Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
En… by al 't verdriet over de aanhoudende mislukking van m'n pogingen, de smart over 't verlies van háár die aan m'n zyde zoo heldhaftig den stryd tegen de wereld opnam, en niet dáár wezen zal wanneer eindelyk het uur van triumf geslagen is! (I… pomimo całego smutku z powodu ciągłych niepowodzeń moich prób, bólu z powodu utraty jej, która tak bohatersko walczyła u mego boku przeciwko światu, a której nie będzie, kiedy w końcu nadejdzie godzina triumfu!; en… by al 't verdriet over de aanhoudende mislukking van m'n pogingen – i… pomimo całego smutku z powodu ciągłych niepowodzeń moich prób, de smart over 't verlies van háár – bólu z powodu utraty jej, die aan m'n zyde zoo heldhaftig den stryd tegen de wereld opnam – która tak bohatersko walczyła u mego boku przeciwko światu, en niet dáár wezen zal wanneer eindelyk het uur van triumf geslagen is – a której nie będzie, kiedy w końcu nadejdzie godzina triumfu)
Het uur van triumf, lezer. (Godzina triumfu, czytelniku; het uur van triumf – godzina triumfu, lezer – czytelniku)
Want, het moge u bevreemden of niet, overwinnen zàl ik! (Bo, czy cię to dziwi, czy nie, zwyciężę!; want, het moge u bevreemden of niet – bo, czy cię to dziwi, czy nie, overwinnen zàl ik – zwyciężę)
Ten-spyt van 't gekunstel en geknoei der Staatsmannetjes aan wien Nederland z'n hoogste belangen toevertrouwt. (Pomimo sztuczek i nieudolności polityków, którym Holandia powierza swoje najwyższe interesy; ten-spyt van 't gekunstel en geknoei – pomimo sztuczek i nieudolności, der Staatsmannetjes aan wien Nederland z'n hoogste belangen toevertrouwt – polityków, którym Holandia powierza swoje najwyższe interesy)
Ten-spyt onzer zotte Grondwet die premien uitlooft op middelmatigheid of erger, een instelling die alles weert wat de nu alom erkende verrotting in ons Staatswezen zou kunnen genezen. (Pomimo naszej głupiej Konstytucji, która nagradza przeciętność lub gorzej, instytucji, która odrzuca wszystko, co mogłoby naprawić powszechnie uznane zepsucie w naszym systemie państwowym; ten-spyt onzer zotte Grondwet – pomimo naszej głupiej Konstytucji, die premien uitlooft op middelmatigheid of erger – która nagradza przeciętność lub gorzej, een instelling die alles weert – instytucji, która odrzuca wszystko, wat de nu alom erkende verrotting in ons Staatswezen zou kunnen genezen – co mogłoby naprawić powszechnie uznane zepsucie w naszym systemie państwowym)
Ten-spyt van de velen die belang hebben by Onrecht. (Pomimo wielu, którzy mają interes w niesprawiedliwości; ten-spyt van de velen die belang hebben by Onrecht – pomimo wielu, którzy mają interes w niesprawiedliwości)
Ten-spyt van laaghartige afgunst op m'n ‘schryftalent’… heet het zoo niet? (Pomimo podłej zazdrości o mój „talent pisarski”… czy nie tak to nazywają?; ten-spyt van laaghartige afgunst op m'n ‘schryftalent’ – pomimo podłej zazdrości o mój „talent pisarski”, heet het zoo niet – czy nie tak to nazywają)
Ik ben geen schryver, heeren boekenmakers die volstrekt in my een kollega en konkurrent wilt zien, gelooft me toch! (Nie jestem pisarzem, panowie księgarze, którzy koniecznie chcą mnie widzieć jako kolegę i konkurenta, uwierzcie mi!; ik ben geen schryver – nie jestem pisarzem, heeren boekenmakers die volstrekt in my een kollega en konkurrent wilt zien – panowie księgarze, którzy koniecznie chcą mnie widzieć jako kolegę i konkurenta, gelooft me toch – uwierzcie mi)
Ten-spyt van plompen laster die niets te grof en te ongerymd acht om m'n stem te smoren en m'n invloed te breken. (Pomimo brutalnych oszczerstw, które nie uznają niczego za zbyt grubiańskie i absurdalne, by stłumić mój głos i złamać mój wpływ; ten-spyt van plompen laster – pomimo brutalnych oszczerstw, die niets te grof en te ongerymd acht – które nie uznają niczego za zbyt grubiańskie i absurdalne, om m'n stem te smoren en m'n invloed te breken – by stłumić mój głos i złamać mój wpływ)
