Լևոն Ադյան
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
–Շնորհակալություն,– ասում եմ,-շնորհակալություն, Ռուզան։
–Ինչի՞ համար՝ շնորհակալություն,-Ռուզանը խորհրդավոր ժպտում է։ Զարմանալի ես դու, Մհերիկ…Ես հո չեմ ստիպում ինձ։ Ինձ պարզապես դուր է գալիս միշտ լինել քեզ մոտ, յուրաքանչյուր րոպե… Թե ինչից է դա, չգիտեմ, ինքս ևս հասկանալ չեմ կարողանում, բայց զգում եմ, որ այսուհետ միշտ այդպես կլինի… Միայն թե այդ մասին ոչ ոքի մի ասա։ Լա՞վ։ Դա պատկանում է միայն երկուսիս, լա՞վ։
Այդ խոսքերից տաք քնքշության այնպիսի հոսանք է հաղորդվում իմ էությանը, որ ես, անկարող զսպելու ինձ, ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչպես ստացվեց դա, ասում եմ.
–Եթե դու իմանայիր, թե ինչպես եմ ես քեզ սիրում…
Անսպասելիությունից Ռուզանը նույնպես ետ է ընկրկում։
Դե, իհարկե, վերցնես ու այդպիսի բան ասես դպրոցահասակ աղջկան… Երևի այդ պահին լրիվ ապուշ տեսք ունեի։ Ստեղծված անհարմար դրությունն ինչ-որ կերպ կոծկելու համար, ես արագ վերցնում եմ սրբիչը և սկսում մոլեգնորեն մաքրել գրատախտակը՝ միևնույն ժամանակ, ինքս էլ դա չկամենալով, աչքի տակով գաղտուկ նայելով Ռուզանին։ Ես վախենում եմ, որ Ռուզանը կարող է թողնել ու հեռանալ։ Եվ ճիշտ էլ կանի,-այդպիսի բան ով է աղջկան ասում միանգամից…Չէ, դեռ այժմ չի գնում, բայց շրջվել է դեպի լուսամուտը։ Եթե թողնի ու գնա, ես ինձ երկրորդ հարկից կնետեմ ցած։
–Լավ, ներիր, – ասում եմ,-միայն մի գնա, խնդրում եմ…
Եվ այստեղ հանկարծ պատահում է այն, ինչ որ չէի սպասել երբեք։ Ռուզանը դանդաղ շրջվում է լուսամուտից (նրա դեմքը վառվում է ինչպես տենդի մեջ) և դանդաղ մոտենում է ինձ։ Կանգնելով բոլորովին մոտիկ (ես նույնիսկ զգում եմ նրա շնչառությունը), նա ասում է կամացուկ.
–Համբուրիր ինձ, Մհերիկ։
–Ի՞նչ… ի՞նչ ասացիր,-ես ցուցամատով ուղղում եմ ակնոցս։ Շփոթվում եմ թե չէ՝ ակամա այդպես եմ վարվում։
–Համբուրիր ինձ…
–Ռուզան, սիրելիս, թանկագինս…– Ես երկու ձեռքով գրկում եմ նրա ուսերը (այս ինչ նրբագեղ ու փխրուն են նրա ուսերը, նույնիս երկյուղալի է դիպչելը) և համբուրում եմ տաք այտը։ Ռուզանը գլուխը թեթևակի թեքում է ետ, և ես համբուրում եմ նրա ալ կարմիր, հնազանդ շուրթերը։ Իսկ հետո, ինչպես հանցագործության մեջ բռնված, նայում ենք տարբեր կողմեր։ Ես արդեն չգիտեմ, թե ինչքան ժամանակ ենք այդպես լուռ մնում, նույնիսկ չենք նայում իրար, ասես խռով ենք իրարից։ Երկուսս էլ մի տեսակ ամոթ ենք զգում, բայց դրա հետ միաժամանակ՝ հաճելի է։ Ես երբեք չեմ մտածել, որ մարդու մեջ կարող են գոյակցել այդ երկու զգացմունքները՝ ամոթխածությունն ու բերկրանքը։ Պարզապես զարմանալի է։
–Դու ոչ ոքի չես ասի, չէ՞… Դեհ, այդ մասին, էլի…-վերջապես խոսում է Ռուզանը։ Երևի սրտում զգում է նույն երկվությունը, դրա համար էլ վախենում է արտաբերել, ''համբուրվել'' բառը։
–Ես չեմ էլ մտածում, որևէ մեկին ասել քո մասին։ Այդ մասին չեն խոսում, պա՞րզ է։
–Այո,-գլխով է անում Ռուզանը, իսկ հետո ասում է,-դե, ես գնամ, Մհերիկ։ Թե չէ տատս կանհանգստանա։
Նա այնպիսի տոնով է խոսում, կարծես թույլտվություն է խնդրում ինձնից։ Այդ խոսքերից ոչ այն է նրա հանդեպ ունեցած խղճահարությունից, ոչ այն է՝ գորովանքից, սիրտս կծկվում է կրծքիս տակ։
–Դե, իհարկե,-ասում եմ,-գնա։
Նա շրջվում, քայլում է դեպի միջանցք, հետո հանկարծ կանգնում է դռների մոտ և, կիսաշրջվելով իմ կողմը, ասում է.
–Վաղը նոր տարի է։ Վաղը պարապմունք չունեք, իրար չենք տեսնելու։
–Այո,-ասում եմ,– երևի չենք տեսնելու։
–Շնորհավոր քո նոր տարին։
–Քոնը ևս…
Ռուզանը գնում է, իսկ ես մնացել եմ կանգնած՝ շվար ու մի տեսակ խլացած, և չգիտեմ ինչ անել։ Ես ուզում եմ միաժամանակ ծիծաղել, և լաց լինել, և աստված գիտի թե էլ ինչ… Այդպիսի բան կյանքում առաջին անգամ է պատահում ինձ, և ես չգիտեմ, թե ինչ է դա, ինչպես է կոչվում։ Օրորվելով, ոնց որ հարբած, գնում և նստում եմ մեր նստարանին։ Նայում եմ մյուս նստարաններին և իմ աչքերին չեմ հավատում. Մերը կարծես թե ավելի հարազատ ու գեղեցիկ է, քան մյուս նստարանները։ Ուղղակի զարմանալի է։
Օրերը չեն անցնում, նրանք պարզապես թռչում են։ Ընկեր Մարոն ամեն օր համարյա թե նույն բանն է կրկնում.
