Nikita Shcheholevatyi
Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej
Indien echter Havelaar had kunnen besluiten zyn erf van onkruid te doen reinigen tot aan den rand van den ravyn toe, zouden toch wel de slangen zich van-tyd tot-tyd in den tuin vertoond hebben, maar niet in zóó grooten getale als dit nu 't geval was. (Gdyby jednak Havelaar mógł zdecydować się na oczyszczenie swojego terenu z chwastów aż do krawędzi wąwozu, węże czasami pojawiałyby się w ogrodzie, ale nie w tak dużej liczbie jak teraz; Indien echter Havelaar had kunnen besluiten zyn erf van onkruid te doen reinigen – gdyby jednak Havelaar mógł zdecydować się na oczyszczenie swojego terenu z chwastów, tot aan den rand van den ravyn toe – aż do krawędzi wąwozu, zouden toch wel de slangen zich van-tyd tot-tyd in den tuin vertoond hebben – węże czasami pojawiałyby się w ogrodzie, maar niet in zóó grooten getale als dit nu 't geval was – ale nie w tak dużej liczbie jak teraz).
De natuur dezer dieren doet hun duisternis en schuiling voortrekken boven 't licht van open plaatsen, zoodat, als Havelaars erf zindelyk ware gehouden, de slangen niet dan als 't ware haars ondanks en verdwaald, de ruigte in den ravyn zouden verlaten hebben. (Natura tych zwierząt sprawia, że preferują ciemność i schronienie niż światło otwartych przestrzeni, więc jeśli teren Havelaara byłby utrzymany w czystości, węże nie opuszczałyby zarośli w wąwozie inaczej niż przypadkowo; De natuur dezer dieren doet hun duisternis en schuiling voortrekken boven 't licht van open plaatsen – natura tych zwierząt sprawia, że preferują ciemność i schronienie niż światło otwartych przestrzeni, zoodat, als Havelaars erf zindelyk ware gehouden – więc jeśli teren Havelaara byłby utrzymany w czystości, de slangen niet dan als 't ware haars ondanks en verdwaald, de ruigte in den ravyn zouden verlaten hebben – węże nie opuszczałyby zarośli w wąwozie inaczej niż przypadkowo).
Maar 't erf van Havelaar was niet zindelyk, en ik wensch de reden hiervan te ontwikkelen, daar ze een blik te meer doet slaan op de misbruiken die byna alom in de nederlandsch-indische bezittingen heerschen. (Ale teren Havelaara nie był czysty i chcę wyjaśnić powód tego, ponieważ rzuca on światło na nadużycia, które panują niemal wszędzie w holenderskich koloniach indyjskich; Maar 't erf van Havelaar was niet zindelyk – ale teren Havelaara nie był czysty, en ik wensch de reden hiervan te ontwikkelen – i chcę wyjaśnić powód tego, daar ze een blik te meer doet slaan op de misbruiken die byna alom in de nederlandsch-indische bezittingen heerschen – ponieważ rzuca on światło na nadużycia, które panują niemal wszędzie w holenderskich koloniach indyjskich).
De woningen der gezagvoerders in de binnenlanden staan op gronden die aan de gemeenten toebehooren, voor-zoo-ver men van gemeente-eigendom spreken kan in een land waar de Regeering zich alles toeëigent. (Domy dowódców wewnątrz lądu znajdują się na gruntach należących do gmin, o ile można mówić o własności gminnej w kraju, gdzie rząd posiada wszystko; De woningen der gezagvoerders in de binnenlanden – domy dowódców wewnątrz lądu, staan op gronden die aan de gemeenten toebehooren – znajdują się na gruntach należących do gmin, voor-zoo-ver men van gemeente-eigendom spreken kan – o ile można mówić o własności gminnej, in een land waar de Regeering zich alles toeëigent – w kraju, gdzie rząd posiada wszystko).
Genoeg, dat die erven niet toebehooren aan den ambtelyken bewoner zelf. (Dość, że te grunty nie należą do samego urzędowego mieszkańca; Genoeg, dat die erven niet toebehooren – dość, że te grunty nie należą, aan den ambtelyken bewoner zelf – do samego urzędowego mieszkańca).
Deze toch zou, als dit het geval ware, zich wachten een grond te koopen of te huren, waarvan 't onderhoud boven zyn krachten ging. (Gdyby tak było, powstrzymałby się od kupna lub wynajmu gruntu, którego utrzymanie przekraczałoby jego możliwości; Deze toch zou, als dit het geval ware – gdyby tak było, zich wachten een grond te koopen of te huren – powstrzymałby się od kupna lub wynajmu gruntu, waarvan 't onderhoud boven zyn krachten ging – którego utrzymanie przekraczałoby jego możliwości).
