Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Al verdient hy geen plaats onder beroemde mannen, een vreemde verschyning was-i zéker. (Chociaż nie zasługuje na miejsce wśród sławnych ludzi, z pewnością był dziwnym zjawiskiem; Al verdient hy geen plaats onder beroemde mannen – chociaż nie zasługuje na miejsce wśród sławnych ludzi, een vreemde verschyning was-i zéker – z pewnością był dziwnym zjawiskiem).
Dit is al iets in onzen tyd van jammerlyk ordinarisme! (To już coś w naszych czasach żałosnej zwykłości!; Dit is al iets in onzen tyd van jammerlyk ordinarisme! – to już coś w naszych czasach żałosnej zwykłości!)
12
Radhen Adhipatti Karta Natta Negara. (Radhen Adhipatti Karta Natta Negara; Radhen Adhipatti Karta Natta Negara – Radhen Adhipatti Karta Natta Negara).
De drie laatste woorden zyn de naam, de twee eersten drukken den titel uit. (Trzy ostatnie słowa to imię, dwa pierwsze to tytuł; De drie laatste woorden zyn de naam – trzy ostatnie słowa to imię, de twee eersten drukken den titel uit – dwa pierwsze to tytuł).
Het spreekt vanzelf dat de juiste vertaling van zoodanigen titel moeielyk is. (Oczywiście, prawidłowe przetłumaczenie takiego tytułu jest trudne; Het spreekt vanzelf dat de juiste vertaling van zoodanigen titel moeielyk is – oczywiście, prawidłowe przetłumaczenie takiego tytułu jest trudne).
Toch heeft het de oude Valentyn in z'n werken over Oost-Indie beproefd. (Jednak stary Valentyn próbował tego w swoich pracach o Wschodnich Indiach; Toch heeft het de oude Valentyn in z'n werken over Oost-Indie beproefd – jednak stary Valentyn próbował tego w swoich pracach o Wschodnich Indiach).
Hy spreekt van ‘hertogen’ en ‘graven’. (Mówi o ‘książętach’ i ‘hrabiach’; Hy spreekt van ‘hertogen’ en ‘graven’ – mówi o ‘książętach’ i ‘hrabiach’).
Hierin ligt voor iemand die de Inlandsche Hoofden kent, iets zonderlings. (Dla kogoś, kto zna miejscowych przywódców, jest w tym coś osobliwego; Hierin ligt voor iemand die de Inlandsche Hoofden kent – dla kogoś, kto zna miejscowych przywódców, iets zonderlings – jest w tym coś osobliwego).
Na de velerlei titels van meer of min schynbaar-onafhankelyke Vorsten is die van Pangérang de hoogste. (Spośród wielu tytułów mniej lub bardziej pozornie niezależnych książąt, tytuł Pangérang jest najwyższy; Na de velerlei titels van meer of min schynbaar-onafhankelyke Vorsten – spośród wielu tytułów mniej lub bardziej pozornie niezależnych książąt, is die van Pangérang de hoogste – tytuł Pangérang jest najwyższy).
Zoo'n Pangérang zou men met eenigen kans op juistheid, Prins kunnen noemen, omdat deze rang ontleend is aan verwantschap met een der regeerende huizen van Solo (Soerakarta) en Djokja (Djokjakarta) schoon hierop, naar ik meen, uitzonderingen bestaan, waarmee we nu niet te maken hebben. (Taki Pangérang można by z pewnym prawdopodobieństwem poprawności nazwać księciem, ponieważ ten rang pochodzi z pokrewieństwa z jednym z rządzących domów Solo (Soerakarta) i Djokja (Djokjakarta), choć, jak sądzę, istnieją wyjątki, z którymi teraz nie mamy do czynienia; Zoo'n Pangérang zou men met eenigen kans op juistheid, Prins kunnen noemen – taki Pangérang można by z pewnym prawdopodobieństwem poprawności nazwać księciem, omdat deze rang ontleend is aan verwantschap met een der regeerende huizen van Solo (Soerakarta) en Djokja (Djokjakarta) – ponieważ ten rang pochodzi z pokrewieństwa z jednym z rządzących domów Solo (Soerakarta) i Djokja (Djokjakarta), schoon hierop, naar ik meen, uitzonderingen bestaan, waarmee we nu niet te maken hebben – choć, jak sądzę, istnieją wyjątki, z którymi teraz nie mamy do czynienia).