–Մինչև ավարտական քննությունները հաշված օրեր են մնացել։ Պատրաստվեցեք, որ ինձ ամոթով չթողնեք։
Իսկ մինչև քննություններ ահագին ժամանակ կա դեռ՝ ուղիղ ամսուկես։
Լիլիթի հետ այդպես էլ չհաջողվեց հաշտվել։ Իսկ Մարատի հետ՝ նույնիսկ չեմ էլ ուզում։ Ավելի ճիշտ՝ չեմ էլ մտածում այդ մասին՝ ինչի՞ս է պետք։ Ինձ հետ է Ռուզանը, և դա բավական է։ Մարմաջ ունի Ռուզանը՝ սիրում է մեկ-մեկ խայթել ինձ ու ծիծաղից թուլանալ։ Իսկ ես… աստված չանի իր շահերին կպչող մի բան ասեմ։ Իսկույն ձեռքը տնկում է օդում. և այն էլ մշտական ֆիզիկայի դասին, որովհետև ֆիզիկայի ուսուցիչ ընկեր Շեկյանը թաքուն սիրահարված է նրան և անհապաղ կատարում է նրա ամեն մի քմահաճույքը։
–Ի՞նչ է պատահել, Ռուզաննա,-հալվում է ընկեր Շեկյանը։ Նա նոր է ավարտել ինստիտուտը, առաջին տարին է դասավանդում դպրոցում և, ըստ երևույթին, չգիտի դեռ բարձր դասարանների աղջիկների հետ իրեն պահելու ձևը։
Ռուզանը դանդաղ ելնում է տեղից, չմոռանալով կամացուկ զգուշացնել՝ ''ուղիղ երեք րոպե հետո դուրս կթռչես դասարանից''։ Նա այդ բառերը այնպիսի խոր հոգոցով է արտաբերում, ասես ցավում է, որ ստիպված է դիմելու այդպիսի կտրուկ միջոցների։ Ես չեմ հասկանում, թե ինչպես պիտի ''դուրս թռչեմ'' դասարանից և քմծիծաղով ասում եմ. ''մի րոպեն անցավ''։
–Ընկեր Շեկյան, Մհերիկն իմ տետրը թանաքով կեղտոտել է:
Ընկեր Շեկյանը չի էլ պահանջում, որպեսզի ցույց տան իրեն կեղտոտած տետրը, նա հավատում է Ռուզանի խոսքերին։
– Վեր կաց տեղիցդ,-խստությամբ ասում է ընկեր Շեկյանը։
Ես, իհարկե, ելնում եմ նստած տեղից։
–Դուս արի դասարանից։
Դասարանից դուրս գալիս ես շրջվում, նայում եմ ետ. Ռուզանը կծել է ստորին շուրթը, որպեսզի չփռթկացնի, իսկ հետո սիրալիր աչքով է անում. իբր, ցնոր տեսություն…
Իսկ դպրոցից առաջվա պես Մարատի հետ է տուն գնում։Ինչ խոսք, դա ինձ խիստ կատաղեցնում է:
–Միևնույն է, դրա դունչը պիտի մի լավ արդուկեմ:
–Ո՞ւմ,-հարցնում է Զավենը։
–Այդ հնդուհավի,-ասում եմ ես։
–Ի՞նչ հնդուհավ։ Մարատի՞։
Եվ լռում է։ Այլևս ոչ մի խոսք։
Ես ու Զավենը նստած ենք մեր տանը։ Քննության ենք պատրաստվում։ Հարևան սենյակում մայրիկն ինչ-որ բան է թակալում կարի մեքենայով։ Մեր զրույցը նա չի լսում։ Իսկ Զավենը շարունակում է լռել, ասես ջուր է առել բերանը։ Միայն երբեմն առ երբեմն ժրաշարժ աչքերով ծիկրակում է խոհանոցի կողմը. այնտեղ, փակ դռան ետևում, Հեղինեն ինչ-որ բանաստեղծություն է սերտում։ Բառերը դժվար է ըմբռնել, լսվում է միայն՝ ''ես, սե, սե, սե'', և ուրիշ ոչինչ։ Բայց Զավենի համար այդ ''սե, սե-ն'' երևի հնչում է ինչպես աստվածային մեղեդի։
Իմ համբերությունն արդեն հատվելու վրա է.
–Դե, ի՞նչ ես լռել,-քիչ է մնում գոռամ ես։
–Ո՞վ։ Ե՞ս։-Զավենն այնպես է նայում ինձ, ասես քնի քաղցր պահին արթնացել եմ։– Իսկ ի՞նչ է պատահել։
–Դու առհասարակ լսե՞լ ես, թե ինչի մասին եմ խոսել։
–Լսել եմ։ Ուզում ես արդուկել դունչը։– Եվ հանկարծ աչքերը չռում է վրաս։-Սպասիր, ո՞ւմ դունչը։
Դե փորձիր չծիծաղել։ Եվ ես ծիծաղում եմ, թեպետ ծիծաղելու սիրտ չունեմ։
–Մարատի՞,-ոչ մի կերպ չի կարողանում հանգստանալ Զավենը։
–Իսկ Մարատն անձեռնմխելի՞ է, ինչ է։
Զավենը միառժամանակ մտասույզ նայում է ինձ, ասես համաշխարհային մակարդակի լուրջ պրոբլեմ է վճռում։ Հետո ցածրաձայն ասում է.
–Փակիր դուռը։
–Ինչո՞ւ։
–Փակիր քեզ ասում եմ։ Խոսել է պետք։
Այս անգամ արդեն ես եմ չռում աչքերս. մուտքն, ինչպես ասում են, շատ է բազմախոստում։ Տեղից ելնում, գնում դուռը փակում եմ։
–Մամա, մեքենայի չխչխկոցները խանգարում են մեզ, ավելի լավ է, դուռը փակեմ, հա՞…
–Փակիր, փակիր, եթե խանգարում է։
Դուռը կողպում, վերադառնում եմ գրասեղանի մոտ։
–Դե, պատմիր, ի՞նչ էիր ուզում ասել։
Զավենը սեղանի վրայից մի կողմ է հրում անկանոն կերպով թափված դասագրքերը, տետրերն ու հարցատոմսերը, հետո հազում է և, բազմանշանակորեն ցածրացնելով ձայնը, ասում է.
–Դու իսկականի՞ց ես սիրում Ռուզանին։
–Ինչպե՞ս թե՝ իսկականից…Անիսկական սե՞ր է լինում։ Եթե սիրում են, ուրեմն, իսկականից են սիրում։ Դու մտածո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում։ Սա՞ էր քո ասելիքը։
–Չէ, սպասիր… Դու նրան հարցրե՞լ ես Մարատի մասին։ Գոնե մի անգամ հարցրե՞լ ես։
–Ոչ… Եթե ինքը չի ասում, ինչո՞ւ հարցնեմ։
–Ինքը չի ասում։ Ինքը գուցե երբեք էլ չի ասելու։– Զավենը հանդիմանանքով նայում է ինձ, շարունակում,-իսկ ինչո՞ւ ամեն օր Մարատի հետ է տուն գնում։
–Ինչ-որ… հեռու բարեկամներ են…
–Հետո ինչ՝հեռու բարեկամներ են… Դրա համար են միասին շրջում անտառներում։
Զավենը այնպիսի հայացքով է նայում , ասես ուրիշ մոլորակից եմ իջել, և ինքն առաջին անգամ է տեսնում ինձ։
–Իսկ գիտե՞ս, որ նրանք միասին գնացել են Ստեփանակերտ։ Տեսնող է եղել թատրոնում։ Դրա՞ն ինչ կասես։– Զավենը ելնում, առաջ ու ետ է քայլում սենյակում։-Նրանք սիրում են իրար և լավ կանես՝ հանգիստ թողնես նրանց։ Սա իմ խորհուրդն է։ Ինչո՞ւ ես այդպես նայում ինձ։
Չէ, մեզնից մեկը հաստատ թռցրել է խելքը՝ կամ ես կամ Զավենը։ Ես տիրապետում եմ ինձ և, ինչքան կարելի է սառնասրտորեն, ասում եմ.