Ten-spyt eindelyk van de jammerlyke flauwhartigheid der Natie die dat alles by voortduring blyft gedoogen… overwinnen zàl ik! (Pomimo wreszcie żałosnej słabości Narodu, który to wszystko stale toleruje… zwyciężę!; ten-spyt eindelyk van de jammerlyke flauwhartigheid der Natie – pomimo wreszcie żałosnej słabości Narodu, die dat alles by voortduring blyft gedoogen – który to wszystko stale toleruje, overwinnen zàl ik – zwyciężę)
Er zyn in den laatsten tyd schryvers opgestaan, die me verwyten dat ik niets of niet genoeg heb uitgericht, niets of niet genoeg veranderd, niets of niet genoeg tot-stand gebracht. (Ostatnio pojawili się pisarze, którzy zarzucają mi, że nic nie osiągnąłem lub nie wystarczająco dużo, że nic nie zmieniłem lub nie wystarczająco dużo, że nic nie zrealizowałem lub nie wystarczająco dużo; er zyn in den laatsten tyd schryvers opgestaan – ostatnio pojawili się pisarze, die me verwyten dat ik niets of niet genoeg heb uitgericht – którzy zarzucają mi, że nic nie osiągnąłem lub nie wystarczająco dużo, niets of niet genoeg veranderd – nic nie zmieniłem lub nie wystarczająco dużo, niets of niet genoeg tot-stand gebracht – nic nie zrealizowałem lub nie wystarczająco dużo)
Straks zal ik terugkomen op de bron waaruit zulke beschuldigingen voortkomen. (Wkrótce wrócę do źródła, z którego pochodzą takie oskarżenia; straks zal ik terugkomen – wkrótce wrócę, op de bron waaruit zulke beschuldigingen voortkomen – do źródła, z którego pochodzą takie oskarżenia)
Wat de zaak zelf aangaat… ik erken volmondig dat er in Indie niets verbeterd is. (Jeśli chodzi o samą sprawę… przyznaję w pełni, że w Indiach nic się nie poprawiło; wat de zaak zelf aangaat – jeśli chodzi o samą sprawę, ik erken volmondig dat er in Indie niets verbeterd is – przyznaję w pełni, że w Indiach nic się nie poprawiło)
Maar… veranderd? (Ale… zmieniło się?; maar… veranderd – ale… zmieniło się)
De lieden die, eerst onmiddelyk na den Havelaar, en vervolgens uit kracht van ons armzalig grondwettelyk baskule-systeem, gebruik maken van de door dat boek opgewekte beweging om zich op 't kussen te zetten, hebben niets gedaan dan veranderen. (Ludzie, którzy, najpierw bezpośrednio po Havelaarze, a następnie na mocy naszego żałosnego konstytucyjnego systemu wagi, wykorzystują ruch wywołany przez tę książkę, aby usiąść na poduszce, nie zrobili nic poza zmianą; de lieden die, eerst onmiddelyk na den Havelaar – ludzie, którzy, najpierw bezpośrednio po Havelaarze, en vervolgens uit kracht van ons armzalig grondwettelyk baskule-systeem – a następnie na mocy naszego żałosnego konstytucyjnego systemu wagi, gebruik maken van de door dat boek opgewekte beweging om zich op 't kussen te zetten – wykorzystują ruch wywołany przez tę książkę, aby usiąść na poduszce, hebben niets gedaan dan veranderen – nie zrobili nic poza zmianą)
Dit moest immers wel? (Czy tak musiało być?; dit moest immers wel – czy tak musiało być)
Hun staatkunstenmakers-métier bracht het mee. (Ich zajęcie jako polityków przyniosło to ze sobą; hun staatkunstenmakers-métier – ich zajęcie jako polityków, bracht het mee – przyniosło to ze sobą)
Het gedeeltelyk onbekwame, gedeeltelyk niet zeer intègre volkje dat na '60 ‘naarboven viel uit gebrek aan zwaarte’ begreep dat er iets gedaan moest worden, al deden ze liever 't goede niet, dat dan ook – dit erken ik mèt hen – naar zelfmoord zou gesmaakt hebben. (Częściowo niekompetentny, częściowo nie bardzo uczciwy lud, który po '60 „awansował z powodu braku ciężaru”, zrozumiał, że trzeba coś zrobić, chociaż woleliby nie robić dobrego, co – przyznaję razem z nimi – smakowałoby jak samobójstwo; het gedeeltelyk onbekwame, gedeeltelyk niet zeer intègre volkje – częściowo niekompetentny, częściowo nie bardzo uczciwy lud, dat na '60 ‘naarboven viel uit gebrek aan zwaarte’ – który po '60 „awansował z powodu braku ciężaru”, begreep dat er iets gedaan moest worden – zrozumiał, że trzeba coś zrobić, al deden ze liever 't goede niet – chociaż woleliby nie robić dobrego, dat dan ook – dit erken ik mèt hen – naar zelfmoord zou gesmaakt hebben – co – przyznaję razem z nimi – smakowałoby jak samobójstwo)
