Լևոն Ադյան
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
–Նա ի՞նչ ասաց քեզ£
–Դատարկ բան է,– Անահիտն ինքն իրեն ստիպեց ժպտալ£– Հիմարի մեկն է, չարժե ուշադրություն դարձնել£
–Բայց նա ինչ-որ բանով վիրավորեց քեզ,– համառորեն պնդեց Կարենը£
–Ասում է՝ սերն իր տեղը, իսկ ամուսնանալու ես ինձ հետ® Երևի տնական գինին վատ է ազդում նրա վրա,– նա կրկին փորձեց ժպտալ և վախվորած նայեց Կարենին, որի դեմքը վայրկենապես դաժան արտահայտություն ստացավ£ Դա լարեց Անահիտին£ Նա արագությամբ բռնեց Կարենի ձեռքը£– Կարիք չկա չնչին բանի համար կռվել£ Հիմա այդ էր միայն պակաս ինձ£– Բայց իսկույն ևեթ սթափվեց և ավելացրեց.– Ներիր, ես ուզում էի ասել մեզ® Չէ՞ որ, իսկապես, դա մեզ պետք չէ հիմա® Մի՞թե դրա ժամանակն է,– և պատասխան չստանալով, նա խոսեց ուրիշ բանի մասին£– Դու գնալո՞ւ ես արևածագը դիմավորելու£
Կարենն ի վերջո ասես արթնացավ, նրա դիմագծերը քիչ մեղմացան£ Նա բռնի ժպտալով, ասաց.
–Երևի գնամ, բայց®
–Բայց՝ ի՞նչ,-հարցրեց Անահիտը£
–Այդ բոլորը՝ արևածագի դիմավորումը, վարդագույն երազները՝ ապագայի մասին և նման այլ բաներ, երեխաների համար ստեղծված անմիտ զվարճանքներ են թվում հիմա ինձ£ Իսկ քե՞զ£
–Չգիտեմ, ես չեմ մտածել այդ մասին£ Պարզապես դպրոցական գեղեցիկ ավանդույթ է, իսկ մենք զառամյալ ծերունիներ չենք£ Ճիշտ չէ՞®
–Իհարկե, ճիշտ է, բայց®
–Պետք չէ այդ «բայցը», պարզապես լավ բաների մասին մտածիր և ավելի շատ վստահիր ինձ£ Դա քեզ իմ միակ խնդրանքն է, չհաշված մի ուրիշ խնդրանք ևս, որն ավելի շուտ խնդրանք չէ, այլ սրտի բաղձալի ցանկություն. կուզենայի, որ միշտ ինձ մոտ լինեիր, իմը լինեիր£
–Ես քոնն եմ ընդմիշտ, բայց®
–Դարձյալ «բայց»£
–Ոչ, իմ խոսքը վստահության մասին է£ Ինչո՞ւ ես կարծում, թե ես չեմ վստահում քեզ£
–Համենայն դեպս, դու մինչև հիմա հարկ չես համարել ինձ պատմել քո մտատանջությունների մասին£ Ես հասկանում եմ, որ այդ դառնություններն ինչ-որ կերպ առնչություն ունեն ինձ հետ, հազար ու մի ձևի ենթադրություններ եմ անում՝ մեկը մյուսից սարսափելի, իսկ դու, ինչպես կրիան իր պատյանում, պարփակվել ես ինքդ քո մեջ ու լռել® Նույնիսկ չես ուզում ասել, թե ինչու այդպես հանկարծակի որոշեցիր գնալ Ղազախստան® Օհ, տեր աստված, էլի եկավ®– Անահիտը նայեց ուսուցչանոցի դռների մեջ կանգնած Մուշեղին£
–Քչփչում եք, հա՞,– արտաբերեց Մուշեղը բարեսիրտ ծիծաղով£ Նա, իսկապես, մի քիչ հարբած էր երևում£– Կարո՞ղ եմ, արդյոք, միանալ ձեզ£
–Կարող ես,– խեթ-խեթ նայելով նրան դժկամ ասաց Կարենը£
Մուշեղը, թեթևակի օրորվելով, մոտեցավ, մեջքով հենվեց լայն լուսամուտագոգին և ձեռքերը խաչեց կրծքին. մարտահրավեր արտահայտող նրա կեցվածքն ու անչար, զվարթ տրամադրությունը իրար չէին բռնում£
–Իսկ դու այդպես մի նայիր ինձ, Կարեն,– ասաց նա£– Ես եկա խաղաղությամբ, իսկ դուք® ուրեմն®դուք սվիններով դիմավորեցիք ինձ® Չեմ հիշում, թե ով է ասել£ Ասենք դա կարևոր էլ չէ£ Ես վիրավորեցի Անահիտին, և ես եկա նրա մոտ մեղքս հանձն առնելու£ Եվ փորձեք դրանից հետո ասել, թե ես անդաստիարակ ապուշ եմ£
–Դու դաստիարակված ապուշ ես, Մուշեղ,– դառը կիսաժպիով հառաչեց Կարենը£
–Նայած, թե ով է դա ասում, եթե հարցնես մորս, արար աշխարհում ինձ նման տղա չկա® Բայց, այ, որոշ հանճարներ, դպրոցական մասշտաբի, իհարկե, համենայն դեպս, չափազանց մեծ խելքից չէ, որ հրաժարվում են գնալ սովորելու£
–Իսկ դա ինչ է, շա՞տ է վշտացնում քեզ,– զայրացկոտ ասաց Անահիտը£– Քո ի՞նչ գործն է£
Մուշեղի դեմքից անմիջապես չքացավ շինծու ծիծաղկոտությունը£
–Դու այդպիսի հարց տալու իրավունք կունենայիր, եթե ես նկատի առնեի մեզ երեքիս միասին վերցրած,– ասաց նա լրջորեն և մի վայրկյան լռեց, հնարավորություն տալով, որ Անահիտը «մարսի» ակնարկը£ Բայց ես խոսում եմ միայն Կարենի մասին£ Բացեիբաց ասեմ. դու, օրինակ, երկնքից աստղեր չէիր վայր բերում£ Ես էլ, փառք աստծո, շնորհքից զուրկ չեմ, բայց ավաղ, նույնպես շատ եմ հեռու աստղերից£ Իսկ ահա նա®– Մուշեղը մատով ցույց տվեց Կարենին և կրկին անցավ իր հեգնական տոնին, որի ետևում, ի միջի այլոց, հեշտությամբ նկատելի էր դառնում այն բանի անկեղծությունը, ինչ նա ասում էր£– Ահա նա® նա առաջին մեծության աստղ է® Ինչպե՞ս արտահայտվեմ, որ հասկանալի ու պարզ լինի® Նրա մեջ աստծու կայծ կա, այսինքն տաղանդի կայծ® Մի խոսքով, կրակ կա, մարդը հանճար է՝ մասնավորապես և ընդհանրապես£ Եվ յուրաքանչյուր ազնիվ ու օրինավոր մարդու պետք է մտահոգի հանճարի ճակատագիրը, թեկուզև նա լինի դպրոցական մասշտաբի հանճար£ Իսկ վերջում կցանկանայի ավելացնել, որ դու, Կարեն, ինքդ քո նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքի տեսակետից առաջին կարգի հիմար ես£
–Լսիր, ձեռք քաշիր, զզվացրիր արդեն,– տհաճությամբ ասաց Կարենը, մտածելով այն մասին, որ ճշմարտության մասնիկ կա նրա ասածների մեջ£– Ի՞նչ ես տակից-գլխից դուրս տալիս, գնա քնիր, երևի շատ ես խմել®
Մուշեղը ծիծաղեց£
–Սիրում եմ, երբ ճշմարտությունը երեսին ասում են£ Դե լավ, ես գնացի£ Տխուր անձնավորություններ եք դուք, ձեզ հետ մարդ կարող է ձանձրույթից սատկել£– Նա ուզում էր գնալ դեպի ուսուցչանոց, բայց կանգ առավ կես ճանապարհին, և շրջվելով, անզուսպ հանդգնությամբ ասաց.– Այնուամենայնիվ, Անահիտ, դու ինձ հետ ես ամուսնանալու£ Եվ գիտե՞ս ինչու, Կարեն£ Հիշիր, կանայք սիրահարվում են բարդ բնավորությամբ տղամարդկանց, բայց որպես ամուսին գերադասում են® ինձ նմաններին®– Նա, առանց ետ նայելու, քայլեց միջանցքով, և մտնելով ուսուցչանոց, իր ետևից ամուր փակեց դուռը£
