Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Want niemand zyner hoorders had ooit de sterkte des leeuws ondervonden, en 't ware dus veeleer noodig geweest hun die sterkte te doen beseffen door vergelyking van den leeuw met iets waarvan de kracht hun by ervaring bekend was, dan omgekeerd. (Bo żaden z jego słuchaczy nigdy nie doświadczył siły lwa, i bardziej potrzebne byłoby, aby uzmysłowić im tę siłę przez porównanie lwa z czymś, czego siłę znali z doświadczenia, niż odwrotnie; Want niemand zyner hoorders had ooit de sterkte des leeuws ondervonden – Bo żaden z jego słuchaczy nigdy nie doświadczył siły lwa, en 't ware dus veeleer noodig geweest hun die sterkte te doen beseffen door vergelyking van den leeuw met iets waarvan de kracht hun by ervaring bekend was – i bardziej potrzebne byłoby, aby uzmysłowić im tę siłę przez porównanie lwa z czymś, czego siłę znali z doświadczenia, dan omgekeerd – niż odwrotnie).
Men erkenne dat Havelaar werkelyk dichter was. (Uznajmy, że Havelaar był prawdziwym poetą; Men erkenne dat Havelaar werkelyk dichter was – Uznajmy, że Havelaar był prawdziwym poetą).
Ieder gevoelt dat hy, sprekende van de rystvelden die er waren op de bergen, de oogen daarheen richtte door de open zyde der zaal, en dat hy die velden inderdaad zag. (Każdy czuje, że mówiąc o polach ryżowych na górach, kierował wzrok w tamtą stronę przez otwartą stronę sali, i że rzeczywiście widział te pola; Ieder gevoelt dat hy, sprekende van de rystvelden die er waren op de bergen – Każdy czuje, że mówiąc o polach ryżowych na górach, de oogen daarheen richtte door de open zyde der zaal – kierował wzrok w tamtą stronę przez otwartą stronę sali, en dat hy die velden inderdaad zag – i że rzeczywiście widział te pola).
Men beseft, als hy den boom liet vragen waar de man was die als kind aan zyn voet gespeeld had, dat die boom daar stond en voor de verbeelding van Havelaars toehoorders in werkelykheid vragend rondstaarde naar de heengegane bewoners van Lebak. (Każdy zdaje sobie sprawę, gdy pozwolił drzewu zapytać, gdzie jest człowiek, który jako dziecko bawił się u jego stóp, że to drzewo stało tam i w wyobraźni słuchaczy Havelaar’a rzeczywiście patrzyło pytająco na odchodzących mieszkańców Lebak; Men beseft, als hy den boom liet vragen waar de man was die als kind aan zyn voet gespeeld had – Każdy zdaje sobie sprawę, gdy pozwolił drzewu zapytać, gdzie jest człowiek, który jako dziecko bawił się u jego stóp, dat die boom daar stond en voor de verbeelding van Havelaars toehoorders in werkelykheid vragend rondstaarde naar de heengegane bewoners van Lebak – że to drzewo stało tam i w wyobraźni słuchaczy Havelaar’a rzeczywiście patrzyło pytająco na odchodzących mieszkańców Lebak).
Ook verzon hy niets: hy hoorde den boom spreken, en meende slechts natezeggen wat hy in zyn dichterlyke opvatting zoo duidelyk verstaan had. (Nie wymyślał też nic: słyszał, jak drzewo mówi, i uważał, że powtarza tylko to, co tak wyraźnie zrozumiał w swojej poetyckiej interpretacji; Ook verzon hy niets – Nie wymyślał też nic, hy hoorde den boom spreken – słyszał, jak drzewo mówi, en meende slechts natezeggen wat hy in zyn dichterlyke opvatting zoo duidelyk verstaan had – i uważał, że powtarza tylko to, co tak wyraźnie zrozumiał w swojej poetyckiej interpretacji).