De naastvolgende titel is die van Adhipatti, of voluit: Radhen Adhipatti. (Kolejnym tytułem jest Adhipatti, w pełni: Radhen Adhipatti; De naastvolgende titel is die van Adhipatti – kolejnym tytułem jest Adhipatti, of voluit: Radhen Adhipatti – w pełni: Radhen Adhipatti).
Radhen alleen, duidt 'n rang van lager orde aan, doch die nog vry hoog boven 't gemeen staat. (Radhen samodzielnie oznacza rangę niższego szczebla, ale wciąż dość wysoko ponad przeciętną; Radhen alleen, duidt 'n rang van lager orde aan – Radhen samodzielnie oznacza rangę niższego szczebla, doch die nog vry hoog boven 't gemeen staat – ale wciąż dość wysoko ponad przeciętną).
Iets lager dan Adhipatti staan de Tommongongs. (Nieco niżej od Adhipatti są Tommongongowie; Iets lager dan Adhipatti staan de Tommongongs – nieco niżej od Adhipatti są Tommongongowie).
De adel speelt in de javasche huishouding een groote rol. (Szlachta odgrywa dużą rolę w jawajskim gospodarstwie domowym; De adel speelt in de javasche huishouding een groote rol – szlachta odgrywa dużą rolę w jawajskim gospodarstwie domowym).
Het Gouvernement heeft zich 't recht aangematigd adelyke titels toetekennen, iets dat eigenlyk met het grondbegrip van onderscheiding door geboorte in stryd is. (Rząd uzurpuje sobie prawo do przyznawania tytułów szlacheckich, co właściwie jest sprzeczne z podstawowym pojęciem wyróżnienia przez urodzenie; Het Gouvernement heeft zich 't recht aangematigd adelyke titels toetekennen – rząd uzurpuje sobie prawo do przyznawania tytułów szlacheckich, iets dat eigenlyk met het grondbegrip van onderscheiding door geboorte in stryd is – co właściwie jest sprzeczne z podstawowym pojęciem wyróżnienia przez urodzenie).
Ook in Europa evenwel zien wy 'tzelfde verschynsel. (Jednak również w Europie widzimy to samo zjawisko; Ook in Europa evenwel zien wy 'tzelfde verschynsel – jednak również w Europie widzimy to samo zjawisko).
Stipt genomen kan een Regeering iemand toestaan zekeren titel te voeren, de voorrechten te genieten die aan zekeren stand verbonden zyn, maar geen macht ter-wereld kan bewerken dat iemand wiens voorouders onbekend waren, op-eenmaal de afstammeling wordt van een geslacht dat reeds eeuwen geleden in aanzien was. (Ściśle mówiąc, rząd może pozwolić komuś na noszenie pewnego tytułu, korzystanie z przywilejów związanych z pewnym stanem, ale żadna władza na świecie nie może sprawić, że ktoś, czyi przodkowie byli nieznani, nagle stanie się potomkiem rodu, który od wieków cieszył się poważaniem; Stipt genomen kan een Regeering iemand toestaan zekeren titel te voeren – ściśle mówiąc, rząd może pozwolić komuś na noszenie pewnego tytułu, de voorrechten te genieten die aan zekeren stand verbonden zyn – korzystanie z przywilejów związanych z pewnym stanem, maar geen macht ter-wereld kan bewerken dat iemand wiens voorouders onbekend waren – ale żadna władza na świecie nie może sprawić, że ktoś, czyi przodkowie byli nieznani, op-eenmaal de afstammeling wordt van een geslacht dat reeds eeuwen geleden in aanzien was – nagle stanie się potomkiem rodu, który od wieków cieszył się poważaniem).
Wat Java aangaat, de gebeneficieerden berusten vry geduldig in 't hun toegeworpen voordeel. (Jeśli chodzi o Jawę, beneficjenci dość cierpliwie przyjmują przyznane im korzyści; Wat Java aangaat, de gebeneficieerden berusten vry geduldig in 't hun toegeworpen voordeel – jeśli chodzi o Jawę, beneficjenci dość cierpliwie przyjmują przyznane im korzyści).
