Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering. (Gwałtowny wstrząs wozu, który uwolnił się z błota, postawił wykrzyknik za oświadczeniem Tine, że podróżowanie jest niemożliwe dla pani Slotering; Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd – Gwałtowny wstrząs wozu, który uwolnił się z błota, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering – postawił wykrzyknik za oświadczeniem Tine, że podróżowanie jest niemożliwe dla pani Slotering). Ieder had het gebruikelyke hè! geroepen, dat op zulk een stoot volgt – Każdy krzyknął zwykłe "hè!", które następuje po takim wstrząsie, Max had in den schoot zyner moeder de pisang weergevonden, die hy door den schok verloor – Max znalazł na kolanach swojej matki banana, którego stracił przez wstrząs, en reeds was men een heel eind nader aan de modderdiepte die straks komen zou – i już byli o wiele bliżej błotnistego miejsca, które miało wkrótce nadejść, voor de resident besluiten kon zyn zinsnede te voleinden, door er bytevoegen – zanim rezydent mógł dokończyć swoje zdanie, dodając:
Een. Inlandsche. Vrouw. (– Rodzima. Kobieta.; Een – Rodzima, Inlandsche – Rodzima, Vrouw – Kobieta).
O, dit is volkomen hetzelfde, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken. (– Och, to jest dokładnie to samo, próbowała wyjaśnić pani Havelaar; O, dit is volkomen hetzelfde – Och, to jest dokładnie to samo, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken – próbowała wyjaśnić pani Havelaar). De resident knikte, als vond hy het goed dat die zaak dus geregeld was, en daar het spreken zoo moeielyk viel, brak men 't gesprek af – Rezydent skinął głową, jakby uznał, że sprawa jest rozwiązana, a ponieważ rozmowa była trudna, przerwali ją.
Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger die twee maanden geleden gestorven was. (Ta pani Slotering była wdową po poprzedniku Havelaara, który zmarł dwa miesiące temu; Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger – Ta pani Slotering była wdową po poprzedniku Havelaara, die twee maanden geleden gestorven was – który zmarł dwa miesiące temu). Verbrugge, daarop voorloopig belast met het ambt van adsistent-resident – Verbrugge, tymczasowo obarczony funkcją asystenta-rezydenta, zou 't recht gehad hebben, gedurende dien tyd de ruime woning te betrekken – miałby prawo w tym czasie zamieszkać w przestronnym domu, die te Rangkas-Betoeng, zooals in elke afdeeling, van-landswege voor 't hoofd van het gewestelyk bestuur is opgericht – który w Rangkas-Betoeng, podobnie jak w każdym dystrykcie, został zbudowany przez państwo dla szefa administracji prowincji. Hy had dit echter niet gedaan, gedeeltelyk misschien uit vrees dat hy te spoedig op-nieuw zou moeten verhuizen – Jednak tego nie zrobił, częściowo może z obawy, że zbyt szybko będzie musiał się ponownie przeprowadzić, gedeeltelyk om 't gebruik daarvan aan die dame met haar kinderen overtelaten – częściowo, aby udostępnić ten dom tej pani z jej dziećmi. Er ware anders ruimte genoeg geweest, want behalve de vry groote adsistent-residentswoning zelf – Inaczej byłoby wystarczająco dużo miejsca, ponieważ oprócz samego dość dużego domu asystenta-rezydenta, stond daarneven op 'tzelfde ‘erf’ nog een ander huis dat vroeger daartoe gediend had – na tym samym „podwórku” stał jeszcze inny dom, który wcześniej służył do tego celu, en in-weerwil van den eenigszins bouwvalligen staat, nog altyd zeer geschikt was ter bewoning – i pomimo nieco zniszczonego stanu, wciąż nadawał się do zamieszkania.
Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing, die zy over eenige maanden te-gemoet zag. (Pani Slotering poprosiła rezydenta, aby był jej rzecznikiem u następcy jej męża, o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiązania, którego spodziewała się za kilka miesięcy; Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot – Pani Slotering poprosiła rezydenta, aby był jej rzecznikiem u następcy jej męża, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing – o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiązania, die zy over eenige maanden te-gemoet zag – którego spodziewała się za kilka miesięcy). Het was dit verzoek dat door Havelaar en zyn vrouw zoo gereedelyk was toegestaan – To była ta prośba, którą Havelaar i jego żona tak chętnie spełnili, iets dat geheel in hun aard lag – coś, co było zgodne z ich naturą, want gastvry en hulpvaardig waren zy in de hoogste mate – ponieważ byli niezwykle gościnni i pomocni.
We hoorden den resident zeggen dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was. (Słyszeliśmy, jak rezydent powiedział, że pani Slotering była „rodzimą kobietą”; We hoorden den resident zeggen – Słyszeliśmy, jak rezydent powiedział, dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was – że pani Slotering była „rodzimą kobietą”). Dit vereischt voor niet-indische lezers eenige opheldering – To wymaga pewnego wyjaśnienia dla nieindyjskich czytelników, daar men al licht tot de onjuiste meening geraken zou hier met een eigenlyk-Javaansche te doen te hebben – ponieważ łatwo można by dojść do błędnego wniosku, że chodzi tu o rdzenną Jawajkę.
De europesche maatschappy in Nederlandsch Indiën is vry scherp in twee deelen gesplitst: de eigenlyke Europeanen, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – niet in Europa geboren zyn, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben. (Europejskie społeczeństwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraźnie podzielone na dwie części: na prawdziwych Europejczyków oraz tych, którzy – choć prawnie w tej samej sytuacji prawnej – nie urodzili się w Europie i mają mniej lub bardziej rodzimą krew w żyłach; De europesche maatschappy in Nederlandsch Indiën is vry scherp in twee deelen gesplitst – Europejskie społeczeństwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraźnie podzielone na dwie części, de eigenlyke Europeanen – prawdziwi Europejczycy, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – oraz ci, którzy – choć prawnie w tej samej sytuacji prawnej, niet in Europa geboren zyn – nie urodzili się w Europie, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben – i mają mniej lub bardziej rodzimą krew w żyłach). Ter-eere der begrippen van menschelykheid in Indie, haast ik me hier bytevoegen dat, hoe scherp ook de lyn zy, die in 't maatschappelyk verkeer wordt getrokken tusschen de twee soorten van individuën – Na cześć pojęć humanitaryzmu w Indiach, śpieszę tutaj dodać, że jakkolwiek ostra jest linia, która jest rysowana w relacjach społecznych między tymi dwoma rodzajami jednostek, welke tegenover den inlander gelykelyk den naam van Hollander dragen – które w stosunku do tubylców noszą jednakową nazwę Holendra, deze afscheiding evenwel geenszins 't barbaarsch karakter vertoont, dat in Amerika by de standsplitsing wordt waargenomen – ten podział nie ma wcale barbarzyńskiego charakteru, jaki jest obserwowany w Ameryce przy podziale na klasy. Ik ontken niet dat er nog altyd veel onrechtvaardigs en stuitends in deze verhouding blyft bestaan – Nie zaprzeczam, że w tym związku wciąż istnieje wiele niesprawiedliwości i odrażających rzeczy, en dat het woord liplap my meermalen in de ooren klonk als een bewys hoe ver de niet-liplap, de blanke, dikwerf van ware beschaving verwyderd is – i że słowo "liplap" wielokrotnie brzmiało mi w uszach jako dowód na to, jak daleko nie-liplap, biały, często oddalony jest od prawdziwej cywilizacji). Het is waar dat de liplap niet dan by-uitzondering in gezelschappen wordt toegelaten – To prawda, że liplap jest dopuszczany do towarzystwa tylko wyjątkowo, en dat hy gewoonlyk, als ik me hier van een zeer gemeenzame uitdrukking bedienen mag: ‘niet voor vol wordt aangezien’ – i że zwykle, jeśli mogę użyć tutaj bardzo potocznego wyrażenia: „nie jest uważany za pełnowartościowego”, maar zelden zal men zulke uitsluiting of geringschatting hooren voorstellen en verdedigen als een grondbeginsel – ale rzadko można usłyszeć takie wykluczenie lub lekceważenie proponowane i bronione jako zasada. Het staat natuurlyk ieder vry, zyn eigen omgeving en gezelschap te kiezen – Oczywiście, każdy ma prawo wybrać swoje otoczenie i towarzystwo, en men mag het den eigenlyken Europeaan niet euvel duiden – i nie można mieć za złe prawdziwemu Europejczykowi, wanneer hy den omgang met lieden van zyn landaard voortrekt boven 't verkeer met personen die – jeśli woli towarzystwo ludzi swojego pochodzenia od kontaktu z osobami, które – hun meer of minder zedelyke en verstandelyke waarde in 't midden gelaten – pomijając ich większą lub mniejszą wartość moralną i intelektualną, zyn indrukken en denkbeelden niet deelen – nie dzielą jego wrażeń i poglądów, of – en dit is misschien by vermeend verschil van beschaving, zeer dikwyls de hoofdzaak – wier vooroordeelen een andere richting hebben genomen dan de zyne – lub – a to może być przy różnicy w cywilizacji często główny powód – których uprzedzenia obrały inny kierunek niż jego.