Wanneer nu het erf van de hem aangewezen woning te groot is om behoorlyk te worden onderhouden, zou dit, by den weligen tropischen plantengroei, binnen weinig tyds in een wildernis ontaarden. (Gdyby więc teren przypisanej mu posiadłości był zbyt duży, by można go było odpowiednio utrzymać, to przy bujnym tropikalnym wzroście roślinności w krótkim czasie zamieniłby się w dzicz; Wanneer nu het erf van de hem aangewezen woning te groot is – gdyby więc teren przypisanej mu posiadłości był zbyt duży, om behoorlyk te worden onderhouden – by można go było odpowiednio utrzymać, zou dit, by den weligen tropischen plantengroei – to przy bujnym tropikalnym wzroście roślinności, binnen weinig tyds in een wildernis ontaarden – w krótkim czasie zamieniłby się w dzicz).
En toch ziet men zelden of nooit zoodanig erf in slechten staat. (A jednak rzadko lub nigdy nie widzi się takich terenów w złym stanie; En toch ziet men zelden of nooit zoodanig erf in slechten staat – a jednak rzadko lub nigdy nie widzi się takich terenów w złym stanie).
Ja, dikwyls zelfs staat de reiziger verbaasd over 't schoone park dat een residentswoning omringt. (Tak, często nawet podróżnik jest zdumiony pięknym parkiem otaczającym rezydencję; Ja, dikwyls zelfs staat de reiziger verbaasd – tak, często nawet podróżnik jest zdumiony, over 't schoone park dat een residentswoning omringt – pięknym parkiem otaczającym rezydencję).
Geen beambte in de binnenlanden heeft inkomen genoeg om den hiertoe noodigen arbeid te doen verrichten tegen behoorlyke betaling, en daar nu toch een deftig aanzien van de woning des gezaghebbers een vereischte is, opdat niet de bevolking die zooveel hecht aan uiterlykheden, in slordigheid grond vinde voor minachting, doet zich de vraag op, hoe dan dit doel bereikt wordt? (Żaden urzędnik w głębi lądu nie ma wystarczających dochodów, aby zlecić niezbędne prace za odpowiednią opłatą, a ponieważ elegancki wygląd rezydencji władzy jest wymagany, aby ludność, która przywiązuje dużą wagę do wyglądu zewnętrznego, nie znalazła w niechlujstwie powodu do pogardy, rodzi się pytanie, jak osiąga się ten cel; Geen beambte in de binnenlanden heeft inkomen genoeg – żaden urzędnik w głębi lądu nie ma wystarczających dochodów, om den hiertoe noodigen arbeid te doen verrichten tegen behoorlyke betaling – aby zlecić niezbędne prace za odpowiednią opłatą, en daar nu toch een deftig aanzien van de woning des gezaghebbers een vereischte is – a ponieważ elegancki wygląd rezydencji władzy jest wymagany, opdat niet de bevolking die zooveel hecht aan uiterlykheden – aby ludność, która przywiązuje dużą wagę do wyglądu zewnętrznego, in slordigheid grond vinde voor minachting – nie znalazła w niechlujstwie powodu do pogardy, doet zich de vraag op – rodzi się pytanie, hoe dan dit doel bereikt wordt – jak osiąga się ten cel).
Op de meeste plaatsen hebben de gezaghebbers te beschikken over eenige kettinggangers, dat zyn: elders veroordeelde misdadigers, een soort van werklieden echter dat in Bantam om meer of min geldige redenen van politieken aard niet aanwezig was. (W większości miejsc władze mają do dyspozycji kilku więźniów skazanych gdzie indziej, jednak tego rodzaju pracowników nie było w Bantam z bardziej lub mniej uzasadnionych powodów politycznych; Op de meeste plaatsen hebben de gezaghebbers te beschikken over eenige kettinggangers – w większości miejsc władze mają do dyspozycji kilku więźniów, dat zyn: elders veroordeelde misdadigers – skazanych gdzie indziej, een soort van werklieden echter dat in Bantam om meer of min geldige redenen van politieken aard niet aanwezig was – jednak tego rodzaju pracowników nie było w Bantam z bardziej lub mniej uzasadnionych powodów politycznych).
