Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Toen daarvan den volgenden morgen bericht kwam, rukte de generaal aan 't hoofd van meer dan voldoende krygsmacht uit. (Kiedy następnego ranka nadeszła o tym wiadomość, generał wyruszył na czele więcej niż wystarczających sił zbrojnych; Toen daarvan den volgenden morgen bericht kwam – Kiedy następnego ranka nadeszła o tym wiadomość, rukte de generaal aan 't hoofd van meer dan voldoende krygsmacht uit – generał wyruszył na czele więcej niż wystarczających sił zbrojnych)
In 'n ommezien behaalde hy de lauweren en 't certifikaat van onmisbaarheid waarom hy zoo dringend verlegen was. (W mgnieniu oka zdobył laury i certyfikat nieodzowności, którego tak pilnie potrzebował; In 'n ommezien behaalde hy de lauweren en 't certifikaat van onmisbaarheid – W mgnieniu oka zdobył laury i certyfikat nieodzowności, waarom hy zoo dringend verlegen was – którego tak pilnie potrzebował)
Arme Beyerman! (Biedny Beyerman!; Arme Beyerman! – Biedny Beyerman!)
Zulk en scène zetten van krygsbedryven door 't vooruitzenden van een aan den dood gewyde kleine schaar behoorde onder de lyfkunstjes van Michiels, doch eenig was hy niet in die misdadige kwakzalvery. (Takie inscenizowanie operacji wojskowych przez wysyłanie małego oddziału skazanego na śmierć należało do sztuczek Michielsa, ale nie był jedynym w tej zbrodniczej szarlatanerii; Zulk en scène zetten van krygsbedryven door 't vooruitzenden van een aan den dood gewyde kleine schaar behoorde onder de lyfkunstjes van Michiels – Takie inscenizowanie operacji wojskowych przez wysyłanie małego oddziału skazanego na śmierć należało do sztuczek Michielsa, doch eenig was hy niet in die misdadige kwakzalvery – ale nie był jedynym w tej zbrodniczej szarlatanerii)
Ze speelt in veel veldtochten haar rol, en dit zal wel zoo blyven tot de kunst van lezen meer algemeen wordt. (Ona odgrywa swoją rolę w wielu kampaniach i tak pewnie pozostanie, dopóki sztuka czytania nie stanie się bardziej powszechna; Ze speelt in veel veldtochten haar rol – Ona odgrywa swoją rolę w wielu kampaniach, en dit zal wel zoo blyven tot de kunst van lezen meer algemeen wordt – i tak pewnie pozostanie, dopóki sztuka czytania nie stanie się bardziej powszechna)
De koddigheid der advertentien van goedkoope boeken en allesgenezende pillen zinkt in 't niet, by de hansworstige leugens waarop sedert eeuwen sommige krygsoversten gewoon zyn hun betalende kommittenten te onthalen. (Śmieszność reklam tanich książek i cudownych pigułek blednie w porównaniu z błazeńskimi kłamstwami, którymi od wieków niektórzy dowódcy wojskowi raczą swoich płacących klientów; De koddigheid der advertentien van goedkoope boeken en allesgenezende pillen zinkt in 't niet – Śmieszność reklam tanich książek i cudownych pigułek blednie, by de hansworstige leugens waarop sedert eeuwen sommige krygsoversten gewoon zyn hun betalende kommittenten te onthalen – w porównaniu z błazeńskimi kłamstwami, którymi od wieków niektórzy dowódcy wojskowi raczą swoich płacących klientów)
Terstond zyn er altyd verzenmakers en geschiedschryvers by de hand om die zotte praatjes met hun visa: ‘gezien en opgehemeld’ te stempelen, en 'n reeks van geslachten bauwen den aldus smakelyk gemaakten onzin na. (Zaraz są pod ręką poeci i historycy, aby stemplować te głupie gadki swoimi wizami: ‘widzialem i wychwalałem’, a seria pokoleń powtarza tak smacznie przyrządzony nonsens; Terstond zyn er altyd verzenmakers en geschiedschryvers by de hand om die zotte praatjes met hun visa: ‘gezien en opgehemeld’ te stempelen – Zaraz są pod ręką poeci i historycy, aby stemplować te głupie gadki swoimi wizami: ‘widzialem i wychwalałem’, en 'n reeks van geslachten bauwen den aldus smakelyk gemaakten onzin na – a seria pokoleń powtarza tak smacznie przyrządzony nonsens)
Zie, als 'n enkel staaltje – ik heb ze voor 't grypen! – m'n opmerkingen over de hyperkrygskunstige slimmighedens van den prillen prins van Oranje by Quatre-Bras. (idea 747, vlgg.) (Zobacz, jako pojedynczy przykład – mam je pod ręką! – moje uwagi na temat superwojskowych sztuczek młodego księcia Oranii przy Quatre-Bras. (idea 747, vlgg.); Zie, als 'n enkel staaltje – ik heb ze voor 't grypen! – m'n opmerkingen over de hyperkrygskunstige slimmighedens van den prillen prins van Oranje by Quatre-Bras – Zobacz, jako pojedynczy przykład – mam je pod ręką! – moje uwagi na temat superwojskowych sztuczek młodego księcia Oranii przy Quatre-Bras, (idea 747, vlgg.) – (idea 747, vlgg.))