–Դա պարզապես քեզ թվում է, Զավեն։ Իսկ քեզ նույնիսկ նայում եմ սովորական ձևով, նույնիսկ շատ սովորական ձևով… Ուրեմն, ես պարտավոր եմ հանգիստ թողնել նրանց… Այսինքն, ես քեզ լա՞վ եմ հասկացել, պարտավոր եմ չսիրել Ռուզանին։ Իսկ մի՞թե դա հնարավոր է, Զավեն, դա անհնարին է…-Ես չկարողացա շարունակել, իմ ձայնը դողաց։
Զավենն այնպես տանջալից կերպով հառաչում, կնճռոտում է ճակատը, ասես իմաստության ատամն է ցավում։ Վերջապես, իմ վրայով նայելով պատի կողմը, նա ասում է.
–Դու հասկանո՞ւմ ես… Ես քեզ ասել եմ, ախր… Նրանք սիրում են իրար… Եվ եթե կուզես իմանալ… նրանք արդեն նշանված են…
Չեմ հիշում, թե ինչպես վեր թռա, իմ տակից թռավ աթոռը և շրխկոցով ընկավ հատակին։
–Ստում ես…-ասացի ես։-Ստում ես դու…
Պարզվում է, որ այդ խոսքերը ես շշուկով չեմ ասել, այլ բարձրաձայն, համարյա բղավոցով։ Մայրիկը հայտնվում է դռների մեջ.
–Դու ինչ է, գժվե՞լ ես, Մհերիկ։
Այո, գժվել եմ, միթե՞ այլ կերպ էլ է լինում գժվելը։
Իսկ Զավենը՝ այդ հրաշք տղան, երևակայում եք, հանդարտ ժպտում է և այդպես հանդարտ ձայնով էլ մայրիկին ասւմ է.
–Մի անհանգստացեք, իմ պատճառով էր, հարցատոմսերը շփոթել էի, դրա համար էլ բարկացավ։
Մայրիկը կշտամբանքով օրորում է գլուխը.
–Եվ ո՞ւմ է եկել էդ անզուսպ բնավորությամբ։
Զավենը բռնում է թևս և ինձ հրում դեպի դուռը.
–Գնանք մի քիչ թարմ օդ շնչենք, այս դասագրքերից ու տոմսերից սիրտս խառնում է արդեն։
Ահա թե երբ նախանձեցի ես Զավենի ինքնատիրապետմանը։ Նման մարդը չի կարող պատահել, որ երջանիկ չլինի ամբողջ կյանքում։ Ես էլ ասեմ ինչու նա այդպես դուր է գալիս մեր Հեղինեին։
Մենք դուրս ենք գալիս բակ և այստեղ ես հանկարծ զգում եմ, որ ինձ հարկավոր է մենակ մնալ, մեն-մենակ, որովհետև անկարող եմ որևէ խոսք ասել, նույնիսկ թվում է՝ եթե Զավենը թեկուզ մի խոսք անգամ ասի, ապա ես չեմ դիմանա, կամ կկոպտեմ նրան, կամ լաց կլինեմ՝ երկար ու դառնորեն։
–Գնա, Զավեն,-ասում եմ,-գնա տուն։
Զավենը քաջալերիչ ժպիտով բարձրացնում է ձեռքը՝ իբր, քիթդ մի կախիր, ամեն ինչ լավ կլինի, և գնում է։ Որոշ ժամանակ ես աննպատակ շրջում եմ մեր տնամերձ այգում։ Հետո ակամայից կանգնում եմ բակի վրա խոնարհված ծիրանու մոտ։ Ծիրանին, ոնց որ դեռատի հարս, զուգվել, զարդարվել է կարմիր ու մանուշակագույն ծաղիկներով, և այդ ծաղիկները աղջկական ժպիտների են նման… Բայց ոչ, սուտ է, այդպիսի բաներով հիմա չես խաբի ինձ։ Դատարկ փչոցներ են այդ ծաղիկները, ժպիտները, բոլոր տեսակի քնքուշ խոսքերը, համբյուրները… Առաջին իսկ թեթև քամուց այդ ծաղիկները կթափվեն գրողի ծոցը, և ծառը կմնա կանգնած տկլոր ու ծիծաղելի… Չէ, հավատ չընծայելու հարցերում վարպետ եմ ես արդեն, դժվար է ինձ խաբելը… Խոնարհ ողջույն քեզ, գեցեցկուհի Ռուզան, դու իմ բթամիտ գլխից լավ հանեցիր սենտիմենտալ մրուրը։
Թեպետ արդեն հնչել է զանգը, սակայն ընկեր Մարոն չկա դեռ։ Դասարանը գգվում է. բոլորը բարձր խոսում, ծիծաղում են, իսկական գժանոց։ Առանց որևէ մեկին նայելու, ուղիղ գնում եմ դեպի իմ նստարանը։ Ռուզանն արդեն նստած է իր տեղը, նա արագ թերթում է դասագիրքը՝ ինչ-որ բան է որոնում այնտեղ։ Տեսնելով ինձ, նա սկզբում ժպտում է, բայց հետո ժպիտը հանգչում է նրա դեմքին։ Ես լուռ գլխով եմ անում նրան և նստում իմ տեղը։
–Ինչ-որ բա՞ն է պատահել,-շշուկով ասում է Ռուզանը և ձեռքը դնում է իմ արմունկին։-Երեսիդ գույն չկա։
–Քո գործը չէ,-ասում եմ ես։ Ինքս էլ զգում եմ, որ կոպտաբար եմ վարվում, սակայն այլ կերպ չեմ կարողանում։ Նա նույնիսկ չի նեղանում։ Հրեշտակի անմեղապարտ դեմք, ջինջ, անապական հայացք… Եվ ձայնն էլ այնպես սրտահույզ է… ինչ որ առիթով, հիշում եմ, ասաց, որ ցանկություն ունի գյուղատնտեսական ինստիտուտ ընդունվել, ագրոնոմ է ուզում դառնալ։ Բա ո՜նց, մարդը պաշտում է բնությունը, ինչպե՞ս կարող է առանց հայրենական դաշտերի…Ի՞նչ դաշտեր՝ նրա տեղը թատերականն է, գլուխ տալով կվերցնեն ու դեռ մի բան էլ ավելի, հանաք բա՞ն է այդպես վարպետորեն ձևացնելը… Հո ամեն մարդ չի կարողանա…
–Մհերիկ։
–Ի՞նչ ես ուզում։
–Քեզ ի՞նչ է պատահել։
–Ասացի, որ քո գործը չի։
–Դե լավ, խնդրում եմ…-Ռուզանի աչքերում նույնիսկ արցունքներ են երևում, այդ արցունքներն այնպես գեղեցիկ շողշողում են, բեմում, հավանաբար, ուժեղ ազդեցություն կգործեին…
Ես մեքենաբար ժպտում եմ։ Նայելով ինձ, Ռուզանն էլ է ժպտում։ Ճիշտ է, անվստահ, բայց, այնուամենայնիվ, ժպտում է։ Ես աչքերով ցույց եմ տալիս Մարատին։
–Համբյուրվե՞լ ես նրա հետ:
–Մհերիկ,-նա ձեռքը դնում է իմ ձեռքին, երկարուկ մատներով ուժեղ սեղմելով իմ մատները:-Մի հարցրու,-գլխահակ, մարող շշուկով ասում է նա,-ոչինչ մի հարցրու:
Արյունն ասես սառչում է իմ երակներովմ, սակայն ես, այնուամենայնիվ, ուժ եմ գտնում իմ մեջ հարցնելու.