Recht-doen aan den mishandelden Javaan was gelykbeteekenend met Havelaars verheffing, en dit ware den meesten een vonnis. (Uczynienie sprawiedliwości maltretowanemu Jawajczykowi oznaczało podniesienie Havelaara, co dla większości byłoby wyrokiem; recht-doen aan den mishandelden Javaan – uczynienie sprawiedliwości maltretowanemu Jawajczykowi, was gelykbeteekenend met Havelaars verheffing – oznaczało podniesienie Havelaara, en dit ware den meesten een vonnis – co dla większości byłoby wyrokiem)
Toch moest er schyn geleverd worden van werkzaamheid in nieuwe richting, en aan 't van verontwaardiging ‘rillend’ Volk werd gedurig een been toegeworpen, niet waarlyk om den honger naar verbetering te stillen, maar om de kaken in bezigheid te houden, al ware 't dan ook maar met vermeend ekonomisch-politisch gewawel. (Jednak trzeba było stworzyć pozory działania w nowym kierunku i stale rzucano gniewającemu się ludowi kość, nie po to, aby zaspokoić głód poprawy, ale aby utrzymać szczęki w ruchu, nawet jeśli było to tylko za pomocą domniemanej ekonomiczno-politycznej paplaniny; toch moest er schyn geleverd worden van werkzaamheid in nieuwe richting – jednak trzeba było stworzyć pozory działania w nowym kierunku, en aan 't van verontwaardiging ‘rillend’ Volk – i stale rzucano gniewającemu się ludowi, werd gedurig een been toegeworpen – kość, niet waarlyk om den honger naar verbetering te stillen – nie po to, aby zaspokoić głód poprawy, maar om de kaken in bezigheid te houden – ale aby utrzymać szczęki w ruchu, al ware 't dan ook maar met vermeend ekonomisch-politisch gewawel – nawet jeśli było to tylko za pomocą domniemanej ekonomiczno-politycznej paplaniny)
De regeermannen wierpen aan hun kieskollegien, krantenfabrikeurs en verder koffihuispubliek successievelyk de kluifjes toe, die ik eens-voor-al doopte met den naam van duitenplatery. (‘Mężowie rządzący’ rzucali swoim elektorom, fabrykantom gazet i innym bywalcom kawiarni kolejno kości, które na zawsze nazwałem duitenplatery; de regeermannen – ‘mężowie rządzący’, wierpen aan hun kieskollegien – rzucali swoim elektorom, krantenfabrikeurs en verder koffihuispubliek – fabrykantom gazet i innym bywalcom kawiarni, successievelyk de kluifjes toe – kolejno kości, die ik eens-voor-al doopte met den naam van duitenplatery – które na zawsze nazwałem duitenplatery)
‘Vrye-arbeid’ was jaren lang – en vóór den Havelaar reeds – de hoofdschotel, de pièce de résistance van 't verraderlyk menu. (Przez wiele lat „wolna praca” – i jeszcze przed Havelaar – była daniem głównym, głównym punktem zdradliwego menu; ‘vrye-arbeid’ was jaren lang – przez wiele lat „wolna praca”, en vóór den Havelaar reeds – i jeszcze przed Havelaar, de hoofdschotel – była daniem głównym, de pièce de résistance van 't verraderlyk menu – głównym punktem zdradliwego menu)
Ter afwisseling dienden de heeren hun onnoozelen gasten opgeworpen kwestien over 't Indisch muntstelsel toe. (Dla odmiany panowie serwowali swoim naiwnym gościom rzucane kwestie dotyczące systemu monetarnego Indii; ter afwisseling dienden de heeren – dla odmiany panowie, hun onnoozelen gasten opgeworpen kwestien over 't Indisch muntstelsel toe – serwowali swoim naiwnym gościom rzucane kwestie dotyczące systemu monetarnego Indii)