Մնալով մենակ, Կարենն ու Անահիտը, նայեցին իրար, բռնազբոսիկ ժպտացին£ Այնուհետև, չկարողանալով իրեն զսպել, Անահիտը գողունի նայեց շուրջը և, մտերմորեն փարվելով Կարենին, հանկարծ խորը հառաչեց£
–Քեզ ի՞նչ եղավ,– հարցրեց Կարենը£
–Չգիտեմ, մի տեսակ ինչ-որ վատ բան եմ կանխազգում® ինչ-որ վախ է մտել սիրտս և շարունակ տանջում է ինձ®
–Ուզո՞ւմ ես գնանք այստեղից£
–Գնաք£ Ո՞ւր£
–Գնանք միասին արևածագը դիմավորելու£
Անահիտը հուսահատ նայեց նրան, ձեռքերով ծածկեց դեմքը£ Նա լալիս էր®
… Լուսանկարից, տարիների հեռվից հիմա Կարենը նայում էր նրան թախծոտ ու կարոտած աչքերով£ Անահիտը անձկությամբ հիշեց նրանց բաժանումը£ Ավարտական երեկույթից երկու օր հետո էր դա£ Կարենը մեկնեց առանց հարազատներին հրաժեշտ տալու (նախօրյակին նրանք նորից խիստ գժտվել էին)£ Անահիտը ճանապարհեց նրան և մենակ, տխուր վերադարձավ տուն£
Աշխարհն Անահիտի համար միանգամից դատարկվեց£ Ոչ կկվի տխրագին ձայնն էր գրավում նրան, որ գալիս էր Սառնատան կողմերից, ոչ չարդի ու մոշահավի զիլ կանչերը՝ Մատուռի ձորում, ոչ արտույտների գեղգեղանքը՝ կակաչների մեջ հուրհրատին տվող արտերում, ոչինչ, ոչինչ չէր գրավում Անահիտին, նա քայլում էր հոգնաբեկ ու մտամոլոր, և աչքին ոչինչ չէր երևում£ Ոտքերը նրան տարան ծանոթ արահետով, անցավ ծանոթ կամրջի մոտով, խորացավ անտառի մեջ և հասնելով մամռոտ քարերի մեջ լուռ ծվարած իրենց աղբյուրին, նստեց ու ազատություն տվեց արցունքներին£ Հետո նա կրկին մտածում էր Կարենի մասին, տարօրինակ էր, որ Կարենը մեկնեց՝ այդպես էլ չասելով, թե ինչը ստիպեց նրան դիմելու այդ քայլին£ Անահիտը հասկանում էր՝ Կարենը, հավանորեն, ծանրակշիռ պատճառներ ուներ իրեն ոչինչ չասելու, ինքը որոշ բաներ կռահում էր, իհարկե. այն օրը, երեկույթից հետո իրեն տուն ճանապարհելիս, Կարենը, կարծես պատահմամբ, կիսաբերան ասաց. «Ոչ մի հարցով մերոնց չդիմես»£ Անահիտը մնաց սառած՝ սպասելով, թե նա էլ ինչ կասի£ Բայց Կարենը ոչինչ չասաց այլևս£ Նա մի քանի անգամ փորձեց պարզել՝ ի՞նչ է պատահել և, առհասարակ, ի՞նչ կա թաքնված այդ բառերի ետևում, սակայն Կարենը համառորեն լուռ էր, Անահիտը նույնպես լռեց, հասկանալով, որ Կարենն իր ծնողների մասին դատապարտելի ոչինչ ասել չի ուզում£ Բայց ծնողների հետ ունեցած նրա վեճն ինչ-որ չափով կապվա՞ծ է արդյոք իր հետ, թե ոչ£ Անահիտը չգիտեր, և դա նրան մտատանջում էր®
Այո, գնաց Կարենը, և Անահիտի համար, աշխարհը, իրոք, միանգամից դատարկվեց, կորցրեց իր հմայքը£ Նրա միակ սփոփանքն այժմ Կարենի նամակներն էին, որ գալիս էին շաբաթը մեկ, երբեմն՝ նաև երկու անգամ£ Անահիտի համար այդպիսի օրերը տոն օրեր էին, վերցնում էր գրքերը ( ընդունելության քննությունների էր պատրաստվում) և գնում Մատուռի ձոր£ Նստում էր մամռոտ ժայռերից մեկին և, աղբյուրի անուշ կարկաչն ականջում, դանդաղ, ըմբոշխելով յուրաքանչյուր բառը, ընթերցում ու վերընթերցում էր Կարենի նամակը£
Անահիտին այդ նամակները դուր էին գալիս, և դուր էին գալիս ոչ միայն այն բանի համար, որ Կարենն էր գրել, այլև, որ դրանք ինքնին հետաքրքրական նամակներ էին՝ տոգորված սիրով ու քնքշությամբ՝ հանդեպ Անահիտի, գրված մանր ձեռագրով, տառերը, ոնց որ մարգարիտներ՝ խնամքով շարված էին աշակերտական տետրից պոկված մի քաի թերթերի վրա£ Կարենը գրում էր իր գործերի մասին, շինարարությունից էր գրում, ուր աշխատում էր քեռու հետ միասին, աշխատանքային ընկերներից, այն մասին, թե ինչքան ծանր է իր համար առանց Անահիտի, և որ ինքը խելացնոր կերպով ուզում է տեսնել նրա ժպիտը, լսել նրա ծիծաղը, զգալ նրա ձեռքերի ջերմությունը® Ձորում, աղբյուրի մոտ միայնակ նստած, Անահիտը վերընթերցում էր Կարենի հերթական նամակը, և ծիծաղն ու լացը մեջընդմիջվում էին, հետո նա ելնում, լվացվում էր աղբյուրի սառը ջրով և վազում տուն՝ ուրախ ու թեթևացած£ Իսկ ուշ երեկոյան, երբ բոլորը պառկում էին քնելու, վառում էր լույսը, և, սեղանին հակված, գրում էր Կարենի նամակի պատասխանը՝ լի ջերմությամբ ու սպասումով, գրում էր ու ինքն էլ զարմանում՝ որտեղի՞ց են այսքան բառերը, իրենք իրենց հորդում են®
Մի անգամ, արևալից մի քնքուշ առավոտ, Անհիտը դուրս եկավ պատշգամբ և, բաց անելով պատուհանը, սկսեց նայել դուրս£ Բակի հեռավոր անկյունում մայրը կթում էր կովը, և հում կաթը թշշոցով փրփրում, բարձրանում էր պղնձե կլայեկած կթիչի մեջ£ Երեք ամսական հորթը, փոքրիկ պարանը վզին, դունչը ագահորեն խոթում էր այս ու այն կողմ՝ խանգարելով կթելուն£ Անահիտի մայրը ձեռքով հրում էր նրան, բայց հորթը նորից ու նորից խցկվում էր կովի տակ£
–Աղջի, Անահիտ, մի դեն կորցրու էս հիմարին,– կանչեց մայրը,– չե՞ս տեսնում խանգարում է£
Անահիտը ծիծաղեց, վազելով իջավ տնից և, բռնելով պարանից, հորթուկին մի կողմ քաշեց£ Նա խալաթի ծայրով սրբեց հորթուկի դունչը և համբուրեց ճակատը, որից հորթուկն ասես ոգևորվեց՝ ցանկանալով կրկին դուրս պրծնել Անահիտի ձեռքերից, բայց Անահիտը նրան կապեց թթենուց և մատով սպառնաց նրան.