Een liplap – om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook? (Liplap – aby użyć terminu, który uważany jest za bardziej uprzejmy, powinienem powiedzieć „tak zwane rodzime dziecko”, ale proszę o pozwolenie na użycie zwrotu, który wydaje się zrodzony z aliteracji, bez zamiaru obrażenia, i co to słowo właściwie oznacza?; Een liplap – Liplap, om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden – aby użyć terminu, który uważany jest za bardziej uprzejmy, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ – powinienem powiedzieć „tak zwane rodzime dziecko”, maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt – ale proszę o pozwolenie na użycie zwrotu, który wydaje się zrodzony z aliteracji, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook – bez zamiaru obrażenia, i co to słowo właściwie oznacza). – een liplap heeft veel goeds – Liplap ma wiele dobrego. Ook de Europeaan heeft veel goeds – Europejczyk również ma wiele dobrego. Beiden hebben veel verkeerds, en ook hierin alzoo gelyken zy op elkaar – Obaj mają też wiele złego, i pod tym względem są do siebie podobni. Maar 't goede en 't verkeerde dat aan beiden eigen is loopt te veel uit elkander, dan dat hun verkeering over 't algemeen tot wederzydsch genoegen kan strekken – Ale dobro i zło, które są dla nich charakterystyczne, zbytnio się różnią, aby ich wzajemne relacje mogły być ogólnie zadowalające. Bovendien – en hieraan heeft de Regeering veel schuld – is de liplap dikwyls slecht onderwezen – Ponadto – i w tym wina rządu – liplap jest często źle wykształcony. De vraag is nu niet hoe de Europeaan wezen zou, als hy zoo van der jeugd af ware belemmerd geworden in zyn ontwikkeling – Pytanie nie brzmi, jaki byłby Europejczyk, gdyby od młodości był hamowany w swoim rozwoju, maar zeker is het dat de geringe wetenschappelyke ontwikkeling van den liplap in 't algemeen zyn gelykstelling met den Europeaan in den weg staat – ale pewne jest, że niski poziom naukowy liplapa ogólnie utrudnia jego zrównanie z Europejczykiem, ook dáár waar hy als individu in beschaving, wetenschap of kunst, misschien den voorrang boven een bepaalden europeschen persoon verdienen zou – nawet tam, gdzie jako jednostka w cywilizacji, nauce lub sztuce, mógłby zasługiwać na pierwszeństwo przed konkretnym europejskim osobnikiem.
Ook hieraan is weder niets nieuws. (To również nie jest niczym nowym; Ook hieraan is weder niets nieuws – To również nie jest niczym nowym). Het lag ook, byv. in de staatkunde van Willem den Veroveraar, om den minstbeduidenden Normandier te verheffen boven den beschaafdsten Sakser – To również leżało, na przykład, w polityce Wilhelma Zdobywcy, aby najmniej znaczącego Normana wynieść ponad najbardziej cywilizowanego Saksona, en elke Normandier beriep zich gaarne op 't overwicht der Normandiers in het algemeen – i każdy Norman chętnie odwoływał się do przewagi Normanów jako całości, om zyn persoon ook dáár te doen gelden, waar hy de minste zou geweest zyn zonder den invloed zyner stamgenooten als bovenliggende party – aby jego osoba była uznana nawet tam, gdzie byłby najmniej znaczący bez wpływu swoich rodaków jako dominującej partii.
Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur. (Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi się pewne wymuszenie w relacjach, które można usunąć jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglądy oraz działania rządu; Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren – Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi się pewne wymuszenie w relacjach, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur – które można usunąć jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglądy oraz działania rządu). Dat de Europeaan, die in zulke verhouding aan den winnenden kant is, zich in dit kunstmatig overwicht zeer gemakkelyk schikt, spreekt vanzelf – To, że Europejczyk, który w takim układzie jest na wygranej pozycji, łatwo dostosowuje się do tej sztucznej przewagi, jest oczywiste. Maar dikwyls is 't koddig, iemand die zyn beschaving en taal grootendeels opdeed in de rotterdamsche Zandstraat, den liplap te hooren uitlachen omdat deze een glas water en 't gouvernement, mannelyk, of zon en maan onzydig maakt – Ale często jest to zabawne, gdy ktoś, kto zdobył swoją cywilizację i język głównie na rotterdamskiej Zandstraat, słyszy, jak liplap śmieje się, ponieważ ten robi męsko rodzaj z "szklanki wody" i "rządu" lub nijako "słońca" i "księżyca".
Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo! – zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel… neen, lang vóór hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden, lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek. (Liplap może być cywilizowany, dobrze wykształcony lub uczony – są tacy! – gdy tylko Europejczyk, który udawał chorego, aby pozostać na statku, na którym zmywał naczynia, i który swoje roszczenia do uprzejmości opiera na "uwee" i "verexkuseer", stojąc na czele firmy handlowej, która zarobiła tak "ogromne" sumy na indygo w 1800… nie, długo przed tym, zanim posiadał "toko", w którym sprzedaje szynki i strzelby – gdy taki Europejczyk zauważy, że najbardziej cywilizowany liplap ma trudności z odróżnieniem "h" od "g", śmieje się z głupoty człowieka, który nie wie, że istnieje różnica między złotym ogrodzeniem a drewnianym głupkiem; Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo – Liplap może być cywilizowany, dobrze wykształcony lub uczony – są tacy! zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ – gdy tylko Europejczyk, który udawał chorego, aby pozostać na statku, na którym zmywał naczynia, i który swoje roszczenia do uprzejmości opiera na "uwee" i "verexkuseer", aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel – stojąc na czele firmy handlowej, która zarobiła tak "ogromne" sumy na indygo w 1800, neen, lang vóór hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – nie, długo przed tym, zanim posiadał "toko", w którym sprzedaje szynki i strzelby, wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden – gdy taki Europejczyk zauważy, że najbardziej cywilizowany liplap ma trudności z odróżnieniem "h" od "g", lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek – śmieje się z głupoty człowieka, który nie wie, że istnieje różnica między złotym ogrodzeniem a drewnianym głupkiem).
Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door één karakter worden uitgedrukt, dat Hieronymus viâ Geronimo in Jerôme overgaat, dat we van huano, guano maken, dat een want een handschoen is, dat kous van hose afstamt, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen. (Aby się z tego nie śmiać, musiałby wiedzieć, że w arabskim i malajskim "cha" i "hha" są wyrażane przez jeden znak, że Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jerôme, że z huano robimy guano, że want to rękawica, że kous pochodzi od hose, i że na Guild Heaume mówimy po holendersku Huillem lub Willem; Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten – Aby się z tego nie śmiać, musiałby wiedzieć, dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door één karakter worden uitgedrukt – że w arabskim i malajskim "cha" i "hha" są wyrażane przez jeden znak, dat Hieronymus viâ Geronimo in Jerôme overgaat – że Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jerôme, dat we van huano, guano maken – że z huano robimy guano, dat een want een handschoen is – że want to rękawica, dat kous van hose afstamt – że kous pochodzi od hose, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen – i że na Guild Heaume mówimy po holendersku Huillem lub Willem). Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger – Tyle erudycji jest zbyt wiele wymagane od kogoś, kto zdobył swoje fortuny na "indygo" i swoją cywilizację z sukcesu w hazardzie… lub gorzej!
Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger! (Tyle erudycji wymaga zbyt wiele od kogoś, kto zdobył swoje fortuny na "indygo" i swoją cywilizację z sukcesu w hazardzie… lub gorzej; zooveel – tyle, eruditie – erudycji, is te veel gevergd – wymaga zbyt wiele, iemand – ktoś, zyn fortuin maakte – zdobył swoje fortuny, ‘in’ de indigo – na "indygo", z'n beschaving – swoją cywilizację, haalde – zdobył, uit het welgelukken – z sukcesu, van dobbelary – w hazardzie, of erger – lub gorzej). En zulk een Europeaan kan toch niet omgaan met zulk een liplap! (I taki Europejczyk nie może przecież obcować z takim liplapem!; en zulk een Europeaan – i taki Europejczyk, kan toch niet omgaan – nie może przecież obcować, met zulk een liplap – z takim liplapem).
Ik begryp hoe Willem van Guillaume komt, en moet erkennen dat ik, vooral in de Molukken, zeer dikwyls ‘liplappen’ heb leeren kennen, die me deden verbaasd staan over den omvang hunner kennis, en die my op 't denkbeeld brachten dat wy Europeanen, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – verre ten-achteren staan by de arme pariah's die van de wieg af hadden te stryden met kunstmatig-onbillyke terugzetting en 't zot vooroordeel tegen hun kleur. (Rozumiem, jak Willem pochodzi od Guillaume, i muszę przyznać, że zwłaszcza na Molukach bardzo często spotykałem ‘liplappen’, którzy zadziwiali mnie zakresem swojej wiedzy i którzy uświadomili mi, że my, Europejczycy, niezależnie od tego, ile mieliśmy do dyspozycji środków, często – i to nie tylko w porównaniu – jesteśmy daleko w tyle za biednymi pariasami, którzy od kołyski musieli walczyć z sztucznie niesprawiedliwą degradacją i głupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skóry; ik begryp – rozumiem, hoe Willem van Guillaume komt – jak Willem pochodzi od Guillaume, en moet erkennen – i muszę przyznać, dat ik – że ja, vooral in de Molukken – zwłaszcza na Molukach, zeer dikwyls – bardzo często, ‘liplappen’ heb leeren kennen – spotykałem ‘liplappen’, die me deden verbaasd staan – którzy zadziwiali mnie, over den omvang hunner kennis – zakresem swojej wiedzy, en die my op 't denkbeeld brachten – i którzy uświadomili mi, dat wy Europeanen – że my, Europejczycy, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden – niezależnie od tego, ile mieliśmy do dyspozycji środków, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – często – i to nie tylko w porównaniu, verre ten-achteren staan – jesteśmy daleko w tyle, by de arme pariah's – za biednymi pariasami, die van de wieg af hadden te stryden – którzy od kołyski musieli walczyć, met kunstmatig-onbillyke terugzetting – z sztucznie niesprawiedliwą degradacją, en 't zot vooroordeel tegen hun kleur – i głupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skóry).
Maar mevrouw Slotering was eens-voor-al gevrywaard voor fouten in 't hollandsch, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak. (Ale pani Slotering była raz na zawsze wolna od błędów w holenderskim, ponieważ nigdy nie mówiła inaczej niż po malajsku; maar mevrouw Slotering – ale pani Slotering, was eens-voor-al gevrywaard – była raz na zawsze wolna, voor fouten in 't hollandsch – od błędów w holenderskim, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak – ponieważ nigdy nie mówiła inaczej niż po malajsku). We zullen haar later te zien krygen, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap, na lang hotsen en stooten, eindelyk behouden aankwam. (Zobaczymy ją później, kiedy z Havelaar, Tine i małym Maxem będziemy pić herbatę w przedniej galerii domu zastępcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, gdzie nasza grupa podróżna po długich wybojach i wstrząsach w końcu bezpiecznie dotarła; we zullen haar later te zien krygen – zobaczymy ją później, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken – kiedy z Havelaar, Tine i małym Maxem będziemy pić herbatę, in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng – w przedniej galerii domu zastępcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap – gdzie nasza grupa podróżna, na lang hotsen en stooten – po długich wybojach i wstrząsach, eindelyk behouden aankwam – w końcu bezpiecznie dotarła).