100
Hier ben ik profeet geweest, helaas! (Tutaj byłem prorokiem, niestety!; Hier ben ik profeet geweest, helaas! – Tutaj byłem prorokiem, niestety!)
Het grofste, 't onmogelykste is niet te grof en niet te onmogelyk, zoodra 't dienen kan om iemand die ‘uitsteekt’ van de baan te dringen. (Najgrubiańsze, niemożliwe nie jest zbyt grubiańskie ani niemożliwe, gdy tylko może służyć do usunięcia kogoś, kto się wyróżnia; Het grofste, 't onmogelykste is niet te grof en niet te onmogelyk – Najgrubiańsze, niemożliwe nie jest zbyt grubiańskie ani niemożliwe, zoodra 't dienen kan om iemand die ‘uitsteekt’ van de baan te dringen – gdy tylko może służyć do usunięcia kogoś, kto się wyróżnia)
In deze taktiek ontmoeten zich de middelmatigheden van alle partyen. (W tej taktyce spotykają się przeciętności wszystkich partii; In deze taktiek ontmoeten zich de middelmatigheden van alle partyen – W tej taktyce spotykają się przeciętności wszystkich partii)
Er blykt uit den tekst dat ik hiervan iets wist toen ik den Havelaar schreef, maar toch was ik niet profeet genoeg om te voorzien dat men de karakterschets van Publiek, die ik slechts als boutade gaf, maken zou tot letterlyke waarheid. (Z tekstu wynika, że wiedziałem coś o tym, kiedy pisałem Havelaar, ale nie byłem na tyle prorokiem, aby przewidzieć, że karykaturę Publiczności, którą podałem tylko jako boutadę, uczyni się dosłowną prawdą; Er blykt uit den tekst dat ik hiervan iets wist toen ik den Havelaar schreef – Z tekstu wynika, że wiedziałem coś o tym, kiedy pisałem Havelaar, maar toch was ik niet profeet genoeg om te voorzien dat men de karakterschets van Publiek, die ik slechts als boutade gaf, maken zou tot letterlyke waarheid – ale nie byłem na tyle prorokiem, aby przewidzieć, że karykaturę Publiczności, którą podałem tylko jako boutadę, uczyni się dosłowną prawdą)
Wanneer ook hier Duclari my in de rede was gevallen met 'n: ‘neen, dat is àl te sterk!’ zou ik zeker de fout begaan hebben iets te laten afdingen van m'n bittere opmerking, al bewees dan later de uitkomst dat ik niet te veel gezegd had. (Gdyby tutaj Duclari przerwał mi mówiąc: ‘nie, to jest za mocne!’, na pewno popełniłbym błąd, odwołując coś z mojej gorzkiej uwagi, choć późniejszy wynik dowiódł, że nie powiedziałem za dużo; Wanneer ook hier Duclari my in de rede was gevallen met 'n: ‘neen, dat is àl te sterk!’ – Gdyby tutaj Duclari przerwał mi mówiąc: ‘nie, to jest za mocne!’, zou ik zeker de fout begaan hebben iets te laten afdingen van m'n bittere opmerking – na pewno popełniłbym błąd, odwołując coś z mojej gorzkiej uwagi, al bewees dan later de uitkomst dat ik niet te veel gezegd had – choć późniejszy wynik dowiódł, że nie powiedziałem za dużo)
101
Het was in die dagen (1843) dat ik de ‘Bruid daarboven’ schreef. (To było w tamtych dniach (1843), kiedy napisałem ‘Narzeczoną na górze’; Het was in die dagen (1843) dat ik de ‘Bruid daarboven’ schreef – To było w tamtych dniach (1843), kiedy napisałem ‘Narzeczoną na górze’)
Dit stuk werd nog onlangs in den Haag, te Rotterdam, en elders opgevoerd. (Ta sztuka była niedawno wystawiana w Hadze, Rotterdamie i innych miejscach; Dit stuk werd nog onlangs in den Haag, te Rotterdam, en elders opgevoerd – Ta sztuka była niedawno wystawiana w Hadze, Rotterdamie i innych miejscach)