Daarop volgden de kadaster-kwestie, de Preanger-kwestie, de kultuur-emolument-kwestie, de komptabiliteits-kwestie, agrarische-wetkwestie, de partikuliere-grondbezit-kwestie, en nog een-en-ander van dien aard. (Następnie przyszły kwestie katastralne, kwestie Preanger, kwestie emolumentów kulturowych, kwestie kompatybilności, kwestie prawa agrarnego, kwestie własności prywatnej i jeszcze kilka innych tego rodzaju; daarop volgden de kadaster-kwestie – następnie przyszły kwestie katastralne, de Preanger-kwestie – kwestie Preanger, de kultuur-emolument-kwestie – kwestie emolumentów kulturowych, de komptabiliteits-kwestie – kwestie kompatybilności, agrarische-wetkwestie – kwestie prawa agrarnego, de partikuliere-grondbezit-kwestie – kwestie własności prywatnej, en nog een-en-ander van dien aard – i jeszcze kilka innych tego rodzaju)
De eene nieuwe wet volgde op de andere, en telkens wisten de mannen en place – behoudend of liberaal, om 't even! – aan 't Volk diets te maken dat de eenig mogelyke ontknooping van de door allen erkende moeielykheid nu eigenlyk en eindelyk geheel alleen in 't allerlaatst voorgesteld heilmiddeltje lag. (Jedna nowa ustawa następowała po drugiej, a mężowie i place – konserwatywni lub liberalni, wszystko jedno! – wiedzieli, jak przekonać lud, że jedynym możliwym rozwiązaniem uznanej przez wszystkich trudności leży teraz rzeczywiście i ostatecznie wyłącznie w ostatnio zaproponowanym środku zaradczym; de eene nieuwe wet volgde op de andere – jedna nowa ustawa następowała po drugiej, en telkens wisten de mannen en place – a mężowie i place, behoudend of liberaal, om 't even – konserwatywni lub liberalni, wszystko jedno, aan 't Volk diets te maken – wiedzieli, jak przekonać lud, dat de eenig mogelyke ontknooping van de door allen erkende moeielykheid – że jedynym możliwym rozwiązaniem uznanej przez wszystkich trudności, nu eigenlyk en eindelyk geheel alleen in 't allerlaatst voorgesteld heilmiddeltje lag – leży teraz rzeczywiście i ostatecznie wyłącznie w ostatnio zaproponowanym środku zaradczym)
Heusch, nu zou 't probaat wezen! (Doprawdy, teraz byłoby to skuteczne!; heusch, nu zou 't probaat wezen – doprawdy, teraz byłoby to skuteczne)
Zoo volgde na elk versleten experiment een nieuw experiment. (W ten sposób po każdym zużytym eksperymencie następował nowy eksperyment; zoo volgde na elk versleten experiment – w ten sposób po każdym zużytym eksperymencie, een nieuw experiment – następował nowy eksperyment)
Na elke verbruikte kwakzalvery, een nieuwe kwakzalvery. (Po każdej zużytej szarlatanerii, nowa szarlataneria; na elke verbruikte kwakzalvery – po każdej zużytej szarlatanerii, een nieuwe kwakzalvery – nowa szarlataneria)
By elk nieuw ministerie een nieuw arkanum. (Przy każdym nowym ministerstwie nowe arkanum; by elk nieuw ministerie – przy każdym nowym ministerstwie, een nieuw arkanum – nowe arkanum)
Voor elk nieuw arkanum nieuwe ministers, bestemd gewoonlyk meer jaren den overladen pensioenstaat te bezwaren, dan ze maanden op 't kussen hadden gezeten. (Dla każdego nowego arkanum nowi ministrowie, którzy zwykle bardziej obciążają przeładowany stan emerytalny przez lata niż siedzieli na poduszce przez miesiące; voor elk nieuw arkanum nieuwe ministers – dla każdego nowego arkanum nowi ministrowie, bestemd gewoonlyk meer jaren den overladen pensioenstaat te bezwaren – którzy zwykle bardziej obciążają przeładowany stan emerytalny przez lata, dan ze maanden op 't kussen hadden gezeten – niż siedzieli na poduszce przez miesiące)
En de Tweede-Kamer aan 't redevoeren! (A Druga Izba przemawiała!; en de Tweede-Kamer aan 't redevoeren – a Druga Izba przemawiała)
En de kieskollegien aan 't opvyzelen of zwartmaken! (A elektorzy na przemian chwalili lub oczerniali!; en de kieskollegien aan 't opvyzelen of zwartmaken – a elektorzy na przemian chwalili lub oczerniali)
En 't Volk aan 't luisteren! (A lud słuchał!; en 't Volk aan 't luisteren – a lud słuchał)