Men beweert echter dat er onder de minder gunstig bedeelden – en misschien ook onder de Bevolking, die voor echte stamregisters religieuzen eerbied heeft – plan bestaat om de diplomen welke de oude O.I. Kompagnie uitreikte, en die welke door de Buitenzorgsche Sekretarie verleend werden, by de eerste gelegenheid te herzien. (Jednak twierdzi się, że wśród mniej korzystnie obdarzonych – a może także wśród ludności, która ma religijny szacunek dla prawdziwych rejestrów rodowych – istnieje plan rewizji dyplomów wydanych przez starą Kompanię Wschodnioindyjską i tych przyznanych przez Sekretariat Buitenzorg przy pierwszej okazji; Men beweert echter dat er onder de minder gunstig bedeelden – jednak twierdzi się, że wśród mniej korzystnie obdarzonych, en misschien ook onder de Bevolking, die voor echte stamregisters religieuzen eerbied heeft – a może także wśród ludności, która ma religijny szacunek dla prawdziwych rejestrów rodowych, plan bestaat om de diplomen welke de oude O.I. Kompagnie uitreikte – istnieje plan rewizji dyplomów wydanych przez starą Kompanię Wschodnioindyjską, en die welke door de Buitenzorgsche Sekretarie verleend werden, by de eerste gelegenheid te herzien – i tych przyznanych przez Sekretariat Buitenzorg przy pierwszej okazji).
Er zyn weinig of geen adelyke geslachten op Java – de regeerende vorsten van Solo en Djokja niet uitgezonderd – welker titels en officieele pozitie geen stof leveren zouden tot kontroverse en verzet. (Na Jawie jest niewiele, jeśli w ogóle, rodów szlacheckich – nie wyłączając rządzących książąt Solo i Djokja – których tytuły i oficjalna pozycja nie byłyby przedmiotem kontrowersji i sprzeciwu; Er zyn weinig of geen adelyke geslachten op Java – na Jawie jest niewiele, jeśli w ogóle, rodów szlacheckich, de regeerende vorsten van Solo en Djokja niet uitgezonderd – nie wyłączając rządzących książąt Solo i Djokja, welker titels en officieele pozitie geen stof leveren zouden tot kontroverse en verzet – których tytuły i oficjalna pozycja nie byłyby przedmiotem kontrowersji i sprzeciwu).
Dit wacht maar op 't breken van een der mazen van 't net waaronder de geheele javaansche huishouding gevangen ligt. (To tylko czeka na złamanie jednej z sieci, w której uwięzione jest całe jawajskie gospodarstwo domowe; Dit wacht maar op 't breken van een der mazen van 't net waaronder de geheele javaansche huishouding gevangen ligt – to tylko czeka na złamanie jednej z sieci, w której uwięzione jest całe jawajskie gospodarstwo domowe).
13
Mechanismus van 't Bestuur. (Mechanizm zarządzania; Mechanismus van 't Bestuur – mechanizm zarządzania).
Jonge lieden die den Havelaar voor 't eerst lezen in deze uitgaaf, kunnen zich geen denkbeeld maken, hoe volstrekt noodig in 1860 de schets was van de inrichting onzer heerschappy in Indie, die in de volgende bladzyden van den tekst gegeven wordt. (Młodzi ludzie, którzy po raz pierwszy czytają Havelaar w tym wydaniu, nie mogą sobie wyobrazić, jak absolutnie konieczne było w 1860 roku przedstawienie naszego systemu rządzenia w Indiach, które zostało przedstawione na następnych stronach tekstu; Jonge lieden die den Havelaar voor 't eerst lezen in deze uitgaaf – młodzi ludzie, którzy po raz pierwszy czytają Havelaar w tym wydaniu, kunnen zich geen denkbeeld maken, hoe volstrekt noodig in 1860 de schets was van de inrichting onzer heerschappy in Indie – nie mogą sobie wyobrazić, jak absolutnie konieczne było w 1860 roku przedstawienie naszego systemu rządzenia w Indiach, die in de volgende bladzyden van den tekst gegeven wordt – które zostało przedstawione na następnych stronach tekstu).
En meer nog: op de hoofdplaatsen in Indie zelf was, kort geleden nog, 't mechanisme van ons Bestuur een gesloten boek. (I co więcej: na głównych miejscach w Indiach sam mechanizm naszego zarządzania był jeszcze niedawno zamkniętą księgą; En meer nog: op de hoofdplaatsen in Indie zelf – i co więcej: na głównych miejscach w Indiach sam, was, kort geleden nog, 't mechanisme van ons Bestuur een gesloten boek – mechanizm naszego zarządzania był jeszcze niedawno zamkniętą księgą).
Van deze onkunde zou ik vreemdklinkende voorbeelden kunnen aanhalen. (Mógłbym przytoczyć dziwnie brzmiące przykłady tej niewiedzy; Van deze onkunde zou ik vreemdklinkende voorbeelden kunnen aanhalen – mógłbym przytoczyć dziwnie brzmiące przykłady tej niewiedzy).
