Լևոն Ադյան
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
Մարատը թափով խփեց Անդրեյի դեմքին։ Քար լռության մեջ ապտակը բավականին շառաչուն հնչեց։
Անդրեյը երերաց, բաց մնաց ոտքի վրա։
–Շնորհակալություն, էդ էլ տղամարդկություն էր, ապրես…-Անդրեյը բաժակը զարկեց քարերին, և, մատներով խփելով կիթառի լարերին, ինքնամոռացության մեջ մրմնջաց.
-Անգամ կիսանինջ
Միշտ լսում եմ ես,
Ախ, լսում եմ ես,
Դու կանչում ես ինձ…
Նա մի կողմ նետեց կիթառը և ձեռքը պարզելով ձորի կողմը, ասաց՝ առանց որևէ մեկին դիմելու.
– Այնտեղ, գետի մյուս ափին, սովխոզի այգում վարդի մի մեծ թուփ կա… այնտեղ բացվել է վարդը… Ես հիմա Սիմայի համար վարդ կբերեմ,-այս խոսքերից հետո նա անդունդի վրայից իրեն նետեց ցած։ Ամեն ինչ տեղի ունեցավ այնպես անսպասելիորեն ու արագ, որ ոչ ոք նույնիսկ փորձ չարեց նրան ետ պահել։ Մի քանի ակնթարթ անց ներքևում, լռության մեջ, լսվեց ջրի ճողփյունը։
–Նա իրենն նետեց գետը,-ասրսափահար ասաց ինչ որ մեկը։
Եվ անդունդն ի վար կախվեց Սիմայի անակնկալ ճիչը.
–Ա-ա-ա-Անդրյուշա…-Նա ակամա երկու քայլ առաջ վազեց ու կանգ առավ անդունդի եզրին։
Մի քանի րոպե բոլորն անզգայացած նայում էին ներքև, ուր սևամութ անդունդի մեջ , քարերին բախվելով, հեծեծում էր գարնանային պղտոր գետը։
Ոչ ոք չէր համարձակվում խախտել լռությունը, ասես յուրաքանչյուրն իր կամքից անկախ վկա էր եղել այն բանին, ինչ պիտի տեղի ունենար առանց վկաների։
Մարատը նայեց ժամացույցին, հետո ասաց հավասարակշիռ, հանդարտ ձայնով.
–Մի անհանգստացեք, նրան ոչինչ չի լինի, ջուրն այնտեղ ծանծաղ է, որ ուզենա էլ՝ չի քշի… Դե, ուշ է, գնանք։
Ասես հոգեհացից էին վեր կացել, բոլորը դանդաղ, լռին քայլեցին դեպի իրենց վագոնները։
Այնտեղ, հայացքը դեպի ջրերը, միայնակ կանգնել էր Սիման։
…Մարատը վերջացրեց իր պատմությունը։ Ես նրան ոչինչ չասացի այն մասին, որ անձամբ ճանաչում եմ Սիմային, տեսել եմ բուժակ Ներսեսի մոտ, հյուրերի տնից բանավան իջնելիս ծառերի մթության մեջ լսել նրա ծիծաղն ու ասածները Անդրեյին… Նա ծխախոտ վառեց, մտազբաղ մոտեցավ, բաց արեց լուսամուտի զույգ փեղկերը։ Սենյակ ներխուժեցին գետի հեռավոր շառաչը, էքսկավատորների, տրակտորների, բուլդոզերների խուլ թնդյունն ու դղրդյունը, ամբարտակ բարձրացող բազմատոննանոց ինքնաթափերի մարող ու կրկին լսվող հռնդյունը։ Ամբողջ ձորահովիտը, չնայած գիշերվան, ապրում էր իր ուրույն կյանքով՝ առանց իջեցնելու այն տեմպը, որ տրվել էր նրան չորս տարի առաջ։
–Իսկ հետո՞,-երկարատև լռությունից հետո ասացի ես։
Հետո՞…Գնացին նրանք՝ Անդրեյն ու Սիման։ Եվ Մարատը մնաց մենակ։ Իսկ Սիմա՞ն։ Չէ՞ որ նա շարունակ Մարատի հետ էր, նրանից անբաժան։ Երբեմն կարոտից քիչ էր մնում կանգ առներ շունչը։
Մարատը հիշեց բաժանման առաջին ծանր օրերը, գլուխն օրորեց։
–Շատ էր դժվար,– հոգնած ասած նա առանց շրջվելու։– Խելագարվել կարելի էր։
Ո՞ւր գնացին նրանք, որտե՞ղ էին՝ Մարատը չգիտեր։ Դատարկվել էր ասես աշխարհը։ Մռայլ էր շարունակ, ոչ ոքի հետ չէր խոսում, չէր խառնվում։ Առավոտ շուտ էր գնում աշխատանքի, ուշ երեկոյան վերադառնում։ Գիշերները երբեմն տնից ելնում, խավարի մեջ նստած ծխում էր և դարձյալ մտածում էր Սիմայի մասին։ Եղավ մի պահ, երբ նա մտածեց թողնել ու հեռանալ այս տեղերից, գնալ գրողի ծոցը. Բայց հեշտ է ասելը՝ թողնել ու հեռանալ։ Իսկ ամբարտա՞կը, մարդկանց վստահությո՞ւնը, դիսերտացիա՞ն… Իսկ հետո մոռացավ։ Բայց ոչ… չմոռացավ։ Անհնարին էր մոռանալ անցյալը…
-Այնուամենայնիվ շատ է զարմանալի կյանքը,-անսպասելի շրջվելով իմ կողմը, ասաց Մարատը և մոտենալով սեղանին, արկղից մի ծրար հանեց։– Այսօր առավոտյան եմ ստացել,-ավելացրեց նա, ծրարից հանելով նամակն ու մեկնելով ինձ։-Սիման է գրել։