Wanneer misschien iemand de opmerking maken mocht, dat het oorspronkelyke in Havelaars wyze van spreken niet zoo onbetwistbaar is, daar zyn taal denken doet aan den styl der profeten van 't Oude-Testament, moet ik herinneren reeds gezegd te hebben dat hy in oogenblikken van vervoering werkelyk iets had van een ziener. (Jeśli ktoś mógłby zauważyć, że oryginalność w sposobie mówienia Havelaar’a nie jest tak bezdyskusyjna, ponieważ jego język przypomina styl proroków ze Starego Testamentu, muszę przypomnieć, że już wcześniej powiedziałem, iż w momentach uniesienia rzeczywiście miał w sobie coś z wizjonera; Wanneer misschien iemand de opmerking maken mocht, dat het oorspronkelyke in Havelaars wyze van spreken niet zoo onbetwistbaar is – Jeśli ktoś mógłby zauważyć, że oryginalność w sposobie mówienia Havelaar’a nie jest tak bezdyskusyjna, daar zyn taal denken doet aan den styl der profeten van 't Oude-Testament – ponieważ jego język przypomina styl proroków ze Starego Testamentu, moet ik herinneren reeds gezegd te hebben dat hy in oogenblikken van vervoering werkelyk iets had van een ziener – muszę przypomnieć, że już wcześniej powiedziałem, iż w momentach uniesienia rzeczywiście miał w sobie coś z wizjonera).
Gevoed door de indrukken die 't leven in wouden en op bergen hem had meegedeeld, omgeven door de poëzie-ademende atmosfeer van het oosten, en alzoo scheppende uit gelyksoortige bron als de Vermaners der Oudheid waarmee men soms zich genoopt voelde hem te vergelyken, gissen wy dat hy niet ànders zou gesproken hebben, ook wanneer hy nooit de heerlyke dichtstukken van het Oude-Testament gelezen had. (Odżywiany wrażeniami, które dało mu życie w lasach i górach, otoczony atmosferą Wschodu, która tchnie poezją, i tworząc z podobnego źródła jak napominający starożytni, z którymi czasami czuło się potrzebę porównania go, przypuszczamy, że mówiłby tak samo, nawet gdyby nigdy nie czytał wspaniałych poematów Starego Testamentu; Gevoed door de indrukken die 't leven in wouden en op bergen hem had meegedeeld – Odżywiany wrażeniami, które dało mu życie w lasach i górach, omgeven door de poëzie-ademende atmosfeer van het oosten – otoczony atmosferą Wschodu, która tchnie poezją, en alzoo scheppende uit gelyksoortige bron als de Vermaners der Oudheid waarmee men soms zich genoopt voelde hem te vergelyken – i tworząc z podobnego źródła jak napominający starożytni, z którymi czasami czuło się potrzebę porównania go, gissen wy dat hy niet ànders zou gesproken hebben, ook wanneer hy nooit de heerlyke dichtstukken van het Oude-Testament gelezen had – przypuszczamy, że mówiłby tak samo, nawet gdyby nigdy nie czytał wspaniałych poematów Starego Testamentu).
Vinden we niet reeds in de verzen die van zyn jeugd dagteekenen, regels als deze, die geschreven waren op den Salak – een der reuzen, maar niet de grootste, onder de bergen van de Preanger Regentschappen – waarin alweder de aanhef de zachtheid zyner aandoeningen teekent, om op-eens overtegaan in 't naspreken van den donder dien hy onder zich hoort. (Czyż nie znajdujemy już w wierszach, które datują się z jego młodości, takich wersetów jak te, które były napisane na Salak – jednym z gigantów, ale nie największym, wśród gór Preanger Regentschappen – gdzie znowu wstęp opisuje delikatność jego uczuć, aby nagle przejść do naśladowania grzmotu, który słyszy pod sobą; Vinden we niet reeds in de verzen die van zyn jeugd dagteekenen, regels als deze, die geschreven waren op den Salak – Czyż nie znajdujemy już w wierszach, które datują się z jego młodości, takich wersetów jak te, które były napisane na Salak, een der reuzen, maar niet de grootste, onder de bergen van de Preanger Regentschappen – jednym z gigantów, ale nie największym, wśród gór Preanger Regentschappen, waarin alweder de aanhef de zachtheid zyner aandoeningen teekent – gdzie znowu wstęp opisuje delikatność jego uczuć, om op-eens overtegaan in 't naspreken van den donder dien hy onder zich hoort – aby nagle przejść do naśladowania grzmotu, który słyszy pod sobą):
't Is zoeter hier zijn Maker luid te loven…
't Gebed klinkt schoon langs berg- en heuvelrij…
Veel meer dan ginds rijst hier het hart naar boven:
Men is zijn God op bergen meer nabij!