Een van die voorstellingen woonde ik by, en m'n aandoeningen waren zeer gemengd. (Uczestniczyłem w jednym z tych przedstawień, a moje uczucia były bardzo mieszane; Een van die voorstellingen woonde ik by – Uczestniczyłem w jednym z tych przedstawień, en m'n aandoeningen waren zeer gemengd – a moje uczucia były bardzo mieszane)
Het wederzien van dien arbeid uit m'n jeugd, van nu byna veertig jaar geleden, wekte meer herinneringen in my op dan m'n gemoed verslikken kon. (Ponowne zobaczenie tej pracy z młodości, sprzed prawie czterdziestu lat, wywołało we mnie więcej wspomnień, niż mogłem przełknąć; Het wederzien van dien arbeid uit m'n jeugd, van nu byna veertig jaar geleden – Ponowne zobaczenie tej pracy z młodości, sprzed prawie czterdziestu lat, wekte meer herinneringen in my op dan m'n gemoed verslikken kon – wywołało we mnie więcej wspomnień, niż mogłem przełknąć)
En dan 't nagaan van alles wat er in en om my voorviel gedurende dat lange tydvak van m'n gevuld leven! (A potem przemyślenie wszystkiego, co działo się we mnie i wokół mnie w tym długim okresie mojego pełnego życia!; En dan 't nagaan van alles wat er in en om my voorviel gedurende dat lange tydvak van m'n gevuld leven! – A potem przemyślenie wszystkiego, co działo się we mnie i wokół mnie w tym długim okresie mojego pełnego życia!)
Doch dit gaat den lezer niet aan. (Ale to nie dotyczy czytelnika; Doch dit gaat den lezer niet aan – Ale to nie dotyczy czytelnika)
Met het oog evenwel op den ouderdom van dat stuk heb ik 'n vraag te doen die, meen ik, sommige lezers wèl aangaat. (Jednak biorąc pod uwagę wiek tej sztuki, mam pytanie, które, jak sądzę, dotyczy niektórych czytelników; Met het oog evenwel op den ouderdom van dat stuk heb ik 'n vraag te doen die, meen ik, sommige lezers wèl aangaat – Jednak biorąc pod uwagę wiek tej sztuki, mam pytanie, które, jak sądzę, dotyczy niektórych czytelników)
Is de toon dien heden-ten-dage zekere publicisten tegen my aanslaan, wel in overeenstemming met den eerbied dien we gewoon zyn toetekennen aan ancienneteit in rang? (Czy ton, który obecnie przyjmują niektórzy publicyści wobec mnie, jest zgodny z szacunkiem, który zwykle przypisujemy starszeństwu w randze?; Is de toon dien heden-ten-dage zekere publicisten tegen my aanslaan – Czy ton, który obecnie przyjmują niektórzy publicyści wobec mnie, wel in overeenstemming met den eerbied dien we gewoon zyn toetekennen aan ancienneteit in rang? – jest zgodny z szacunkiem, który zwykle przypisujemy starszeństwu w randze?)
Vindt men 't getal lettervruchten die in onzen stoomtyd meer dan het derde deel eener eeuw beleven, zóó groot dat elk rekruut my mag toespreken comme le premier venu? (Czy liczba literackich owoców, które w naszych czasach pary przeżywają więcej niż jedną trzecią wieku, jest tak duża, że każdy rekrut może mnie traktować jak pierwszego z brzegu?; Vindt men 't getal lettervruchten die in onzen stoomtyd meer dan het derde deel eener eeuw beleven, zóó groot dat elk rekruut my mag toespreken comme le premier venu? – Czy liczba literackich owoców, które w naszych czasach pary przeżywają więcej niż jedną trzecią wieku, jest tak duża, że każdy rekrut może mnie traktować jak pierwszego z brzegu?)