Tot juist begrip evenwel van de zeer kunstige – en toch eenvoudige! – wyze waarop 't machtig Insulinde door een zwakke natie onder de knie wordt gehouden, verwys ik naar m'n beide brochures over Vryen arbeid. (Jednak aby zrozumieć bardzo zręczny – a jednocześnie prosty! – sposób, w jaki potężne Insulinde jest trzymane pod kontrolą przez słaby naród, odsyłam do moich dwóch broszur o wolnej pracy; Tot juist begrip evenwel van de zeer kunstige – en toch eenvoudige! – wyze waarop 't machtig Insulinde door een zwakke natie onder de knie wordt gehouden – jednak aby zrozumieć bardzo zręczny – a jednocześnie prosty! – sposób, w jaki potężne Insulinde jest trzymane pod kontrolą przez słaby naród, verwys ik naar m'n beide brochures over Vryen arbeid – odsyłam do moich dwóch broszur o wolnej pracy).
De fout der Nederlanders is dat ze aan 't vreemde in onze verhoudingen daarginds zoo gewoon zyn geraakt, dat ze er niets byzonders meer in zien, en meenen dat alles vanzelf zoo blyven zal. (Błąd Holendrów polega na tym, że tak przywykli do obcości naszych stosunków tam, że nie widzą w nich już niczego szczególnego i sądzą, że wszystko pozostanie takie samo; De fout der Nederlanders is dat ze aan 't vreemde in onze verhoudingen daarginds zoo gewoon zyn geraakt – błąd Holendrów polega na tym, że tak przywykli do obcości naszych stosunków tam, dat ze er niets byzonders meer in zien, en meenen dat alles vanzelf zoo blyven zal – że nie widzą w nich już niczego szczególnego i sądzą, że wszystko pozostanie takie samo).
Wat overigens de inrichting van het Binnenl. Bestuur aangaat, mag ik niet onvermeld laten dat sedert eenige jaren de Residenten als Voorzitters van den Landraad vervangen zyn door z.g.n. rechterlyke ambtenaren. (Jeśli chodzi o organizację administracji wewnętrznej, nie mogę nie wspomnieć, że od kilku lat rezydenci zostali zastąpieni jako przewodniczący rady ziemskiej przez tzw. urzędników sądowych; Wat overigens de inrichting van het Binnenl. Bestuur aangaat – jeśli chodzi o organizację administracji wewnętrznej, mag ik niet onvermeld laten dat sedert eenige jaren de Residenten als Voorzitters van den Landraad vervangen zyn door z.g.n. rechterlyke ambtenaren – nie mogę nie wspomnieć, że od kilku lat rezydenci zostali zastąpieni jako przewodniczący rady ziemskiej przez tzw. urzędników sądowych).
Deze splitsing van gezag – ook vooral noodlottig uit 'n politiek oogpunt – draagt ruimschoots het hare by tot den ellendigen toestand waarin 't Inlandsch Rechtswezen op Java verkeert. (Ten podział władzy – również szczególnie fatalny z punktu widzenia politycznego – w dużej mierze przyczynia się do nędznego stanu, w jakim znajduje się system prawny na Jawie; Deze splitsing van gezag – ook vooral noodlottig uit 'n politiek oogpunt – ten podział władzy – również szczególnie fatalny z punktu widzenia politycznego, draagt ruimschoots het hare by tot den ellendigen toestand waarin 't Inlandsch Rechtswezen op Java verkeert – w dużej mierze przyczynia się do nędznego stanu, w jakim znajduje się system prawny na Jawie).
Veiligheid van personen en goederen heeft sedert dien baarschen maatregel schrikbarend afgenomen. (Bezpieczeństwo osób i mienia od czasu tego surowego środka drastycznie się zmniejszyło; Veiligheid van personen en goederen heeft sedert dien baarschen maatregel schrikbarend afgenomen – bezpieczeństwo osób i mienia od czasu tego surowego środka drastycznie się zmniejszyło).
Het Ketjoe-wezen neemt by den dag in omvang toe. (Przestępczość codziennie rośnie; Het Ketjoe-wezen neemt by den dag in omvang toe – przestępczość codziennie rośnie).
14
Nederlandsch Indie. (Niderlandzkie Indie; Nederlandsch Indie – Niderlandzkie Indie).