Doch ook op plaatsen waar zich wel zoodanige veroordeelden bevinden, is hun aantal, vooral met het oog op de behoefte aan anderen arbeid, zelden in evenredigheid met het werk dat zou vereischt worden tot het goed onderhouden van een groot erf. (Jednak nawet w miejscach, gdzie są tacy skazańcy, ich liczba, zwłaszcza w obliczu potrzeby innej pracy, rzadko jest proporcjonalna do pracy wymaganej do odpowiedniego utrzymania dużego terenu; Doch ook op plaatsen waar zich wel zoodanige veroordeelden bevinden – jednak nawet w miejscach, gdzie są tacy skazańcy, is hun aantal, vooral met het oog op de behoefte aan anderen arbeid – ich liczba, zwłaszcza w obliczu potrzeby innej pracy, zelden in evenredigheid met het werk dat zou vereischt worden tot het goed onderhouden van een groot erf – rzadko jest proporcjonalna do pracy wymaganej do odpowiedniego utrzymania dużego terenu).
Er moeten dus andere middelen gevonden worden, en de oproeping van arbeiders tot het verrichten van heeredienst ligt voor-de-hand. (Należy więc znaleźć inne środki, a wezwanie pracowników do pracy pańszczyźnianej jest oczywiste; Er moeten dus andere middelen gevonden worden – należy więc znaleźć inne środki, en de oproeping van arbeiders tot het verrichten van heeredienst ligt voor-de-hand – a wezwanie pracowników do pracy pańszczyźnianej jest oczywiste).
De Regent of de Dhemang die zoodanige oproeping ontvangt, haast zich daaraan te voldoen, want hy weet zeer goed dat het den gezaghebbenden ambtenaar die van dat gezag misbruik maakt, later moeielyk vallen zou een inlandsch Hoofd te bestraffen over een gelyke fout. (Regent lub Dhemang, który otrzymuje takie wezwanie, śpieszy się, aby je spełnić, ponieważ wie bardzo dobrze, że urzędnik, który nadużywa swojej władzy, później miałby trudności z ukaraniem miejscowego wodza za podobny błąd; De Regent of de Dhemang die zoodanige oproeping ontvangt – Regent lub Dhemang, który otrzymuje takie wezwanie, haast zich daaraan te voldoen – śpieszy się, aby je spełnić, want hy weet zeer goed dat het den gezaghebbenden ambtenaar die van dat gezag misbruik maakt – ponieważ wie bardzo dobrze, że urzędnik, który nadużywa swojej władzy, later moeielyk vallen zou een inlandsch Hoofd te bestraffen over een gelyke fout – później miałby trudności z ukaraniem miejscowego wodza za podobny błąd).
En alzoo strekt het vergryp van den een tot vrybrief voor den ander. (I tak przewinienie jednego staje się licencją dla drugiego; En alzoo strekt het vergryp van den een – i tak przewinienie jednego, tot vrybrief voor den ander – staje się licencją dla drugiego).
Het komt my echter voor, dat dusdanige fout van een gezaghebber in sommige gevallen niet al te streng, en vooral niet naar europesche begrippen, moet worden beoordeeld. (Wydaje mi się jednak, że takie błędy władz w niektórych przypadkach nie powinny być oceniane zbyt surowo, zwłaszcza według europejskich standardów; Het komt my echter voor – wydaje mi się jednak, dat dusdanige fout van een gezaghebber in sommige gevallen niet al te streng – że takie błędy władz w niektórych przypadkach nie powinny być oceniane zbyt surowo, en vooral niet naar europesche begrippen – zwłaszcza według europejskich standardów).
De bevolking zelf toch zou 't – misschien uit ongewoonte – zeer vreemd vinden als hy altyd en in alle gevallen zich stipt hield aan de bepalingen die 't getal der voor zyn erf bestemde heeredienstplichtigen voorschryven, daar er omstandigheden kunnen voorkomen die by deze bepalingen niet waren voorzien. (Ludność sama uznałaby to za bardzo dziwne – być może z braku przyzwyczajenia – gdyby zawsze i we wszystkich przypadkach ściśle przestrzegał przepisów dotyczących liczby obowiązujących do pracy pańszczyźnianej na jego terenie, ponieważ mogą wystąpić okoliczności, które nie zostały przewidziane w tych przepisach; De bevolking zelf toch zou 't – misschien uit ongewoonte – zeer vreemd vinden – ludność sama uznałaby to za bardzo dziwne – być może z braku przyzwyczajenia, als hy altyd en in alle gevallen zich stipt hield aan de bepalingen – gdyby zawsze i we wszystkich przypadkach ściśle przestrzegał przepisów, die 't getal der voor zyn erf bestemde heeredienstplichtigen voorschryven – dotyczących liczby obowiązujących do pracy pańszczyźnianej na jego terenie, daar er omstandigheden kunnen voorkomen – ponieważ mogą wystąpić okoliczności, die by deze bepalingen niet waren voorzien – które nie zostały przewidziane w tych przepisach).