–Նշանվա՞ծ ես նրա հետ։
Ռուզանի դեմքը հետզհետե գունատվում է, ասես արյունը արտահոսում է նրա երակներից։ Մի քանի ակնթարթ նա ինձ նայում է այնպիսի սարսափով, կարծես ես ձեռքս բարձրացրել, և ուր որ է պիտի հարվածեմ նրան։
–Դա ո՞վ է քեզ ասել։
–Կարևոր չէ, թե ով։ Ասա, ճի՞շտ է դա, թե ոչ։
Ռուզանը մի պահ հապաղում, հետո պատասխանում է հազիվ լսելի.
–Ճիշտ է, Մհերիկ… Ես քեզ հետո ամեն ինչ կբացատրեմ։
Իմ ներսում ասես ինչ որ բան է կտրվում։ Ըստ երևույթին, ես դեռևս հույս ունեի, թե գյուղական սովորական բամբասանք կլինի դա, բայց… կանգնած է մարդը անթացուպերով, եթե վերցնես ու դեն նետես այդ անթացուպերը, գուցե նա չընկնի, մնա կանգնած, բայց նա կզգա իրեն անօգնական, անպաշտպան, նա կթափահարի ձեռքերը, որպեսզի կառչի որևէ բանից, իսկ կառչելու ոչինչ չկա։ Կար հույսը, և հանկարծ չկա այն, թեկուզ մեռիր, չկա…
–Ամեն ինչ կբացատրե՞ս… Պետք չէ… Դու ավելի լավ է նրան բացատրիր, թե ինչու էիր ինձ հետ համբուրվում։-Խոսում եմ, բայց ձայնս ասես իմը չէ, ասես ինչ-որ մեկ ուրիշն է այդ բառերը արտասանում իմ թիկունքում։
Ես փութկոտությամբ գրքերս վերցնում, դուրս եմ գալիս դասարանից։ Դռների մոտ դեմ-դիմաց հանդիպում եմ ընկեր Մարոյին։ Նա զարմանքով նայում է ինձ.
–Մհերիկ, ո՞ւր ես գնում։ Զանգը տվել են արդեն, չե՞ս լսել ինչ է։
Զա՞նգը… իսկ ես չեմ էլ լսել։ Ի՞նչ կապ ունի այստեղ զանգը։
–Գլուխս սաստիկ ցավում է…
Եվ վազելով ելնում եմ փողոց։
Տուն մտնել չեմ ուզում. գիտեմ, այնտեղ երկար մնալ չեմ կարող։ Ես մտնում եմ այգի և այգու ամենախորքում, եղնջուտի մեջ թաքցնում եմ դասագրքերս։ Ինձ ոչ ոք չի տեսնում, հազիվ թե տեսնող էլ լինի. Հեղինեն դպրոցում է, իսկ մայրիկը ֆերմա է գնացել և ուշ երեկոյան է միայն տուն գալու։ Ավելի լավ է գնամ դեպի սարերը, մի քիչ թափառեմ այնտեղ։
Գյուղից ճանապարհը ելնում է թե չէ՝ սկսվում են անտառները։ Այնտեղից, գյուղագլխից, աննկարագրելի գեղեցիկ տեսարան է բացվում… Ոնց որ ափիդ մեջ՝ երևում է ամբողջ գյուղը՝ իր բոլոր թաղամասերով, իսկ թաղամասերը շրջապատված են այգիներով, ընդարձակ դաշտերով, որոնց մեջ այս ու այնտեղ պահակություն են անում մենավոր ընկուզենիներն ու տանձենիները։ Սիրում եմ թափառել գյուղի մերձակայքում, փորձել եմ, ամեն անգամ, երբ որևէ վիշտ եմ ունենում, դուրս եմ գալիս գյուղից, թափառում եմ մենակ և ամեն ինչ մեղմանում, անցնում է։
Լուռ քայլում եմ ինձ համար, հազար անգամ անցել եմ այս արահետներով, աչքերս փակ էլ որ գնամ՝ էլի չեմ սխալվի։ Արահետներն ինձ տանում են դաշտերով, անտառներով, Ղրըմա աղբյուրի մոտ նստում, երկար ունկնդրում եմ ջրի երգին, հետո նորից քայլում եմ և այդ ամբողջ ճանապարհին ինձ շարունակ ուղեկցում են դեղձանիկների քաղցր ձայներն ու կկվի թախծանուշ կանչը… Ոչ ոք չի հանդիպում ինձ, և դա լավ է, թե չէ կսկսեն ամեն տեսակի հիմար հարցերը՝ ինչպե՞ս թե, բա ո՞նց, ինչո՞ւ չպրոցում չես…
Այդպես թափառում եմ մինչև ուշ երեկո, արևը մայր է մտնում ու նոր միայն գլխի եմ ընկնում, որ տանը կարող են անհանգստանալ և շտապում եմ տուն։ Եվ որպեսզի կրճատեմ ճանապարհս, ուղիղ գծով՝ անտառով իջնում եմ Բախչուտի ձորի աղբյուրի վրա։ Իրիկնային թանձրացող աղջամուղջի մեջ ինչ-որ մեկը, կուժը դրած գետնի տակ, ջուր է լցնում աղբյուրից։ Նույնիսկ լսվում է, թե ջուրն ինչպես է կլկլում նովում դրված պղնձե կուժի մեջ։ Ջրի հաճելի ձայնից անգամ կարելի է ծարավել…
–Բարև ձեզ,-հասնելով աղբյուրին, ասում եմ ես և ուզում եմ անցնել՝ առանց նայելու, թե ով է աղբյուրից ջուր լցնում, բայց ձայնը, որ իմ ետևից հնչում է ինչպես կրակոց, մեխում է ինձ տեղում։
–Բարև,-արձագանքում է ձայնը։Ռուզանն է։ Զգում եմ, թե ինչպես են ծնկներս դողում անակնկալ հանդիպումից, բայց չեմ ուզում ետ նայել։ Մի պահ մնում եմ այդպես, հետո, ի վերջո, շրջվում, նայում եմ Ռուզանի կողմը։ Ռուզանը զննում է ինձ մի տեսակ և ուրախ, և միաժամանակ վախեցած, ասես այդ ոչ թե ես եմ, այլ աչքին է երևում։
–Մհերիկ,-նա ակամա երկու քայլ առաջ է գալիս։
Միևնույն է, չեմ խոսի… Այ քեզ քաղաքավարության վնասներ… Ախր, ո՞ւմ էր պետք, ինչո՞ւ բարևեցի… Ես շարունակում եմ ճանապարհս։
–Մհերիկ…-Ռուզանը կանչում է իմ ետևից…-Դե, սպասիր… Գոնե մի րոպեով, խնդրում եմ քեզ…-նա կուժը թողնում, վազելով գալիս է իմ ետևից։ – Մհերիկ…
Կանգ եմ առնում՝ միաժամանակ ձգտելով չնայել նրա կողմը։