Sommigen rekenen de eilandengroep die misschien eenmaal Nieuw-Holland aan de vaste kust van Indie verbond, mèt dit laatste tot Australië. (Niektórzy zaliczają archipelag wysp, który być może kiedyś łączył Nową Holandię ze stałym lądem Indii, wraz z tym ostatnim do Australii; Sommigen rekenen de eilandengroep die misschien eenmaal Nieuw-Holland aan de vaste kust van Indie verbond – niektórzy zaliczają archipelag wysp, który być może kiedyś łączył Nową Holandię ze stałym lądem Indii, mèt dit laatste tot Australië – wraz z tym ostatnim do Australii).
Anderen spreken van Polynesie en Melanesie. (Inni mówią o Polinezji i Melanezji; Anderen spreken van Polynesie en Melanesie – inni mówią o Polinezji i Melanezji).
Elders weer lezen wy van Oceanie. (Gdzie indziej czytamy o Oceanii; Elders weer lezen wy van Oceanie – gdzie indziej czytamy o Oceanii).
In al deze gevallen staat het aan ieders willekeur om de toepassing van zulke benamingen al dan niet uittestrekken tot de Gezelschaps- en Markiezen-eilanden. (We wszystkich tych przypadkach każdemu według własnego uznania można zastosować te nazwy do Wysp Towarzystwa i Markizów; In al deze gevallen staat het aan ieders willekeur – we wszystkich tych przypadkach każdemu według własnego uznania, om de toepassing van zulke benamingen al dan niet uittestrekken tot de Gezelschaps- en Markiezen-eilanden – można zastosować te nazwy do Wysp Towarzystwa i Markizów).
Maar die verdeelingen zyn en blyven konventionneel. (Ale te podziały są i pozostają konwencjonalne; Maar die verdeelingen zyn en blyven konventionneel – ale te podziały są i pozostają konwencjonalne).
Van meer gewicht is de vraag of onze bezittingen in die streken Nederlandsch zyn? (Bardziej istotne jest pytanie, czy nasze posiadłości w tych regionach są holenderskie?; Van meer gewicht is de vraag of onze bezittingen in die streken Nederlandsch zyn – bardziej istotne jest pytanie, czy nasze posiadłości w tych regionach są holenderskie?)
In politieken zin, ja. (W sensie politycznym, tak; In politieken zin, ja – w sensie politycznym, tak).
In socialen zin echter even weinig als in geografische beteekenis. (W sensie społecznym jednak tak samo niewiele jak w znaczeniu geograficznym; In socialen zin echter even weinig als in geografische beteekenis – w sensie społecznym jednak tak samo niewiele jak w znaczeniu geograficznym).
Niets is minder nederlandsch dan de bodem, 't klimaat, de fauna, de flora, van al die eilanden. (Nic nie jest mniej holenderskie niż gleba, klimat, fauna, flora wszystkich tych wysp; Niets is minder nederlandsch dan de bodem, 't klimaat, de fauna, de flora, van al die eilanden – nic nie jest mniej holenderskie niż gleba, klimat, fauna, flora wszystkich tych wysp).
Niets ook is minder nederlandsch dan de geschiedenis der bewoners, dan hun traditien, hun godsdienst, hun begrippen, hun karakter, hun zeden en… hun belangen. (Nic też nie jest mniej holenderskie niż historia mieszkańców, ich tradycje, ich religia, ich pojęcia, ich charakter, ich obyczaje i… ich interesy; Niets ook is minder nederlandsch dan de geschiedenis der bewoners – nic też nie jest mniej holenderskie niż historia mieszkańców, dan hun traditien, hun godsdienst, hun begrippen, hun karakter, hun zeden en… hun belangen – ich tradycje, ich religia, ich pojęcia, ich charakter, ich obyczaje i… ich interesy).
Ook zonder de minste politieke nevengedachte stuitte my altyd een kwalifikatie die zulke onjuiste denkbeelden in 't leven roept, en daaraan heeft men de invoering te danken van 't woord Insulinde, waarmee de lezer nu wel eenigszins gemeenzamer wezen zal dan Droogstoppel bleek te zyn, toen hy die benaming voor 't eerst ontmoette in Sjaalmans pak. (Również bez najmniejszego politycznego podtekstu zawsze przeszkadzała mi kwalifikacja, która wprowadza takie błędne wyobrażenia, i temu zawdzięczamy wprowadzenie słowa Insulinde, które teraz czytelnik zapewne zna lepiej niż Droogstoppel, kiedy po raz pierwszy spotkał się z tą nazwą w pakiecie Sjaalmana; Ook zonder de minste politieke nevengedachte stuitte my altyd een kwalifikatie die zulke onjuiste denkbeelden in 't leven roept – również bez najmniejszego politycznego podtekstu zawsze przeszkadzała mi kwalifikacja, która wprowadza takie błędne wyobrażenia, en daaraan heeft men de invoering te danken van 't woord Insulinde – i temu zawdzięczamy wprowadzenie słowa Insulinde, waarmee de lezer nu wel eenigszins gemeenzamer wezen zal dan Droogstoppel bleek te zyn – które teraz czytelnik zapewne zna lepiej niż Droogstoppel, toen hy die benaming voor 't eerst ontmoette in Sjaalmans pak – kiedy po raz pierwszy spotkał się z tą nazwą w pakiecie Sjaalmana).