Hoe ikzelf over die ‘Bruid’ oordeel, is bekend, maar 't stuk is toch minstens even goed als de Emilia Galotti, als de Kabale und Liebe, als de Minna van Barnhelm, als de larmoyante komedies en Lustspiele van Kotzebue, die nog altyd op 't repertoire staan. (Jak ja sam oceniam tę ‘Narzeczoną’, jest znane, ale sztuka jest przynajmniej tak dobra jak Emilia Galotti, Kabale und Liebe, Minna von Barnhelm, czy też komedie sentymentalne i dramaty Kotzebue, które nadal są w repertuarze; Hoe ikzelf over die ‘Bruid’ oordeel, is bekend – Jak ja sam oceniam tę ‘Narzeczoną’, jest znane, maar 't stuk is toch minstens even goed als de Emilia Galotti, als de Kabale und Liebe, als de Minna van Barnhelm, als de larmoyante komedies en Lustspiele van Kotzebue, die nog altyd op 't repertoire staan – ale sztuka jest przynajmniej tak dobra jak Emilia Galotti, Kabale und Liebe, Minna von Barnhelm, czy też komedie sentymentalne i dramaty Kotzebue, które nadal są w repertuarze)
In-allen-gevalle blykt er uit, hoe ik m'n tyd doorbracht in de dagen toen 'n groot deel van hen die me tegenwoordig als hun gelyke meenen te mogen behandelen, nog – en misschien niet eens nog! – op de schoolbanken zaten. (W każdym razie wynika z tego, jak spędzałem czas w dniach, kiedy większość z tych, którzy obecnie uważają mnie za równego sobie, jeszcze – a może nawet nie jeszcze! – siedziała w szkolnych ławkach; In-allen-gevalle blykt er uit, hoe ik m'n tyd doorbracht in de dagen toen 'n groot deel van hen die me tegenwoordig als hun gelyke meenen te mogen behandelen – W każdym razie wynika z tego, jak spędzałem czas w dniach, kiedy większość z tych, którzy obecnie uważają mnie za równego sobie, nog – en misschien niet eens nog! – op de schoolbanken zaten – jeszcze – a może nawet nie jeszcze! – siedziała w szkolnych ławkach)
Suum cuique, heeren! (Suum cuique, panowie!; Suum cuique, heeren! – Suum cuique, panowie!)
(Zie hierover de noten 65 en 115.) (Patrz przypisy 65 i 115; Zie hierover de noten 65 en 115 – Patrz przypisy 65 i 115)
102
Die redakteur heeft later als minister 't zyne bygebracht om den toestand in Indiën onhoudbaar te maken. (Ten redaktor jako minister przyczynił się później do uczynienia sytuacji w Indiach nie do zniesienia; Die redakteur heeft later als minister 't zyne bygebracht om den toestand in Indiën onhoudbaar te maken – Ten redaktor jako minister przyczynił się później do uczynienia sytuacji w Indiach nie do zniesienia)
Van al de duitenplateryen waarmee hy Kamers en Natie eenige jaren aan de praat hield, noem ik nu alleen de fameuze komptabiliteitswet, 'n monument van bureaukratische onbruikbaarheid, en als zoodanig de getrouwe afspiegeling van den man zelf. (Spośród wszystkich bzdur, którymi przez kilka lat zajmował Izbę i Naród, wspomnę tylko słynne prawo księgowości, pomnik biurokratycznej nieużyteczności, a jako taki wierne odbicie samego człowieka; Van al de duitenplateryen waarmee hy Kamers en Natie eenige jaren aan de praat hield – Spośród wszystkich bzdur, którymi przez kilka lat zajmował Izbę i Naród, noem ik nu alleen de fameuze komptabiliteitswet, 'n monument van bureaukratische onbruikbaarheid, en als zoodanig de getrouwe afspiegeling van den man zelf – wspomnę tylko słynne prawo księgowości, pomnik biurokratycznej nieużyteczności, a jako taki wierne odbicie samego człowieka)
Hy was 't ook die zoo byzonder veel bydroeg tot de verlamming van 't gezag in de binnenlanden, door de splitsing van rechterlyke en besturende macht. (To on również w znacznym stopniu przyczynił się do paraliżu władzy na obszarach wiejskich, poprzez rozdzielenie władzy sądowniczej i administracyjnej; Hy was 't ook die zoo byzonder veel bydroeg tot de verlamming van 't gezag in de binnenlanden – To on również w znacznym stopniu przyczynił się do paraliżu władzy na obszarach wiejskich, door de splitsing van rechterlyke en besturende macht – poprzez rozdzielenie władzy sądowniczej i administracyjnej)
(ziet Noot 13) (patrz przypis 13; ziet Noot 13 – patrz przypis 13)
Die uitverkorene van de Natie heet E. de Waal, en bekleedt natuurlyk 'n aangenaam plaatsjen op den pensioenstaat. (Ten wybraniec Narodu nazywa się E. de Waal i oczywiście zajmuje wygodne miejsce na liście emerytalnej; Die uitverkorene van de Natie heet E. de Waal – Ten wybraniec Narodu nazywa się E. de Waal, en bekleedt natuurlyk 'n aangenaam plaatsjen op den pensioenstaat – i oczywiście zajmuje wygodne miejsce na liście emerytalnej)