–Դի հիմի գնա խուլիգանություն արա, հիմարիկ£
Հորթուկը պռոշ արած նայեց նրան, շրջեց գլուխը£
Անահիտը ժպտաց, ուզում էր գնալ տուն, մայրը նորից կանչեց նրան£
–Թեյնիկը դիր, նախաճաշենք£ Էն կոթավոր կաթսան էլ մի լավ լվա, կաթը տաքացնենք£
–Շատ լավ, մամա£
Երբ նստել էին նախաճաշելու, Անահիտը նկատեց, որ մայրը մտահոգ տեսք ունի£ Այսինքն, նա դեռ երեկ էր նկատել դա, երբ մայրը եկավ աշխատանքից (նա դաշտավարական երրորդ բրիգադում օղակավար էր), բայց ուշադրություն չդարձրեց, իսկ հիմա մոր դեմքի արտահայտությունը տագնապահույզ արեց նրան£ Անահիտը տեսավ, որ մայրը մի երկու անգամ փորձեց ինչ-որ բան ասել, բայց, հավանաբար, սիրտ չէր անում£ Ի վերջո, այնուամենայնիվ, հարցրեց՝ չնայելով աղջկա կողմը.
–Երեկ Կարենից էլի նամա՞կ ես ստացել£
–Այո£
–Ի՞նչ է գրում£ Լա՞վ են գործերը£
–Իհարկե®-պատասխանեց Անահիտը՝ անթարթափ նայելով մորն ու ձգտելով բռնել նրա հայացքը£
Մայրը խոր հոգոց հանեց և վերջապես նայեց աղջկան£
–Աղջիկս, լավ կլիներ, թողնեիր էդ նամակագրությունը£
Անահիտը քիչ մնաց ձեռքից վայր գցեր թեյի բաժակը£
–Ինչո՞ւ, մայրիկ® Սրտո՞վդ չի Կարենը£
–Նա գուցե և սրտովս է, աղջիկս, բայց ծնողները սրտովս չեն®
Անահիտը մի կում թեյ ևս խմեց, զգալով, որ բաժակը դողում է ձեռքին, հետո բաժակը դեն հրեց£
–Իսկ ի՞նչ է պատահել, մայրիկ, նրանք քեզ ի՞նչ վատ բան են արել®
Մայրը սփռոցից ինքնաբերաբար հավաքեց հացի փշրանքները£
–Ի՞նչ ասեմ, աղջիկս, երեկ երեկոյան կոլխոզի գրասենյակի մոտ պատահեցի էդ Լուսիկին£
–Կարենի մո՞րը£
–Հա£ Տեսնում եմ՝ մի տեսակ ծուռ-ծուռ է նայում£ Մտածեցի՝ փոստում բանում երևի վիճել է (փոստից նոր էր դուրս եկել), կողքով անցնում էի, կանգնեցրեց՝ իբր գործ ունի հետս£ Դու, ասում է, աղջկադ կապը քաշիր, թող մեր տղային չհանի ճանապարհից, նա իբր մի տարի է արդեն, ինչ նշանած ունի, ինստիտուտում սովորում է£ Մնացի քար կտրած£ Ի՞նչ նշանած, ասում եմ£ Պարզվում է, որ իր հեռու ազգականի աղջիկն է® Անունն էլ ասաց, մտքիցս գնացել է® Հա, անունն Աստղիկ է®
–Իսկ հետո՞®-հարցրեց Անահիտը հանկարծակի խռպոտած ձայնով, զգալով, որ հեղձուկը հոսում է կոկորդին®-Հետո է՞լ ինչ ասաց®
–Դե, ի՞նչ պիտի ասի, աղջիկս,– ձեռքը հուսահատական թափ տվեց մայրը£– Աղջկադ ասա, ասում է, որ նրա ոտքը իմ շեմքը չի տեսնելու£ Նա դեռ իր հոր տանը, ասում է, մեզ բոլորիս թշնամացրել է իրար հետ£ Իբր թե, Կարենը քո պատճառով է գնացել խոպան, և աստված գիտի, թե էլ ինչեր ասաց® Մի քանի հոգի էլ հավաքել էր գլխին, ամոթից քիչ էր մնում գետինը մտնեի® Լավ կլիներ, ձեռք քաշեիր դրանցից, աղջիկս, դեռ էս գլխից ձերը թարս է գնում, ի՞նչ պիտի լինի դրա վերջը® Ձեռք քաշիր, քանի ուշ չի® Ուրիշ տղաներ չկա՞ն, ինչ է, հրեն, տես ինչքան կան գյուղում®
Մինչ ուշ երեկո՝ Անահիտը գունատ, հուսաբեկ ու տրտում, տնից դուրս չեկավ£ Իսկ երեկոյան երկինքը միանգամից մռայլվեց՝ պատվելով սև ամպերով£ Նա բաց արեց լուսամուտները£ Անձրև էր սկսվել, և սառը հովը եղինջի, կանաչ խոտի, թաց ծաղիկների ու թրջված հողի զովասուն բուրմունք էր բերում£ Անձրևը գնալով վարարեց՝ աղմկելով ջրհորդաններում, կռատուկի լայն տերևների ու թիթեղե տանիքների վրա£ Մերթ ընդ մերթ ցնցվում, ալեկոծվում էր երկինքը՝ մեկ հանկարծ բացվելով սպիտակավուն հրով, մեկ սեղմվելով անթափանց խավարի մեջ£
Անահիտը նստել էր պատշգամբում դրված թախտին, փաթաթվել մոր բրդե շալում. նրա դողը բռնել էր£ Ներքնահարկից բարձրանալով տուն, մայրը անհանգստությամբ նայեց նրան£
–Ցո՞ւրտ է, մամա, թե ինձ է թվում,– հարցրեց Անահիտը, նայելով բաց լուսամուտներին£
–Ոչ, ցուրտ չէ,– հառաչեց նա£– Պարզապես վիշտ ունես սրտումդ, դրանից է£
–Դա ճիշտ չէ, մամա£ Ճիշտ չէ, որ նա հարսնացու ունի£