Ես տարակուսանքով նայեցի նրան՝ անհարմար է ուրիշի նամակը կարդալ։
–Ոչինչ, կարդացեք, ես թույլ եմ տալիս։
Նամակը կարճ էր, գրված էր խոշոր, աղջկական կլորաձև ձեռագրով։ Սիման հաղորդում էր, որ կես տարուց հետո բաժանվել է Անդրեյից և վերադարձել տուն՝ մոր մոտ։ «Ամբողջ այս երեք տարիների ընթացքում ես քո մասին եմ մտածել միայն, Մարատ։ Եվ չեմ կարողացել ներել ինձ իմ անխոհեմ քայլի համար։ Ես այն ժամանակ ասես ինչ-որ կախարդության մեջ էի։ Ճիշտ են ասում, որ տղամարդիկ աչքերով են սիրում, կանայք՝ ականջներով։ Բայց դա իհարկե չի արդարացնում ինձ։ Եվ ինչո՞ւ արդարանալ։ Ախ, ինչպես կուզենայի իմ կյանքից ջնջել այդ տարիներն ու վերադառնալ աշնանային այն արևոտ օրը, երբ ես նստած էի գետափին, մամռածածկ մի քարի, իսկ իմ առջև, տաք քարերի մեջ գլուխը բարձրացրած ինձ էր նայում գեղահրաշ մի օձ, իսկ հետո եկար դու… Բայց դա, ես գիտեմ, անհնարին է։ Դու այն մարդկանցից չես, ովքեր հեշտությամբ ներում են վիրավորանքը։ Այնպես տխուր է կյանքն առանց քեզ…»։
Ես, առանց որևէ խոսքի, վերադարձրի նամակը։ Մարատը խնամքով ծալեց այն, տեղավորեց ծրարում և դնելով արկղի մեջ, կողպեց։ Հետո նորից մոտեցավ բաց լուսամուտին, նայեց ձորահովտին, որտեղից լսվում էր հսկա կառույցի գվվոցը։
Դրսում ամեն ինչ՝ սարերն ու ձորերը, լեռներն ու լեռնագոգերին փռված գյուղերը՝ ինչպես մշուշի մեջ՝ երերում, շողում էին ամառային աստղազարդ գիշերվա մեջ։ Հեռու լեռնալանջին մեկ կորչում, մեկ կրկին առկայծում է ինձ ծանոթ մենավոր կրակը։ Տարօրինակ է, սակայն ինձ թվում է, թե ես մի անգամ, շատ վաղուց, արդեն տեսել եմ այդ ամենը՝ և այդ լեռների աղոտ ուրվագծերը՝ երկնքի կապտասևավուն հեռանկարի վրա, և այդ հեռավոր ու մենավոր կրակը մթության մեջ… Որտե՞ղ եմ տեսել։ Ահա, հիշեցի. դա այն ժամանակ էր, երբ Վահեն ինձ կանչեց իր մոտ, և մենք նրա հետ երկար դատարկաբանում էինք մթության մեջ. նրանց տնից երևում էին հեռավոր լեռները, որոնց ստորոտում, հավանաբար, կոլտնտեսային ֆերմայում, առկայծում էր մեն-մենավոր մի կրակ…
Ես երկար նայում էի հեռվում, մխացող մշուշի մեջ առկայծող կրակին և բոլորովին անսպասելի մտածեցի այն մասին, որ այդ մենավոր կրակը մեր անցյալն է՝ բնավ ոչ այն օրերը, որ անցել են, այլ նրանք , որ հիշվում են, և ձուլված են մեր էությանը, ընդմիշտ ապրում են մեր մեջ՝ ուղեկցելով մեզ ու շշնջալով մեր ականջին, որ կյանքը տրվում է կարճ ժամանակով և կարևորն այն չէ՝ շա՞տ ես ապրել, թե քիչ, այլ այն, թե ճի՞շտ ես ապրել արդյոք…
Արթնանում եմ պայծառ լույսից։ Բացում եմ աչքերս և իսկույն էլ կկոցում՝ արեգակնային ճառագայթների խուրձը, թափանցելով բաց լուսամուտից ներս, մի պահ կուրացնում է ինձ։ Մի՞թե այսքան երկար եմ քնել։ Նայում եմ ժամացույցին՝ ինն անց է։ Հատաքրքիր է, գնացե՞լ է Մարատը։ Արմունկներիս վրա հենվելով՝ նայում եմ նրա մահճակալին։ Մարատը չկա։ Այդ էր պակաս, որ կառույցի գլխավոր ինժեները մինչև կեսօր պառկեր տեղաշորի մեջ։
Վեներան նույնպես, հավանորեն, գնացել է։ Ելնում, արագ հագնվում, դուրս եմ գալիս։ Բակում հանդիպում եմ Ամալյային։ Ձեռքի սուր գոգաթիակով քերում է փայտե սանդուղքների վրա չորացած ցեխը։
–Երևում է գիշերը փոխս ես գցել վագոնդ,-ժպտում է նա,-առավոտյան եկա, տեսնեմ մարդ չկա։ Տեղաշորն էլ էնպես գեղեցիկ է հավաքած, ասես աղջիկ է քնել էնտեղ։
Երևում է Վեներան ջանացել է։
–Երեկոյան զրույցով ընկանք Մարատ Աղաբեկովիչի մոտ ու այդտեղ էլ մնացի։
Մտնում եմ իմ սենյակը և, վերցնելով պորտֆելս, դուրս եմ գալիս բակ։
–Դե , Ամալյա , մնաք բարով։
–Գնո՞ւմ ես, ինչ է։
