Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Dan zou ik aan dat Volk een plaats vragen in de Vertegenwoordiging, al ware 't alleen om te protesteeren tegen certifikaten van rechtschapenheid, die door Indische specialiteiten vice versa worden uitgereikt, misschien om op 't vreemd denkbeeld te brengen dat men zelf waarde hecht aan die hoedanigheid… (Wtedy poprosiłbym ten lud o miejsce w Parlamencie, nawet jeśli tylko po to, by protestować przeciwko certyfikatom uczciwości, które są wydawane przez specjalistów indyjskich vice versa, może po to, by wprowadzić dziwny pomysł, że samemu przywiązuje się wartość do tej cechy…; Dan zou ik aan dat Volk een plaats vragen in de Vertegenwoordiging – Wtedy poprosiłbym ten lud o miejsce w Parlamencie, al ware 't alleen om te protesteeren tegen certifikaten van rechtschapenheid, die door Indische specialiteiten vice versa worden uitgereikt – nawet jeśli tylko po to, by protestować przeciwko certyfikatom uczciwości, które są wydawane przez specjalistów indyjskich vice versa, misschien om op 't vreemd denkbeeld te brengen dat men zelf waarde hecht aan die hoedanigheid – może po to, by wprowadzić dziwny pomysł, że samemu przywiązuje się wartość do tej cechy)
Om te protesteeren tegen de eindelooze expeditien en heldendaden tegen arme ellendige schepsels, die men vooraf door mishandeling dwong tot opstand. (By protestować przeciwko niekończącym się ekspedycjom i bohaterskim czynom przeciwko biednym nieszczęsnym stworzeniom, które wcześniej zmuszano do buntu poprzez maltretowanie; Om te protesteeren tegen de eindelooze expeditien en heldendaden tegen arme ellendige schepsels – By protestować przeciwko niekończącym się ekspedycjom i bohaterskim czynom przeciwko biednym nieszczęsnym stworzeniom, die men vooraf door mishandeling dwong tot opstand – które wcześniej zmuszano do buntu poprzez maltretowanie)
Om te protesteeren tegen de schandelyke lafhartigheid van cirkulaires die de eer der Natie schandvlekken door 't inroepen van publieke liefdadigheid voor de slachtoffers van kronischen zeeroof. (By protestować przeciwko haniebnej tchórzliwości okólników, które plamią honor Narodu poprzez wzywanie do publicznej dobroczynności na rzecz ofiar chronicznego piractwa; Om te protesteeren tegen de schandelyke lafhartigheid van cirkulaires – By protestować przeciwko haniebnej tchórzliwości okólników, die de eer der Natie schandvlekken door 't inroepen van publieke liefdadigheid voor de slachtoffers van kronischen zeeroof – które plamią honor Narodu poprzez wzywanie do publicznej dobroczynności na rzecz ofiar chronicznego piractwa)
't Is waar, die opstandelingen waren uitgehongerde geraamten, en die zeeroovers zyn weerbare mannen! (To prawda, ci buntownicy byli wygłodzonymi szkieletami, a ci piraci są zdolnymi do walki mężczyznami!; 't Is waar, die opstandelingen waren uitgehongerde geraamten – To prawda, ci buntownicy byli wygłodzonymi szkieletami, en die zeeroovers zyn weerbare mannen – a ci piraci są zdolnymi do walki mężczyznami!)
En als men my die plaats weigerde… als men my by voortduring niet geloofde… (I gdyby odmówiono mi tego miejsca… gdyby mi ciągle nie wierzono…; en als men my die plaats weigerde – i gdyby odmówiono mi tego miejsca, als men my by voortduring niet geloofde – gdyby mi ciągle nie wierzono)
Dan zou ik myn boek vertalen in de weinige talen die ik ken, en in de vele talen die ik leeren kan, om te vragen aan Europa, wat ik vruchteloos zou hebben gezocht in Nederland. (Wtedy przetłumaczyłbym swoją książkę na nieliczne języki, które znam, i na wiele języków, których mogę się nauczyć, aby zapytać Europę o to, czego bezskutecznie szukałbym w Holandii; dan zou ik myn boek vertalen – wtedy przetłumaczyłbym swoją książkę, in de weinige talen die ik ken – na nieliczne języki, które znam, en in de vele talen die ik leeren kan – i na wiele języków, których mogę się nauczyć, om te vragen aan Europa – aby zapytać Europę, wat ik vruchteloos zou hebben gezocht in Nederland – czego bezskutecznie szukałbym w Holandii)
En er zouden in alle hoofdsteden liederen worden gezongen met refreinen als dit: er ligt een roofstaat aan de zee, tusschen Oostfriesland en de Schelde! (I we wszystkich stolicach śpiewano by pieśni z refrenami takimi jak ten: nad morzem leży państwo rabunkowe, między Wschodnim Fryzją a Scheldą!; en er zouden in alle hoofdsteden liederen worden gezongen – i we wszystkich stolicach śpiewano by pieśni, met refreinen als dit – z refrenami takimi jak ten, er ligt een roofstaat aan de zee – nad morzem leży państwo rabunkowe, tusschen Oostfriesland en de Schelde – między Wschodnim Fryzją a Scheldą)
En wanneer ook dit niet baatte? (A co, jeśli to również nie pomoże?; en wanneer ook dit niet baatte – a co, jeśli to również nie pomoże?)