103
De toenmalige Algemeene Sekretaris der indische Regeering, Mr C. Visscher. (Ówczesny Sekretarz Generalny rządu Indii, Pan C. Visscher; De toenmalige Algemeene Sekretaris der indische Regeering, Mr C. Visscher – Ówczesny Sekretarz Generalny rządu Indii, Pan C. Visscher)
104
Ik meen hier blyken te geven dat de eischen der kunst ten-aanzien van de maat der optewekken aandoeningen, of liever van de daartoe strekkende middelen, my eenigszins bekend waren. (Sądzę, że pokazuję tutaj, że wymagania sztuki w odniesieniu do miary wzbudzanych uczuć, a raczej do środków do tego prowadzących, były mi nieco znane; Ik meen hier blyken te geven dat de eischen der kunst ten-aanzien van de maat der optewekken aandoeningen – Sądzę, że pokazuję tutaj, że wymagania sztuki w odniesieniu do miary wzbudzanych uczuć, of liever van de daartoe strekkende middelen, my eenigszins bekend waren – a raczej do środków do tego prowadzących, były mi nieco znane)
Ook beweer ik in den Havelaar zelf (zie, byv. blz. 203) my aan die eischen te hebben gehouden. (Również twierdzę, że w samym Havelaarze (patrz, na przykład str. 203) trzymałem się tych wymagań; Ook beweer ik in den Havelaar zelf (zie, byv. blz. 203) – Również twierdzę, że w samym Havelaarze (patrz, na przykład str. 203), my aan die eischen te hebben gehouden – trzymałem się tych wymagań)
Juist omdat ik minder akeligheid schilder dan uit de geschetste omstandigheden blykt voorttevloeien, is de indruk der Saïdjah-epizode zoo algemeen en zoo diep geweest, en alzoo is de beschuldiging van ‘overdryving’ een fout op 't gebied der kritiek. (Właśnie dlatego, że maluję mniej grozy niż wynika to z naszkicowanych okoliczności, wrażenie epizodu Saïdjah było tak powszechne i tak głębokie, a więc oskarżenie o ‘przesadę’ jest błędem w dziedzinie krytyki; Juist omdat ik minder akeligheid schilder dan uit de geschetste omstandigheden blykt voorttevloeien – Właśnie dlatego, że maluję mniej grozy niż wynika to z naszkicowanych okoliczności, is de indruk der Saïdjah-epizode zoo algemeen en zoo diep geweest – wrażenie epizodu Saïdjah było tak powszechne i tak głębokie, en alzoo is de beschuldiging van ‘overdryving’ een fout op 't gebied der kritiek – a więc oskarżenie o ‘przesadę’ jest błędem w dziedzinie krytyki)
Dit wat kunstbesef aangaat. (To dotyczy zrozumienia sztuki; Dit wat kunstbesef aangaat – To dotyczy zrozumienia sztuki)
En wat de feiten betreft die in den Havelaar vermeld worden, ook daarin blyf ik beneden de waarheid. (A co do faktów wymienionych w Havelaarze, również pozostaję poniżej prawdy; En wat de feiten betreft die in den Havelaar vermeld worden – A co do faktów wymienionych w Havelaarze, ook daarin blyf ik beneden de waarheid – również pozostaję poniżej prawdy)
Ik roerde niets aan dan wat ik – thans nog! – bewyzen kan, en dus volstrekt nog 't ergste niet. (Nie poruszałem niczego, czego – nadal! – nie mogę udowodnić, a więc z pewnością nie najgorszego; Ik roerde niets aan dan wat ik – thans nog! – bewyzen kan – Nie poruszałem niczego, czego – nadal! – nie mogę udowodnić, en dus volstrekt nog 't ergste niet – a więc z pewnością nie najgorszego)
Wie nu, om den indruk van m'n pleidooi te ontzenuwen, z'n toevlucht neemt tot de afgezaagde en goedkoope beschuldiging dat ik ‘overdreven’ heb – in den grond eigenlyk slechts 'n oneerlyk-vermomd erkennen van de waarheid! – gelieve te zeggen: wat, waarin, hoe, in-hoe-ver? (Kto teraz, aby zneutralizować wrażenie mojego wystąpienia, ucieka się do wyświechtanego i taniego oskarżenia, że ‘przesadziłem’ – w istocie jedynie nieuczciwie zamaskowanego uznania prawdy! – niech powie: co, w czym, jak, do jakiego stopnia?; Wie nu, om den indruk van m'n pleidooi te ontzenuwen, z'n toevlucht neemt tot de afgezaagde en goedkoope beschuldiging dat ik ‘overdreven’ heb – Kto teraz, aby zneutralizować wrażenie mojego wystąpienia, ucieka się do wyświechtanego i taniego oskarżenia, że ‘przesadziłem’, – in den grond eigenlyk slechts 'n oneerlyk-vermomd erkennen van de waarheid! – gelieve te zeggen: wat, waarin, hoe, in-hoe-ver? – w istocie jedynie nieuczciwie zamaskowanego uznania prawdy! – niech powie: co, w czym, jak, do jakiego stopnia?)