Maar zoodra eenmaal de grens van 't strikt wettige is overschreden, wordt het moeielyk een punt vasttestellen, waarop zoodanige overschryding zou overgaan in misdadige willekeur, en vooral wordt groote omzichtigheid noodig zoodra men weet dat de Hoofden alleen wachten op een slecht voorbeeld, om dat met verregaande uitbreiding natevolgen. (Ale gdy tylko granica ściśle legalnego zostanie przekroczona, trudno jest określić punkt, w którym takie przekroczenie stanie się przestępczą dowolnością, a zwłaszcza konieczna jest wielka ostrożność, gdy wiadomo, że wodzowie czekają tylko na zły przykład, aby go naśladować z dużym rozszerzeniem; Maar zoodra eenmaal de grens van 't strikt wettige is overschreden – ale gdy tylko granica ściśle legalnego zostanie przekroczona, wordt het moeielyk een punt vasttestellen – trudno jest określić punkt, waarop zoodanige overschryding zou overgaan in misdadige willekeur – w którym takie przekroczenie stanie się przestępczą dowolnością, en vooral wordt groote omzichtigheid noodig zoodra men weet – a zwłaszcza konieczna jest wielka ostrożność, gdy wiadomo, dat de Hoofden alleen wachten op een slecht voorbeeld – że wodzowie czekają tylko na zły przykład, om dat met verregaande uitbreiding natevolgen – aby go naśladować z dużym rozszerzeniem).
De vertelling over zekeren koning die niet wilde dat men de betaling verzuimde van één korrel zout die hy by zyn eenvoudig maal gebruikt had, toen hy aan 't hoofd zyns legers het land doortrok – omdat, naar hy zeide, dit het begin was van een onrecht dat ten-laatste zyn geheel ryk zou vernietigen – hy moge dan Timoerleng, Noereddien of Djengis-Khan geheenten hebben, zeker is òf die fabel, òf als 't geen fabel is, het voorval zelf, van aziatischen oorsprong. (Opowieść o pewnym królu, który nie chciał, aby przegapiono zapłatę za jedną ziarnko soli, którego użył podczas skromnego posiłku, gdy przemieszczał się ze swoją armią przez kraj – ponieważ, jak mówił, to było początkiem niesprawiedliwości, która w końcu zniszczyłaby całe jego królestwo – mógł być Tamerlanem, Nureddinem lub Czyngis-chanem, ale na pewno ta baśń, albo jeśli to nie baśń, to samo zdarzenie, ma azjatyckie pochodzenie; De vertelling over zekeren koning – opowieść o pewnym królu, die niet wilde dat men de betaling verzuimde van één korrel zout die hy by zyn eenvoudig maal gebruikt had – który nie chciał, aby przegapiono zapłatę za jedną ziarnko soli, którego użył podczas skromnego posiłku, toen hy aan 't hoofd zyns legers het land doortrok – gdy przemieszczał się ze swoją armią przez kraj, omdat, naar hy zeide – ponieważ, jak mówił, dit het begin was van een onrecht dat ten-laatste zyn geheel ryk zou vernietigen – to było początkiem niesprawiedliwości, która w końcu zniszczyłaby całe jego królestwo, hy moge dan Timoerleng, Noereddien of Djengis-Khan geheenten hebben – mógł być Tamerlanem, Nureddinem lub Czyngis-chanem, zeker is òf die fabel, òf als 't geen fabel is – ale na pewno ta baśń, albo jeśli to nie baśń, het voorval zelf, van aziatischen oorsprong – to samo zdarzenie, ma azjatyckie pochodzenie).