Dan zou ik myn boek vertalen in 't maleisch, javaansch, soendasch, al-foersch, boegineesch, battaksch… (Wtedy przetłumaczyłbym swoją książkę na malajski, jawajski, sundajski, alfoerski, bugijski, batacki…; dan zou ik myn boek vertalen – wtedy przetłumaczyłbym swoją książkę, in 't maleisch – na malajski, javaansch – jawajski, soendasch – sundajski, al-foersch – alfoerski, boegineesch – bugijski, battaksch – batacki)
En ik zou klewangwettende krygszangen slingeren in de gemoederen van de arme martelaren wien ik hulp heb toegezegd, ik, Multatuli. (I rzucałbym ostrzącymi klewang pieśniami wojennymi w umysły biednych męczenników, którym obiecałem pomoc, ja, Multatuli; en ik zou klewangwettende krygszangen slingeren – i rzucałbym ostrzącymi klewang pieśniami wojennymi, in de gemoederen van de arme martelaren – w umysły biednych męczenników, wien ik hulp heb toegezegd – którym obiecałem pomoc, ik, Multatuli – ja, Multatuli)
Redding en hulp, op wettelyken weg, waar het kan… op wettigen weg van geweld, waar het moet. (Ratunek i pomoc, legalną drogą, gdzie to możliwe… legalną drogą przemocy, gdzie to konieczne; redding en hulp – ratunek i pomoc, op wettelyken weg – legalną drogą, waar het kan – gdzie to możliwe, op wettigen weg van geweld – legalną drogą przemocy, waar het moet – gdzie to konieczne)
En dit zou zeer nadeelig werken op de Koffiveilingen van de Nederlandsche Handelmaatschappy! (I to miałoby bardzo niekorzystny wpływ na aukcje kawy Holenderskiej Kompanii Handlowej!; en dit zou zeer nadeelig werken – i to miałoby bardzo niekorzystny wpływ, op de Koffiveilingen van de Nederlandsche Handelmaatschappy – na aukcje kawy Holenderskiej Kompanii Handlowej)
Want ik ben geen vliegenreddende dichter, geen zachtmoedige droomer, zooals de getrapte Havelaar die zyn plicht deed met den moed van een leeuw, en honger lydt met het geduld van een marmot in den winter. (Bo nie jestem poetą ratującym muchy, nie jestem łagodnym marzycielem, jak zdeptany Havelaar, który spełniał swój obowiązek z odwagą lwa i cierpi głód z cierpliwością świstaka zimą; want ik ben geen vliegenreddende dichter – bo nie jestem poetą ratującym muchy, geen zachtmoedige droomer – nie jestem łagodnym marzycielem, zooals de getrapte Havelaar – jak zdeptany Havelaar, die zyn plicht deed met den moed van een leeuw – który spełniał swój obowiązek z odwagą lwa, en honger lydt met het geduld van een marmot in den winter – i cierpi głód z cierpliwością świstaka zimą)
Dit boek is een inleiding… (Ta książka jest wstępem…; dit boek is een inleiding – ta książka jest wstępem)
Ik zal toenemen in kracht en scherpte van wapenen, naarmate het noodig zal wezen… (Będę wzrastał w siłę i ostrość broni, w miarę jak będzie to konieczne…; ik zal toenemen in kracht en scherpte van wapenen – będę wzrastał w siłę i ostrość broni, naarmate het noodig zal wezen – w miarę jak będzie to konieczne)
God geve dat het niet noodig zy! (Boże spraw, by to nie było konieczne!; God geve dat het niet noodig zy – Boże spraw, by to nie było konieczne)
Neen, 't zal niet noodig zyn! Want aan U draag ik myn boek op, Willem den derden, Koning, Groothertog, Prins… meer dan Prins, Groothertog en Koning… keizer van 't prachtig ryk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd… (Nie, to nie będzie konieczne! Bo Tobie dedykuję swoją książkę, Wilhelmowi III, Królowi, Wielkiemu Księciu, Księciu… więcej niż Księciu, Wielkiemu Księciu i Królowi… cesarzowi wspaniałego królestwa Insulinde, które rozciąga się wzdłuż równika jak szmaragdowy pas; neen, 't zal niet noodig zyn – nie, to nie będzie konieczne, want aan U draag ik myn boek op – bo Tobie dedykuję swoją książkę, Willem den derden – Wilhelmowi III, Koning, Groothertog, Prins – Królowi, Wielkiemu Księciu, Księciu, meer dan Prins, Groothertog en Koning – więcej niż Księciu, Wielkiemu Księciu i Królowi, keizer van 't prachtig ryk van Insulinde – cesarzowi wspaniałego królestwa Insulinde, dat zich daar slingert om den evenaar – które rozciąga się wzdłuż równika, als een gordel van smaragd – jak szmaragdowy pas)