Hier schiep Hijzelf altaar en tempelkoren,
Nog door geen tred van 's menschen voet ontwijd,
Hier doet Hij zich in 't raat'lend onweer hooren…
En rollend roept Zijn donder: Majesteit! (Jest tu słodziej głośno chwalić swego Stwórcę… Modlitwa brzmi pięknie wzdłuż grzbietów gór i wzgórz… Dużo bardziej niż tam, tutaj serce wznosi się ku górze: Na górach człowiek jest bliżej Boga! Tutaj sam stworzył ołtarz i chóry świątynne, Jeszcze nie zbezczeszczone przez stopy ludzi, Tutaj objawia się w grzmiącej burzy… I tocząc się, woła Jego grzmot: Majestat!; 't Is zoeter hier zijn Maker luid te loven – Jest tu słodziej głośno chwalić swego Stwórcę, 't Gebed klinkt schoon langs berg- en heuvelrij – Modlitwa brzmi pięknie wzdłuż grzbietów gór i wzgórz, Veel meer dan ginds rijst hier het hart naar boven – Dużo bardziej niż tam, tutaj serce wznosi się ku górze, Men is zijn God op bergen meer nabij – Na górach człowiek jest bliżej Boga, Hier schiep Hijzelf altaar en tempelkoren – Tutaj sam stworzył ołtarz i chóry świątynne, Nog door geen tred van 's menschen voet ontwijd – Jeszcze nie zbezczeszczone przez stopy ludzi, Hier doet Hij zich in 't raat'lend onweer hooren – Tutaj objawia się w grzmiącej burzy, En rollend roept Zijn donder: Majesteit – I tocząc się, woła Jego grzmot: Majestat).
Veel meer dan ginds rijst hier het hart naar boven:
Men is zijn God op bergen meer nabij!
Hier schiep Hijzelf altaar en tempelkoren,
Nog door geen tred van 's menschen voet ontwijd,
Hier doet Hij zich in 't raat'lend onweer hooren…
En rollend roept Zijn donder: Majesteit!
Frits zegt: ijd en eit rijmt niet, althans niet in Friesland en Zeeland. Die Sjaalman schijnt dan niet eens verzen te maken, die deugen. 't Is waar, 't was in zijn jeugd.B. Droogstoppel. (Frits mówi: ‘ijd’ i ‘eit’ nie rymują się, przynajmniej nie we Fryzji i Zelandii. Ten Sjaalman najwyraźniej nie umie pisać wierszy, które się nadają. To prawda, było to w jego młodości; Frits zegt: ijd en eit rijmt niet, althans niet in Friesland en Zeeland – Frits mówi: ‘ijd’ i ‘eit’ nie rymują się, przynajmniej nie we Fryzji i Zelandii, Die Sjaalman schijnt dan niet eens verzen te maken, die deugen – Ten Sjaalman najwyraźniej nie umie pisać wierszy, które się nadają, 't Is waar, 't was in zijn jeugd – To prawda, było to w jego młodości, B. Droogstoppel – B. Droogstoppel).
…en gevoelt men niet, dat hy de laatste regels niet zóó had kunnen schryven, als hy niet werkelyk had meenen te hooren en te verstaan hoe Gods donder hem die regels in klaterende trilling tegen de wanden van 't gebergte toeriep? (I czyż nie czujemy, że nie mógłby napisać tych ostatnich wersetów, gdyby naprawdę nie sądził, że słyszy i rozumie, jak Boży grzmot woła do niego te wersety, grzmiąc przeciwko ścianom gór?; en gevoelt men niet, dat hy de laatste regels niet zóó had kunnen schryven – I czyż nie czujemy, że nie mógłby napisać tych ostatnich wersetów, als hy niet werkelyk had meenen te hooren en te verstaan – gdyby naprawdę nie sądził, że słyszy i rozumie, hoe Gods donder hem die regels in klaterende trilling tegen de wanden van 't gebergte toeriep – jak Boży grzmot woła do niego te wersety, grzmiąc przeciwko ścianom gór?).
Maar hy hield niet van verzen. (Ale on nie lubił wierszy; Maar hy hield niet van verzen – Ale on nie lubił wierszy).