Al die nieuwigheden werden onderzocht, beproefd, toegepast, ingevoerd. (Wszystkie te nowości były badane, testowane, stosowane, wprowadzane; al die nieuwigheden werden onderzocht – wszystkie te nowości były badane, beproefd, toegepast, ingevoerd – testowane, stosowane, wprowadzane)
In Indie maakte men de Hoofden, de europeesche ambtenaren, en vooral de Bevolking biengoeng met de onophoudelyke changements-à-vue… (W Indiach sprawiano, że szefowie, europejscy urzędnicy, a zwłaszcza ludność, byli oszołomieni nieustannymi zmianami scenerii…; in Indie maakte men de Hoofden – w Indiach sprawiano, że szefowie, de europeesche ambtenaren – europejscy urzędnicy, en vooral de Bevolking biengoeng met de onophoudelyke changements-à-vue – a zwłaszcza ludność, byli oszołomieni nieustannymi zmianami scenerii)
en er zou niets veranderd zyn na den Havelaar? (i nic się nie zmieniło po Havelaarze?; en er zou niets veranderd zyn na den Havelaar – i nic się nie zmieniło po Havelaarze)
Ten-gevolge van den Havelaar? (Z powodu Havelaara?; ten-gevolge van den Havelaar – z powodu Havelaara)
Allons donc! Er is nà en ten-gevolge van dat boek, in Indie geschied wat er met Jan Klaassen's horloge gebeurde. (Ależ proszę! Po tej książce i z jej powodu w Indiach stało się to, co stało się z zegarkiem Jana Klaassena; allons donc – ależ proszę, er is nà en ten-gevolge van dat boek – po tej książce i z jej powodu, in Indie geschied wat er met Jan Klaassen's horloge gebeurde – w Indiach stało się to, co stało się z zegarkiem Jana Klaassena)
Men had dien wysgeer de opmerking gemaakt dat het werk vuil was en daarom verkeerd liep. (Ten filozof został poinformowany, że mechanizm był brudny i dlatego źle działał; men had dien wysgeer de opmerking gemaakt – ten filozof został poinformowany, dat het werk vuil was en daarom verkeerd liep – że mechanizm był brudny i dlatego źle działał)
Fluks wierp hy 't in de goot, en reinigde het met 'n stalbezem. (Natychmiast wrzucił go do rynsztoka i wyczyścił stajennym miotłą; fluks wierp hy 't in de goot – natychmiast wrzucił go do rynsztoka, en reinigde het met 'n stalbezem – i wyczyścił stajennym miotłą)
Volgens andere traditien van de haagsche poppenkast zette onze politikus er den hak van z'n klomp op. (Według innych tradycji haskiej teatrzyków polityk postawił na nim piętę swojego sabot; volgens andere traditien van de haagsche poppenkast – według innych tradycji haskiej teatrzyków, zette onze politikus er den hak van z'n klomp op – polityk postawił na nim piętę swojego sabot)
Ik kan den lezer verzekeren dat er werkelyk veel veranderd is in dat horloge! (Mogę zapewnić czytelnika, że w tym zegarku naprawdę wiele się zmieniło!; ik kan den lezer verzekeren – mogę zapewnić czytelnika, dat er werkelyk veel veranderd is in dat horloge – że w tym zegarku naprawdę wiele się zmieniło)
( * )
Nederland heeft niet verkozen recht te doen in de Havelaarszaak. (Holandia nie zdecydowała się postąpić sprawiedliwie w sprawie Havelaara; Nederland heeft niet verkozen – Holandia nie zdecydowała się, recht te doen in de Havelaarszaak – postąpić sprawiedliwie w sprawie Havelaara)
Zoolang tweemaal twee vier zal wezen, blyft het zeker dat dit verzuim – dat deze misdaad! – het punt van uitgang worden zal van 't verlies zyner indische bezittingen. (Tak długo, jak dwa razy dwa będzie cztery, pewne jest, że to zaniedbanie – ta zbrodnia! – stanie się punktem wyjścia do utraty jego indyjskich posiadłości; zoolang tweemaal twee vier zal wezen – tak długo, jak dwa razy dwa będzie cztery, blyft het zeker dat dit verzuim – pewne jest, że to zaniedbanie, dat deze misdaad – ta zbrodnia, het punt van uitgang worden zal van 't verlies zyner indische bezittingen – stanie się punktem wyjścia do utraty jego indyjskich posiadłości)