–Իսկ ինքը՝ Կարենը, չի՞ ասել քեզ այդ մասին£
–Դա ճիշտ չէ, դրա համար էլ չի ասել£ Սուտ է£
–Սուտ չէ, աղջիկս£ Ես դեռ անցայլ տարի եմ լսել£ Բայց նշանակություն չեմ տվել£ Չէ՞ որ ձեր մեջ ոչինչ չկար էն ժամանակ£ Իսկ հետո սկսեցիք հանդիպել, և ես մտածեցի, որ նա ոչ մի նշանած-բան չունի, էդ բոլորը ասեկոսություններ են£ Բայց երեկ նրա մայրն իր բերանով ասաց® Իսկ եթե ճիշտը կուզես իմանալ, Կարենն ինքը պիտի ասեր քեզ էդ մասին£ Իսկ նա, տեսնո՞ւմ ես, թաքցրել է® Ճիշտ են ասում, որ պտուղը ծառից հեռու չի ընկնի£
–Դա ճիշտ չէ, մամա, ես դրան չեմ հավատում, այլապես նա անպայման կասեր ինձ,– հոգնաձայն արտաբերեց Անահիտը և զգաց, որ ինքը դա ավելի շատ ասում է այն նպատակով, որպեսզի հավատացնի ինքն իրեն, որովհետև սոսկալի ծանր էր իր համար,– ծանր այն բանի գիտակցությունից, որ սերը, իր առաջին սերն ու նրա հետ կապված լուսաշող ու թանկագին բոլոր երազները կործանվում են իր աչքի առաջ, և ինքն անզոր է որևէ բան փոխելու®Ի՞նչ անել, աստված իմ, ո՞ւմ և ինչի՞ հավատալ, ո՞ւմ վրա հույս դնել այսուհետև£
Այդ օրը մինչև ուշ գիշեր ու հաջորդ ամբողջ օրն Անահիտը տանը ետ ու առաջ էր քայլում՝ հորինելով այն նամակը, որ պետք է գրեր Կարենին£ Մտքում նամակը ստացվում էր ճիշտ այնպիսին, ինչպիսին, Անահիտի կարծիքով, պիտի լիներ, երբ գրում ես մի մարդու, որը խաբել է քեզ՝ սուր, անողոք ու միաժամանակ սեփական արժանապատվության զգացումով£ Բայց նստում էր սեղանի մոտ թե չէ՝ այդ ամենը թղթին հանձնելու համար, ստացվում էր անգույն ու խղճուկ մի բան, իսկ տոնը՝ նվաստացուցիչ, մի տեսակ մանկական թոթովանք էր ստացվում, և ոչ թե նամակ£ Մնում էր միայն արցունքներով ողողել£ Ինչ արժե հենց սկիզբը. «Իմ սիրելի, իմ թանկագին®»£ Սիրտ է խառնում այդ բառից՝ «սիրելի», ասես որևէ իմաստ է պարունակում իր մեջ£ Դա բառ-կեղծիք է, բառ-դատարկություն® «Սիրելի®»£ Իբր թե սեր կա£
Նամակը ոչ մի կերպ չէր ստացվում£ Բայց նրա վրա անցկացրած ժամանակն ապարդյուն չանցավ. օրվա վերջում վշտի նախնական սուր զգացողությունն այլևս չկար. Անահիտին թվում էր, վերադարձել է հարազատ մարդու թաղումից և միայն սիրտն է, որ դեռևս շարունակում է նվվալ ցավից£ Բայց Անահիտը դրան նույնպես սկսեց ընտելանալ, ավելի շատ՝ ստիպեց ընտելանալ, չնկատել®
Իսկ երեկոյան նրա մոտ եկավ նախկին դասընկերուհիներից մեկը՝ Ագնեսան, և հաղորդեց, որ այսօր ակումբում հնդկական նոր կինոնկար են ցուցադրելու, չտեսնված հետաքրքրական նկար է£
–Գնա՞նք միասին,– ասաց Ագնեսան£– Մենակ չեմ ուզում£
–Իհարկե, գնանք,– արագ, ձայնի մեջ մարտահրավեր՝ արձագանքեց Անահիտը, և նա դա ասաց այնպիսի տոնով, որ զարմանքից Ագնեսայի աչքերը կլորացան£– Քանիսի՞ն է սկսվում£
–Իննին£ Կես ժամ է մնացել£ Քեզ ի՞նչ է եղել, Անահիտ£
–Ի՞նչ պիտի լինի£ Ամեն ինչ կարգին է£ Նույնիսկ շատ լավ է£ Կես ժամ է մնացել ուրեմն£ Կհասցնեմ շորերս փոխել£ Նստիր մի քիչ, ես հիմա …
Նա արագորեն վրայից հանեց խալաթը, հագավ ավարտական երեկույթի համար կարված սպիտակ շրջազգեստը՝ կրծքից պոկելով ու մի կողմ նետելով արհեստական ճերմակ վարդը£ Կորչի այն ամենը, ինչ արհեստական է, ինչ կեղծ է£ Շտապ հարդարեց մազերը և դուրս եկավ պատշգամբ, ուր նրան սպասում էր Ագնեսան£
–Գնացինք£
Ակումբի մուտքի մոտ մի խումբ տղաներ կային կանգնած£ Աշխույժ զրուցում, ծիծաղում էին£ Նրանց մեջ էին նաև Մուշեղն ու ինչ-որ մի տղա, որը, հավանորեն, բոլորի ուշադրության կենտրոնում էր այդ պահին, ծիծաղաշարժ բան էր պատմում, որովհետև բոլորը նայում էին նրան, ծիծաղում£ Ուշադիր նայելով՝ Անահիտը ճանաչեց տղային, Կարենի հորեղբոր տղան էր՝ Հրանտը£ Առաջին պահ՝ Անահիտը ցանկացավ ետ դառնալ տուն, սակայն հաջորդ վայրկյանին նա փոխեց մտադրությունը և ուղիղ գնաց Հրանտի կողմը£ Ամենայն հավանականությամբ, Անահիտի դեմքը վճռական արտահայտություն ուներ, որովհետև Հրանտն իսկույն լռեց, իսկ մյուսները դադարեցին ծիծաղելուց և միայն Մուշեղն էր, որ շարունակում էր ժպտալ, բայց նրա ժպիտը նախատեսված էր Անահիտի համար£ Ընդ որում, շուտով նրա ժպիտը ևս չքացավ£