–Ի՞նչ ես ուզում։ Չե՞ս վախենում նա տեսնի հանկարծ։
–Պետք չէ… Պետք չէ այդ մասին…– Խոշոր, լայն բացված աչքեր, որոնց մեջ քարացել են արցունքները։ Նրանք այդպիսին էին նաև առավոտյան։-Ես քեզ հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ…
–Ի՞նչ եմ անում քո բացատրությունը… Ինչի՞ս է պետք,– ասում եմ ես և կրկին շրջվում, որպեսզի գնամ, բայց Ռուզանը արագ բռնում է ձեռքս։
–Մի գնա, Մհերիկ, խնդրում եմ քեզ, սկզբում լսիր ինձ, հետո՝ ինչպես կուզենաս, ես չեմ պահի քեզ և, եթե ուզում ես, նույնիսկ կարող եմ վաղվանից այլևս չնստել քեզ մոտ…
–Քո գործն է, ուզում ես նստիր, ուզում ես մի նստիր։ Դա ինձ բոլորովին չի վերաբերում… Լավ, ասա, միայն կարճ՝ ի՞նչ ես ուզում ասել։
–Հիմա կասեմ, սպասիր,-ասում է Ռուզանը հևալով։– Այս րոպեին, միայն մի գնա… Դու գիտես, որ Մարատի հետ ազգականներ ենք, հեռու ազգականներ… Եվ գիտես նաև, որ ես ահա շուրջ տասը տարի, նույնիսկ ոչ թե տասը, այլ համարյա փոքրուց տատիս մոտ եմ ապրում, որովհետև հայրս վաղուց մեզնից բաժանվել, ամուսնացել է ուրիշի հետ, ես նույնիսկ նրա դեմքն անգամ չեմ հիշում, մայրս ինձ թողել է, նույնպես ամուսնացել, քաղաքում է ապրում… Նրանք նոր երեխաներ ունեն, նոր հոգսեր…-Ռուզանի արցունքներն աչքերից ընկնում, սահում են այտերով, ես նույնիսկ խղճում եմ նրան, սակայն չեմ համարձակվում ընդհատել։– Եվ ահա տատս շարունակ կրկնում է, որ մայրս չլսեց իրեն, ամուսնացավ հորս հետ առանց իր՝ տատիս համաձայնության ու դրա համար էլ նա դժբախտացավ։ Ահա թե ինչու նա որոշել է անձամբ զբաղվել իմ ամուսնության հարցով… Եվ շարունակ նույն բանն է ասում, թե իբր, հենց որ դպրոցն ավարտեմ, ինձ ամուսնացնելու է Մարատի հետ…Թեպետ ինքը Մարատին այնքան էլ չի հավանում…– Ռուզանը խոսում է արագ, շնչահեղձվելով, կուլ տալով բառերի վերջավորությունները, և հապշտապ, ասես վախենալով, որ կարող եմ հանկարծ թողնել-գնալ՝ այդպես էլ մինչև վերջ չլսելով իրեն։ Եվ ինձ համար այնպես ծանր է նրան տեսնել այդպես շփոթված, խռովահույզ։ Մնացել եմ շվար կանգնած, իմ հոգում ամեն ինչ տակնուվրա է լինում, ես ձգտում եմ չլսել նրան, բայց նրա ձայնն ինքնին թափանցում է իմ էության մեջ, և ես անուժ եմ ընդդիմանալու դրան։ Եվ նա շարունակում է խոսել, հետզհետե խաղաղվելով, հավանաբար այն բանից, որ հանգիստ լսում եմ իրեն…-Մարատի ծնողները նույնպես ինձ համարում են իրենց հարսնացուն, ես ևս սկզբում կարծես թե սիրում էի նրան, բայց… Իմ հոգում այնպիսի սարսափելի շփոթ է տիրում հիմա։-Մատների ծայրերով Ռուզանը սրբում է արցունքները, զարմացած օրորելով գլուխը՝ ասես ինքն էլ չհասկանալով, թե ինչ է կատարվում իր հետ։– Բայց ահա այն օրվանից, ինչ մենք սկսեցինք միասին նստել… Ինձ համար դժվար է դա բացատրել, Մհերիկ… Բայց ես հանկարծ հասկացա, որ Մարատի հանդեպ… Որ դա սեր չի եղել… Ինչպես կուզես կոչիր ինձ, համարիր խելազուրկ, անլուրջ ու թեթևամիտ, քո գործն է, բայց ես հենց առաջին օրվանից հասկացա, որ Մարատն այլև գոյություն չունի ինձ համար, և եթե իրոք կա մեկը, որին սիրում եմ, ապա դու ես, միայն դու…-Ռուզանը հառաչում է՝ ասես վերջապես ազատվելով ծանր բեռից, և հանգիստ ավելացնում է.-Ահա բոլորը, հիմա կարող ես գնալ։ Եվ ներիր, եթե ինքս էլ դա չհասկանալով, ցավ եմ պատճառել քեզ, ես դա երբեք չէի ուզենա։ Մհերիկ, խնդրում եմ դրան հավատաս։ Իսկ հիմա գնա… Դե, գնա, ի՞նչ ես կանգնել…
Ո՞ւր գնամ։ Ես գնալու ոչ մի տեղ չունեմ։
–Եթե պետք լինի, ինքս կգնամ։ Առանց քո ասելու… Դե, լավ, ի՞նչ ես լաց լինում…
Ես բռնում եմ նրա թևը, նրան թեթևակի ձգում եմ իմ կողմը և մատներով զգույշ սրբում եմ արցունքները։ Իսկ արցունքները հոսում ու հոսում են։
–Սա, ի՞նչ է, մինչև առավոտ պիտի սրբեմ արտասուքներդ,-ասում եմ ես ժպտալով։– Վերջ տուր, խնդրում եմ։
–Ոչ մի դեպքում,-գլուխն օրորելով ասում է Ռուզանը։-Մինչև առավոտ այդպես կանգնելու ես,-և նա հանկարծ դեմքը սեղմում է կրծքիս, ես վերնաշապիկիս միջով զգում եմ Ռուզանի տաք շնչառությունը։ Ես քնքշորեն շոյում եմ նրա ուսերը, ուզում եմ սփոփել։
–Գիտես, ես… ես ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչու, բայց ես այնպես լավ եմ զգում ինձ հիմա-շշնջում է Ռուզանը,– իսկ արտասուքներն իրենք իրենց են գալիս… ինքս էլ չգիտեմ ինչու…
Երբ նա քիչ խաղաղվում է, ես ասում եմ.