‘Het was een leelyk ryglyf’ zeide hy, en als hy er toe gebracht werd iets te lezen van wat hy ‘begaan’ had, zooals hy zich uitdrukte, schiep hy er vermaak in, zyn eigen werk te bederven, òf door 't voortedragen op een toon die 't belachelyk maken moest, òf door op-eenmaal, vooral by een hoogst-ernstigen passus, aftebreken, en er een kwinkslag tusschen te werpen, die de toehoorders pynlyk aandeed, maar die by hem niets anders was dan een bloedige satire op de onevenredigheid tusschen dat keurslyf en zyn ziel die zich daarin zoo benauwd voelde. (Powiedział: ‘to był brzydki gorset’, a kiedy został zmuszony do przeczytania czegoś, co ‘popełnił’, jak to określał, miał przyjemność psuć swoje własne dzieło, albo przez recytację w tonie, który miał je ośmieszyć, albo przez nagłe przerwanie, zwłaszcza przy najbardziej poważnym fragmencie, i wrzucenie żartu, który sprawiał słuchaczom ból, ale który dla niego był tylko krwawą satyrą na dysproporcję między tym gorsetem a jego duszą, która czuła się w nim tak przytłoczona; Het was een leelyk ryglyf, zeide hy – Powiedział: to był brzydki gorset, en als hy er toe gebracht werd iets te lezen van wat hy begaan had, zooals hy zich uitdrukte – a kiedy został zmuszony do przeczytania czegoś, co popełnił, jak to określał, schiep hy er vermaak in, zyn eigen werk te bederven – miał przyjemność psuć swoje własne dzieło, òf door 't voortedragen op een toon die 't belachelyk maken moest – albo przez recytację w tonie, który miał je ośmieszyć, òf door op-eenmaal, vooral by een hoogst-ernstigen passus, aftebreken – albo przez nagłe przerwanie, zwłaszcza przy najbardziej poważnym fragmencie, en er een kwinkslag tusschen te werpen – i wrzucenie żartu, die de toehoorders pynlyk aandeed – który sprawiał słuchaczom ból, maar die by hem niets anders was dan een bloedige satire op de onevenredigheid tusschen dat keurslyf en zyn ziel die zich daarin zoo benauwd voelde – ale który dla niego był tylko krwawą satyrą na dysproporcję między tym gorsetem a jego duszą, która czuła się w nim tak przytłoczona).
Er waren onder de Hoofden slechts weinigen die van de rondgediende ververschingen iets gebruikten. (Spośród naczelników było tylko kilku, którzy skorzystali z serwowanych napojów; Er waren onder de Hoofden slechts weinigen die van de rondgediende ververschingen iets gebruikten – Spośród naczelników było tylko kilku, którzy skorzystali z serwowanych napojów).
Havelaar had namelijk met een wenk gelast, de by zoodanige gelegenheid onvermydelyke thee met maniessan rondtedienen. (Havelaar bowiem gestem nakazał podawanie herbaty z maniessan, nieodzownej przy takich okazjach; Havelaar had namelijk met een wenk gelast – Havelaar bowiem gestem nakazał, de by zoodanige gelegenheid onvermydelyke thee met maniessan rondtedienen – podawanie herbaty z maniessan, nieodzownej przy takich okazjach).
Het scheen dat hy met voordacht na de laatste zinsnede zyner toespraak een rustpunt wilde laten. (Wyglądało na to, że celowo chciał zrobić przerwę po ostatnim zdaniu swojego przemówienia; Het scheen dat hy met voordacht na de laatste zinsnede zyner toespraak een rustpunt wilde laten – Wyglądało na to, że celowo chciał zrobić przerwę po ostatnim zdaniu swojego przemówienia).
En hier was reden toe. (I miał do tego powód; En hier was reden toe – I miał do tego powód).
‘Hoe, moesten de Hoofden denken, hy weet reeds dat er zoovelen onze Afdeeling verlieten, met bitterheid in 't hart? (Co, musieli myśleć naczelnicy, on już wie, że tak wielu opuściło nasz oddział z goryczą w sercu?; Hoe, moesten de Hoofden denken – Co, musieli myśleć naczelnicy, hy weet reeds dat er zoovelen onze Afdeeling verlieten, met bitterheid in 't hart – on już wie, że tak wielu opuściło nasz oddział z goryczą w sercu).
Reeds is hem bekend hoeveel huisgezinnen naar naburige landstreken verhuisden, om de armoede te ontwyken die hier heerscht? (Czy już wie, ile rodzin przeniosło się do sąsiednich regionów, aby uniknąć panującej tu biedy?; Reeds is hem bekend hoeveel huisgezinnen naar naburige landstreken verhuisden – Czy już wie, ile rodzin przeniosło się do sąsiednich regionów, om de armoede te ontwyken die hier heerscht – aby uniknąć panującej tu biedy).
En zelfs weet hy dat er zooveel Bantammers zyn onder de benden die in de Lampongs de vaan des opstands hebben ontrold tegen 't nederlandsch gezag? (Czy nawet wie, że tak wielu mieszkańców Bantan jest w bandach, które w Lampongach wzniosły sztandar buntu przeciwko władzy holenderskiej?; En zelfs weet hy dat er zooveel Bantammers zyn onder de benden die in de Lampongs de vaan des opstands hebben ontrold tegen 't nederlandsch gezag – Czy nawet wie, że tak wielu mieszkańców Bantan jest w bandach, które w Lampongach wzniosły sztandar buntu przeciwko władzy holenderskiej).