–Բարի երեկո, Անահիտ,– ողջունեց Մուշեղը£
–Բարև, Մուշեղ£
–Կինո՞ ես եկել£
–Գուշակեցիր£ Իսկ ինչո՞ւ չէ® Չի՞ կարելի կինո գալ®
–Ես հենց այնպես ասացի® առանց ետին մտքի®– շփոթվեց Մուշեղը£– Ես հիմա տոմս կվերցնեմ£
–Ես մենակ չեմ, Ագնեսան էլ ինձ հետ է£
–Նրա համար էլ կվերցնեմ,– ուրախացավ Մուշեղը և անմիջապես գնաց դեպի դրամարկղ£
Անահիտը նայեց տղաների կողմը£
–Հրանտ, մի րոպեով կարելի՞ է£
–Ի՞նձ, իհարկե£
Ագնեսային թողնելով մենակ, Անահիտը գնաց դեպի ակումբի բակում կանգնած շահ թթենին£
Հրանտը տրակտորիստ էր կոլտնտեսությունում, իսկ ամառներն աշխատում էր կոմբայնի վրա£ Նա բարձրահասակ, թիկնեղ տղա էր՝ կլոր, բարեհոգի բութ դեմքով ու այդ դեմքին ընդմիշտ կպցրած նույնպիսի բութ ժպիտով՝ նա մի երկու տարի առաջ էր ավարտել միջնակարգը, բանակում տանկիստ էր եղել, այնտեղից վերադառնալուց անմիջապես հետո գնացել էր կոլտնտեսության նախագահի մոտ և ասել. «Բանակում տանկիստ եմ եղել, իսկ տանկն ու տրակտորը նույն գործարանում են սարքում, մի տրակտոր տուր, գյուղում աշխատեմ»£ Նախագահը չէր մերժել£
Հրանտն իր սրամտությամբ աչքի չէր ընկնում, բայց ստացվել էր այնպես, որ ինչ էլ որ ասում էր, չգիտես ինչու, բոլորը ծիծաղում էին£ Եվ ոչ ոք չէր կարողանում բացատրել այդ տարօրինակ հանգամանքը£
Նա, առանց շտապելու, անջատվեց տղաներից, և, թերծխած գլանակը գցելով գետնին ու ոտքով տրորելով այն, մոտեցավ Անահիտին£
–Լսիր, Հրանտ, ես ուզում եմ մի հարց տալ քեզ£ Բայց խոսք տուր, որ մեր մեջ կմնա այս խոսակցությունը,– սկսեց Անահիտը£– Խո՞սք ես տալիս£
–Է, քույրիկ,– ծոծրակը քորելով ասաց Հրանտը,– ախր, ինչպե՞ս կարող եմ խոսք տալ£ Բոլորը գիտեն և, դու էլ գիտես, որ ես բերանում խոսք պահող չեմ£ Էնպես որ, եթե գաղտնիք է, ինձ մի ասա£
Անահիտն ակամա ժպտաց այդ պարզասիրտ խոստովանության վրա£
–Լավ, սատանան քեզ հետ, այնուամենայնիվ, պիտի հարցնեմ£ Հրանտ, այդ ճի՞շտ է, որ ձեր Կարենը հարսնացու ունի մարզկենտրոնում£
Հրանտը բթահայաց նայեց նրան£
–Աստղիկի մասի՞ն է խոսքը,– հարցին հարցով պատասխանեց Հրանտը£
–Նրա անունը Աստղի՞կ է,– հարցրեց Անահիտը, թեև մայրն ասել էր արդեն£
–Աստղիկ է®Հա, ոնց որ թե էդպիսի բան կա ® Ասում են, իբր նշան են տվել® Բայց ճիշտ է, թե չէ՝ հաստատ չգիտեմ, մեզ չեն ասել£
–Իսկ դու չգիտե՞ս, թե Կարենն ինչու է գնացել Ղազախստան£
–Չգիտեմ£ Հորեղբորս կինը՝ Կարենի մայրը, այսինքս, բոլորին ասում է, որ իբր հարսանիքի համար փող աշխատելու է գնացել£– Նա հանկարծ կանգ առավ և զարմանքով նայեց Անահիտին£– Սպասիր, բա դա էդ ո՞նց է ստացվում. դուրս է գալիս, որ նա քեզ հետ հենց էնպես ման է եկել, հա՞£
–Այդպես է ստացվում®– Անահիտի ձայնը դողաց£ Նա կտրուկ շրջվեց և քայլեց դեպի ակումբի մուտքը£ Մուշեղն այնտեղ կանգնած սպասում էր նրան£
–Իսկ ո՞ւր է Ագնեսան,– կտրական նայեց Անահիտը, նկատելով, որ ընկերուհին չկա£
Նրա տոնը շփոթեցրեց Մուշեղին£ Նա կարմրեց և մի ոտքից մյուսն անցնելով ասաց, որ մինչև նրանց գալը ինքն իր համար տոմս էր վերցրել, իսկ երբ Անահիտն ու Ագնեսան եկան, իր տոմսը տվեց Ագնեսային, Անահիտի ու իր համար նոր տոմսեր գնեց£ Ճիշտ է, Ագնեսան առանձին կնստի, բայց, դե, ոչինչ, նա բարի սիրտ ունի, չի նեղանա£ Չէ՞ որ ինքը՝ Անահիտը ևս, դեմ չէ, որպեսզի գոնե մի երեկո իրենք նստեն կողք-կողքի£ Ճիշտ չէ՞®
«Իսկ ինչու չէ, մի երեկո կարելի է»,– մտածեց Անահիտը և անսպասելիորեն ասաց բարձրաձայն.