En even als 't aanschouwen van zeedyken aan de mogelykheid van hoog water doet gelooven, mag men aannemen dat er neiging bestaat tot zulke misbruiken in een land waar zulke lessen worden gegeven. (Podobnie jak widok grobli morskich sprawia, że wierzy się w możliwość wysokiej wody, można przyjąć, że istnieje tendencja do takich nadużyć w kraju, gdzie takie lekcje są udzielane; En even als 't aanschouwen van zeedyken aan de mogelykheid van hoog water doet gelooven – podobnie jak widok grobli morskich sprawia, że wierzy się w możliwość wysokiej wody, mag men aannemen dat er neiging bestaat tot zulke misbruiken – można przyjąć, że istnieje tendencja do takich nadużyć, in een land waar zulke lessen worden gegeven – w kraju, gdzie takie lekcje są udzielane).
Het gering getal lieden nu waarover Havelaar wettig beschikken mocht, konden niet dan slechts een zeer klein gedeelte van zyn erf, in de onmiddellyke nabyheid der woning, van onkruid en kreupelhout vryhouden. (Niewielka liczba osób, którymi Havelaar mógł legalnie dysponować, mogła oczyścić jedynie bardzo małą część jego terenu, w bezpośredniej bliskości domu, z chwastów i krzewów; Het gering getal lieden nu waarover Havelaar wettig beschikken mocht – niewielka liczba osób, którymi Havelaar mógł legalnie dysponować, konden niet dan slechts een zeer klein gedeelte van zyn erf – mogła oczyścić jedynie bardzo małą część jego terenu, in de onmiddellyke nabyheid der woning, van onkruid en kreupelhout vryhouden – w bezpośredniej bliskości domu, z chwastów i krzewów).
Het overige was binnen weinig weken een volslagen wildernis. (Reszta w ciągu kilku tygodni zamieniła się w zupełną dzicz; Het overige was binnen weinig weken een volslagen wildernis – reszta w ciągu kilku tygodni zamieniła się w zupełną dzicz).
Havelaar schreef aan den resident over de middelen om hierin te voorzien, hetzy door een geldelyke toelage, hetzy door aan de Regeering voortestellen even als elders kettinggangers in de residentie Bantam te doen arbeiden. (Havelaar napisał do rezydenta o środkach, aby temu zaradzić, albo poprzez przyznanie dodatku pieniężnego, albo poprzez zaproponowanie rządowi, aby więźniowie pracowali w rezydencji Bantam tak jak gdzie indziej; Havelaar schreef aan den resident over de middelen om hierin te voorzien – Havelaar napisał do rezydenta o środkach, aby temu zaradzić, hetzy door een geldelyke toelage – albo poprzez przyznanie dodatku pieniężnego, hetzy door aan de Regeering voortestellen even als elders kettinggangers in de residentie Bantam te doen arbeiden – albo poprzez zaproponowanie rządowi, aby więźniowie pracowali w rezydencji Bantam tak jak gdzie indziej).
Hy ontving hierop een weigerend antwoord, met de opmerking dat hy immers 't recht had de personen die door hem by policievonnis waren veroordeeld tot ‘arbeid aan den publieken weg’ op zyn erf te-werk te stellen. (Otrzymał na to odmowną odpowiedź, z komentarzem, że ma przecież prawo zatrudniać osoby skazane przez niego wyrokiem policyjnym na 'prace publiczne' na jego terenie; Hy ontving hierop een weigerend antwoord – otrzymał na to odmowną odpowiedź, met de opmerking dat hy immers 't recht had – z komentarzem, że ma przecież prawo, de personen die door hem by policievonnis waren veroordeeld tot ‘arbeid aan den publieken weg’ op zyn erf te-werk te stellen – zatrudniać osoby skazane przez niego wyrokiem policyjnym na 'prace publiczne' na jego terenie).
Dit wist Havelaar wel, of althans 't was hem meer dan voldoende bekend dat zoodanige beschikking over gekondemneerden overal de gewoonste zaak van de wereld was, maar nooit had hy, noch te Rangkas-Betoeng, noch te Amboina, noch te Menado, noch te Natal, van dat vermeend recht willen gebruik maken. (Havelaar dobrze o tym wiedział, a przynajmniej było mu doskonale wiadomo, że takie zarządzanie skazanymi było wszędzie najzwyklejszą rzeczą na świecie, ale nigdy, ani w Rangkas-Betoeng, ani w Amboina, ani w Menado, ani w Natal, nie chciał korzystać z tego domniemanego prawa; Dit wist Havelaar wel, of althans 't was hem meer dan voldoende bekend – Havelaar dobrze o tym wiedział, a przynajmniej było mu doskonale wiadomo, dat zoodanige beschikking over gekondemneerden overal de gewoonste zaak van de wereld was – że takie zarządzanie skazanymi było wszędzie najzwyklejszą rzeczą na świecie, maar nooit had hy, noch te Rangkas-Betoeng, noch te Amboina, noch te Menado, noch te Natal, van dat vermeend recht willen gebruik maken – ale nigdy, ani w Rangkas-Betoeng, ani w Amboina, ani w Menado, ani w Natal, nie chciał korzystać z tego domniemanego prawa).