Aan U durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlyke wil is: (Z odwagą pytam Cię, czy to jest Twoja cesarska wola:; aan U durf ik met vertrouwen vragen – z odwagą pytam Cię, of 't uw keizerlyke wil is – czy to jest Twoja cesarska wola)
Dat Havelaar wordt bespat met den modder van Slymeringen en Droogstoppels? (Aby Havelaar był obrzucany błotem przez Slymeringen i Droogstoppels?; dat Havelaar wordt bespat – aby Havelaar był obrzucany, met den modder van Slymeringen en Droogstoppels – błotem przez Slymeringen i Droogstoppels)
En dat daarginds Uw meer dan dertig millioenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in UWEN naam? (I aby tam Twoich ponad trzydzieści milionów poddanych było maltretowanych i wyzyskiwanych w TWOIM imieniu?; en dat daarginds – i aby tam, Uw meer dan dertig millioenen onderdanen – Twoich ponad trzydzieści milionów poddanych, worden mishandeld en uitgezogen – było maltretowanych i wyzyskiwanych, in UWEN naam – w TWOIM imieniu)
Aanteekeningen en ophelderingen by de uitgaaf van 1875 (herzien, gewyzigd en aangevuld in 1881) (Notatki i wyjaśnienia do wydania z 1875 r. (zrewidowane, zmienione i uzupełnione w 1881 r.); aanteekeningen en ophelderingen – notatki i wyjaśnienia, by de uitgaaf van 1875 – do wydania z 1875 r., herzien, gewyzigd en aangevuld in 1881 – zrewidowane, zmienione i uzupełnione w 1881 r.)
De vertraging in 't verschynen van dezen druk is aan my te wyten, en waarlyk niet aan myn zeer voortvarenden uitgever. (Opóźnienie w pojawieniu się tego wydania jest moją winą, a nie mojego bardzo energicznego wydawcy; de vertraging in 't verschynen van dezen druk – opóźnienie w pojawieniu się tego wydania, is aan my te wyten – jest moją winą, en waarlyk niet aan myn zeer voortvarenden uitgever – a nie mojego bardzo energicznego wydawcy)
Het blyft evenwel twyfelachtig of 't woord: wyten goed gekozen is? (Niemniej jednak, pozostaje wątpliwe, czy słowo: wyten zostało dobrze dobrane?; het blyft evenwel twyfelachtig – niemniej jednak, pozostaje wątpliwe, of 't woord: wyten goed gekozen is – czy słowo: wyten zostało dobrze dobrane)
Recht tot verwyt immers veronderstelt schuld, en ik vraag of dit van toepassing wezen kan op myn byna onverwinnelyken tegenzin om, bladzy voor bladzy, woord voor woord, letter voor letter, op-nieuw het treurig drama te doorleven, dat aan dit boek het aanzyn gaf? (Prawo do zarzutu zakłada winę, a ja pytam, czy to może mieć zastosowanie do mojego prawie niepokonanego wstrętu do przeżywania na nowo, strona po stronie, słowo po słowie, litera po literze, smutnego dramatu, który dał istnienie tej książce?; recht tot verwyt immers veronderstelt schuld – prawo do zarzutu zakłada winę, en ik vraag of dit van toepassing wezen kan – a ja pytam, czy to może mieć zastosowanie, op myn byna onverwinnelyken tegenzin – do mojego prawie niepokonanego wstrętu, om bladzy voor bladzy – do przeżywania na nowo, strona po stronie, woord voor woord – słowo po słowie, letter voor letter – litera po literze, op-nieuw het treurig drama te doorleven – smutnego dramatu, dat aan dit boek het aanzyn gaf – który dał istnienie tej książce)
Dit boek! Iets anders immers ziet de lezer er niet in. (Ta książka! Czytelnik nie widzi w niej nic innego; dit boek – ta książka, iets anders immers ziet de lezer er niet in – czytelnik nie widzi w niej nic innego)