De resident, die slechts was meegekomen om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen, gaf den wensch te kennen nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren. (Rezydent, który przyjechał tylko po to, aby potwierdzić nowego zastępcę rezydenta na jego stanowisku, wyraził życzenie powrotu do Serang tego samego dnia; de resident – rezydent, die slechts was meegekomen – który przyjechał tylko, om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen – aby potwierdzić nowego zastępcę rezydenta na jego stanowisku, gaf den wensch te kennen – wyraził życzenie, nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren – powrotu do Serang tego samego dnia).
Omdat. Hy. (Ponieważ. On.; omdat – ponieważ, hy – on).
Havelaar betuigde insgelyks bereid te zyn tot allen spoed… (Havelaar również wyraził gotowość do wszelkiej pośpiechu; Havelaar betuigde – Havelaar wyraził, insgelyks bereid te zyn – również gotowość, tot allen spoed – do wszelkiej pośpiechu).
Het. Zoo. Druk. Had. (…miał tak dużo do zrobienia; het – to, zoo druk – tak dużo, had – miał).
…en de afspraak werd gemaakt, dat men daartoe over een half uur in de groote voorgalery der woning van den Regent zou by-eenkomen. (i umówiono się, że spotkają się za pół godziny w dużej galerii domu regenta; en de afspraak werd gemaakt – i umówiono się, dat men daartoe over een half uur – że spotkają się za pół godziny, in de groote voorgalery der woning van den Regent – w dużej galerii domu regenta, zou by-eenkomen – spotkają się).
Verbrugge, hierop voorbereid, had reeds voor vele dagen aan de Distriktshoofden, den Patteh, den Kliwon, den Djaksa, den belasting-kollekteur, eenige mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten die deze plechtigheid moesten bywonen, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen. (Verbrugge, przygotowany na to, już od wielu dni polecał naczelnikom dystryktów, Pattehowi, Kliwonowi, Djaksa, poborcy podatkowemu, kilku mantries oraz wszystkim innym lokalnym urzędnikom, którzy musieli uczestniczyć w tej uroczystości, zebrać się na głównym placu; Verbrugge, hierop voorbereid – Verbrugge, przygotowany na to, had reeds voor vele dagen – już od wielu dni, aan de Distriktshoofden – naczelnikom dystryktów, den Patteh – Pattehowi, den Kliwon – Kliwonowi, den Djaksa – Djaksa, den belasting-kollekteur – poborcy podatkowemu, eenige mantries – kilku mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten – oraz wszystkim innym lokalnym urzędnikom, die deze plechtigheid moesten bywonen – którzy musieli uczestniczyć w tej uroczystości, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen – polecił zebrać się na głównym placu).
De Adhipatti nam afscheid, en reed naar zyn huis. (Adhipatti pożegnał się i pojechał do swojego domu; de Adhipatti – Adhipatti, nam afscheid – pożegnał się, en reed naar zyn huis – i pojechał do swojego domu). Mevrouw Havelaar bezag haar nieuwe woning, en was er zeer mee ingenomen, vooral omdat de tuin groot was, 'tgeen haar zoo goed voorkwam voor kleinen Max die veel in de lucht moest. (Pani Havelaar obejrzała swój nowy dom i była z niego bardzo zadowolona, zwłaszcza że ogród był duży, co bardzo odpowiadało małemu Maxowi, który potrzebował dużo przebywać na świeżym powietrzu; mevrouw Havelaar – pani Havelaar, bezag haar nieuwe woning – obejrzała swój nowy dom, en was er zeer mee ingenomen – i była z niego bardzo zadowolona, vooral omdat de tuin groot was – zwłaszcza że ogród był duży, 'tgeen haar zoo goed voorkwam – co bardzo odpowiadało, voor kleinen Max die veel in de lucht moest – małemu Maxowi, który potrzebował dużo przebywać na świeżym powietrzu). De resident en Havelaar waren naar hun kamers gegaan om zich te verkleeden, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen. (Rezydent i Havelaar poszli do swoich pokoi, aby się przebrać, ponieważ na uroczystości, która miała się odbyć, oficjalny strój wydawał się być wymagany; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, waren naar hun kamers gegaan – poszli do swoich pokoi, om zich te verkleeden – aby się przebrać, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou – ponieważ na uroczystości, która miała się odbyć, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen – oficjalny strój wydawał się być wymagany).