15
Sawah's, gagah's, tipar's. (Sawah's, gagah's, tipar's; Sawah's, gagah's, tipar's – Sawah's, gagah's, tipar's).
Rystvelden, onderscheiden naar ligging en wyze van bewerking, vooral met het oog op de mogelykheid om ze al of niet van water te voorzien. (Pola ryżowe, zróżnicowane pod względem położenia i sposobu uprawy, zwłaszcza pod kątem możliwości nawadniania lub nie; Rystvelden, onderscheiden naar ligging en wyze van bewerking – pola ryżowe, zróżnicowane pod względem położenia i sposobu uprawy, vooral met het oog op de mogelykheid om ze al of niet van water te voorzien – zwłaszcza pod kątem możliwości nawadniania lub nie).
16
Padie. (Padie; Padie – Padie).
Ryst in den bolster. (Ryż w łusce; Ryst in den bolster – ryż w łusce).
17
Dessah. (Dessah; Dessah – Dessah).
Dorp. Elders: negrie. Ook: kampong. (Wieś. W innych miejscach: negrie. Również: kampong; Dorp – wieś, Elders: negrie – w innych miejscach: negrie, Ook: kampong – również: kampong).
18
Kultuur-emolumenten. (Emolumenty kulturalne; Kultuur-emolumenten – emolumenty kulturalne).
Deze zyn, wat de europesche ambtenaren aangaat, afgeschaft. (Zostały one zniesione w odniesieniu do europejskich urzędników; Deze zyn, wat de europesche ambtenaren aangaat, afgeschaft – zostały one zniesione w odniesieniu do europejskich urzędników).
't Spreekt vanzelf dat ik, die op de noodlottige werking van deze perspompmekaniek gewezen had, niet genoemd werd by de beraadslagingen over dat onderwerp. (Oczywiście, ja, który wskazywałem na zgubne działanie tego mechanizmu pompowania prasy, nie byłem wymieniany w dyskusjach na ten temat; 't Spreekt vanzelf dat ik, die op de noodlottige werking van deze perspompmekaniek gewezen had – oczywiście, ja, który wskazywałem na zgubne działanie tego mechanizmu pompowania prasy, niet genoemd werd by de beraadslagingen over dat onderwerp – nie byłem wymieniany w dyskusjach na ten temat).
Of de maatregel overigens de bedoelde verlichting voor den Javaan ten-gevolge heeft, valt te betwyfelen, daar men verzuimd heeft de vaste inkomsten der europesche ambtenaren in de binnenlanden te verhoogen. (Czy jednak środek ten przyniósł zamierzony efekt dla Jawajczyków, pozostaje wątpliwe, ponieważ nie zadbano o podniesienie stałych dochodów europejskich urzędników na obszarach wiejskich; Of de maatregel overigens de bedoelde verlichting voor den Javaan ten-gevolge heeft – czy jednak środek ten przyniósł zamierzony efekt dla Jawajczyków, valt te betwyfelen, daar men verzuimd heeft de vaste inkomsten der europesche ambtenaren in de binnenlanden te verhoogen – pozostaje wątpliwe, ponieważ nie zadbano o podniesienie stałych dochodów europejskich urzędników na obszarach wiejskich).
Ze zyn en blyven genoodzaakt diensten en leveringen van den Javaan te vorderen, die nergens beschreven staan. (Są i pozostają zmuszeni do żądania usług i dostaw od Jawajczyków, które nigdzie nie są opisane; Ze zyn en blyven genoodzaakt diensten en leveringen van den Javaan te vorderen – są i pozostają zmuszeni do żądania usług i dostaw od Jawajczyków, die nergens beschreven staan – które nigdzie nie są opisane).