My evenwel zyn deze bladen 'n hoofdstuk uit m'n leven… my was de korrektie 'n marteling, één marteling! (Dla mnie jednak te strony są rozdziałem z mojego życia… dla mnie korekta była torturą, jedną torturą!; my evenwel – dla mnie jednak, zyn deze bladen 'n hoofdstuk uit m'n leven – te strony są rozdziałem z mojego życia, my was de korrektie 'n marteling – dla mnie korekta była torturą, één marteling – jedną torturą)
Telkens ontviel de pen m'n hand, telkens schemerde my 't oog by 't herlezen der – nog altyd onvolmaakte en verzachte! – schets van wat er nu meer dan vyf-en-twintig jaar geleden voorviel in 't vroeger onbekende plekje gronds dat Lebak heet. (Za każdym razem pióro wypadało mi z ręki, za każdym razem oczy mi się zamykały podczas ponownego czytania – wciąż niedoskonałego i łagodniejszego! – szkicu tego, co wydarzyło się ponad dwadzieścia pięć lat temu w dawniej nieznanym skrawku ziemi zwanym Lebak; telkens ontviel de pen m'n hand – za każdym razem pióro wypadało mi z ręki, telkens schemerde my 't oog by 't herlezen – za każdym razem oczy mi się zamykały podczas ponownego czytania, der nog altyd onvolmaakte en verzachte! schets – wciąż niedoskonałego i łagodniejszego szkicu, van wat er nu meer dan vyf-en-twintig jaar geleden voorviel – tego, co wydarzyło się ponad dwadzieścia pięć lat temu, in 't vroeger onbekende plekje gronds dat Lebak heet – w dawniej nieznanym skrawku ziemi zwanym Lebak)
En dieper nog was de indruk van treurigheid by 't bedenken van wat er nu sedert ruim twintig jaren op de uitgaaf van 't boek Havelaar gevolgd is. (I jeszcze głębsze było wrażenie smutku przy myśli o tym, co wydarzyło się w ciągu ponad dwudziestu lat od wydania książki Havelaar; en dieper nog was de indruk van treurigheid – i jeszcze głębsze było wrażenie smutku, by 't bedenken van wat er nu sedert ruim twintig jaren op de uitgaaf van 't boek Havelaar gevolgd is – przy myśli o tym, co wydarzyło się w ciągu ponad dwudziestu lat od wydania książki Havelaar)
Gedurig wierp ik de proefbladen terzyde, en trachtte het oog myner ziel te richten op minder tragische voorwerpen dan die welke Havelaars tot-nog-toe onbekroond streven my voor den geest roept. (Ciągle odrzucałem próbne arkusze i starałem się skierować duchowe spojrzenie na mniej tragiczne przedmioty niż te, które przypominają mi nieukoronowane starania Havelaara; gedurig wierp ik de proefbladen terzyde – ciągle odrzucałem próbne arkusze, en trachtte het oog myner ziel te richten op minder tragische voorwerpen – i starałem się skierować duchowe spojrzenie na mniej tragiczne przedmioty, dan die welke Havelaars tot-nog-toe onbekroond streven my voor den geest roept – niż te, które przypominają mi nieukoronowane starania Havelaara)
Weken en soms maanden lang – myn uitgever kan 't getuigen! – had ik den moed niet, de my gezonden proefvellen intezien. (Tygodniami, a czasem miesiącami – mój wydawca może to potwierdzić! – nie miałem odwagi przeglądać przesłanych mi próbnych arkuszy; weken en soms maanden lang – tygodniami, a czasem miesiącami, myn uitgever kan 't getuigen – mój wydawca może to potwierdzić, had ik den moed niet – nie miałem odwagi, de my gezonden proefvellen intezien – przeglądać przesłanych mi próbnych arkuszy)
By vallen en staan ben ik nu de korrektie doorgeworsteld, een korrektie die me meer kost dan 't schryven zelf. (Po licznych upadkach i wzlotach wreszcie przebrnąłem przez korektę, która kosztowała mnie więcej niż samo pisanie; by vallen en staan ben ik nu de korrektie doorgeworsteld – po licznych upadkach i wzlotach wreszcie przebrnąłem przez korektę, een korrektie die me meer kost dan 't schryven zelf – korektę, która kosztowała mnie więcej niż samo pisanie)