–Իսկ ինչո՞ւ առաջ չես պատմել այդ բոլորը։
–Եթե դա այդպես հեշտ լիներ… Ինձ շարունակ տանջում էր այն երկվությունը, թե իբր միանգամից խաբում եմ երկու հոգու՝ խոսք եմ տվել մեկին, իսկ սիրում եմ մյուսին… Դա սոսկալի է… Ես նույնիսկ ցանկանում էի գնալ քաղաք, մորս մոտ։
–Իսկ ինչո՞ւ չգնացիր։
Ռուզանը բռունցքներով թեթևակի խփում է կրծքիս, ես ծիծաղում եմ՝ գրկիս մեջ ավելի ու ավելի սեղմելով նրան։ Ես շուրթերով արագ գտնում եմ նրա այրվող բերանը, համբուրում եմ արցունքներից թաց, հնազանդ շուրթերը։ Դա երկար է տևում, հետո Ռուզանն իմ գրկից ազատվում, վազում է աղբյուրի կողմը։
–Ես շատ ուշացա, Մհերիկ,-ասում է նա աղբյուրի մոտից, կուժն առնելով ուսին։-Դե, ես գնամ…
–Գնա,-արձագանքում եմ ես՝ մեքենաբար հանելով ակնոցս։ Իսկ որոշ ժամանակ անց ավելացնում եմ.-Ուշ է արդեն։
Իրոք ուշ է արդեն, շրջակա բլարակներն ու ծառերը հետզհետե ընկղմվում են մթության մեջ։
Հաջորդ օրը, դասերից հետո, Մարատն իր սովորության համաձայն մոտենում է Ռուզանին և տիրաբար ասում.
–Գնացինք։
Ռուզանը, առանց տեղից ելնելու, անհողդող նայում է նրան։
–Ես քեզ հետ ոչ մի տեղ չեմ գնում,– հանգիստ ասում է նա։– Ես դեռ երեկ եմ ասել այդ մասին։ Մոռացե՞լ ես։
Մարատը հանկարծ կարմրում է մինչև ականջների ծայրերը։ Հավանաբար, երեկ նրանց միջև լուրջ խոսակցություն է եղել։ Իսկ հետաքրքիր է, ե՞րբ է կայացել այդ խոսակցությունը՝ մինչև մեր հանդիպո՞ւմը՝ աղբյուրի մոտ, թե՞ դրանից հետո։Ասենք, ինչ տարբերություն։
–Ինչպես թե՝ չես գնում… Դու մտածո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում։-Մարատը նայում է շուրջը՝ աշխատելով ինչքան հնարավոր է հանգիստ մնալ։
–Մտածում եմ, դրա համար էլ ասում եմ։ Ես Մհերիկի հետ եմ տուն գնալու։ Չէ՞ որ այդ մասին նույնպես ասել եմ։
Մարատի դեմքը մի պահ այլայլվում է, կեղծ հանգստությամբ մի հայացք ձգելով ինձ վրա, նա ասում է.
–Ահա թե ինչ…-և հաստատուն քայլերով դուրս է գալիս դասարանից՝ ետևից շրխկոցով փակելով դուռը։
–Վերջացավ,-թեթևացած շունչ է քաշում Ռուզանը։-Հիմա արդեն հանգիստ եմ։
–Ես էլ,-արձագանքում եմ ես։
Իսկ երեկոյան, երբ գյուղի շրջակա հանդ ու ձորերի վրա իջնում է մութը, և գյուղական նեղլիկ փողոցներում հետզհետե մարում են բոլոր ձայները, մեր ցանկապատի մոտից ինչ-որ մեկը կանչում է շվոցով։ Պարզ է, ինձ են կանչում։ Բայց ո՞վ է։ Դուրս գալով տնից ու քիչ կանգ առնելով բակում, որպեսզի աչքերս ընտելանան մթությանը, ես գնում եմ դարպասի կողմը։ Այնտեղ, դարպասից քիչ այն կողմ, մթության մեջ կանգնել է Մարատը։ Զգում եմ, թե արյունն ինչպես է սկսում ծանր խփել իմ քունքերում։ Շինծու զսպվածությամբ ասում եմ.