Hiertoe dan ook sommeerde ik herhaaldelyk Duymaer van Twist, den man die beter dan iemand by-machte wezen moest my tegentespreken, indien er iets op myn beweringen viel aftedingen. (Dlatego wielokrotnie wzywałem Duymaera van Twista, człowieka, który lepiej niż ktokolwiek inny powinien być w stanie mi się sprzeciwić, gdyby cokolwiek w moich twierdzeniach wymagało poprawki; Hiertoe dan ook sommeerde ik herhaaldelyk Duymaer van Twist – Dlatego wielokrotnie wzywałem Duymaera van Twista, den man die beter dan iemand by-machte wezen moest my tegentespreken, indien er iets op myn beweringen viel aftedingen – człowieka, który lepiej niż ktokolwiek inny powinien być w stanie mi się sprzeciwić, gdyby cokolwiek w moich twierdzeniach wymagało poprawki)
Hy evenwel durfde niet eens van ‘overdryving’ spreken, en bepaalde zich tot het verwyt dat ik zooveel talent had – in zyn oog 'n fout zeker – en dat-i zwygen zou uit vrees voor den schyn van partydigheid. (Jednak nie odważył się nawet mówić o ‘przesadzie’, ograniczając się do zarzutu, że mam tak dużo talentu – co z pewnością w jego oczach było błędem – i że milczałby z obawy przed pozorem stronniczości; Hy evenwel durfde niet eens van ‘overdryving’ spreken – Jednak nie odważył się nawet mówić o ‘przesadzie’, en bepaalde zich tot het verwyt dat ik zooveel talent had – ograniczając się do zarzutu, że mam tak dużo talentu, – in zyn oog 'n fout zeker – en dat-i zwygen zou uit vrees voor den schyn van partydigheid – co z pewnością w jego oczach było błędem – i że milczałby z obawy przed pozorem stronniczości)
En met zulke jongensachtige uitvluchten namen Kamer en Natie genoegen! (A Izba i Naród zadowoliły się takimi dziecinnymi wymówkami!; En met zulke jongensachtige uitvluchten namen Kamer en Natie genoegen – A Izba i Naród zadowoliły się takimi dziecinnymi wymówkami!)
Is dit Recht, Nederlanders? (Czy to jest Sprawiedliwość, Holendrzy?; Is dit Recht, Nederlanders? – Czy to jest Sprawiedliwość, Holendrzy?)
105
Bochten van den Tjioedjong. (Zakola Tjioedjong; Bochten van den Tjioedjong – Zakola Tjioedjong)
Deze rivier draagt naar die vele bochten z'n naam. (Ta rzeka nosi swoją nazwę od tych licznych zakoli; Deze rivier draagt naar die vele bochten z'n naam – Ta rzeka nosi swoją nazwę od tych licznych zakoli)
Tji: water. (Tji: woda; Tji – Tji, water – woda)
Oedjong: hoek. (Oedjong: zakole; Oedjong – Oedjong, hoek – zakole)
't Woord Rangkas beteekent een door zulke bochten omarmde streek lands. (Słowo Rangkas oznacza teren otoczony takimi zakolami; 't Woord Rangkas beteekent een door zulke bochten omarmde streek lands – Słowo Rangkas oznacza teren otoczony takimi zakolami)
Betoeng is 'n bamboesoort. (Betoeng to rodzaj bambusa; Betoeng is 'n bamboesoort – Betoeng to rodzaj bambusa)
106
Sambal-sambal: allerlei toespys, 'n keukenvak waarin Indiën uitmunt. (Sambal-sambal: różne dodatki, dziedzina kulinarna, w której Indie przodują; Sambal-sambal – Sambal-sambal, allerlei toespys, 'n keukenvak waarin Indiën uitmunt – różne dodatki, dziedzina kulinarna, w której Indie przodują)
De beschryving van de sambals die daar in gebruik zyn, zou boekdeelen vullen. (Opis sambali używanych tam zająłby tomy; De beschryving van de sambals die daar in gebruik zyn – Opis sambali używanych tam, zou boekdeelen vullen – zająłby tomy)
In welvarende familien vordert dit onderdeel van 't dagelyksch menu de uitsluitende zorg van 'n bediende, en by ryken is één persoon daartoe zelfs niet voldoende. (W zamożnych rodzinach ten element codziennego menu wymaga wyłącznej troski służącego, a u bogatych nawet jedna osoba nie wystarcza; In welvarende familien vordert dit onderdeel van 't dagelyksch menu de uitsluitende zorg van 'n bediende – W zamożnych rodzinach ten element codziennego menu wymaga wyłącznej troski służącego, en by ryken is één persoon daartoe zelfs niet voldoende – a u bogatych nawet jedna osoba nie wystarcza)