Het stuitte hem, zyn tuin te laten onderhouden als boete voor kleine vergrypen, en meermalen had hy zich afgevraagd hoe de Regeering bepalingen kon laten bestaan, die den ambtenaar in verzoeking kunnen brengen kleine verschoonbare fouten te straffen, niet in evenredigheid met het vergryp, maar met den toestand of de uitgestrektheid van zyn erf? (Odpychało go, aby jego ogród był utrzymywany jako kara za drobne wykroczenia, i wielokrotnie zastanawiał się, jak rząd mógł pozwolić na istnienie przepisów, które mogą kusić urzędnika do karania małych usprawiedliwionych błędów, nie proporcjonalnie do przestępstwa, ale do stanu lub rozmiaru jego terenu; Het stuitte hem, zyn tuin te laten onderhouden als boete voor kleine vergrypen – odpychało go, aby jego ogród był utrzymywany jako kara za drobne wykroczenia, en meermalen had hy zich afgevraagd hoe de Regeering bepalingen kon laten bestaan – i wielokrotnie zastanawiał się, jak rząd mógł pozwolić na istnienie przepisów, die den ambtenaar in verzoeking kunnen brengen kleine verschoonbare fouten te straffen – które mogą kusić urzędnika do karania małych usprawiedliwionych błędów, niet in evenredigheid met het vergryp, maar met den toestand of de uitgestrektheid van zyn erf – nie proporcjonalnie do przestępstwa, ale do stanu lub rozmiaru jego terenu).
Het denkbeeld alleen dat de gestrafte, ook zelfs hy die rechtvaardig gestraft was, vermeenen zou dat er eigenbelang schuilde onder het geslagen vonnis, deed hem, waar hy straffen moest, altyd de voorkeur geven aan de anders zeer afkeurenswaardige opsluiting. (Sama myśl, że skazany, nawet ten, który został sprawiedliwie ukarany, mógłby przypuszczać, że pod wydanym wyrokiem kryje się własny interes, sprawiała, że gdziekolwiek musiał karać, zawsze wolał wybrać karę więzienia, która w innych przypadkach była bardzo naganna; Het denkbeeld alleen dat de gestrafte – sama myśl, że skazany, ook zelfs hy die rechtvaardig gestraft was – nawet ten, który został sprawiedliwie ukarany, vermeenen zou dat er eigenbelang schuilde onder het geslagen vonnis – mógłby przypuszczać, że pod wydanym wyrokiem kryje się własny interes, deed hem, waar hy straffen moest – sprawiała, że gdziekolwiek musiał karać, altyd de voorkeur geven aan de anders zeer afkeurenswaardige opsluiting – zawsze wolał wybrać karę więzienia, która w innych przypadkach była bardzo naganna).
En vandaar kwam het dat kleine Max niet spelen mocht in den tuin, en dat ook Tine van de bloemen niet zooveel genoegen smaakte als ze zich had voorgesteld op den dag van haar aankomst te Rangkas-Betoeng. (I stąd wynikało, że mały Max nie mógł bawić się w ogrodzie, a także Tine nie czerpała tyle radości z kwiatów, jak sobie wyobrażała w dniu swojego przybycia do Rangkas-Betoeng; En vandaar kwam het dat kleine Max niet spelen mocht in den tuin – i stąd wynikało, że mały Max nie mógł bawić się w ogrodzie, en dat ook Tine van de bloemen niet zooveel genoegen smaakte – a także Tine nie czerpała tyle radości z kwiatów, als ze zich had voorgesteld op den dag van haar aankomst te Rangkas-Betoeng – jak sobie wyobrażała w dniu swojego przybycia do Rangkas-Betoeng).