Wie deze voorspelling wantrouwt omdat heden, en dus slechts twintig jaar na m'n zeer gedwongen optreden, de hollandsche vlag nog altyd te Batavia waait, verraadt de nauwte van z'n politieken blik. (Kto nie ufa tej przepowiedni, ponieważ dziś, a więc zaledwie dwadzieścia lat po moim bardzo wymuszonym wystąpieniu, holenderska flaga nadal powiewa w Batavii, zdradza ograniczenie swojego politycznego spojrzenia; wie deze voorspelling wantrouwt – kto nie ufa tej przepowiedni, omdat heden – ponieważ dziś, en dus slechts twintig jaar na m'n zeer gedwongen optreden – a więc zaledwie dwadzieścia lat po moim bardzo wymuszonym wystąpieniu, de hollandsche vlag nog altyd te Batavia waait – holenderska flaga nadal powiewa w Batavii, verraadt de nauwte van z'n politieken blik – zdradza ograniczenie swojego politycznego spojrzenia)
Meent men dat omkeeringen als die welke Insulinde te-gemoet gaat, en waarmee faktisch reeds 'n aanvang gemaakt is – ziet ge dit niet, Nederlanders? – kunnen plaats grypen in 'n bestek als voldoende wezen zou voor 'n dagelyksch voorvalletjen uit het byzonder leven? (Czy ktoś uważa, że zmiany, takie jak te, które czekają Insulinde, i które faktycznie już się rozpoczęły – czy tego nie widzicie, Holendrzy? – mogą nastąpić w czasie wystarczającym na codzienne zdarzenie z życia prywatnego?; meent men dat omkeeringen als die welke Insulinde te-gemoet gaat – czy ktoś uważa, że zmiany, takie jak te, które czekają Insulinde, en waarmee faktisch reeds 'n aanvang gemaakt is – i które faktycznie już się rozpoczęły, ziet ge dit niet, Nederlanders – czy tego nie widzicie, Holendrzy, kunnen plaats grypen in 'n bestek als voldoende wezen zou voor 'n dagelyksch voorvalletjen uit het byzonder leven – mogą nastąpić w czasie wystarczającym na codzienne zdarzenie z życia prywatnego)
In 't leven der Staten is twintig jaar minder dan 'n oogenblik. (W życiu państw dwadzieścia lat to mniej niż chwila; in 't leven der Staten – w życiu państw, is twintig jaar minder dan 'n oogenblik – dwadzieścia lat to mniej niż chwila)
Toch zal de katastroof een betrekkelyk snel verloop nemen. (Jednak katastrofa nastąpi stosunkowo szybko; toch zal de katastroof een betrekkelyk snel verloop nemen – jednak katastrofa nastąpi stosunkowo szybko)
De onbesuisde oorlog met Atjeh was een der laatste duitenplateryen die 'n minister noodig had om de aandacht afteleiden van z'n onbekwaamheid, en zal blyken even noodlottig te zyn van uitslag en invloed, als ze lichtvaardig en misdadig was van opzet. (Nieostrożna wojna z Atjeh była jednym z ostatnich duitenplateryen, których potrzebował minister, aby odwrócić uwagę od swojej niekompetencji, i okaże się równie zgubna w skutkach i wpływie, jak lekkomyślna i przestępcza była w zamierzeniu; de onbesuisde oorlog met Atjeh – nieostrożna wojna z Atjeh, was een der laatste duitenplateryen – była jednym z ostatnich duitenplateryen, die 'n minister noodig had om de aandacht afteleiden van z'n onbekwaamheid – których potrzebował minister, aby odwrócić uwagę od swojej niekompetencji, en zal blyken even noodlottig te zyn van uitslag en invloed – i okaże się równie zgubna w skutkach i wpływie, als ze lichtvaardig en misdadig was van opzet – jak lekkomyślna i przestępcza była w zamierzeniu)
Het wankelend nederlandsch gezag is tegen échecs als dáár door ons geleden worden, niet bestand. (Chwiejna władza holenderska nie jest odporna na takie porażki, jakie tam ponieśliśmy; het wankelend nederlandsch gezag – chwiejna władza holenderska, is tegen échecs als dáár door ons geleden worden – nie jest odporna na takie porażki, niet bestand – jakie tam ponieśliśmy)