–Այդ դո՞ւ ես։ Ողջույն։
–Բան ունեմ ասելու,-ասում է նա օտարոտի խեղդված ձայնով։ Երևում է, ինձնից պակաս չի հուզվում։ Ավելի լավ։
–Ասա։
–Ոչ այստեղ։
–Որտեղ ուզում ես։
Նա լռին շրջվում, քայլում է ձորի կողմը, որտեղից երբեմն առ երբեմն լսվում է գիշերահավի խլաձայն, աղիողորմ կանչը։ Մարատը նույնիս չի էլ նայում իմ կողմը՝ գալիս եմ իր ետևից, թե՞ ոչ, գիտի, որ վախեցողներից չեմ։
Ահա վերջապես և ձորը։ Սարերի ետևից հանդարտ , հանդիսավոր ելել է լուսինը և նրա շողերի ներքո արծաթազօծվել են ձորով հոսող գետակի ջրերը։ Ձորի վարսաթափ ուռենիների տակ, կամրջից ոչ հեռու, Մարատը անսպասելի շրջվում, մեջքով հենվում է ուռենիներից մեկին և սկսում անբարտավանությամբ զննել ինձ։ Նրա լպիրշ հայացքն ինձ հանում է հավասարակշռությունից։
–Ինչ ասելու ես, ասա, ես ժամանակ չունեմ,-ասում եմ ես։
–Ժամանակ չունեմ,-քմծիծաղում է Մարատը։-Ի՞նչ է, սպասո՞ղ կա։
–Այո։
–Եվ ո՞վ է սպասում, հետաքրքիր է։
Կամրջի տակից դուրս գալով՝ երկու տղա դանդաղ առաջանում են մեր կողմը։ Խավարի մեջ դժվար է ճանաչելը՝ ովքեր են։ Սարսուռի նման մի բան է անցնում իմ մարմնով։
–Ուրեմն մենակ չես,-ասում եմ ես։-Ճիշտն ասած քո մասին ես ուրիշ կարծիք ունեի։ Ըստ երևույթին, լավ չեմ ճանաչել քեզ։
–Իսկ հիմա՞։
–Հիմա արդեն ճանաչում եմ՝ սովորական սրիկա ես, ուրիշ ոչինչ։
–Հիմա քեզ ցույց կտան, թե ով է սրիկան։
Այդ երկուսը հասնում են մեզ ու նոր միայն ճանաչում եմ նրանց՝ մեկը Ռուբենն է՝ մեր դասարանից, մյուսը տրակտորիստ Հրանտը, որի մասին ասում են, թե իբր բանակում բռնցքամարտի չեմպիոն է եղել։ Նա երկու փթանոց ծանրաքարը նետում է վեր, հետո կուրծքը առաջ է տալիս, ծանրաքարը խփում է կրծքին ոնց որ գնդակ ու ընկնում է գետնին։ Իսկ ինքը կանգնում, ծիծաղում է։ Անցյալ տարի, երբ նա եկավ բանակից՝ նավաստու սևավուն զգեստով ու ծովայինի գեղեցիկ գլխարկով, մենք իններորդում էինք սովորում։ Հրանտը եկավ դպրոց։ Երկար դասամիջոցին էր, միջանցքը պայթում էր անհամար ձայներից։ Ներս մտավ Հրանտը՝ հաղթանդամ, բարձրահասակ, բոլորը շրջվեցին նրա կողմը. նա մի տեսակ կորցրեց իրեն, հետո մոտեցավ, սկավառակավոր ծանրաձողը դրված էր միջանցքում, լուսամուտի տակ, վերցրեց ու բարձրացրեց այն։ Ծանր էր ծանրաձողը: Հրանտը ծանրության տակ ետ-ետ գնաց, խփվեց պատին, իսկ ծանրաձողի ծայրը բռնեց լուսամուտին և լուսամուտի ապակիները զրնգոցով փշրվեցին, թափվեցին հատակին։
–Սա շտանգ չի,-Հրանտը ծանրաձողը շպրտեց գետնին՝ ոտքով պահելով այն, որ առաջ չգլորվի։– Ափսոս չի բանակի շտանգը…
Իսկույն հայտնվեց դիրեկտորը, գազազած հայացքով առաջ եկավ, բայց տեսնելով Հրանտին՝ ուժեղ ու կռվարար, վախեցած, շինծու ժպիտով ասաց.
–Ապակիները ջարդվել են, հա… Ոչինչ, դատարկ բան է։ Ինչպե՞ս ես, Հրանտ…-Եվ այդ օրվանից Հրանտի հեղինակությունը բարձրացավ մեր աչքում։ Մենք հասկացանք մի պարզ ճշմարտություն՝ ամեն մարդ չէ, որ կարող է չափվել նրա հետ։
Հրանտն ու Ռուբենը կանգնում են ինձնից համարյա մի քայլ այն կողմ։ Հրանտը ծխախոտ է վառում։
–Հը՞,-ասում է նա՝ ծուխը անփութորեն փչելով վեր։
–Լսիր, չորսաչքանի,-ոգի առած՝ սկսում է Մարադը,– դու գիտես, չէ՞, թե Ռուզանը ով է ինձ համար։
–Ոչ, չգիտեմ-ասում եմ ես, կուլ տալով վիրավորանքը։– Բայց գիտեմ, թե դու ով ես նրա համար։ Պաշտոնաթող փեսացու։ Այսինքն՝ ոչնչություն։ Դա՞ էիր ուզում իմանալ։
Հրանտի անսպասելի հարվածը անակնկալի է բերում ինձ։ Այդպիսի դանդալոշից նման թույլ հարված՝ չէի սպասում։ Ես միայն թեթևակի երերում ու ցատկում եմ մի կողմ՝ հաջորդ հարվածից խուսափելու համար։ Բայց, Հրանտը, երևում է, չի էլ մտածում երկրորդ անգամ խփել ինձ։ Եվ զարմանալի է, որ նրա նկատմամբ ոչ մի քեն չունեմ: Նա, բոլորն են ասում, բարի է, միայն մի քիչ միամիտ ու դյուրահավատ , մի մատ երեխան անգամ նրան կարող է խաբել։ Այո, քեն ես բոլորովին չունեմ նրա նկատմամբ, Մարատը կանչել է, նա էլ եկել է, և դեռ ով գիտի, թե ինչեր է ասել նրան իմ մասին։ Իմ բարկությունը Մարատի դեմ է, միայն նրա դեմ, և ես հանկարծ հուսաբեկ չարախնդությամբ զգում եմ, թե ինչպես է իմ մեջ արագընթաց կերպով աճում վայրի կատաղությունը։
Հարվածից ակնոցս մի կողմ է թռել, և լավ է, որ խոտերի մեջ ընկավ, Ռուբենը փնտրում-գտնում է և լուռ մեկնում ինձ. ակամաբար մատներով շոշափում եմ ապակիները. դիմացկուն ապակիներ են, չեն ջարդվել։ Դժվարությամբ զսպելով ինձ, որ չհարձակվեմ Մարատի վրա, ես ասում եմ.
–Ասացի ու հիմա էլ կրկնում եմ, ոչնչություն ես դու, Մարատ, ոչնչություն ես և ուրիշ ոչինչ…Դու նրանց այստեղ ես բերել, որպեսզի նրանց ձեռքով հաշվեհարդար տեսնես ինձ հետ։ Երեքի դեմ ես, իհարկե, ոչինչ անել չեմ կարող, չնայած կռվելու եմ մինչև վերջին շունչս։ Բայց հիշիր…-ես խորը շունչ քաշեցի,-հիշիր, վերջում ես ու դու ենք կռվում, մենակ ես և դու, և այն էլ այնտեղ, նրանց աչքի առաջ։ Հասկացա՞ր, սողուն։ Այլապես հենց հիմա կթողնեմ ձեզ այստեղ ու կգնամ, և ոչ ոք չի էլ կարող պահել ինձ։ Իսկ վաղը քո հաշիվը ես կմաքրեմ դպրոցում, ամբողջ դասարանի առաջ։ Դեհ, համաձա՞յն ես։ Համաձա՞յն ես, թե՞ ոչ։
Անկեղծորեն ասած չէի ասի, թե Մարատը վախկոտի մեկն է, ինձ նույնիսկ թվաց, թե իմ խոսքերից հետո նա կնետվի ինձ վրա, բայց ոչ… Նա շփոթված նայում է իր համախոհներին ու չգիտի ինչ անել…Գուցե արդարամտությո՞ւնն է գլուխ բարձրացրել նրա մեջ… Կամ հասկացե՞լ է, որ անմտություն է այս ամենը, որովհետև Ռուզանն արդեն ասել է նրան իր վճռական խոսքը…
Չգիտեմ ինչպես կվերջանար այդ հիմար լռությունը, եթե չլիներ Հրանտը։ Նա ձեռքերը գրպաններում, դանդաղ շրջվում է Մարատի կողմը և ասում է իր շառաչուն ձայնով.