Wat wil hy? (Czego chce?; Wat wil hy – Czego chce).
Wat bedoelt hy? (Co ma na myśli?; Wat bedoelt hy – Co ma na myśli).
Wien gelden zyne vragen?’ (Do kogo są skierowane jego pytania?; Wien gelden zyne vragen – Do kogo są skierowane jego pytania).
En er waren er die Radhen Wiera Koesoema, het distriktshoofd van Parang-Koedjang aanzagen. (I byli tacy, którzy patrzyli na Radhen Wiera Koesoema, naczelnika dystryktu Parang-Koedjang; En er waren er die Radhen Wiera Koesoema, het distriktshoofd van Parang-Koedjang aanzagen – I byli tacy, którzy patrzyli na Radhen Wiera Koesoema, naczelnika dystryktu Parang-Koedjang).
Maar de meesten sloegen de oogen ter-aarde. (Ale większość spuszczała wzrok na ziemię; Maar de meesten sloegen de oogen ter-aarde – Ale większość spuszczała wzrok na ziemię).
‘Kom eens hier, Max!’ riep Havelaar, die zyn kind gewaar werd, spelende op het erf, en de Regent nam den kleine op den schoot. (Chodź tu, Max!’ zawołał Havelaar, który zauważył swoje dziecko bawiące się na podwórku, a Regent wziął małego na kolana; Kom eens hier, Max – Chodź tu, Max, riep Havelaar, die zyn kind gewaar werd, spelende op het erf – zawołał Havelaar, który zauważył swoje dziecko bawiące się na podwórku, en de Regent nam den kleine op den schoot – a Regent wziął małego na kolana).
Maar deze was te wild om daar lang te blyven. (Ale ten był zbyt niespokojny, aby tam długo pozostać; Maar deze was te wild om daar lang te blyven – Ale ten był zbyt niespokojny, aby tam długo pozostać).
Hy sprong weg, en liep den grooten kring rond, en vermaakte de Hoofden door zyn gekeuvel, en speelde met de gevesten van hun krissen. (Wyskoczył, obiegł duży krąg, zabawiał naczelników swoimi pogadankami i bawił się rękojeściami ich krisów; Hy sprong weg, en liep den grooten kring rond – Wyskoczył, obiegł duży krąg, en vermaakte de Hoofden door zyn gekeuvel – zabawiał naczelników swoimi pogadankami, en speelde met de gevesten van hun krissen – i bawił się rękojeściami ich krisów).
Toen hy by den Djaksa kwam, die de aandacht van 't kind trok omdat hy sierlyker dan de anderen gekleed was, scheen deze iets op 't hoofd van kleinen Max te wyzen aan den Kliwon die naast hem zat en een gefluisterde opmerking daarover scheen te beamen. (Kiedy zbliżył się do Djaksy, który przyciągnął uwagę dziecka, ponieważ był bardziej elegancko ubrany niż inni, wydawało się, że ten wskazuje na głowę małego Maxa Kliwonowi, który siedział obok niego i zdawało się, że potwierdza szeptaną uwagę na ten temat; Toen hy by den Djaksa kwam – Kiedy zbliżył się do Djaksy, die de aandacht van 't kind trok omdat hy sierlyker dan de anderen gekleed was – który przyciągnął uwagę dziecka, ponieważ był bardziej elegancko ubrany niż inni, scheen deze iets op 't hoofd van kleinen Max te wyzen aan den Kliwon die naast hem zat – wydawało się, że ten wskazuje na głowę małego Maxa Kliwonowi, który siedział obok niego, en een gefluisterde opmerking daarover scheen te beamen – i zdawało się, że potwierdza szeptaną uwagę na ten temat).
‘Ga nu heen, Max,’ zei Havelaar, ‘papa heeft iets aan die heeren te zeggen.’ (Idź teraz, Maxie – powiedział Havelaar – tata ma coś do powiedzenia tym panom; Ga nu heen, Max – Idź teraz, Maxie, zei Havelaar – powiedział Havelaar, papa heeft iets aan die heeren te zeggen – tata ma coś do powiedzenia tym panom).
De kleine liep weg nadat hy met kushandjes gegroet had. (Mały pobiegł dalej, po tym jak pozdrowił ich pocałunkami; De kleine liep weg nadat hy met kushandjes gegroet had – Mały pobiegł dalej, po tym jak pozdrowił ich pocałunkami).