Doch reeds vóór de openbaring der gevolgen van wyder strekking, die deze wreedaardige en dure zotterny na zich slepen moet, waar blyft in deze zaak de zoo hooggeroemde ministerieele verantwoordelykheid. (Ale jeszcze przed ujawnieniem skutków na większą skalę, które musi pociągnąć za sobą ta okrutna i kosztowna szaleństwo, gdzie w tej sprawie jest tak wysoko ceniona odpowiedzialność ministerialna?; doch reeds vóór de openbaring der gevolgen van wyder strekking – ale jeszcze przed ujawnieniem skutków na większą skalę, die deze wreedaardige en dure zotterny na zich slepen moet – które musi pociągnąć za sobą ta okrutna i kosztowna szaleństwo, waar blyft in deze zaak de zoo hooggeroemde ministerieele verantwoordelykheid – gdzie w tej sprawie jest tak wysoko ceniona odpowiedzialność ministerialna)
Moet nu de Natie er maar in berusten, dat zekere Fransen van de Putte goedgevonden heeft haar in 'n toestand te brengen, die – om nu niet te spreken van 't schromelyk verlies aan prestige in den Indischen Archipel! – op zóóveel millioenen schats, op zóóveel menschenlevens te staan komt? (Czy naród musi teraz pogodzić się z tym, że pewien Fransen van de Putte uznał za słuszne doprowadzić go do stanu, który – nie mówiąc już o ogromnej utracie prestiżu w Archipelagu Indii! – kosztuje tyle milionów i tyle ludzkich istnień?; moet nu de Natie er maar in berusten – czy naród musi teraz pogodzić się z tym, dat zekere Fransen van de Putte goedgevonden heeft haar in 'n toestand te brengen – że pewien Fransen van de Putte uznał za słuszne doprowadzić go do stanu, die – om nu niet te spreken van 't schromelyk verlies aan prestige in den Indischen Archipel – który – nie mówiąc już o ogromnej utracie prestiżu w Archipelagu Indii, op zóóveel millioenen schats, op zóóveel menschenlevens te staan komt – kosztuje tyle milionów i tyle ludzkich istnień)
Wel zeker! Ook de naam van dien man bekleedt 'n plaats op den staat van pensioenen! (Oczywiście! Również nazwisko tego człowieka znajduje się na liście emerytur!; wel zeker – oczywiście, ook de naam van dien man bekleedt 'n plaats op den staat van pensioenen – również nazwisko tego człowieka znajduje się na liście emerytur)
De nederlandsche belastingschuldigen hebben geld te veel, naar 't schynt. (Holenderscy podatnicy mają zbyt wiele pieniędzy, jak się zdaje; de nederlandsche belastingschuldigen – holenderscy podatnicy, hebben geld te veel, naar 't schynt – mają zbyt wiele pieniędzy, jak się zdaje)
Wat overigens den oorlog met Atjeh aangaat, ik zal straks by de aanteekeningen op den Havelaar wel genoodzaakt wezen daarop nu-en-dan terug te komen. (Jeśli chodzi o wojnę z Atjeh, wkrótce będę musiał do niej wrócić przy okazji notatek do Havelaara; wat overigens den oorlog met Atjeh aangaat – jeśli chodzi o wojnę z Atjeh, ik zal straks by de aanteekeningen op den Havelaar wel genoodzaakt wezen daarop nu-en-dan terug te komen – wkrótce będę musiał do niej wrócić przy okazji notatek do Havelaara)
Nu reeds de opmerking echter, dat me ook in dit opzicht gebleken is, hoe slordig dat boek gelezen werd. (Już teraz jednak uwaga, że także pod tym względem okazało się, jak niechlujnie czytano tę książkę; nu reeds de opmerking echter – już teraz jednak uwaga, dat me ook in dit opzicht gebleken is – że także pod tym względem okazało się, hoe slordig dat boek gelezen werd – jak niechlujnie czytano tę książkę)
Zelden of nooit ontving ik blyk dat men den tegenwoordigen oorlog, en myn voorspelling daarvan, in verband wist te brengen met den inhoud van 't dertiende hoofdstuk. (Rzadko lub nigdy nie otrzymywałem dowodów na to, że obecna wojna i moja przepowiednia na jej temat były związane z treścią trzynastego rozdziału; zelden of nooit ontving ik blyk – rzadko lub nigdy nie otrzymywałem dowodów, dat men den tegenwoordigen oorlog – że obecna wojna, en myn voorspelling daarvan – i moja przepowiednia na jej temat, in verband wist te brengen met den inhoud van 't dertiende hoofdstuk – były związane z treścią trzynastego rozdziału)