–Իսկ ինչու՞ չէ£ Համաձայն եմ՝ նստենք կողք-կողքի£– Նրա ձայնը ղողանջեց ինչպես պրկված լար£– Կնստենք իրար մոտ, իսկ հետո դու կուղեկցես ինձ մինչև տուն, ճանապարհին սեր կբացատրես®
Այս խոսքի վրա նա կանգ առավ, նկատելով, որ Մուշեղը զսպված ժպիտով տոմսերը պատռեց և հանգիստ սկսեց ծվեն-ծվեն անել դրանք£
–Ես քեզ սեր չեմ բացատրելու, մի վախեցիր,– ասաց նա£– Չնայած դու ինձ թեթևսոլիկ մարդու տեղ ես դնում, բայց, երևի, այնուամենայնիվ, ստոր չես համարում£ Այդպես չէ՞£
–Այդ ինչե՞ր ես ասում, Մուշեղ,– զարմացած շշնջաց Անահիտը£
–Ինձ Ագնեսան հենց նոր ասաց, որ դու ինչ-որ ծանր ապրումներ ունես և, ելնելով այն բանից, թե ինչպիսի տեսքով մոտեցար Հրանտին, քո ապրումները կապված են Կարենի հետ£ Ես քեզ չեմ հարցնի, թե ինչ է պատահել, բայց և քո հոգեկան ծանր դրությունից օգտվել նույնպես չեմ ուզում£
–Ի սեր աստծո, ներիր ինձ, Մուշեղ, իրոք, որ վատ ստացվեց, ես իսկականից գլուխս կորցրել եմ£
–Եվ չես ուզում, իհարկե, գնալ կինո£
–Ոչ, չեմ ուզում£
–Որ այդպես է, ես քեզ կուղեկցեմ տուն£– Նա ուշադիր նայեց Անահիտին և ժպտալով ավելացրեց£– Եվ տուն գնալ նույնպես չես ուզում£ Գուշակեցի՞£
–Տուն գնալ նույնպես չեմ ուզում®– կամացուկ ասաց Անահիտը£
–Այդ դեպքում այս երեկո ինձ դարձրու քո եղբայրը, ծառան, դարձրու ինձ քո խեղկատակ ծաղրածուն, ինչ ուզում ես դարձրու, միայն թե քո ետևից քարշ գամ փողոցներով ու նույնիսկ գյուղի շրջակայքով այնքան ժամանակ, մինչև խաղաղվի հոգիդ,– նկատելով Անահիտի դժգոհ հայացքը, Մուշեղն արագորեն ավելացրեց£– Եղիր սիրալիր ու բարի և մի մերժիր ինձ, որովհետև այդ վիճակում, միևնույն է, ես քեզ մենակ բաց չեմ թողնի ոչ մի տեղ£ Գնացինք£
Նրանք դանդաղ քայլերով սկսեցին հեռանալ ակումբից՝ դեպի ուր շտապում էին մարդիկ՝ ջահել աղջիկներ ու տղաներ, կանայք, տղամարդիկ£ Նրանք բոլորն էլ շրջվում, տարակուսանքով նայում էին Մուշեղի ու Անահիտի ետևից և տարակուսելու բան էլ կար. մինչև կինոնկարի սկիզբը մնացել էր ոչ ավել, քան հինգ րոպե, իսկ այդ երկուսը գնում էին ակումբի հակառակ ուղղությամբս£
Ակումբի առջև, խճապատ հրապարակն անցնելիս, դեմ առ դեմ հանդիպեցին երկու կնոջ£ Նրանցից մեկն այնպիսի մի ակնհայտ արհամարհանքով ու ծաղրանքով նայեց Անահիտին ու Մուշեղին, որ Անահիտը ակամայից շրջեց դեմքը, իսկ Մուշեղն ասաց անկաշկանդ ժպիտով.
–Հիմա տղա ես, դիմացիր£
Այդ կինը Կարենի մայրն էր®
Որոշ ժամանակ գյուղական մթին ու անմարդ փողոցներով լուռ քայլելուց հետո, նրանք թեքվեցին դեպի ձորը, և հասնելով ձորի վրա կախված մեծ, սալ գլաքարին, նստեցին քարի վրա, կողք-կողքի£ Ներքևում, անդնդախոր ձորում սև մթությունն էր, և մթության մեջ կամացուկ վշշում էր լեռներից իջնող գետակը£
Գետակն այդ անցնում էր մամռածածկ քարերի մեջ անտերունչ մնացած աղբյուրի մոտով, աղբյուրից քիչ ներքև, ճեղքելով երկինքը, վեր է բարձրանում մի հաճարկենի, գետակն անցնում է սպիտակավուն այդ հաճարենու մոտով, որի վրա փորագրված են իր և Կարենի անունները® Բայց, ոչ, Անահիտն ուզում է իրենից հեռու վանել այդ մտքերը, նա այսօր ոչինչ հիշել չի ուզում, նա ուզում է մոռանալ այն ամենը, ինչ կապված է Կարենի հետ£
–Ինչ լավ եղավ, որ եկանք այստեղ,– անսպասելիորեն կամացուկ ասաց Անահիտը, ասես վախենալով խանգարել գիշերվա թրթռուն անդորրը£– Եվ ինչ լավ եղավ, որ դու պատռեցիր տոմսերը£ Չեմ պատկերացնում, թե ինչպես պետք է նստեի խեղդուկ դահլիճում£
–Չես մրսո՞ւմ,-հարցրեց Մուշեղը£
–Ոչ, ես ինձ լավ եմ զգում, ես ինձ հիմա շատ լավ եմ զգում, շնորհակալ եմ£ Այսօր վաղ առավոտվանից ինչ-որ դող էր բռնել ինձ, մրսում էի, իսկ հիմա չեմ մրսում£ Ինչ փառավորություն է այստեղ£ Մուշեղ, դու գիտես, ես առաջին անգամ եմ լինում այստեղ£ Եթե առաջներում իմանայի, թե այսքան լավ է այստեղ, ամեն երեկո կգայի£
–Եթե ուզում ես, մենք ամեն երեկո կարող ենք գալ այստեղ,– ասաց Մուշեղը£
Անահիտը, տարված խոհերով, չպատասխանեց£ Վերջապես նա հարցրեց.
–Ասա, Մուշեղ, դու հավատո՞ւմ ես Կարենի ազնվությանը£
Մուշեղը լուռ նայեց Անահիտին£ Նա այդ հարցին չէր պատրաստվել£ Բայց, այնուամենայնիվ, պատասխանեց անհողդողդ.