Hierop ging Havelaar aldus voort: (Na tym Havelaar kontynuował w ten sposób; Hierop ging Havelaar aldus voort – Na tym Havelaar kontynuował w ten sposób):
‘Hoofden van Lebak! Wy allen staan in dienst des Konings van Nederland. (Naczelnicy Lebak! Wszyscy jesteście na służbie króla Holandii; Hoofden van Lebak – Naczelnicy Lebak, Wy allen staan in dienst des Konings van Nederland – Wszyscy jesteście na służbie króla Holandii).
Maar Hy, die rechtvaardig is, en wil dat wy onzen plicht doen, is vèr van hier. (Ale On, który jest sprawiedliwy i chce, abyście wypełniali swoje obowiązki, jest daleko stąd; Maar Hy, die rechtvaardig is – Ale On, który jest sprawiedliwy, en wil dat wy onzen plicht doen – i chce, abyście wypełniali swoje obowiązki, is vèr van hier – jest daleko stąd).
Dertig-maal duizend-maal duizend zielen, ja, meer dan zooveel, zyn gehouden zyn bevelen te gehoorzamen, maar hy kan niet wezen naby allen die afhangen van zynen wil. (Trzydzieści razy tysiąc razy tysiąc dusz, tak, więcej niż tyle, jest zobowiązanych do posłuszeństwa jego rozkazom, ale nie może być blisko wszystkich, którzy zależą od jego woli; Dertig-maal duizend-maal duizend zielen – Trzydzieści razy tysiąc razy tysiąc dusz, ja, meer dan zooveel, zyn gehouden zyn bevelen te gehoorzamen – tak, więcej niż tyle, jest zobowiązanych do posłuszeństwa jego rozkazom, maar hy kan niet wezen naby allen die afhangen van zynen wil – ale nie może być blisko wszystkich, którzy zależą od jego woli).
De Groote-Heer te Buitenzorg is rechtvaardig, en wil dat ieder zyn plicht doe. (Wielki Pan w Buitenzorg jest sprawiedliwy i chce, aby każdy wypełniał swoje obowiązki; De Groote-Heer te Buitenzorg is rechtvaardig – Wielki Pan w Buitenzorg jest sprawiedliwy, en wil dat ieder zyn plicht doe – i chce, aby każdy wypełniał swoje obowiązki).
Maar ook deze, machtig als hy is, en gebiedende over al wat gezag heeft in de steden en over allen die in de dorpen de oudsten zyn, en beschikkende over de macht des legers en over de schepen die op zee varen, ook hy kan niet zien waar onrecht gepleegd is, want het onrecht blyft verre van hem. (Ale także on, tak potężny, jak jest, dowodzący wszystkim, co ma władzę w miastach i nad wszystkimi starszymi w wioskach, dysponujący mocą armii i statków pływających po morzu, również nie może widzieć, gdzie jest popełniane bezprawie, ponieważ bezprawie jest od niego daleko; Maar ook deze, machtig als hy is – Ale także on, tak potężny, jak jest, en gebiedende over al wat gezag heeft in de steden en over allen die in de dorpen de oudsten zyn – dowodzący wszystkim, co ma władzę w miastach i nad wszystkimi starszymi w wioskach, en beschikkende over de macht des legers en over de schepen die op zee varen – dysponujący mocą armii i statków pływających po morzu, ook hy kan niet zien waar onrecht gepleegd is – również nie może widzieć, gdzie jest popełniane bezprawie, want het onrecht blyft verre van hem – ponieważ bezprawie jest od niego daleko).
En de resident te Serang, die heer is over de landstreek Bantam, waar vyf-maal-honderd-duizend menschen wonen, wil dat er recht geschiede in zyn gebied, en dat er rechtvaardigheid heersche in de landschappen die hem gehoorzamen. (I rezydent w Serang, który jest panem regionu Bantam, gdzie mieszka pięćset tysięcy ludzi, chce, aby w jego rejonie panowała sprawiedliwość i żeby sprawiedliwość panowała w regionach, które mu są posłuszne; En de resident te Serang, die heer is over de landstreek Bantam – I rezydent w Serang, który jest panem regionu Bantam, waar vyf-maal-honderd-duizend menschen wonen – gdzie mieszka pięćset tysięcy ludzi, wil dat er recht geschiede in zyn gebied – chce, aby w jego rejonie panowała sprawiedliwość, en dat er rechtvaardigheid heersche in de landschappen die hem gehoorzamen – i żeby sprawiedliwość panowała w regionach, które mu są posłuszne).