In den winter van 1859 immers, toen ik, gedeeltelyk in een kamertje zonder vuur, gedeeltelyk aan een waggelend en smerig herbergtafeltje te Brussel, omringd van goedmoedige maar tamelyk onaesthetische farodrinkers, m'n Havelaar schreef, meende ik iets te zullen bewerken, iets uitterichten, iets tot stand te brengen. (Zimą 1859 roku, kiedy pisałem swojego Havelaara, częściowo w pokoiku bez ognia, częściowo przy chwiejnym i brudnym stoliku w karczmie w Brukseli, otoczony życzliwymi, ale dość nieestetycznymi farodrinkers, miałem nadzieję coś osiągnąć, coś zdziałać, coś zrealizować; in den winter van 1859 immers – zimą 1859 roku, toen ik, gedeeltelyk in een kamertje zonder vuur – kiedy pisałem częściowo w pokoiku bez ognia, gedeeltelyk aan een waggelend en smerig herbergtafeltje te Brussel – częściowo przy chwiejnym i brudnym stoliku w karczmie w Brukseli, omringd van goedmoedige maar tamelyk onaesthetische farodrinkers – otoczony życzliwymi, ale dość nieestetycznymi farodrinkers, m'n Havelaar schreef – pisałem swojego Havelaara, meende ik iets te zullen bewerken – miałem nadzieję coś osiągnąć, iets uitterichten – coś zdziałać, iets tot stand te brengen – coś zrealizować)
De hoop gaf me moed, de hoop maakte my hier-en-daar welsprekend. (Nadzieja dodawała mi odwagi, nadzieja sprawiała, że tu i ówdzie byłem elokwentny; de hoop gaf me moed – nadzieja dodawała mi odwagi, de hoop maakte my hier-en-daar welsprekend – nadzieja sprawiała, że tu i ówdzie byłem elokwentny)
Nog herinner ik my den indruk die me bezielde toen ik aan háár schreef: m'n boek is af, m'n boek is af! (Wciąż pamiętam wrażenie, które mnie ogarnęło, gdy napisałem do niej: moja książka jest gotowa, moja książka jest gotowa!; nog herinner ik my den indruk die me bezielde – wciąż pamiętam wrażenie, które mnie ogarnęło, toen ik aan háár schreef – gdy napisałem do niej, m'n boek is af, m'n boek is af – moja książka jest gotowa, moja książka jest gotowa)
Nu zal alles weldra goed gaan! (Teraz wszystko wkrótce będzie dobrze!; nu zal alles weldra goed gaan – teraz wszystko wkrótce będzie dobrze)
Vier lange, vier moeielyke jaren had ik doorgeworsteld – en vruchteloos verloren, helaas! – in pogingen om zonder publiciteit, zonder opzien, zonder schandaal vooral, iets te bewerken dat tot verbetering zou kunnen leiden van den toestand waaronder de Javaan gebukt gaat. (Cztery długie, cztery trudne lata przetrwałem – i bezskutecznie straciłem, niestety! – w próbach osiągnięcia czegoś bez publiczności, bez sensacji, a przede wszystkim bez skandalu, co mogłoby prowadzić do poprawy sytuacji, w której znajduje się Jawajczyk; vier lange, vier moeielyke jaren had ik doorgeworsteld – cztery długie, cztery trudne lata przetrwałem, en vruchteloos verloren, helaas – i bezskutecznie straciłem, niestety, in pogingen om zonder publiciteit – w próbach osiągnięcia czegoś bez publiczności, zonder opzien – bez sensacji, zonder schandaal vooral – a przede wszystkim bez skandalu, iets te bewerken dat tot verbetering zou kunnen leiden van den toestand – co mogłoby prowadzić do poprawy sytuacji, waaronder de Javaan gebukt gaat – w której znajduje się Jawajczyk)
De ellendige Van Twist die, voor 't minst zoo er eenig besef van eer en plicht in hem huisde, m'n natuurlyke bondgenoot had moeten zyn, was niet te bewegen geweest 'n hand uittesteken. (Nędzny Van Twist, który, przynajmniej jeśli miałby jakiekolwiek poczucie honoru i obowiązku, powinien być moim naturalnym sprzymierzeńcem, nie był w stanie wyciągnąć ręki; de ellendige Van Twist – nędzny Van Twist, die, voor 't minst zoo er eenig besef van eer en plicht in hem huisde – który, przynajmniej jeśli miałby jakiekolwiek poczucie honoru i obowiązku, m'n natuurlyke bondgenoot had moeten zyn – powinien być moim naturalnym sprzymierzeńcem, was niet te bewegen geweest 'n hand uittesteken – nie był w stanie wyciągnąć ręki)