–Հա, ժամանակն է արդեն։-Ես սեղմում եմ նրա տաք, կոշտացած ձեռքը։-Շնորհակալություն ձեր բարության ու հոգատարության համար։ Եվ ներեցեք, եթե ինչ-որ բան այնպես չէր։
–Չէ, ամեն ինչ էլ կարգին էր, մենակ լավ չի, որ էդպես շուտ գնում ես, մի երկու շաբաթ մնայիր, մի տես ինչ եղանակներ են…
–Ուրախությամբ կմնայի, բայց գործուղումս արդեն վերջացել է, չհասցրի նույնիսկ մերոնց մոտ՝ Հնձախութ գնալ։ Աստված չանի, իմանան, որ մի շաբաթ այստեղ եմ եղել ու չեմ գնացել իրենց մոտ՝ կնեղանան։
Վերցնում եմ պորտֆելս և, չնայած շրջկենտրոն մեկնող ավտոբուսին դեռ շատ ժամանակ կա, ոլորապտույտ արահետով շտապ գնում եմ դեպի գետափի երկհարկանի շենքը, ուր տեղավորված է շինվարչությունը: Հարկավոր է ձևակերպել գործուղման թերթիկն ու զուգընթացաբար պետի հետ խոսել կառույցին առնչվող մի երկու հարցի մասին։
Արևալից ու ջինջ առավոտ է, արահետի երկու կողմերին, կանաչների մեջ, երևում է լույսի արագ ցոլանքը. շաղը դեռևս չի հասցրել գոլորշիանալ։ Այս ու այնտեղ ծորուն կլկլացնում են պիրոլները, իսկ դաշտային երիցուկները, որ սփռված են շուրջ բոլորը՝ ինչպես աստղերը գիշերային երկնքում, տարածել են իրենց անուշիկ բուրմունքը։
Ձևականությունները, կապված գործուղման հետ, շուտ վերջացան, ինձ հետաքրքրող հարցերի մասին զրուցեցի կառույցի ծերունազարդ պետի հետ և դուրս եկա առանձնասենյակից, որի լուսամուտներն ուղիղ նայում էին գետին։
Ռոզան՝ դարձյալ նույն սանրվածքով, ընդունարանում, գրամեքենայի մոտ նստած, երեկվա պես ներկում էր շուրթերը։
–Գնու՞մ եք արդեն,-շրթներկը մի կարճ պահ շուրթերից հեռացնելով, հարցրեց նա։
–Այո, -ասացի ես,– չե՞ք գալիս։
–Ե՞ս…Ի՞նչ եք ասում,-նա խնդումներես նայեց ինձ։ – Ես երեկ կատակում էի։ Ինչպե՞ս կարող եմ ապրել առանց այս սար ու ձորերի։ Ես կապված եմ ամբարտակին, ինչպես երկինքը լուսնյակին։-Նա ծիծաղեց իր հանգավոր համեմատության վրա և հենց այնպես, ի միջի այլոց, ասաց.-Ձեզ բարի ճանապարհ։
Ես անշտապ իջա բակ և այստեղ, ամբատակից եկող ձայների շառաչի ներքո, որպես մտերիմ բարեկամի, հրաժեշտ տվեցի Մարատին։ Նա հենց նոր էր եկել ամբարտակից և Ալվինայի հետ մտերմիկ զրուցելով բարձրանում էր երկրորդ հարկ։
–Երևում է մեկնում եք, -ասաց Մարատը, ձեռքը մեկնելով ինձ։
–Այո, -պատասխանեցի, ամուր սեղմելով նրա ձեռքը։– Գնում եմ։
–Դե, ուրեմն, հաջողություն ձեզ,-ասաց Մարատը ժպտալով։
–Ձեզ նույնպես հաջողություն եմ ցանկանում,-խորախորհուրդ ասացի ես, ուրախ՝ նրանց տեսնելով միասին։
Ալվինան երախտընկալ մի հայացք նետեց ինձ վրա և անմիջապես նայեց Մարատին։
–Շնորհակալություն,-ասես երկուսի անունից ասաց Մարատը և ժպտահայաց նայեց Ալվինային։ Աղջիկը շիկնելով արագ փախցրեց աչքերը, իսկ Մարատը, ասես ինչ-որ բան հիշելով, ավելացրեց,-Սպասեք, ես հիմա Մերուժանին կասեմ՝ ձեզ կտանի մինչև կանգառ։
–Չէ, Մարատ ջան, շնորհակալ եմ,-հրաժարվեցի ես։-Դեռ ժամանակ շատ կա, ոտքով կգնամ։-Եվ դուրս գալով բակ, քայլեց դեպի ավտոբուսի կանգառ։
Զարմանալի է, մարդ թեկուզ կարճ ժամանակով որևէ տեղ մնալուց հետո, տարօրինակ զգացում է ապրում՝ երբևէ ինքը նորից կվերադառնա՞ այդտեղ, թե՞ դա վերջին անգամ է։ Մի պահ կանգնում, դիտում եմ բարձր լեռներով ու անտառներով շրջափակված բանավանն ու ձորահովիտը, որ այդ պահին արևով լցված վիթխարի թասի է նման։
Ես շրջվում եմ, քայլում դեպի ավտոբուսի կանգառ և այստեղ, կանգառ տանող ճանապարհին, անսպասելիորեն հանդիպում եմ Վեներային։
–Բարի լույս,-զուսպ կերպով արտաբերում է նա և, չգիտես ինչու, կարմրում է։ Նրա ձեռքին հնամաշ մթերացանց կա՝ մեջը կեֆիրի երկու դատարկ շիշ։ Վեներան փորձում է մթերացանցը թաքցնել թիկունքում։