Rondom het huis stonden honderden menschen, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden. (Wokół domu stały setki ludzi, którzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, albo należeli do świty zebranych przywódców; rondom het huis – wokół domu, stonden honderden menschen – stały setki ludzi, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid – którzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden – albo należeli do świty zebranych przywódców). De policie- en bureau-oppassers liepen bedryvig heen-en-weer. (Policjanci i pracownicy biurowi biegali tam i z powrotem; de policie- en bureau-oppassers – policjanci i pracownicy biurowi, liepen bedryvig heen-en-weer – biegali tam i z powrotem). Kortom, alles toonde aan dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven. (Krótko mówiąc, wszystko wskazywało na to, że monotonia w tym zapomnianym zakątku Jawy na chwilę została przerwana przez pewne ożywienie; kortom, alles toonde aan – krótko mówiąc, wszystko wskazywało na to, dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek – że monotonia w tym zapomnianym zakątku Jawy, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven – na chwilę została przerwana przez pewne ożywienie).
Weldra reed de fraaie wagen van den Adhipatti 't voorplein op. (Wkrótce piękny powóz Adhipatti wjechał na dziedziniec; weldra reed de fraaie wagen – wkrótce piękny powóz, van den Adhipatti 't voorplein op – Adhipatti wjechał na dziedziniec). De resident en Havelaar, schitterend van goud en zilver, maar ietwat struikelend over hun degens, stapten er in, en begaven zich naar de woning van den Regent, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden. (Rezydent i Havelaar, błyszczący złotem i srebrem, ale nieco potykający się o swoje szable, wsiedli do niego i udali się do rezydencji regenta, gdzie zostali przyjęci muzyką gongów i gamelanów; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, schitterend van goud en zilver – błyszczący złotem i srebrem, maar ietwat struikelend over hun degens – ale nieco potykający się o swoje szable, stapten er in – wsiedli do niego, en begaven zich naar de woning van den Regent – i udali się do rezydencji regenta, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden – gdzie zostali przyjęci muzyką gongów i gamelanów). Ook Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan, was reeds daar aangekomen. (Także Verbrugge, który pozbył się swojego zabłoconego kostiumu, już tam przybył; ook Verbrugge – także Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan – który pozbył się swojego zabłoconego kostiumu, was reeds daar aangekomen – już tam przybył). De mindere Hoofden zaten in een grooten kring, naar oostersche wyze op matten op den grond, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen. (Mniejsi przywódcy siedzieli w dużym kręgu, na wschodni sposób na matach na ziemi, a na końcu długiej galerii stał stół, przy którym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastępca rezydenta, kontroler i sześciu przywódców; de mindere Hoofden – mniejsi przywódcy, zaten in een grooten kring – siedzieli w dużym kręgu, naar oostersche wyze op matten op den grond – na wschodni sposób na matach na ziemi, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel – a na końcu długiej galerii stał stół, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen – przy którym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastępca rezydenta, kontroler i sześciu przywódców). Men diende thee met gebak rond, en de eenvoudige plechtigheid begon. (Podano herbatę z ciastkami i rozpoczęła się prosta uroczystość; men diende thee met gebak rond – podano herbatę z ciastkami, en de eenvoudige plechtigheid begon – i rozpoczęła się prosta uroczystość).