19
Geheele distrikten uitgestorven van honger. (Całe dystrykty wymarły z głodu; Geheele distrikten uitgestorven van honger – całe dystrykty wymarły z głodu).
Waarschynlyk doelde ik hier op den hongersnood die 't Regentschap Demak en Grobogan ontvolkte. (Prawdopodobnie miałem na myśli klęskę głodu, która wyludniła regencję Demak i Grobogan; Waarschynlyk doelde ik hier op den hongersnood – prawdopodobnie miałem na myśli klęskę głodu, die 't Regentschap Demak en Grobogan ontvolkte – która wyludniła regencję Demak i Grobogan).
Na '60 evenwel – en thans vooral niet minder dan vroeger – zyn de berichten omtrent dergelyke kalamiteiten zoo menigvuldig, dat het de moeite niet loont daarvan geregelde opgave te doen. (Jednak po 60 roku – a teraz zwłaszcza nie mniej niż wcześniej – raporty o takich katastrofach są tak liczne, że nie warto ich regularnie zgłaszać; Na '60 evenwel – jednak po 60 roku, en thans vooral niet minder dan vroeger – a teraz zwłaszcza nie mniej niż wcześniej, zyn de berichten omtrent dergelyke kalamiteiten zoo menigvuldig – raporty o takich katastrofach są tak liczne, dat het de moeite niet loont daarvan geregelde opgave te doen – że nie warto ich regularnie zgłaszać).
De bewering dat er op Java telkens hongersnood heerscht, is 'n truism geworden. (Twierdzenie, że na Jawie panuje nieustanny głód, stało się truizmem; De bewering dat er op Java telkens hongersnood heerscht – twierdzenie, że na Jawie panuje nieustanny głód, is 'n truism geworden – stało się truizmem).
Wat Lebak in 't byzonder aangaat, daar waren ze geregeld-periodisch. (Jeśli chodzi o Lebak, były one regularne i okresowe; Wat Lebak in 't byzonder aangaat – jeśli chodzi o Lebak, daar waren ze geregeld-periodisch – były one regularne i okresowe).
Hierop zal ik terugkomen. (Do tego wrócę; Hierop zal ik terugkomen – do tego wrócę).
20
Aloen-aloen. (Aloen-aloen; Aloen-aloen – Aloen-aloen).
Kraton. Kotta Radja. (Kraton. Kotta Radja; Kraton. Kotta Radja – Kraton. Kotta Radja).
De aloen-aloen is 'n uitgestrekt voorplein voor de groep gebouwen die de woning van 'n Regent uitmaken. (Aloen-aloen to rozległy dziedziniec przed grupą budynków tworzących rezydencję Regenta; De aloen-aloen is 'n uitgestrekt voorplein voor de groep gebouwen – Aloen-aloen to rozległy dziedziniec przed grupą budynków, die de woning van 'n Regent uitmaken – tworzących rezydencję Regenta).
Gewoonlyk staan er op zoo'n plein twee statige waringi-boomen, uit welker ouderdom blykt dat niet zy op den aloen-aloen geplant zyn, maar dat de regentswoning in hunne nabyheid, en waarschynlyk juist dáár om die nabyheid, is opgericht. (Zazwyczaj na takim dziedzińcu stoją dwa majestatyczne drzewa waringi, których wiek wskazuje, że nie zostały one posadzone na aloen-aloen, lecz że rezydencja regenta została wybudowana w ich pobliżu, prawdopodobnie właśnie ze względu na to sąsiedztwo; Gewoonlyk staan er op zoo'n plein twee statige waringi-boomen – zazwyczaj na takim dziedzińcu stoją dwa majestatyczne drzewa waringi, uit welker ouderdom blykt dat niet zy op den aloen-aloen geplant zyn – których wiek wskazuje, że nie zostały one posadzone na aloen-aloen, maar dat de regentswoning in hunne nabyheid, en waarschynlyk juist dáár om die nabyheid, is opgericht – lecz że rezydencja regenta została wybudowana w ich pobliżu, prawdopodobnie właśnie ze względu na to sąsiedztwo).