–Բարև, Վեներա։ Առավոտյան դու այնպես շուտ գնացիր, որ ես չհասցրի նույնիսկ տեսնել քեզ։
–Հա, ես տեղ պիտի գնայի… վախենում էի չհասցնել…-ասում է նա, բայց և իսկույն փոխում է խոսակցությունը։-Պորտֆելդ էլ ես վերցրել։ Երևի ճանապարհվո՞ւմ ես։
–Այո։
–Գնանք, ես քեզ կուղեկցեմ։
Դանդաղ մոտենում ենք կանգառին, նստում ժայռի կարկառվածքի տակ դրված երկար նստարանին։ Վերևի գյուղերից շրջկենտրոն տանող ավտոբուսը այստեղ է կանգնում։
Նայում եմ ժամացույցին. Քառասուն րոպե կա դեռ։
–Դու, երևի, խանութ էիր, հա՞, գնում,– հայացքով ցույց տալով դատարկ շշերով մթերացանցը, ասում եմ ես։
Նա, չգիտես ինչու, դարձյալ կարմրում է, հայացքը դարձնելով ուրիշ կողմ։
–Ոչ, ես…Ես նրան ուտելիք էի տարել։
Ահա թե ինչ։ Իսկապես որ արժե զարմաալ. դեռևս երեկոյան նա ասաց, որ ամուսինը նստած է։
–Սպարտակի՞ն։ Բայց չէ՞ որ դու ասացիր, որ նա այստեղից շատ հեռու է՝ Կոմի երկրամասում։
–Նրա համար չէ, Վահեի համար էի տարել։
Ինչ-որ սատանայական բան է սա։
–Եվ քեզ թույլատրեցի՞ն։
–Այո, ես պայմանավորվել եմ նրանց պետի հետ։
–Եվ վաղո՞ւց ես նրան ուտելիք տանում։
–Երկու ամսից ավել է։ Այն օրվանից, ինչ այստեղ է։Երկար խոսել, ճիշտ է, չի հաջողվում, թույլ չեն տալիս, բայց ուտելիք հանձնել՝ թողնում են։
Խոստովանում եմ, ինձ մի պահ այնպես է թվում, թե ես թյուրիմացության մեջ եմ ընկել։
–Եվ նա ընդու՞նում է այդ ուտելիքը։
–Սկզբնական օրերին հրաժարվում էր, բայց հետո սկսեց ընդունել։
Որոշ ժամանակ մենք լռում ենք՝ չհամարձակվելով նայել մեկս մյուսին։
–Վեներա, ինձ թվում է, դու ինչ-որ բան լրիվ չես ասում։
–Հատկապես ի՞նչ։
–Ասա, խնդրեմ, ինչի՞ համար են նրան նստացրել։ Վահեի մասին է խոսքը։
Նա հառաչում է և նորից ինձ ծանոթ ժեստով ձեռքը տանում է դեմքի վրայով։
–Դա երկար պատմություն է, երկու բառով չես պատմի։
–Ոչինչ, մենք ժամանակ շատ ունենք։
Վեներան մի առ ժամանակ լսում է՝ ասես ի մի բերելով մտքերը։
–Դու հիշո՞ւմ ես, ես երեկ հարցրի՝ քեզ երբեք չի՞ վիճակվել դառը կսկիծ ապրել այն մտքից, որ դու ինչ-որ ժամանակ անտարբերությամբ ես անցել այնպիսի մի բանի կողքով, որը գուցե երջանկության լույսով ողողեր քո ամբողջ կյանքը։
–Հիշում եմ։
–Այսպես ահա, կարծես թե դա տեղի է ունեցել ինձ հետ։ Հիշու՞մ ես, դպրոցում բոլոր տղաները սիրահարված էին ինձ, իսկ ես միայն ծիծաղում էի նրանց վրա։ Քո հարցում, ճիշտ է, այդպիսի բան չի եղել, բայց դա էլ , երևի, այն պատճառով, որ դու չես համարձակվել սիրտդ բացել ինձ… Դու երեկ հարցրիր, թե ես հիմք ունե՞ի արդյոք ծիծաղելու ձեր վրա։ Իսկ մի՞թե քեզ համար պարզ չէ՝ ունեի՞, թե՞ ոչ։
–Առհասարակ, պարզ է… Ինձ համար դա պարզ դարձավ դեռևս այն օրը, երբ մեր տնամերձ այգուց տեսա, թե ինչպես նստեցիր կապույտ ''Վոլգան'' ու մեկնեցիր գյուղից։ Մեր անհմուտ սիրատածությունն ու սիրազեղ նամակները սոսկ զվարճացնում էին քեզ, որովհետև երեխայական արարմունքներ էին թվում։ Կարճ ասած, մենք պարզապես չդիմացանք սեփական ''Վոլգայի'' տիրոջ մրցակցությանը։
–Ըհը։ Եվ նրա շռայլությանը նույնպես։ Եվ ոչ միայն շռայլությանը, այլ նաև ինքնավստահությանը, ոչ միայն ձեր, այլև իմ հանդեպ ունեցած գերազանցության նրա զգացումին, նրա զուտ տղամարդու՝ իմ կերտվածքի կանանց համար խիստ հրապուրիչ, գրավչական տիրողականությանը։ Իսկ ի՞նչ կարող էիք տալ դուք, բացի սիրային անմիտ նամակներից՝ հավերժական հավատարմության երդումներով ու այլևայլ անհեթեթություններով։ Այդպես էր թվում այն ժամանակ… Տափակ պատմություն է, չէ՞…
Դա արդեն նայած ում համար. որևէ մեկի համար գուցեև տափակ է, իսկ մեկ ուրիշի համար՝ ճակատագիր։
Խուսափողաբար պատասխանում եմ.
