van smart – Taki okrzyk bólu, vóór gifbeker of kruishout – przed pucharem trucizny lub krzyżem, vloeit niet uit een ongedeerd hart – nie pochodzi z niezranionego serca).
Dáár moet geleden zyn, veel geleden, daar is ondervonden! (Musiało tam być cierpienie, wiele cierpienia, tam jest doświadczone; Dáár moet geleden zyn, veel geleden – Musiało tam być cierpienie, wiele cierpienia, daar is ondervonden – tam jest doświadczone).
Deze tirade is me ontsnapt… ze staat er nu eenmaal, en blyve. (Ten tyrada mi uciekła… teraz już tu jest, i niech zostanie; Deze tirade is me ontsnapt – Ten tyrada mi uciekła, ze staat er nu eenmaal, en blyve – teraz już tu jest, i niech zostanie).
Havelaar had veel ondervonden. (Havelaar dużo doświadczył; Havelaar had veel ondervonden – Havelaar dużo doświadczył).
Wilt ge iets dat opweegt tegen de verhuizing van de A-gracht! (Chcesz coś, co równoważy przeprowadzkę z kanału A!; Wilt ge iets dat opweegt tegen de verhuizing van de A-gracht – Chcesz coś, co równoważy przeprowadzkę z kanału A).
Hy had schipbreuk geleden, meer dan eens. (Przeżył więcej niż jedną katastrofę morską; Hy had schipbreuk geleden – Przeżył katastrofę morską, meer dan eens – więcej niż raz).
Hy had brand, oproer, sluikmoord, oorlog, duëllen, weelde, armoede, honger, cholera, liefde en ‘liefden’ in zyn dagboek staan. (Miał w swoim dzienniku pożary, bunty, skrytobójstwa, wojny, pojedynki, bogactwo, biedę, głód, cholerę, miłość i "miłości"; Hy had brand, oproer, sluikmoord, oorlog, duëllen, weelde, armoede, honger, cholera, liefde en ‘liefden’ in zyn dagboek staan – Miał w swoim dzienniku pożary, bunty, skrytobójstwa, wojny, pojedynki, bogactwo, biedę, głód, cholerę, miłość i "miłości").
Hy had vele landen bezocht, en omgang gehad met lieden van allerlei ras en stand, zeden, vooroordeelen, godsdienst en gelaatskleur. (Odwiedził wiele krajów i miał do czynienia z ludźmi różnej rasy i klasy, obyczajów, uprzedzeń, religii i koloru skóry; Hy had vele landen bezocht – Odwiedził wiele krajów, en omgang gehad met lieden van allerlei ras en stand, zeden, vooroordeelen, godsdienst en gelaatskleur – i miał do czynienia z ludźmi różnej rasy i klasy, obyczajów, uprzedzeń, religii i koloru skóry).
Wat dus de levensomstandigheden aangaat, kon hy veel ondervonden hebben. (Jeśli chodzi o warunki życiowe, mógł wiele doświadczyć; Wat dus de levensomstandigheden aangaat – Jeśli chodzi o warunki życiowe, kon hy veel ondervonden hebben – mógł wiele doświadczyć).
En dat hy werkelyk veel ondervonden had, dat hy 't leven niet was doorgegaan zonder de indrukken optevangen die 't hem zoo ruimschoots aanbood, daarvoor moge ons de vlugheid van zyn geest borg wezen, en de ontvankelykheid van zyn gemoed. (I że naprawdę dużo doświadczył, że nie przeszedł przez życie, nie wychwytując wrażeń, które mu tak obficie oferowało, za to ręczyć może jego bystrość umysłu i wrażliwość ducha; En dat hy werkelyk veel ondervonden had – I że naprawdę dużo doświadczył, dat hy 't leven niet was doorgegaan zonder de indrukken optevangen die 't hem zoo ruimschoots aanbood – że nie przeszedł przez życie, nie wychwytując wrażeń, które mu tak obficie oferowało, daarvoor moge ons de vlugheid van zyn geest borg wezen, en de ontvankelykheid van zyn gemoed – za to ręczyć może jego bystrość umysłu i wrażliwość ducha).
Dit nu wekte verwondering van allen die wisten of gissen konden hoeveel hy had bygewoond en geleden, dat hiervan zoo weinig op zyn gelaat te lezen was. (To wzbudzało zdumienie wszystkich, którzy wiedzieli lub mogli się domyślać, ile przeszedł i wycierpiał, że tak niewiele z tego było widoczne na jego twarzy; Dit nu wekte verwondering van allen die wisten of gissen konden hoeveel hy had bygewoond en geleden – To wzbudzało zdumienie wszystkich, którzy wiedzieli lub mogli się domyślać, ile przeszedł i wycierpiał, dat hiervan zoo weinig op zyn gelaat te lezen was – że tak niewiele z tego było widoczne na jego twarzy).
Wel sprak er uit zyn trekken iets als vermoeienis, doch dit deed eer denken aan vroegrype jeugd dan aan naderenden ouderdom. (Wprawdzie w jego rysach malował się jakiś rodzaj zmęczenia, ale bardziej przypominało to wczesną młodość niż nadchodzącą starość; Wel sprak er uit zyn trekken iets als vermoeienis – Wprawdzie w jego rysach malował się jakiś rodzaj zmęczenia, doch dit deed eer denken aan vroegrype jeugd dan aan naderenden ouderdom – ale bardziej przypominało to wczesną młodość niż nadchodzącą starość).