Doch waar onrecht is, woont hy verre. (Ale gdzie jest bezprawie, mieszka daleko; Doch waar onrecht is, woont hy verre – Ale gdzie jest bezprawie, mieszka daleko).
En wie boosheid doet, verschuilt zich voor zyn aangezicht omdat hy straffe vreest. (A kto czyni zło, ukrywa się przed jego obliczem, boi się kary; En wie boosheid doet, verschuilt zich voor zyn aangezicht – A kto czyni zło, ukrywa się przed jego obliczem, omdat hy straffe vreest – boi się kary).
En de heer Adhipatti, die Regent is van Zuid-Bantam, wil dat ieder leve die het goede betracht, en dat er geen schande zy over de landstreek die zyn regentschap is. (I pan Adhipatti, który jest regentem Południowego Bantam, chce, aby każdy żył dobrze, i aby nie było hańby w regionie, który jest jego regentstwem; En de heer Adhipatti, die Regent is van Zuid-Bantam – I pan Adhipatti, który jest regentem Południowego Bantam, wil dat ieder leve die het goede betracht – chce, aby każdy żył dobrze, en dat er geen schande zy over de landstreek die zyn regentschap is – i aby nie było hańby w regionie, który jest jego regentstwem).
En ik, die gisteren den Almachtigen God tot getuige nam dat ik rechtvaardig zou zyn en goedertieren, dat ik recht zou doen zonder vrees en zonder haat, dat ik zal zyn: ‘een goed adsistent-resident’… ook ik wensch te doen wat myn plicht is. (A ja, który wczoraj wziąłem Wszechmogącego Boga na świadka, że będę sprawiedliwy i miłosierny, że będę sprawiedliwy bez strachu i nienawiści, że będę: ‘dobrym asystentem-rezydentem’… ja również pragnę wypełniać swoje obowiązki; En ik, die gisteren den Almachtigen God tot getuige nam dat ik rechtvaardig zou zyn en goedertieren – A ja, który wczoraj wziąłem Wszechmogącego Boga na świadka, że będę sprawiedliwy i miłosierny, dat ik recht zou doen zonder vrees en zonder haat – że będę sprawiedliwy bez strachu i nienawiści, dat ik zal zyn: een goed adsistent-resident – że będę: dobrym asystentem-rezydentem, ook ik wensch te doen wat myn plicht is – ja również pragnę wypełniać swoje obowiązki).
Hoofden van Lebak! Dit wenschen wy allen! (Naczelnicy Lebak! Wszyscy tego pragniecie!; Hoofden van Lebak – Naczelnicy Lebak, Dit wenschen wy allen – Wszyscy tego pragniecie).
Maar als er soms onder ons mochten zyn, die hun plicht verwaarloozen voor gewin, die het recht verkoopen voor geld, of die den buffel van den arme nemen, en de vruchten die behooren aan wie honger hebben… wie zal ze straffen? (Ale jeśli wśród nas znajdą się tacy, którzy zaniedbują swoje obowiązki dla zysku, którzy sprzedają sprawiedliwość za pieniądze, którzy zabierają bawół biednym i owoce należące do głodnych… kto ich ukarze?; Maar als er soms onder ons mochten zyn – Ale jeśli wśród nas znajdą się tacy, die hun plicht verwaarloozen voor gewin – którzy zaniedbują swoje obowiązki dla zysku, die het recht verkoopen voor geld – którzy sprzedają sprawiedliwość za pieniądze, of die den buffel van den arme nemen – którzy zabierają bawół biednym, en de vruchten die behooren aan wie honger hebben – i owoce należące do głodnych, wie zal ze straffen – kto ich ukarze).
Als een van u het wist, hy zou 't beletten. (Gdyby któryś z was o tym wiedział, powstrzymałby to; Als een van u het wist, hy zou 't beletten – Gdyby któryś z was o tym wiedział, powstrzymałby to).
En de Regent zou niet dulden dat zoo-iets geschiedde in zyn regentschap. (A regent nie tolerowałby takiego postępowania w swoim regentstwie; En de Regent zou niet dulden dat zoo-iets geschiedde in zyn regentschap – A regent nie tolerowałby takiego postępowania w swoim regentstwie).
En ook ik zal het tegengaan waar ik kan. (Ja również będę się temu przeciwstawiał tam, gdzie będę mógł; En ook ik zal het tegengaan waar ik kan – Ja również będę się temu przeciwstawiał tam, gdzie będę mógł).