Het spreekt vanzelf dat deze en dergelyke kleine verdrietelykheden geen invloed uitoefenden op de stemming van een gezin dat zooveel bouwstoffen bezat om zich een gelukkig huiselyk leven te verschaffen, en 't was dan ook niet toeteschryven aan zulke kleinigheden, wanneer Havelaar soms met een bewolkt voorhoofd binnentrad, by het terugkeeren van een uitstap, of na 't aanhooren van dezen en genen die verzocht hadden hem te spreken. (Jest oczywiste, że takie i podobne małe smutki nie miały wpływu na nastrój rodziny, która miała tyle zasobów, aby zapewnić sobie szczęśliwe życie rodzinne, i nie można ich przypisywać takim drobiazgom, gdy Havelaar czasami wchodził z ponurą twarzą po powrocie z wycieczki lub po wysłuchaniu tych, którzy prosili o rozmowę; Het spreekt vanzelf dat deze en dergelyke kleine verdrietelykheden geen invloed uitoefenden – jest oczywiste, że takie i podobne małe smutki nie miały wpływu, op de stemming van een gezin dat zooveel bouwstoffen bezat – na nastrój rodziny, która miała tyle zasobów, om zich een gelukkig huiselyk leven te verschaffen – aby zapewnić sobie szczęśliwe życie rodzinne, en 't was dan ook niet toeteschryven aan zulke kleinigheden – i nie można ich przypisywać takim drobiazgom, wanneer Havelaar soms met een bewolkt voorhoofd binnentrad – gdy Havelaar czasami wchodził z ponurą twarzą, by het terugkeeren van een uitstap – po powrocie z wycieczki, of na 't aanhooren van dezen en genen die verzocht hadden hem te spreken – lub po wysłuchaniu tych, którzy prosili o rozmowę).
We hebben uit zyn toespraak aan de Hoofden gehoord dat hy zyn plicht wilde doen, dat hy onrecht wilde te-keer gaan, en tevens hoop ik dat de lezer uit de gesprekken die ik meedeelde, hem heeft leeren kennen als iemand die wel in-staat was iets uittevinden en tot klaarheid te brengen, dat voor sommige anderen verborgen was of in 't duister lag. (Usłyszeliśmy z jego przemówienia do wodzów, że chciał wypełniać swoje obowiązki, że chciał walczyć z niesprawiedliwością, i mam nadzieję, że czytelnik z rozmów, które przekazałem, poznał go jako kogoś, kto potrafił odkryć i wyjaśnić coś, co dla innych było ukryte lub ciemne; We hebben uit zyn toespraak aan de Hoofden gehoord – usłyszeliśmy z jego przemówienia do wodzów, dat hy zyn plicht wilde doen – że chciał wypełniać swoje obowiązki, dat hy onrecht wilde te-keer gaan – że chciał walczyć z niesprawiedliwością, en tevens hoop ik dat de lezer uit de gesprekken die ik meedeelde – i mam nadzieję, że czytelnik z rozmów, które przekazałem, hem heeft leeren kennen als iemand die wel in-staat was iets uittevinden en tot klaarheid te brengen – poznał go jako kogoś, kto potrafił odkryć i wyjaśnić coś, dat voor sommige anderen verborgen was of in 't duister lag – co dla innych było ukryte lub ciemne).
Er was dus te veronderstellen dat niet veel van wat er in Lebak omging zyn aandacht ontgaan zou. (Można więc założyć, że niewiele z tego, co działo się w Lebak, uszło jego uwadze; Er was dus te veronderstellen – można więc założyć, dat niet veel van wat er in Lebak omging zyn aandacht ontgaan zou – że niewiele z tego, co działo się w Lebak, uszło jego uwadze).
Ook zagen we dat hy vele jaren vroeger op die afdeeling gelet had, zoodat hy reeds den eersten dag, toen Verbrugge hem ontmoette in de pendoppo waar myn verhaal aanvangt, toonde in zyn nieuwen werkkring geen vreemdeling te zyn. (Widzieliśmy również, że wiele lat wcześniej zwracał uwagę na ten dział, tak że już pierwszego dnia, gdy Verbrugge spotkał go w pendoppo, gdzie zaczyna się moja opowieść, pokazał, że nie jest obcy w swojej nowej pracy; Ook zagen we dat hy vele jaren vroeger op die afdeeling gelet had – widzieliśmy również, że wiele lat wcześniej zwracał uwagę na ten dział, zoodat hy reeds den eersten dag – tak że już pierwszego dnia, toen Verbrugge hem ontmoette in de pendoppo waar myn verhaal aanvangt – gdy Verbrugge spotkał go w pendoppo, gdzie zaczyna się moja opowieść, toonde in zyn nieuwen werkkring geen vreemdeling te zyn – pokazał, że nie jest obcy w swojej nowej pracy).