Als grondstof dient al wat eetbaar is, zooveel mogelyk onkenbaar gemaakt, en ook veel dat oningewyden niet eetbaar voorkomt, byv. onrype vruchten en bedorven vischkuit. (Jako surowiec służy wszystko, co jest jadalne, tak bardzo jak to możliwe ukryte, a także wiele, co dla niewtajemniczonych wydaje się niejadalne, np. niedojrzałe owoce i zepsute ikra ryb; Als grondstof dient al wat eetbaar is, zooveel mogelyk onkenbaar gemaakt – Jako surowiec służy wszystko, co jest jadalne, tak bardzo jak to możliwe ukryte, en ook veel dat oningewyden niet eetbaar voorkomt, byv. onrype vruchten en bedorven vischkuit – a także wiele, co dla niewtajemniczonych wydaje się niejadalne, np. niedojrzałe owoce i zepsute ikra ryb)
Het bereiden van al die gerechten volgens de regelen der kunst, vereischt 'n ware studie. (Przygotowanie wszystkich tych potraw zgodnie z zasadami sztuki wymaga prawdziwego studium; Het bereiden van al die gerechten volgens de regelen der kunst, vereischt 'n ware studie – Przygotowanie wszystkich tych potraw zgodnie z zasadami sztuki wymaga prawdziwego studium)
Ook is er voor baren (nieuwelingen) soms eenige oefening noodig om ze smakelyk te vinden, maar ingewyden geven aan de indische keuken de voorkeur boven de velerlei soorten van europesche tafels. (Dla nowicjuszy (nowicjuszy) czasem potrzebna jest pewna praktyka, aby uznać je za smaczne, ale wtajemniczeni wolą kuchnię indyjską od różnych rodzajów europejskich stołów; Ook is er voor baren (nieuwelingen) soms eenige oefening noodig om ze smakelyk te vinden – Dla nowicjuszy (nowicjuszy) czasem potrzebna jest pewna praktyka, aby uznać je za smaczne, maar ingewyden geven aan de indische keuken de voorkeur boven de velerlei soorten van europesche tafels – ale wtajemniczeni wolą kuchnię indyjską od różnych rodzajów europejskich stołów)
107
Zoodra in 1873 het geheim traktaat met Engeland van 1824, dat ons tot eenige bescheidenheid verplichtte, was ingetrokken, werd de oorlog verklaard. (Gdy w 1873 roku tajny traktat z Anglią z 1824 roku, który zobowiązywał nas do pewnej powściągliwości, został wycofany, wypowiedziano wojnę; Zoodra in 1873 het geheim traktaat met Engeland van 1824, dat ons tot eenige bescheidenheid verplichtte, was ingetrokken, werd de oorlog verklaard – Gdy w 1873 roku tajny traktat z Anglią z 1824 roku, który zobowiązywał nas do pewnej powściągliwości, został wycofany, wypowiedziano wojnę)
Men zou misschien hieruit mogen opmaken, dat m'n oordeel over den generaal Michiels van algemeener toepassing is, dan ikzelf in 1842 gissen kon. (Można by może z tego wnioskować, że moje zdanie o generale Michielsu ma bardziej ogólne zastosowanie, niż mogłem przypuszczać w 1842 roku; Men zou misschien hieruit mogen opmaken – Można by może z tego wnioskować, dat m'n oordeel over den generaal Michiels van algemeener toepassing is, dan ikzelf in 1842 gissen kon – że moje zdanie o generale Michielsu ma bardziej ogólne zastosowanie, niż mogłem przypuszczać w 1842 roku)
108
De later tot Gouverneur-Generaal benoemde Mr P. Merkus. (Później mianowany gubernatorem generalnym Pan P. Merkus; De later tot Gouverneur-Generaal benoemde Mr P. Merkus – Później mianowany gubernatorem generalnym Pan P. Merkus)
109
Jang (njang) di Pertoean: hy die heerscht. (Jang (njang) di Pertoean: ten, który rządzi; Jang (njang) di Pertoean: hy die heerscht – Jang (njang) di Pertoean: ten, który rządzi)
Als ik me niet vergis, is er op geheel Sumatra slechts één Hoofd dat dezen titel draagt. (Jeśli się nie mylę, na całym Sumatrze jest tylko jeden przywódca, który nosi ten tytuł; Als ik me niet vergis, is er op geheel Sumatra slechts één Hoofd dat dezen titel draagt – Jeśli się nie mylę, na całym Sumatrze jest tylko jeden przywódca, który nosi ten tytuł)