–Մի լսիր… Էս ի՞նչ է ստացվում, ուրեմն ինչ-որ աղջկա պատճառով ենք կռիվ եկել… Արա, Մարատ, բա դու ասում էիր, թե իբր օր ու արև չի տալիս քեզ դպրոցում, հայհոյում է… Սա ի՞նչ է ստացվում, խաբե՞լ ես ուրեմն ինձ…
–Իմ հարսնացուին հետապնդում է,-հուսահատությամբ պաշտպանվում է Մարատը։-Դրա համար էլ նա թողել է ինձ…
–Էհ, բա ես ի՞նչ կապ ունեմ դրա հետ… Թող հարսնացուն գար բողոքելու, դու ի՞նչ ես տվել մեջը։-Հրանտը հանկարծակի սկսում է քռքռալ, հետո նույնպես հանկարծակի լրջանում է,-Թյու, իսկ ես կարծում էի…Իսկ նա պարզվում է… Գնանք էստեղից, Մհերիկ։ Դու ներիր ինձ, հիմարի պես հավատացի, վեր կացա եկա…-և, դառնալով Մարատին, ավելացնում է,-թեկուզ քեզ հետ հեռավոր բարեկամներ էլ ենք, բայց մարդ չես դու։ Արա, բա տղամարդը աղջկա համար ձեռք բարձրացնել կտա ընկերոջ վրա… Համոթ քեզ, և լավ է արել էդ աղջիկը, որ թողել է քեզ…
Մենք շարժվում ենք կամրջի կողմը։ Ես ու Հրանտը առջևից, Ռուբենը՝ մեր ետևից։ Մի քանի քայլ անցնելուց հետո ես շրջվում, ետ եմ նայում: Մարատը կանգնած է դեռ այնտեղ, հեռվում, մեջքով հենված ուռենուն: Անկախ ինձնից՝ սիրտս սեղմվում է կրծքիս տակ։ Ինձ թվում է լալիս է նա: Եվ ես մտածում եմ,որ երևի ամոթից է լալիս, կամ էլ գուցե այն բանից, որ ընդմիշտ կորցրել է Ռուզանին, որին, ամենայն հավանականությամբ, սիրում է ամբողջ սրտով։
Ծագում է արևը։ Նրա առաջին շողերն ընկնում են Սառնատան քերծի վրա, հետո անթիվ, անհամար բլրակների, անտառների ու դաշտերի վրայով անշտապ սահելով գալիս հասնում են գյուղ և ջինջ լույսով ու խնդությամբ ողողում այն ծայրից-ծայր։ Ես այնպես լավ եմ զգում ինձ այսօր։ Եվ սա նոր չէ, մի քանի ամիս է արդեն։ Յուրաքանչյուր օր ոնց որ տոն… Ինչ էլ որ լինի, թեկուզ ամենավատ բանն աշխարհում,-միևնույն է, ոչ մի ուժ չի կարող իմ մեջ մարել զգացմունքի այդ տոնակատարությունը։ Չէ՞ որ յուրաքանչյուր օր ինձ համար բերկրալի է նրանով, որ անպայման գիտեմ՝ կրկին պետք է հանդիպեմ Ռուզանին։ Թող խիստ զարգացած մարդիկ ծիծաղեն ինձ վրա, թող ասեն՝ ինչ սրտներն ուզում է, բայց այդ տոնակատարությանն ընտելանալը անհնարին է, այն մշտական իմ մեջ է, և մշտական նոր է, նման չէ նրան,որ եղել է երեկ ու կլինի վաղը։ Ես դա հաստատ գիտեմ։
Այսօր կիրակի է, բայց կթվորների համար ինչ կիրակի, մայրիկը դարձյալ առավոտ կանուխ ֆերմա է գնացել, իսկ Հեղինեն չկա. այգում է երևի։ Ես արագ ելնում եմ անկողնուց, լվացվում, մի թեթև նախաճաշում եմ և ուղիղ Բախչուտի ձորը՝ Ռուզանի մոտ… Ռուզանը գալիս է կուժն ուսին, և արևը շողշողում է կժի թաց մակերևույթին։
Ես զգույշ, որպեսզի չվախեցնեմ նրան, դուրս եմ գալիս ծառերի ետևից։
–Բարի լույս, Ռուզան։
Ռուզանը արագ շրջվում է իմ կողմը և, տեսնելով ինձ, սկսում է ծիծաղել։
–Օհ, այդ դո՞ւ ես… Իսկ գիտե՞ս, թե ինչ էի մտածում այս պահին, Մհերիկ… Մտածում էի՝ եթե առավոտյան շուտ տեսնեմ քեզ, օրը երջանիկ կլին։
Միշտ էլ այդպես է՝ տեսավ ինձ թե չէ՝ հայացքը բացվում, պայծառանում է…
Ես նրա ուսից իջեցնում եմ կուժը, դնում ծառի ստվերում, հետո շոյում եմ փափուկ մազերը: Ռուզանը նայում է ինձ իր սև, խոշոր աչքերով, որոնք ասես մագնիսի պես ձգում են։ Ռուզանի ուսերը նուրբ են, մեջքը բարակ՝ ինչպես եղեգ, որ կարող է բեկվել ամենաթեթև հովից։ Նա նույնիսկ չի էլ փորձում ձևացնել, թե իբր ամաչում է, իբր չի ուզում, որ իրեն համբուրեմ, որ ինքն այնպես խիստն է։ Եվ ինձ ամենաշատը հենց այդ բացսրտությունն է դուր գալիս։ Եվ, իրոք ,ինչու ձևացնել. եթե սիրում ես, ուրեմն, սիրում ես առանց մտածելու, հախուռն կերպով, անմնացորդ… Ահա թե ինչպիսին է իմ Ռուզանը…
–Ես երևի խելագարվեմ,-շշնջում է նա մի թեթև շփոթված,-գիտակցություննս կարծես թե մթագնել է… Հասկանո՞ւմ ես, ես մի ժամ անգամ չեմ կարողանում ապրել առանց քեզ։