–Առհասարակ, տարօրինակ բան է կյանքը։
–Այո…-հառաչանքով պատասխանում է Վեներան՝ աչքերը կկոցած նայելով հեռավոր լեռների կողմը։-Տեղափոխվելով ձեր գյուղից, մենք սկսեցինք ապրել մարզկենտրոնում։ Երեք սենյականոց լավ բնակարան ունեինք նոր շենքում, ես նյութական ոչ մի բանի կարիք չէի զգում, փող՝ ինչքան ասես կար մոտս, ամուսինս երես էր տալիս ինձ, ոչ մի բան չէր մերժում, բարի էր իմ հանդեպ, հոգատար ու քնքուշ… Մի տարի անց տղա ունեցանք։ Թվում էր է՞լ ինչ է պետք կյանքում։ Մի խոսքով ես երջանիկ էի։
–Եվ երկա՞ր տևեց այդ երջանկությունը։
–Հինգ տարի։ Մինչև այն օրը, երբ փողոցում ինձ անսպասելի կանգնեցրեց Վահեն։
–Վահե՞ն։
Անկեղծորեն ասած, տալով իմ հարցը, ես հույս ունեի բոլորովին այլ պատասխան լսել. վերջ ի վերջո, փորձված գործամոլի կնոջ երջանկությունը (այն ժամանակ Սպարտակը, երևում է, հենց այդպիսի մի գործամոլ էր) վաղ թե ուշ պետք է փոխարկվեր արցունքների, համենայն դեպս, դա կլիներ օրինաչափ երևույթ։
–Բայց չէ՞ որ Վահեն գնացել էր Սումգայիթ։
–Այո, նա աշխատում էր ինչ-որ գործարանում։ Բայց այդ օրերին արձակուրդ էր եկել գյուղ և մի քանի օր մնաց Ստեփանակերտում՝ քեռու մոտ։ Մենք հանդիպեցինք պատահաբար, կարծեմ, խանութից էր գալիս, թե գնում էր խանութ՝ հիմա չեմ հիշում…Մենք մի քիչ զրուցեցինք, նա խոստովանեց, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում մոռանալ ինձ, ես ծիծաղեցի՝ պատասխանելով, որ երեխա ու սիրելի ամուսին ունեմ…''Միևնույն է, ես քեզ կտանեի ինձ հետ՝ թեկուզ երեք երեխա էլ ունենայիր, միայն թե համաձայն լինեիր դու''։ Ինձ արդեն սկսել էր զայրացնել այդ խոսակցությունը, և ես, որպեսզի վերջ տրվեր դրան, հավանաբար ասացի ոչ այն, ինչ հարկավոր էր ասել. մինչև հիմա էլ չեմ կարողանում ներել ինձ։
–Իսկ ի՞նչ էիր ասել որ։
–Ասացի. ''Եվ ինչով պիտի երջանկացնես ինձ։ Քո մաշված շալվարներո՞վ, թե՞ աղքատիկ մահճակալով՝ գործարանային ցուրտ հանրակացարանում''։
–Հըմ, ավելի կծու դժվար է երևակայել։
–Դու գիտե՞ս, նա այնպիսի ցավով նայեց ինձ, այնպիսի դառն ափսոսանքով, որ… ավելի լավ էր ապտակեր։ Բայց պատասխանեց հանգիստ ձայնով. ''Ոչ, Վեներա, ես քեզ կերջանկացնեմ ահա այս ձեռքերով''։– Նա պարզեց ձեռափերը, որոք սև էին ու կոշտուկավոր։ ''Սրանք ազնիվ ձեռքեր են''-ասաց նա։ Արժեր, որ ես անմիջապես ներողություն խնդրեի իմ ասած խոսքերի համար, բայց նվաստացուցիչ այն վիճակը, որի մեջ ես ինձ զգում էի այդ րոպեին, ընդհակառակը, այնչափ զարմացրեց ինձ, որ ես չկարողացա վարվել քիչ թե շատ խելամիտ կերպով։ Ես իմ մատից հանեցի ադամանդե խոշոր քարով մատանին՝ Սպարտակի հարսանեկան նվերը, և ցույց տվի նրան. ''Ահա այս մատանին,-ասացի ես,-ճիշտ այնքան արժե, որքան կարող էին վաստակել քո այդ ազնիվ ձեռքերը մի քանի տարում։ Ուզո՞ւմ ես նայել։ Վերցրու։'' Մատանին նա չվերցրեց։ Նա միայն ժպտաց, հեռվից նայեց դրան և ցածրաձայն ասաց. ''Հրաշալի քար է… Երբևէ պատասխան կպահանջեն նրանից, ով դա նվիրել է քեզ։ Թե ինչ պատասխան կտա Սպարտակը՝ այդ մասին կիմանա դատախազը։ Իսկ այ ի՞նչ պիտի պատասխանես դու''։ Աչքերս մթնեցին նրա խոսքերից։ ''Գիտե՞ս ինչ,– ասացի ես, առանց հաշիվ տալու ինձ,– գլուխ մի տար քո հիմար քարոզներով, քեզնից վախեցող չկա''։ ''Իսկ ես չեմ վախեցնում, -հանգիստ ասաց նա նկատի գունատվելով։-Կա մարդկանց մի տեսակ, որ գիշեր ու ցերեկ փող ու ոսկի է դիզում, ապակե բանկաներում ու կավե պուլիկներում թաղում հողի մեջ, երբեմն նույնիսկ մոռանալով, թե որտեղ ինչքան է թաղված։ Այդպիսի մարդիկ ապրում են ճոխ հարստության մեջ՝ արհամարհելով մեզ նմանների կարծիքները, բայց նրանք բոլորն էլ ներքուստ նախանձ մարդիկ են, նրանք նախանձում են մեզ նույնիսկ այն բանի համար, որ մենք հանգիստ ու խաղաղ քնում ենք մեր հարկի տակ, առանց վախենալու, թե ահա ուր որ է միլիցիան կծեծի մեր դուռը։ Չարաչար սխալվում են բոլոր նրանք,-շարունակեց նա,– ովքեր մտածում են, թե փողն ընդունակ է ամեն ինչ անելու։ Միևնույն է, փող դիզողներից հազարից մեկն է վայելում այդ փողերը''։
Վեներան կրկին խորասուզվում է մտքերի մեջ։ Ես չեմ խանգարում նրան։ Որոշ ժամանակ անց նա շարունակում է.