En naderende ouderdom had het toch moeten zyn, want in Indiën is de man van vyfendertig jaar niet jong meer. (A powinna to być nadchodząca starość, bo w Indiach człowiek w wieku trzydziestu pięciu lat nie jest już młody; En naderende ouderdom had het toch moeten zyn – A powinna to być nadchodząca starość, want in Indiën is de man van vyfendertig jaar niet jong meer – bo w Indiach człowiek w wieku trzydziestu pięciu lat nie jest już młody).
Ook zyn aandoeningen, zeide ik, waren jong gebleven. (Powiedziałem, że także jego dolegliwości pozostały młode; Ook zyn aandoeningen, zeide ik – Powiedziałem, że także jego dolegliwości, waren jong gebleven – pozostały młode).
Hy kon spelen met een kind, en als een kind, en meermalen klaagde hy dat ‘kleine Max’ nog te jong was om vliegers optelaten, omdat hy ‘de groote Max’ daarvan zooveel hield. (Mógł bawić się z dzieckiem i jak dziecko, i wielokrotnie narzekał, że "mały Max" jest jeszcze za młody, by puszczać latawce, ponieważ "duży Max" tak bardzo to lubił; Hy kon spelen met een kind, en als een kind – Mógł bawić się z dzieckiem i jak dziecko, en meermalen klaagde hy dat ‘kleine Max’ nog te jong was om vliegers optelaten – i wielokrotnie narzekał, że "mały Max" jest jeszcze za młody, by puszczać latawce, omdat hy ‘de groote Max’ daarvan zooveel hield – ponieważ "duży Max" tak bardzo to lubił).
Met jongens sprong hy ‘haasjen-over’ en hy teekende heel gaarne een patroon voor 't borduurwerk van de meisjes. (Z chłopcami skakał w "przeskakiwanie zająca" i bardzo chętnie rysował wzór do haftu dla dziewcząt; Met jongens sprong hy ‘haasjen-over’ – Z chłopcami skakał w "przeskakiwanie zająca", en hy teekende heel gaarne een patroon voor 't borduurwerk van de meisjes – i bardzo chętnie rysował wzór do haftu dla dziewcząt).
Zelfs nam hy dezen meermalen de naald uit de hand, en vermaakte zich met dat werk, ofschoon hy dikwyls zei dat ze wel wat beters konden doen dan dat ‘machinale steken tellen’. (Nawet wielokrotnie brał im igłę z ręki i bawił się tą pracą, choć często mówił, że mogłyby robić coś lepszego niż to "maszynowe liczenie ściegów"; Zelfs nam hy dezen meermalen de naald uit de hand – Nawet wielokrotnie brał im igłę z ręki, en vermaakte zich met dat werk – i bawił się tą pracą, ofschoon hy dikwyls zei dat ze wel wat beters konden doen dan dat ‘machinale steken tellen’ – choć często mówił, że mogłyby robić coś lepszego niż to "maszynowe liczenie ściegów").
By jongelieden van achttien jaren was hy een jong student, die gaarne zyn Patriam canimus meezong, of Gaudeamus igitur… ja, ik ben niet geheel zeker, dat hy niet nog zeer kort geleden, toen hy met verlof te Amsterdam was, een uithangbord heeft afgebroken, dat hem niet behaagde omdat er een neger op geschilderd was, geboeid aan de voeten van een Europeaan met een lange pyp in den mond, en waaronder natuurlyk te lezen stond: de rookende jonge koopman. (Dla osiemnastolatków był młodym studentem, który chętnie śpiewał z nimi "Patriam canimus" lub "Gaudeamus igitur"… tak, nie jestem całkowicie pewien, czy niedawno, gdy był na urlopie w Amsterdamie, nie zdemontował szyldu, który mu się nie podobał, ponieważ namalowano na nim murzyna u stóp Europejczyka z długą fajką w ustach, a pod nim oczywiście było napisane: "palący młody kupiec"; By jongelieden van achttien jaren was hy een jong student – Dla osiemnastolatków był młodym studentem, die gaarne zyn Patriam canimus meezong, of Gaudeamus igitur – który chętnie śpiewał z nimi "Patriam canimus" lub "Gaudeamus igitur", ja, ik ben niet geheel zeker – tak, nie jestem całkowicie pewien, dat hy niet nog zeer kort geleden, toen hy met verlof te Amsterdam was – czy niedawno, gdy był na urlopie w Amsterdamie, een uithangbord heeft afgebroken – nie zdemontował szyldu, dat hem niet behaagde omdat er een neger op geschilderd was – który mu się nie podobał, ponieważ namalowano na nim murzyna, geboeid aan de voeten van een Europeaan met een lange pyp in den mond – u stóp Europejczyka z długą fajką w ustach, en waaronder natuurlyk te lezen stond: de rookende jonge koopman – a pod nim oczywiście było napisane: "palący młody kupiec").