Daar ik verzuimd heb op blz. 46 een noot te plaatsen by 't woord Kratoon – Kraton, Kratoen, Keratoe-an, om 't even – wil ik die fout hier herstellen te-meer omdat ze my aanleiding geeft tot het bespreken van zeker bedrog dat onlangs van officieele zyde weder jegens 't nederlandsche Volk gepleegd is, en nog altyd by sommigen z'n werking doet. (Ponieważ zaniedbałem umieszczenie na stronie 46 notatki przy słowie Kratoon – Kraton, Kratoen, Keratoe-an, obojętnie – chcę naprawić ten błąd tutaj, tym bardziej że daje mi to okazję do omówienia pewnego oszustwa, które niedawno popełniono ze strony oficjalnej wobec narodu holenderskiego i które wciąż działa na niektórych; Daar ik verzuimd heb op blz. 46 een noot te plaatsen by 't woord Kratoon – ponieważ zaniedbałem umieszczenie na stronie 46 notatki przy słowie Kratoon, Kraton, Kratoen, Keratoe-an, om 't even – Kraton, Kratoen, Keratoe-an, obojętnie, wil ik die fout hier herstellen te-meer omdat ze my aanleiding geeft tot het bespreken van zeker bedrog dat onlangs van officieele zyde weder jegens 't nederlandsche Volk gepleegd is – chcę naprawić ten błąd tutaj, tym bardziej że daje mi to okazję do omówienia pewnego oszustwa, które niedawno popełniono ze strony oficjalnej wobec narodu holenderskiego, en nog altyd by sommigen z'n werking doet – i które wciąż działa na niektórych).
Men heeft, om de atjinesche krygsbedryven in 'n chauvinistisch licht te stellen, den Kraton des Sultans van Atjin doen voorkomen als 'n vesting welker verovering zeker schitterend succes beteekende. (Aby przedstawić działania wojenne w Aceh w szowinistycznym świetle, Kraton Sułtana Atjin przedstawiono jako fortecę, której zdobycie oznaczało z pewnością wspaniały sukces; Men heeft, om de atjinesche krygsbedryven in 'n chauvinistisch licht te stellen – aby przedstawić działania wojenne w Aceh w szowinistycznym świetle, den Kraton des Sultans van Atjin doen voorkomen als 'n vesting welker verovering zeker schitterend succes beteekende – Kraton Sułtana Atjin przedstawiono jako fortecę, której zdobycie oznaczało z pewnością wspaniały sukces).
Ik gis dat er te Atjin nooit 'n Kraton geweest is, en zelfs dat de Atjinezen dit woord nooit gehoord hadden, daar de zaak zeer speciaal 'n Javanismus is. (Domyślam się, że w Atjin nigdy nie było Kraton, a nawet że Atjinezi nigdy nie słyszeli tego słowa, ponieważ jest to bardzo specyficzny jawajski termin; Ik gis dat er te Atjin nooit 'n Kraton geweest is – domyślam się, że w Atjin nigdy nie było Kraton, en zelfs dat de Atjinezen dit woord nooit gehoord hadden – a nawet że Atjinezi nigdy nie słyszeli tego słowa, daar de zaak zeer speciaal 'n Javanismus is – ponieważ jest to bardzo specyficzny jawajski termin).
Doch ook wanneer ik me hierin mocht bedriegen, een vesting, een ‘militair punt’ is zoo'n Kraton gewis niet. (Jednak nawet jeśli się mylę, Kraton z pewnością nie jest fortecą, ani ‘punktem wojskowym’; Doch ook wanneer ik me hierin mocht bedriegen – jednak nawet jeśli się mylę, een vesting, een ‘militair punt’ is zoo'n Kraton gewis niet – Kraton z pewnością nie jest fortecą, ani ‘punktem wojskowym’).
Het veroveren van een Kraton is 'n wapenfeit, nagenoeg gelykstaande met het innemen eener omheinde of desnoods ommuurde hollandsche buitenplaats. (Zdobycie Kraton jest czynem wojennym, niemal równoważnym z zajęciem ogrodzonej lub co najwyżej otoczonej murem holenderskiej posiadłości wiejskiej; Het veroveren van een Kraton is 'n wapenfeit – zdobycie Kraton jest czynem wojennym, nagenoeg gelykstaande met het innemen eener omheinde of desnoods ommuurde hollandsche buitenplaats – niemal równoważnym z zajęciem ogrodzonej lub co najwyżej otoczonej murem holenderskiej posiadłości wiejskiej).
Als gewoonlyk hebben de Bestuursmannen in deze zaak 't Volk weer gepaaid met 'n klank! (Jak zwykle urzędnicy w tej sprawie zadowolili ludzie dźwiękiem!; Als gewoonlyk hebben de Bestuursmannen in deze zaak 't Volk weer gepaaid met 'n klank – jak zwykle urzędnicy w tej sprawie zadowolili ludzie dźwiękiem!)