–Այդ օրվանից ասես ինչ-որ բան փշրվեց իմ հոգում։ Ես սկսեցի ուշադրությամբ հետևել ամուսնուս, նրա ընկերներին, ականջ դնել նրանց խոսակցություններին։ Եվ այդ խոսակցությունները շարունակ փողի մասին էին, ինչ-որ տեղից ձեռք բերած չճարվող ապրանքների, ընկեր-տղաների՝ քաղաքից դուրս անցկացրած խրախճանքների ու նման բաների մասին…
Վեներայի վերջին խոսքերը լարում են ուշադրությունս։ Ի վերջո այդպիսի սուրբ միամտությունը չի բռնում նրա խառնվածքին…Ասե՞լ։ Թե՞ չարժե։
–Լսիր, Վեներա, մի՞թե դու ինքդ մինչ այդ չես մտածել այն մասին, որ, համենայն դեպս, աշխատավարձով չեք ապրում։
–Մտածել եմ, իհարկե, բայց… Ինչպե՞ս քեզ բացատրեմ… Ես ապացույցներ չունեի, եթե լինում էլ էին, ես հրաժարվում էի հավատալ դրանց՝ գտնելով հարյուրավոր բացատրություններ, կամ, պարզապես ասած դիմում էի հնարանքների, որպեսզի չնկատեի այդ հանցանշանները։ Հասկանո՞ւմ ես, ուրիշ բան է,եթե խոսքը վերաբերում է ուրիշի, այստեղ մենք, առանց քաշվելու, իրերը կոչում ենք իրենց անուններով։ Եվ միանգամայն այլ բան՝ երբ դա քո ամուսինն է, քո երեխայի հայրը, մի մարդ, որի հետ դու կապված ես բազմաթիվ կապերով, որը սիրում է քեզ, չի մերժում ոչ մի բանում, կատարում է ուզածդ ցանկությունն ու քմահաճությունը։ Նա իքն էլ շատ հաճախ ու առանց ճիգ ու ջանքի փարատում էր իմ տարակուսանքները։ Թանկարժեք իրերի մասին, օրինակ, որը նա նվիրում էր ինձ կամ թաքցնում էր որևէ տեղ, ասում էր, որ ժառանգական են, իրեն են անցել հորից, պապից և այլն։ Եվ ես հավատում էի նրան, քանզի գիտեի, որ նրա տոհմը՝ էն գլխից էլ առևտրի հետ կապված, ժամանակին շրջանի ամենահարւստներից էր։ Այդպիսի խոսակցությունները սովորաբար ավարտվում էին նրանով, որ նա ծիծաղելով ասում էր. ''Խենթուկ, մի՞թե դու իսկապես լրջորեն մտածում ես, որ ես կարող եմ մի քանի հազար ռուբլու համար վտանգի տակ դնել իմ բարի անունը, իսկ քեզ ու իմ որդուն ծաղրատեղ շինել մարդկանց առջև: Իմացած եղիր, որ ինձ համար պատիվը կյանքից թանկ է''։ Բայց, կրկնում եմ, բոլոր այդ խոսքերն ու արդարացումները ոչ մի արժեք չէին ունենա ինձ համար, եթե դա ոչ թե իմ ամուսինը, այլ ինչ-որ մեկ ուրիշն ասեր, ինձ օտար մի մարդ։
–Նշանակում է դու պարզապես ստիպել ես քեզ հավատալ, այսինքն՝ խաբել ես ինքդ քեզ։
–Այո, բայց Վահեի հետ հանդիպելուց հետո դադարեցի ինքս ինձ խաբելուց։
–Մի՞թե։
Վեներան անուրախ տարուբերում է գլուխը։
–Զարմանալ պետք չէ… Ինչպե՞ս դա քեզ բացատրել… Քո փոխարեն կին լիներ, նա ինձ, հավանորեն, հեշտ հասկանար։
–Եվ այնուամենայնիվ…
–Գիտե՞ս ինչ, երբ մի տղամարդ կնոջը չորս-հինգ հազար ռուբլու արժողությամբ ադամանդե մատանի է նվիրում, իսկ մյուսը պարզապես առաջարկում է իր կոշտուկավոր ձեռքերը, այդ կնոջ համար ընտրությունը դյուրին լինել չի կարող, և նա խորհրդածելու բան ունի… Դե, լավ, այս ամենը սենտիմենտալություն է։
…Վահեի հետ ունեցած հանդիպման հետագա բոլոր օրերին Վեներան իրեն զգում էր այնպես, ինչպես, հավանաբար, կզգար ալպինիստը, որը բարձրացել , հասել է վտագանավոր գագաթ, իսկ իջնել այնտեղից չի կարող, որովհետև փրկափոկը ձեռքից դուրս է սահել ու ընկած է անդունդում… Նրան ինչ-որ անորոշ, տագնապալից զգացում էր համակել։
Մի քանի անգամ խոսք բացելով, նա ամուսնուն խնդրեց թողնել այդ գործը (նա բնակչության կենցաղային սպասարկման ինչ-որ կոմբինատում էր աշխատում) և զբաղվել ըստ մասնագիտության (պոլիտեխնիկական ինստիտուտ էր ավարտել)։ Վեներան միաժամանակ նրան խնդրում էր դադարեցնել շփումներն իր այն ընկերների հետ, որոնք օգնում էին նրան կասկածելի գործերում։ Բայց Սպարտակը չէր ուզում լսել կնոջը։
–Ի՞նչ մարդ ես դու, փոխանակ ուրախանալու նրանով, ինչ ունես, շարունակ չունեցածիդ մասին ես մտածում, -մի անգամ արցունքն աչքին ասաց Վեներան,-գոնե մեր մասին մտածեիր։
Սպարտակը քմծիծաղեց այդ խոսքերի վրա և հանկարծակի խռպոտած ձայնով ասաց.