Hy had door nasporing op de plaatsen zelf, veel bevestigd gevonden van wat hy vroeger vermoedde, en vooral uit het archief was hem gebleken dat de landstreek waarvan het bestuur aan zyn zorg was toevertrouwd, werkelyk in een hoogsttreurigen toestand verkeerde. (Przez badanie samych miejsc, potwierdził wiele z tego, co wcześniej podejrzewał, a zwłaszcza z archiwów wynikało, że region, którego zarządzanie zostało mu powierzone, rzeczywiście znajdował się w bardzo smutnym stanie; Hy had door nasporing op de plaatsen zelf – przez badanie samych miejsc, veel bevestigd gevonden van wat hy vroeger vermoedde – potwierdził wiele z tego, co wcześniej podejrzewał, en vooral uit het archief was hem gebleken – a zwłaszcza z archiwów wynikało, dat de landstreek waarvan het bestuur aan zyn zorg was toevertrouwd – że region, którego zarządzanie zostało mu powierzone, werkelyk in een hoogsttreurigen toestand verkeerde – rzeczywiście znajdował się w bardzo smutnym stanie).
Uit brieven en aanteekeningen van zyn voorganger bemerkte hy dat deze dezelfde opmerkingen gemaakt had. (Z listów i notatek swojego poprzednika zauważył, że ten poczynił te same uwagi; Uit brieven en aanteekeningen van zyn voorganger bemerkte hy – z listów i notatek swojego poprzednika zauważył, dat deze dezelfde opmerkingen gemaakt had – że ten poczynił te same uwagi).
De korrespondentie met de Hoofden bevatte verwyt op verwyt, bedreiging op bedreiging, en deden zeer goed begrypen hoe die ambtenaar ten laatste zou gezegd hebben, zich rechtstreeks tot de Regeering te zullen wenden indien niet aan dien stand van zaken een einde werd gemaakt. (Korespondencja z wodzami zawierała zarzut po zarzucie, groźbę po groźbie i bardzo dobrze wyjaśniała, jak ten urzędnik ostatecznie powiedział, że zwróci się bezpośrednio do rządu, jeśli nie zostanie położony kres tej sytuacji; De korrespondentie met de Hoofden bevatte verwyt op verwyt – korespondencja z wodzami zawierała zarzut po zarzucie, bedreiging op bedreiging – groźbę po groźbie, en deden zeer goed begrypen hoe die ambtenaar ten laatste zou gezegd hebben – i bardzo dobrze wyjaśniała, jak ten urzędnik ostatecznie powiedział, zich rechtstreeks tot de Regeering te zullen wenden indien niet aan dien stand van zaken een einde werd gemaakt – że zwróci się bezpośrednio do rządu, jeśli nie zostanie położony kres tej sytuacji).
Toen Verbrugge dit aan Havelaar meedeelde, had deze geantwoord dat zyn voorganger daaraan verkeerd zou gedaan hebben, daar de adsistent-resident van Lebak in geen geval den resident van Bantam mocht voorbygaan, en hy had daarby gevoegd dat dit ook door volstrekt niets zoude gewettigd zyn, daar het toch niet te denken was dat die hooge beambte party zou trekken voor afpersing en knevelary. (Kiedy Verbrugge przekazał to Havelaarowi, ten odpowiedział, że jego poprzednik popełniłby błąd, ponieważ asystent rezydenta Lebak w żadnym wypadku nie powinien omijać rezydenta Bantam, i dodał, że to również nie miałoby żadnego uzasadnienia, ponieważ nie można było przypuszczać, że ten wysoki urzędnik opowie się za wymuszeniem i grabieżą; Toen Verbrugge dit aan Havelaar meedeelde – kiedy Verbrugge przekazał to Havelaarowi, had deze geantwoord dat zyn voorganger daaraan verkeerd zou gedaan hebben – ten odpowiedział, że jego poprzednik popełniłby błąd, daar de adsistent-resident van Lebak in geen geval den resident van Bantam mocht voorbygaan – ponieważ asystent rezydenta Lebak w żadnym wypadku nie powinien omijać rezydenta Bantam, en hy had daarby gevoegd dat dit ook door volstrekt niets zoude gewettigd zyn – i dodał, że to również nie miałoby żadnego uzasadnienia, daar het toch niet te denken was dat die hooge beambte party zou trekken voor afpersing en knevelary – ponieważ nie można było przypuszczać, że ten wysoki urzędnik opowie się za wymuszeniem i grabieżą).