De brief dien ik tot hem richtte, is ontelbare malen gepubliceerd, en bevat nagenoeg alles wat in de Havelaarszaak de hoofdmomenten uitmaakt. (List, który do niego napisałem, był publikowany niezliczoną ilość razy i zawiera prawie wszystko, co stanowi główne punkty sprawy Havelaara; de brief dien ik tot hem richtte – list, który do niego napisałem, is ontelbare malen gepubliceerd – był publikowany niezliczoną ilość razy, en bevat nagenoeg alles – i zawiera prawie wszystko, wat in de Havelaarszaak de hoofdmomenten uitmaakt – co stanowi główne punkty sprawy Havelaara)
De man heeft nooit geantwoord, nooit blyk gegeven van welwillendheid om zooveel mogelyk te herstellen wat door zyn schuld bedorven is. (Człowiek ten nigdy nie odpowiedział, nigdy nie wykazał dobrej woli, aby naprawić jak najwięcej z tego, co zepsuł swoją winą; de man heeft nooit geantwoord – człowiek ten nigdy nie odpowiedział, nooit blyk gegeven van welwillendheid – nigdy nie wykazał dobrej woli, om zooveel mogelyk te herstellen – aby naprawić jak najwięcej, wat door zyn schuld bedorven is – co zepsuł swoją winą)
Door die gewetenlooze lauwheid ten-laatste gedwongen tot publiciteit, tot het kiezen van een anderen weg dan ik tot dien tyd toe betrad, wees verontwaardiging my eindelyk de middelen aan om te bereiken wat onbereikbaar scheen: een oogenblik gehoor. (Przez tę bezduszną obojętność ostatecznie zmuszony do publiczności, do wyboru innej drogi niż ta, którą dotąd kroczyłem, oburzenie w końcu wskazało mi środki do osiągnięcia tego, co wydawało się nieosiągalne: chwilowego wysłuchania; door die gewetenlooze lauwheid – przez tę bezduszną obojętność, ten-laatste gedwongen tot publiciteit – ostatecznie zmuszony do publiczności, tot het kiezen van een anderen weg dan ik tot dien tyd toe betrad – do wyboru innej drogi niż ta, którą dotąd kroczyłem, wees verontwaardiging my eindelyk de middelen aan – oburzenie w końcu wskazało mi środki, om te bereiken wat onbereikbaar scheen – do osiągnięcia tego, co wydawało się nieosiągalne, een oogenblik gehoor – chwilowego wysłuchania)
Wat de luie Van Twist niet wilde toestaan, wist ik aftepersen van de Natie: de Havelaar werd gelezen, men… hoorde my. (Czego leniwy Van Twist nie chciał dopuścić, udało mi się wymusić na Narodzie: Havelaar został przeczytany, ludzie… mnie usłyszeli; wat de luie Van Twist niet wilde toestaan – czego leniwy Van Twist nie chciał dopuścić, wist ik aftepersen van de Natie – udało mi się wymusić na Narodzie, de Havelaar werd gelezen – Havelaar został przeczytany, men… hoorde my – ludzie… mnie usłyszeli)
Helaas, hooren en verhooren is twee! (Niestety, słyszenie i wysłuchanie to dwie różne rzeczy!; helaas, hooren en verhooren is twee – niestety, słyszenie i wysłuchanie to dwie różne rzeczy)
Dat boek was ‘mooi’ verzekerde men, en als de schryver eens weer zoo'n vertellinkje had… (Ta książka była „piękna” zapewniali, i gdyby autor znowu napisał taką opowieść…; dat boek was ‘mooi’ verzekerde men – ta książka była „piękna” zapewniali, en als de schryver eens weer zoo'n vertellinkje had – i gdyby autor znowu napisał taką opowieść)
Zeker, men had zich by de lektuur ‘geamuzeerd’ en dacht er niet aan – of ontveinsde te begrypen – dat niet ik op middelbaren leeftyd m'n loopbaan, die schitterend beloofde te worden, opgaf tot vermaak. (Oczywiście, ludzie się „bawili” podczas lektury i nie pomyśleli – lub udawali, że rozumieją – że to nie ja w średnim wieku porzuciłem swoją karierę, która obiecywała być wspaniała, dla zabawy; zeker, men had zich by de lektuur ‘geamuzeerd’ – oczywiście, ludzie się „bawili” podczas lektury, en dacht er niet aan – i nie pomyśleli, of ontveinsde te begrypen – lub udawali, że rozumieją, dat niet ik op middelbaren leeftyd m'n loopbaan – że to nie ja w średnim wieku, die schitterend beloofde te worden – która obiecywała być wspaniała, opgaf tot vermaak – porzuciłem dla zabawy)