By de groote verspreiding van den Havelaar, is 't inderdaad vreemd dat, toen in September '72 m'n waarschuwende brief aan den Koning verscheen, en in 't volgend voorjaar de oorlog verklaard werd, zoo weinigen zich herinnerden dat ik reeds in '60 op onze gespannen verhouding met het atjinsche Ryk gedoeld, en bewys geleverd had iets meer van die zaken te weten dan onze krantenschryvers en Kamerleden. (Przy szerokim rozpowszechnieniu Havelaara, rzeczywiście dziwne jest, że kiedy we wrześniu '72 ukazał się mój ostrzegawczy list do Króla, a na wiosnę następnego roku ogłoszono wojnę, tak niewielu przypomniało sobie, że już w '60 wspominałem o naszych napiętych stosunkach z królestwem Atjeh i udowodniłem, że wiem o tych sprawach więcej niż nasi dziennikarze i posłowie; by de groote verspreiding van den Havelaar – przy szerokim rozpowszechnieniu Havelaara, is 't inderdaad vreemd dat – rzeczywiście dziwne jest, że, toen in September '72 m'n waarschuwende brief aan den Koning verscheen – kiedy we wrześniu '72 ukazał się mój ostrzegawczy list do Króla, en in 't volgend voorjaar de oorlog verklaard werd – a na wiosnę następnego roku ogłoszono wojnę, zoo weinigen zich herinnerden dat ik reeds in '60 op onze gespannen verhouding met het atjinsche Ryk gedoeld – tak niewielu przypomniało sobie, że już w '60 wspominałem o naszych napiętych stosunkach z królestwem Atjeh, en bewys geleverd had iets meer van die zaken te weten dan onze krantenschryvers en Kamerleden – i udowodniłem, że wiem o tych sprawach więcej niż nasi dziennikarze i posłowie)
Ware dit ànders geweest, misschien zou myn welmeenende waarschuwing van September '72 beter vrucht gedragen hebben! (Gdyby było inaczej, może moje dobrze zamierzone ostrzeżenie z września '72 przyniosłoby lepsze owoce!; ware dit ànders geweest – gdyby było inaczej, misschien zou myn welmeenende waarschuwing van September '72 beter vrucht gedragen hebben – może moje dobrze zamierzone ostrzeżenie z września '72 przyniosłoby lepsze owoce)
Nog altyd maakt de oude Jupiter de Koningen en Natien die hy verderven wil, blind, doof, krankzinnig en behoudend of… liberaal. (Stary Jowisz wciąż czyni królów i narody, które chce zgubić, ślepymi, głuchymi, szalonymi i konserwatywnymi lub… liberalnymi; nog altyd maakt de oude Jupiter de Koningen en Natien die hy verderven wil – stary Jowisz wciąż czyni królów i narody, które chce zgubić, blind, doof, krankzinnig en behoudend of… liberaal – ślepymi, głuchymi, szalonymi i konserwatywnymi lub… liberalnymi)
Want dat komt overeen uit. (Bo to jest to samo; want dat komt overeen uit – bo to jest to samo)
Hoofdzaak is en blyft: waarheid zoeken, 't gewicht der waarheid erkennen en vooral handelen naar de gegevens die men, aldus te-werk gaande, voor waar houden mag. (Najważniejsze jest i pozostaje: szukać prawdy, uznawać wagę prawdy i przede wszystkim działać zgodnie z danymi, które w ten sposób uzyskuje się za prawdę; hoofdzaak is en blyft – najważniejsze jest i pozostaje, waarheid zoeken – szukać prawdy, 't gewicht der waarheid erkennen – uznawać wagę prawdy, en vooral handelen naar de gegevens die men, aldus te-werk gaande, voor waar houden mag – i przede wszystkim działać zgodnie z danymi, które w ten sposób uzyskuje się za prawdę)
Wat daarbuiten gaat is uit den booze, en Holland zal Indie verliezen omdat men my geen recht heeft gedaan in myn streven om den Javaan te beschermen tegen mishandeling. (Co wykracza poza to, jest złem, a Holandia straci Indie, ponieważ nie zrobiono mi sprawiedliwości w moim dążeniu do ochrony Jawajczyka przed maltretowaniem; wat daarbuiten gaat is uit den booze – co wykracza poza to, jest złem, en Holland zal Indie verliezen omdat men my geen recht heeft gedaan – a Holandia straci Indie, ponieważ nie zrobiono mi sprawiedliwości, in myn streven om den Javaan te beschermen tegen mishandeling – w moim dążeniu do ochrony Jawajczyka przed maltretowaniem)