Maar als noch gy, noch de Adhipatti, noch ik het wisten… (Ale jeśli ani wy, ani Adhipatti, ani ja o tym nie wiedzieliśmy…; Maar als noch gy, noch de Adhipatti, noch ik het wisten – Ale jeśli ani wy, ani Adhipatti, ani ja o tym nie wiedzieliśmy).
Hoofden van Lebak! Wie toch zal dan recht doen in Bantan-Kidoel? (Naczelnicy Lebak! Kto więc będzie sprawiedliwy w Bantan-Kidoel?; Hoofden van Lebak – Naczelnicy Lebak, Wie toch zal dan recht doen in Bantan-Kidoel – Kto więc będzie sprawiedliwy w Bantan-Kidoel).
Hoort naar my, als ik u zeggen zal hoe er dan recht zal gedaan worden. (Posłuchajcie mnie, gdy powiem wam, jak wtedy będzie wykonywana sprawiedliwość; Hoort naar my, als ik u zeggen zal hoe er dan recht zal gedaan worden – Posłuchajcie mnie, gdy powiem wam, jak wtedy będzie wykonywana sprawiedliwość).
Er komt een tyd dat onze vrouwen en kinderen schreien zullen by het gereedmaken van ons doodkleed, en de voorbyganger zal zeggen: ‘daar is een mensch gestorven.’ (Nadejdzie czas, gdy nasze żony i dzieci będą płakać, przygotowując nasze całuny, a przechodzień powie: ‘tam umarł człowiek.’; Er komt een tyd dat onze vrouwen en kinderen schreien zullen by het gereedmaken van ons doodkleed – Nadejdzie czas, gdy nasze żony i dzieci będą płakać, przygotowując nasze całuny, en de voorbyganger zal zeggen: daar is een mensch gestorven – a przechodzień powie: tam umarł człowiek).
Dan zal wie aankomt in de dorpen, tyding brengen van den dood desgenen die gestorven is, en wie hem herbergt, zal vragen: ‘wie was de man die gestorven is?’ (Wtedy przybywający do wiosek przyniosą wieści o śmierci tego, który umarł, a kto go przyjmie, zapyta: ‘kim był człowiek, który umarł?’; Dan zal wie aankomt in de dorpen, tyding brengen van den dood desgenen die gestorven is – Wtedy przybywający do wiosek przyniosą wieści o śmierci tego, który umarł, en wie hem herbergt, zal vragen: wie was de man die gestorven is – a kto go przyjmie, zapyta: kim był człowiek, który umarł).
En men zal zeggen: ‘Hy was goed en rechtvaardig. (I ludzie powiedzą: ‘Był dobry i sprawiedliwy; En men zal zeggen – I ludzie powiedzą, Hy was goed en rechtvaardig – Był dobry i sprawiedliwy).
Hy sprak recht en verstootte den klager niet van zyn deur. (Mówił prawdę i nie odtrącał skarżącego od swoich drzwi; Hy sprak recht en verstootte den klager niet van zyn deur – Mówił prawdę i nie odtrącał skarżącego od swoich drzwi).
Hy hoorde geduldig aan, wie tot hem kwam, en gaf weder wat ontnomen was. (Słuchał cierpliwie tych, którzy do niego przyszli, i oddawał to, co zostało zabrane; Hy hoorde geduldig aan, wie tot hem kwam – Słuchał cierpliwie tych, którzy do niego przyszli, en gaf weder wat ontnomen was – i oddawał to, co zostało zabrane).
En wie den ploeg niet dryven kon door den grond omdat de buffel uit den stal was gehaald, hielp hy zoeken naar den buffel. (A kto nie mógł pociągnąć pługa przez ziemię, bo bawół został zabrany ze stajni, pomagał szukać bawołu; En wie den ploeg niet dryven kon door den grond omdat de buffel uit den stal was gehaald – A kto nie mógł pociągnąć pługa przez ziemię, bo bawół został zabrany ze stajni, hielp hy zoeken naar den buffel – pomagał szukać bawołu).
En waar de dochter was geroofd uit het huis der moeder, zocht hy den dief en bracht de dochter weder. (A gdzie córka została porwana z domu matki, szukał złodzieja i sprowadzał córkę z powrotem; En waar de dochter was geroofd uit het huis der moeder – A gdzie córka została porwana z domu matki, zocht hy den dief en bracht de dochter weder – szukał złodzieja i sprowadzał córkę z powrotem).