Dat niet ik amuzement beoogd had in 't trotseeren van den gifdood voor my, voor myn trouwe dappere vrouw, en voor ons lief kind. (Że to nie ja miałem na celu rozrywkę, stawiając czoła śmierci od trucizny dla siebie, mojej wiernej odważnej żony i naszego ukochanego dziecka; dat niet ik amuzement beoogd had – że to nie ja miałem na celu rozrywkę, in 't trotseeren van den gifdood – stawiając czoła śmierci od trucizny, voor my, voor myn trouwe dappere vrouw, en voor ons lief kind – dla siebie, mojej wiernej odważnej żony i naszego ukochanego dziecka)
De Havelaar was zoo'n onderhoudend boek, durfde men my zeggen, en onder zulke lofredenaars waren er die gillen zouden van angst by 't minste dagelyksch gevaartje, ik zeg niet voor gezondheid en leven, maar voor 'n gering deel van hun welstand. (Havelaar to taka zajmująca książka, odważyli się mi powiedzieć, a wśród takich pochlebców byli tacy, którzy krzyczeliby ze strachu przy najmniejszym codziennym zagrożeniu, nie mówię o zdrowiu i życiu, ale o niewielkiej części ich dobrobytu; de Havelaar was zoo'n onderhoudend boek – Havelaar to taka zajmująca książka, durfde men my zeggen – odważyli się mi powiedzieć, en onder zulke lofredenaars waren er die gillen zouden van angst – a wśród takich pochlebców byli tacy, którzy krzyczeliby ze strachu, by 't minste dagelyksch gevaartje – przy najmniejszym codziennym zagrożeniu, ik zeg niet voor gezondheid en leven – nie mówię o zdrowiu i życiu, maar voor 'n gering deel van hun welstand – ale o niewielkiej części ich dobrobytu)
De meeste lezers schenen te meenen dat ik my en de mynen had blootgesteld aan armoed, vernedering en dood, om hun 'n prettig lektuurtje te verschaffen. (Większość czytelników zdawała się sądzić, że narażałem siebie i swoich bliskich na biedę, upokorzenie i śmierć, aby dostarczyć im przyjemnej lektury; de meeste lezers schenen te meenen – większość czytelników zdawała się sądzić, dat ik my en de mynen had blootgesteld aan armoed – że narażałem siebie i swoich bliskich na biedę, vernedering en dood – upokorzenie i śmierć, om hun 'n prettig lektuurtje te verschaffen – aby dostarczyć im przyjemnej lektury)
Deze dwaling… doch genoeg hiervan. (Ten błąd… ale dość tego; deze dwaling – ten błąd, doch genoeg hiervan – ale dość tego)
Zéker is 't, dat ik van zoo'n naïf-wreede Jokrissiade geen voorgevoel had toen ik zoo verheugd uitriep: m'n boek is af, m'n boek is af! (Na pewno nie miałem przeczucia co do takiej naiwno-okrutnej Jokrissiady, kiedy z takim entuzjazmem wykrzyknąłem: moja książka jest gotowa, moja książka jest gotowa!; zéker is 't – na pewno, dat ik van zoo'n naïf-wreede Jokrissiade geen voorgevoel had – że nie miałem przeczucia co do takiej naiwno-okrutnej Jokrissiady, toen ik zoo verheugd uitriep – kiedy z takim entuzjazmem wykrzyknąłem, m'n boek is af, m'n boek is af – moja książka jest gotowa, moja książka jest gotowa)
De overtuiging dat ik waarheid zeide, dat ik gedaan had wat ik bezig was te schryven, en het voorbyzien hoe 't lezend en luisterend Publiek zoo gewoon is geraakt aan cant, aan zinledige praatjes, aan byna doorgaande tegenstelling van zeggen en doen… (Przekonanie, że mówiłem prawdę, że zrobiłem to, co pisałem, i przeoczenie, jak czytająca i słuchająca publiczność przywykła do hipokryzji, bezsensownych gadek, do prawie nieustannej sprzeczności między mówieniem a działaniem…; de overtuiging dat ik waarheid zeide – przekonanie, że mówiłem prawdę, dat ik gedaan had wat ik bezig was te schryven – że zrobiłem to, co pisałem, en het voorbyzien hoe 't lezend en luisterend Publiek – i przeoczenie, jak czytająca i słuchająca publiczność, zoo gewoon is geraakt aan cant – przywykła do hipokryzji, aan zinledige praatjes – bezsensownych gadek, aan byna doorgaande tegenstelling van zeggen en doen – do prawie nieustannej sprzeczności między mówieniem a działaniem)