–Հավատում եմ£
–Կատարելապե՞ս£
–Կատարելապես:
–Դու, հավանաբար, ինձ չհասկացար£ Ես նկատի ունեի նրա ազնվությունը՝ իմ հանդեպ,– ճշտեց Անահիտը£
Մուշեղը մթության մեջ քմծիծաղեց և սկսեց նայել ներքև, ուր լեռներից իջնող գետակը, դուրս գալով ծառերի տակից, մի պահ պսպղում էր լերկ քարերի վրա ու նորից մտնում անտառ£
–Դու, իհարկե, այդ հարցը ինձ չէ, որ պիտի ուղղեիր®
–Ներիր, ես չէի ուզում վիրավորել քեզ,– արագ ասաց Անահիտը£
–Վերջ տուր ամեն դատարկ բանի համար ներողություն խնդրելուն,-սրտնեղությամբ ասաց Մուշեղը£– Ինչ վերաբերում է քո հարցին, ապա® չէ՞ որ ես չգիտեմ, թե ինչ է եղել ձեր միջև® Քեզ, հավանորեն, իմ անկողմնակալ կարծիքն է պետք£
–Իհարկե,– գլխով արեց Անահիտը, դեռևս չհասկանալով, թե նա խոսքն ուր է թեքում£
–Լավ, ես անկողմնակալ կլինեմ, չնայած ատում եմ ինձ դրա համար® Այսպես, ուրեմն, ինչ էլ ուզում է, որ եղած լինի ձեր միջև, անկախ դրանից, ես չեմ հավատում, թե Կարենն ընդունակ է ստորություն անելու քո հանդեպ® Երկուսից մեկը՝ կամ այստեղ որևէ թյուրիմացություն կա, կամ ես պարզապես, ինչպես հարկն է, նրան չեմ ճանաչել® Ահա բոլորը£ Իսկ այժմ, խնդրում եմ, գնանք տուն, ինձ համար դժվար է շարունակել այս խոսակցությունը£– Մուշեղը ելավ տեղից և դանդաղաքայլ գնաց դեպի գյուղը£ Անահիտը նույնպես բարձրացավ քարից, և գլխահակ քայլեց Մուշեղի ետևից£
Նա ուշացումով հասկացավ, որ Մուշեղից պահանջել է ավելին, քան դրա իրավունքն ուներ, և այդ տղայի հանդեպ ունեցած սեփական մեղքի գիտակցումն այնքան ազդեց Անահիտի վրա, որ նա միառժամանակ մոռացավ իր վիշտը£ Մինչև իրենց տուն գնացին լուռ£ Դարպասի մոտ կանգ առան£
–Ժամը քանի՞սն է,– հարցրեց Անահիտը, որպեսզի խախտեր ճնշող լռությունը£
–Ուշ է արդեն£– Մուշեղի ձայնը հնչեց բավականին չոր£
–Մի՞թե£
–Բարի գիշեր, Անահիտ£
–Բարի գիշեր, Մուշեղ£ Չգիտեմ ինչպիսի խոսքեր ասեմ քեզ այս փառավոր երեկոյի համար£
–Ոչինչ ասել պետք չէ£
–Բարի գիշեր, Մուշեղ£
–Ցտեսություն£ Եթե հարկավոր եղա՝ կանչիր£
–Շնորհակալություն, Մուշեղ£
Մուշեղը շրջվեց, քայլեց դեպի բլրի ստորոտում քնած իրենց փոքրիկ, ընդամենը մի քանի տնից բաղկացած թաղամասը£ Գիշերային անմարդ ճանապարհին որոշ ժամաակ միայնակ ու աղոտ ուրվագծերով երևում էր նրա կարճլիկ, պնդակազմ կերպարանքը, հետո այն միախառնվեց մթությանը, ասես ձուլվեց նրան£
Անահիտը խոր հառաչեց և մտավ բակ£ Մուշեղի հանդեպ ունեցած մեղքի տանջալից գիտակցումը չէր լքում նրան£
Եվ ով գիտե, գուցե հենց այդ զգացումը, ինչպես նաև տրտմագին միայնակության զգացումն ու հոգեկան ունայնությունը, որ համակել էր նրան մոր հետ ունեցած այն անմոռանալի զրույցից հետո, պատճառ դարձան, որ Անահիտն արդեն հաջորդ օրը, ինչ-որ պատրվակ բռնելով, կանչեր Մուշեղին£ Անահիտը կանչեց նրան, և Մուշեղը, ասես ամբողջ օրը նրա կանչին էր սպասել, անհապաղ եկավ£ Նրանք մինչև ուշ երեկո ման եկան ձորափին, սալ գլաքարին նստած նայեցին իրիկնային աղջամուղջի մեջ կորսված ձորերին, հետո Մուշեղը խնդրեց մյուս օրն էլ հանդիպել, Անահիտը երկար ժամանակ լուռ էր, հետո ասաց՝ «լավ»£ Նրանք հանդիպեցին նաև հաջորդ օրը, հետո նորից ու նորից£ Մուշեղը նրա համար աննկատելիորեն դարձավ այն միակ անձնավորությունը, որին Անահիտը կարող էր հաղորդակից դարձնել իր փոքրիկ վշտերին և ուրախություններին, այն միակ մարդը, որն անհրաժեշտության դեպքում կարող էր լսել նրան, ճիշտ ըմբռնել նրա ասածները, կարեկցել, իսկ եթե հարկ լինի, նախատինք տալ ինչպես հարկն է£ Մի խոսքով, նրան կարելի էր ապավինվել£ Իրար ետևից անցնում էին օրերը, օրերը դառնում էին շաբաթներ® Իրար ետևից անցնում էին շաբաթները£ Եվ մի անգամ Անահիտը, ուշադիր նայելով Մուշեղին, հանկարծակի նկատեց, որ նրա դեմքը նիհարել է, այտերը փոս են ընկել, իսկ աչքերը նայում են տխուր ու հոգնած£ Նա անհանգստացավ և հարցրեց.
–Քեզ ի՞նչ է պատահել, Մուշեղ£ Գուցե հիվանդացե՞լ ես,– և ուշացումով գլխի ընկավ, որ հիմար հարց տվեց£
Մուշեղն անուրախ ժպտաց և պատասխանեց, որ ամեն ինչ կարգին է£ Այդ անուրախ ժպիտն այնպես թափանցեց Անահիտի հոգու խորքը, որ նա դժվարությամբ զսպեց իրեն, որ լաց չլինի£ Անահիտը նոր միայն հասկացավ, որ ըստ էության բոլոր այս շաբաթներին ինքը միանգամայն անգթորեն, եսամոլաբար շահագործել է Մուշեղի զգացմունքները, իր հանդեպ ունեացած նրա անանցողիկ սերը£ Եվ նա տանջալից ամոթ զգաց անձնուրացաբար իրեն սիրահարված այդ բարի ու լավ տղայի նկատմամբ իր անարդարացի դաժանության համար® «Ի՞նչ անել,– Մուշեղի կողքից քայլելով ոլորապտույտ գետակի մոտով, որի ջրերն արտացոլում էին հրակարմիր մայրամուտը, տենդորեն մտորում էր Անահիտը£– Աստված իմ, ի՞նչ անել£ Ո՞ւմ դիմել»£ Եվ ինքն էլ հասկանում էր, որ կարիք չկա ոչ մեկին դիմելու, որովհետև ոչ ոք չի օգնի£ Բայց կա մի ելք. միակ ելքը՝ այլևս չհանդիպել Մուշեղի հետ£ Սակայն, իր մտորումների մեջ հասնելով այդ կետին, նա սոսկումով հասկացավ, որ չհանդիպել նրա հետ ինքը չի կարող, որ չափազանց ընտելացել է Մուշեղին, և իրենք, աճակցված ընկույզի պես, հիմա հոգով կապված են իրար® Կորցնել նրան ևս՝ այս մտքից Անահիտը պատրաստ էր ընկնել ու աղաղակել® Իսկ գուցե դա սեր է£ Գուցե դա հենց այն մաքուր ու իսկական սերն է, առանց որի անհնարին է ապրել, իսկ այն, ինչ եղել է Կարենի հետ, անցողիկ ու կիսամանկական հափշտակություն էր, հոգեկան ժամանակավոր կուրություն. «Չէ՞ որ ահա նա խաբել է ինձ, լքել է, իսկ ես ամբողջ ամսվա ընթացքում նույնիսկ մի անգամ լաց չեղա£ Ուրեմն սեր չի եղել դա£ Եվ այժմ այն մտքից միայն, որ կարող եմ զրկվել Մուշեղից, պատրաստ եմ ցնորվելու»£
Վհատ ու իրեն կորցրած, Անահիտը չէր նկատել նույնիսկ, որ ձորից ելել են արդեն և հիմա ինքը նստած է դարավանդի եզրին, մեծ, սալ գլաքարի վրա, Մուշեղի մոտ, իսկ Մուշեղը լուռ ծխում է£ Նա Մուշեղին առաջին անգամ էր տեսնում ծխելիս£ Նկատելով Անահիտի մոլոր հայացքը, Մուշեղը դա, հավանաբար, մեկնաբանեց յուրովի, նա շփոթված ժպտաց ու ասաց.