–Լսիր, դու քո գործին կաց, իմ հաշիվները ես ավելի լավ գիտեմ։
Վեներային թվում էր, թե երկրորդ երեխան ինչ-որ փոփոխություն կմտցնի իրենց կյանքում։ Նա մտածում էր այն մասին, որ երեխաները պատասխանատվության ինչ-որ զգացում կարթնացնեն ամուսնու մեջ, սակայն, ավաղ, ոչինչ չօգնեց։ նրանց միջև անդունդ էր առաջացել, որը գնալով ավելի էր լայնանում ու խորանում։ Վեներան պարզորոշ տեսնում էր՝ իր ընտանեկան բարօրությունն արագընթաց կերպով գնում է դեպի անդունդ, և չգիտեր, թե ինչպես առաջն առներ։
Այսպես անցավ մեկ-երկու տարի։ Մինչ այդ Վահեն վերջնականապես տեղափոխվեց Ստեփանակերտ, ուր ապրում էր Վեներան և աշխատանքի անցավ մետաքսկոմբինատում։ Վեներայի պատճառով էր փոխադրվել՝ նա ինքն այդ մասին ասաց Վեներային։ ''Առանց քեզ կյանքն ինձ համար ոչ թե կյանք է, այլ գոյությունը քարշ տալ,– ասաց նա Վեներային։-Ուզում եմ ապրել նույն քաղաքում, որտեղ դու ես, շնչել նույն օդը, և ներիր, որ այլ կերպ վարվել չկարողացա''։
Մի անգամ պատահաբար հանդիպեցին փողոցում։ Սպարտակի հետ էր։ Մի երկու խոսք փոխանակեցին ընդամենը։ Բայց Վեներան զգաց, որ Վահեն դուր չեկավ ամուսնուն։
–Տարօրինակ տղա է, – երբ բավականին հեռացել էին, ասաց Սպարտակը։
–Ինչո՞ւ,– արագ հարցրեց Վեներան։
–Չափից դուրս ինքնագոհ դեմք ունի,– պատասխանեց Սպարտակը,-կարծես թե շվեյցարական բանկում հաշիվ ունի բացած։
– Սեփական արժանապատվության զգացումը չի կարելի շփոթել ինքնքգոհության զգացումի հետ,-առարկեց Վեներան։-Դրանք միանգամայն տարբեր բաներ են։
Սպարտակը ծաղրանքով նայեց կնոջը.
–Օհո, տեսնում եմ , որ դու նրան չափազանց լուրջ ես վերաբերվում։ Գուցե ավելի հանգամանորե՞ն պատմես ձեր հարաբերությունների մասին։ Դա ինձ համար շատ հետաքրքիր կլինի։
Պարզ զգացվում էր՝ Սպարտակը պատրվակ էր փնտրում զայրույթը թափելու համար։ Եվ, չնայած դրան, Վեներան չցանկացավ նահանջել. նա պատմեց մատանու հետ կապված պատմությունը։
–Ահա թե որտեղից են սկիզբ առել քո խոսակցությունները,-ասաց նա,– կորիր աչքիցս, որպեսզի այլևս չտեսնեմ քեզ…
Այդ օրը Սպարտակը տուն վերադարձավ առավոտյան դեմ՝ ոչ այն է անքնությունից, ոչ այն է շատ խմելուց աչքերը լրիվ կարմրած։ Առհասարակ այդ օրվանից սկսեց խմել, տուն էր գալիս շաբաթը մեկ-երկու անգամ՝ այն էլ հարբած։ Հետո միանգամից թողեց խմելը, բայց շարունակ մտազբաղ էր, նյարդային։ Վեներայի հարցերին պատասխանում էր խուսափողաբար ու գրգռված կերպով։
Մի անգամ ասաց.