dit alles vervulde my in 1859 met zooveel hoop als inderdaad noodig was om 't pynlyk schryven van den Havelaar mogelyk te maken. (to wszystko wypełniało mnie w 1859 roku nadzieją, która rzeczywiście była potrzebna, aby uczynić bolesne pisanie Havelaara możliwym; dit alles vervulde my in 1859 – to wszystko wypełniało mnie w 1859 roku, met zooveel hoop als inderdaad noodig was – nadzieją, która rzeczywiście była potrzebna, om 't pynlyk schryven van den Havelaar mogelyk te maken – aby uczynić bolesne pisanie Havelaara możliwym)
Maar thans, nu me twintig jaar later al te voldoende gebleken is dat de Natie party trekt vóór de Van Twisten en konsor-ten – d.i. voor schelmery, roof en moord – tegen my, d.i. tegen Recht, Menschlievendheid en wèlbegrepen Staatkunde, nu viel my 't behandelen dezer bladen oneindig zwaarder nog dan in 1859, al zy 't dan dat ook toen reeds de pynlyke bitterheid herhaaldelyk dreigde de overhand te nemen. (Ale teraz, dwadzieścia lat później, kiedy okazało się, że Naród stanął po stronie Van Twisten i konsorcji – tzn. po stronie oszustwa, rabunku i morderstwa – przeciwko mnie, tzn. przeciwko Prawu, Człowieczeństwu i dobrze pojętej polityce, teraz obróbka tych stron była dla mnie nieskończenie cięższa niż w 1859 roku, chociaż już wtedy bolesna gorycz wielokrotnie groziła przejęciem kontroli; maar thans – ale teraz, nu me twintig jaar later al te voldoende gebleken is – kiedy dwadzieścia lat później okazało się, dat de Natie party trekt vóór de Van Twisten en konsor-ten – że Naród stanął po stronie Van Twisten i konsorcji, d.i. voor schelmery, roof en moord – tzn. po stronie oszustwa, rabunku i morderstwa, tegen my, d.i. tegen Recht, Menschlievendheid en wèlbegrepen Staatkunde – przeciwko mnie, tzn. przeciwko Prawu, Człowieczeństwu i dobrze pojętej polityce, nu viel my 't behandelen dezer bladen oneindig zwaarder nog dan in 1859 – teraz obróbka tych stron była dla mnie nieskończenie cięższa niż w 1859 roku, al zy 't dan dat ook toen reeds de pynlyke bitterheid herhaaldelyk dreigde de overhand te nemen – chociaż już wtedy bolesna gorycz wielokrotnie groziła przejęciem kontroli)
Hier-en-daar komt ze – op bladz. 94, byv. – hoe gaarne ook teruggehouden, voor den dag. (Tu i tam pojawia się – na przykład na stronie 94 – chociaż z trudem powstrzymywana, na jaw; hier-en-daar komt ze – tu i tam pojawia się, op bladz. 94, byv – na przykład na stronie 94, hoe gaarne ook teruggehouden – chociaż z trudem powstrzymywana, voor den dag – na jaw)
Wie overigens begeert m'n stemming te kennen by de oprakeling der herinneringen die 't gebeurde te Lebak en wat daarop gevolgd is, in my opwekt, wordt verwezen naar m'n eerste brochure over Vryen-arbeid. (Kto inny chce poznać mój nastrój przy odgrzebywaniu wspomnień o tym, co wydarzyło się w Lebak i co z tego wynikło, jest odsyłany do mojej pierwszej broszury na temat Wolnej pracy; wie overigens begeert m'n stemming te kennen – kto inny chce poznać mój nastrój, by de oprakeling der herinneringen die 't gebeurde te Lebak en wat daarop gevolgd is – przy odgrzebywaniu wspomnień o tym, co wydarzyło się w Lebak i co z tego wynikło, in my opwekt – wzbudza we mnie, wordt verwezen naar m'n eerste brochure over Vryen-arbeid – jest odsyłany do mojej pierwszej broszury na temat Wolnej pracy)