–Չեմ ծխում, հենց այնպես, երբեմն®
Անահիտը նրա ժպիտին ժպիտով չպատասխանեց£ Ընդհակառակը, նրա դեմքը կտավի պես գունատվեց ու այնպես սառավ, ասես նա հանկարծակի վճիռ էր կայացրել՝ իրեն ձորը նետել այս անդունդից£
–Քեզ ի՞նչ պատահեց, Անահիտ,– կամացուկ հարցրեց նա£
Եվ այստեղ կատարվեց անսպասելին£ Առանց մի խոսք անգամ արտասանելու, Անահիտը նրա ձեռքից խլեց սիգարետը, շպրտեց մի կողմ, հետո շրջեց նրա ձեռքը և շուրթերով հպվեց նրա ափին£
Բոլորովին շշմած, Մուշեղը նույնիսկ ետ չքաշեց ձեռքը£ Քիչ անց նա խեղդված ձայնով միայն արտաբերեց.
–Ախ, Անահիտ, թե իմանայիր ինչքան ես տանջել ինձ այս բոլոր օրերին®
–Գիտեմ, ես ամեն ինչ գիտեմ® Այն բոլորը, ինչ մինչև հիմա եղել է, եղել է անիսկական, այն չի եղել, ինչ պետք է®– թոթովեց Անահիտը՝ դեմքով ավելի ու ավելի կիպ սեղմվելով Մուշեղի կրծքին ու զգալով, թե Մուշեղի ձեռքերն ինչպես են գրկում իր ուսերն ու մեջքը£– Գիտեմ, որ ծանր է եղել քեզ համար£ Մոռացիր ամեն ինչի մասին®
–Իսկ դո՞ւ£
–Ես նույնպես կմոռանամ, ես արդեն մոռացել եմ®– շշնջաց նա, սոսկումով զգալով, որ չի մոռացել, և դա խանգարում է իրեն՝ լիովին տրվելու նրա փաղաքշանքներին, տիրաբար խուժում է միայն իրենց՝ Անահիտին ու Մուշեղին պատկանող այդ րոպեների մեջ, և Անահիտը ճիգեր էր թափում՝ Մուշեղի սիրատենչ տաք գրկում անձնատուր լինել մոռացման£ Եվ երբեմնակի նրան նույնիսկ թվում էր, թե դա իրեն հաջողվում է… Սակայն Կարենի աննկատելի ներկայությունը զգացվոմ էր, նա այստեղ էր ու ամենուր՝ լուծված իրիկնային օդում, տաք մթության մեջ. «Պետք չէ, չեմ ուզում, նա չկա®»,– համոզում էր Անահիտն ինքն իրեն՝ ահագնացող սոսկումով գիտակցելով, որ անզոր է դիմանալու է այդ կախարդանքին. ինքը հիմա գրկում է ոչ թե Մուշեղին, այլ Կարենին®
Զայրանալով ավելի շատ ինքն իր վրա, քան Մուշեղի կամ Կարենի, հասկանալով, որ կարող է վիրավորել Մուշեղին, նա հանկարծ դուրս սահեց Մուշեղի ձեռքերից և ոտքի ելնելով, սկսեց թեք նայել նրան. բարեբախտաբար սա չէր վիրավորվել® կամ հմտորեն թաքցրեց իր վիրավորանքը£
–Ուշ է արդեն, հարկավոր է գնալ, -ասաց Անահիտը£
Մուշեղը նույնպես բարձրացավ քարից£
–Այո, տասն անց է արդեն,– արձագանքեց նա, թեպետ քիչ չէր պատահել, երբ տուն էին վերադարձել դրանից էլ ուշ£– Գնացի՞նք£
Նա հոգատարությամբ թևանցուկ արեց աղջկան, բայց մի քանի քայլ հետո Անահիտն աննկատելիորեն ազատեց ձեռքը, ձևացնելով, թե ուզում է շտկել սանրվածքը®
Քառորդ ժամ անց Անահիտը, իր ետևից ծածկելով բակի դռնակը, բարձրացավ տուն£ Սեղանի վրա նկատելով Կարենի ծանոթ ձեռագրով ծրարը, Անահիտը, ասես հանցանքի մեջ բռնված, հանկարծակի կանգ առավ£ Նա մի պահ այդպես մնաց կանգնած, հետո դանդաղ վերցրեց նամակը, բաց արեց£ Կարենը գործնական, չոր ու ցամաք տոնով հայտնում էր այն մասին, որ ավելի քան երեք շաբաթ է չի կարողացել գրել Անահիտին, որովհետև իրեն ու քեռուն ուղարկել էին խոպանի հեռավոր, նոր կազմակերպվող սովխոզներից մեկը՝ անասնագոմեր կառուցելու, իսկ այսօր, վերադառնալով այնտեղից, տեսավ, որ գյուղից նամակ ունի (թե ումից էր նամակը՝ չէր գրում), որից պարզ դարձավ, որ Անահիտն այս ժամանակաընթացքում հասցրել է մտերմանալ Մուշեղի հետ, որ այդ մտերմությունն այն աստիճան ջերմ է, որ նրանք մինչև կեսգիշեր չեն կարողանում բաժանվել իրարից£ Ինչ կա որ, գեղեցիկ ու դեռ թարմ է Անահիտը, դեռևս շատ տղամարդիկ կփաղաքշեն նրա վայելուչ մարմինը, և որ ինքը՝ Կարենը, դրանում չի կասկածում£ «Շնորհավորում եմ ձեզ երկուսիդ էլ,– գրում էր նա նամակում,– առավելը. վերջին երկու ամսվա ընթացքում, ինչ գտնվում եմ այստեղ, ես բավականին ժամանակ ունեցա՝ համոզվելու այն բանում, որ ես երբեք չեմ սիրել քեզ, ի միջի այլոց, ինչպես և դու՝ ինձ£ Դե ինչ, բաժանվենք առանց ափսոսանքի, և եթե կա ափսոսանք,, ապա դա ափսոսանք է կորցրած ժամանակի համար, ուրիշ ոչինչ£ Ինչ վերաբերում է Մուշեղին, ապա ես անկեղծորեն խղճում եմ նրան, որովհետև նա քեզ հետ չի երջանկանա, որին այնպես համառորեն ձգտում է, դու նրան նույնպես չես սիրում, ինչպես որ չես սիրել և ինձ»£ Նամակի վերջում Կարենը տեղեկացնում էր, որ ինքն այլևս գյուղ չի վերադառնալու, այնտեղ՝ Ղազախստանում, իր նմանների կարիքն ավելի են զգում®