Toeankoe's (myn-heer, mon-seigneur) zyn er velen. (Toeankoe's (pan, mon-seigneur) jest wielu; Toeankoe's (myn-heer, mon-seigneur) zyn er velen – Toeankoe's (pan, mon-seigneur) jest wielu)
Beide benamingen zyn maleisch – de laatste sylbe van 't woord Toeankoe komt me zelfs javaansch voor – en daar de Jang di Pertoean zeer speciaal 't voornaamste Hoofd is in de Battahlanden, schynt die waardigheid oorspronkelyk door maleische overweldigers ingevoerd te zyn. (Oba te tytuły są malajskie – ostatnia sylaba słowa Toeankoe wydaje mi się nawet jawajska – a ponieważ Jang di Pertoean jest bardzo szczególnym głównym przywódcą w Battahlanden, wydaje się, że ten zaszczyt został wprowadzony pierwotnie przez malajskich zdobywców; Beide benamingen zyn maleisch – Oba te tytuły są malajskie, de laatste sylbe van 't woord Toeankoe komt me zelfs javaansch voor – ostatnia sylaba słowa Toeankoe wydaje mi się nawet jawajska, en daar de Jang di Pertoean zeer speciaal 't voornaamste Hoofd is in de Battahlanden – a ponieważ Jang di Pertoean jest bardzo szczególnym głównym przywódcą w Battahlanden, schynt die waardigheid oorspronkelyk door maleische overweldigers ingevoerd te zyn – wydaje się, że ten zaszczyt został wprowadzony pierwotnie przez malajskich zdobywców)
De wortels der benamingen van autochthoone waardigheden en titels moeten altoos in de oudste taal des lands gezocht worden. (Korzenie nazw rodzimych godności i tytułów zawsze należy szukać w najstarszym języku kraju; De wortels der benamingen van autochthoone waardigheden en titels moeten altoos in de oudste taal des lands gezocht worden – Korzenie nazw rodzimych godności i tytułów zawsze należy szukać w najstarszym języku kraju)
Ze zyn slechts van eenigszins jonger oorsprong dan onwillekeurige geluiden die door uitwendige oorzaken aan long en keel ontsnappen, dan de velerlei benamingen voor water, dan de aanduiding van terrein-accidenten of natuurverschynselen, en dan de algemeene klanknabootsing. (Są one nieco młodsze niż mimowolne dźwięki, które wydobywają się z płuc i gardła z zewnętrznych powodów, niż różnorodne nazwy wody, oznaczenia terenów lub zjawisk naturalnych oraz ogólne naśladownictwo dźwięków; Ze zyn slechts van eenigszins jonger oorsprong dan onwillekeurige geluiden die door uitwendige oorzaken aan long en keel ontsnappen – Są one nieco młodsze niż mimowolne dźwięki, które wydobywają się z płuc i gardła z zewnętrznych powodów, dan de velerlei benamingen voor water, dan de aanduiding van terrein-accidenten of natuurverschynselen, en dan de algemeene klanknabootsing – niż różnorodne nazwy wody, oznaczenia terenów lub zjawisk naturalnych oraz ogólne naśladownictwo dźwięków)
110
Zie Noot 37. (Patrz przypis 37; Zie Noot 37 – Patrz przypis 37)
111
Tout comme chez ons! (Tak jak u nas!; Tout comme chez ons! – Tak jak u nas!)
De katholiek die vast en zeker gelooft dat de H. Maagd zich de moeite gaf 'n boodschap te komen brengen aan 'n hysterisch landmeisje te Lourdes, spot met den islamiet die beweert 'n visite of brief ontvangen te hebben van Mahomed. (Katolik, który wierzy, że Matka Boska zadała sobie trud, aby przynieść wiadomość histerycznej wieśniaczce z Lourdes, drwi z muzułmanina, który twierdzi, że otrzymał wizytę lub list od Mahometa; De katholiek die vast en zeker gelooft dat de H. Maagd zich de moeite gaf 'n boodschap te komen brengen aan 'n hysterisch landmeisje te Lourdes – Katolik, który wierzy, że Matka Boska zadała sobie trud, aby przynieść wiadomość histerycznej wieśniaczce z Lourdes, spot met den islamiet die beweert 'n visite of brief ontvangen te hebben van Mahomed – drwi z muzułmanina, który twierdzi, że otrzymał wizytę lub list od Mahometa)