–Էդ բյուրեղապակին ու մյուս թանկարժեք բաները տար քրոջդ մոտ, թող մի առ ժամանակ իրենց տանը պահի։ Լավ է, որ մեքենան ու ամառանոցը ուրիշի անունով է…
Վեներան ոչինչ չասաց նրան, միայն հետո իմացավ, անակնկալ ինչ-որ ստուգող հանձնաժողով էր եկել և ամբողջ հիմնարկը ստուգում էին… Իսկ մի քանի օր անց Սպարտակը դարձավ նախկին Սպարտակը՝ ուրախ, ինքնավստահ, սիրալիր, ինչպես Վեներայի, այնպես էլ երեխաների հանդեպ։
Երկրորդ անգամ Սպարտակը Վահեի մասին խոսք բացեց իրենց գժտությունից չորս-հինգ ամիս անց, և իր խոսքով ուղղակի շշմեցրեց Վեներային։
–Փող չունեցողներն ամենից շատ հարստության մասին են խոսում, իսկ սրիկաները՝ առաքինության։ Ազնիվ ձեռքերով քո այդ դպրոցական ընկերը, պարզվում է, խորամանկի մեկն է։ Շնորհավորում եմ։
–Իսկ նա ի՞նչ է արել,-տարակուսանքով հարցրեց Վեներան։
–Պահեստամասեր գողանալիս բռնել են։
–Ի՞նչ։
–Հետաքննություն է գնում։ Ես, ճիշտ է, ուզեցի օգնել, ֆաբրիկայում սրտամոտ տղաներ շատ կան, բայց, դե, բան չստացվեց։
Վեներան չհավատաց ամուսնու և ոչ մի խոսքին։ Դեռ ավելին, ինչ-որ վատ կասկածներ՝ կապված ամուսնու ասածների հետ, սողոսկեցին նրա սիրտը։ ''Իսկ գուցե հենց քո այդ սրտամոտ տղաներն են ամեն ինչ արել'',-անցավ նրա մտքով։
–Իսկ ինչո՞ւ էիր ուզում օգնել, – հարցրեց Վեներան, ուշադրությամբ նայելով ամուսնուն։
Սպարտակը քթի տակ ծիծաղեց և ասաց.
–Ինչ էլ չ լինի՝ կնոջս դպրոցական ընկերն է։
Այդ օրերին Վեներան ապրում էր ոնց որ հիմար երազի մեջ։ Նա համարյա հավատացած էր, որ Վահեին կամ զրպարտել են, կամ միտումնավոր կերպով սարքել այդ գործը՝ նպատակ ունենալով դատաստան տեսնել նրա հետ։
Վեներան չէր սխալվում։ Երկու շաբաթ անց, մեղադրանքի չապացուցվածության համար, նրան ազատեցին կալանքից։ Եվ այստեղ պատահեց այն, ինչին Վեներան ամենից քիչ էր սպասում։ Մի անգամ, ուշ երեկոյան, նրան զանգեցին մարզային հիվանդանոցից և ասացին, որ ամուսնուն բերել են հիվանդանոց։
–Իսկ ի՞նչ է պատահել,-դեռևս չկարողանլով ըմբռնել լսածի իմաստը, տագնապալից հարցրեց Վեներան։
Նրան ասացին, որ ինչ-որ հարբած խուլիգան ռեստորանում հարձակվել է աումսնու վրա և մարմնական վնասվածք հասցրել նրան։ Այդ հարբած խուլիգանը, պարզվեց, Վահեն էր։ Կալանքից ազատվելու հաջորդ օրը նա իր ընկերների հետ մտել էր ռեստորան՝ նշելու այդ իրադարձությունը։ Այդ պահին իր բարեկամների հետ ռեստորանում էր գտնվում նաև Սպարտակը։ Կերուխումի ժամանակ Սպարտակի ընկերներից մեկը, Սպարտակի համառ պահանջով, Վահեին, որ արդեն թեթև հարբած էր, կանչում է իրենց սեղանի մոտ։
–Չգիտեմ թե ով է ասել, բայց ճշմարիտ է ասել,-մոտենալով Սպարտակի սեղանին միանգամից սկսեց Վահեն՝ ուղիղ նայելով Սպարտակին,-դժբախտության ժամանակ ճանաչվում է լավ մարդն ու՝ մերկացվում իսկական ստորը։
–Այստեղ բոլորը քո բարեկամներն են,-փորձեց կատակել Սպարտակը գունատվելով։ – Մոռացիր ինչ-որ եղել է, թյուրիմացություն էր, տղաները կարծել էին դու ես վերցրել… Ախր, ասում էի, որ չի կարող պատահել։
–Դու ստում ես, իսկ ով ընդունակ է ստելու, նա իրավունք չունի մարդ կոչվելու։ Դու մարդ չես,– ասաց Վահեն կատաղությունից շնչահեղծվելով։ – Քեզ նմանները հանգած ածուխի են նման, որոնք, երբ այլևս անկարող են այրել, սևացնում են։
Սպարտակի անսպասելի, ուժեղ հարվածից Վահեն ետ-ետ գնաց, թափով խփվեց կողքի սեղանին։ Բայց չընկավ, ուղղվեց և այդ նույն սեղանից գինու մի կիսադատարկ շիշ վերցնելով ու մի ոստույնով հասնելով Սպարտակին, ծանր շիշը թափով իջեցրեց նրա գլխին։
Չանցած կես ժամ, Վահեն արդեն միլիցիայի բաժանմունքում էր։ Դատարանը նրան դատապարտեց երեք տարվա ազատազրկման։
Այդպես երկրորդ անգամ, ինքն էլ դա չցանկանալով, Վեներան Վահեի դժբախտության պատճառ դարձավ…
Դատարանում Վահեն ամբողջ մեղքը վերցրեց իր վրա , ասաց, որ հարբած է եղել, ոչինչ չի հիշում, իսկ Սպարտակին չի ճանաչում, առաջին անգամ ռեստորանում է տեսել և մինչ այդ ոչ մի միջադեպ չի եղել իրենց միջև։ Դահլիճի մի անկյունում նստած՝ Վեներան լռելյայն լսում էր, և նրա համար դժվար չէր կռահել, որ Վահեն դա հանուն իրեն՝ Վեներայի արեց:
Շուտով Սպարտակը ապաքինվեց, դուրս գրվեց հիվանդանոցից, սակայն նախկին տեղում աշխատել այլևս չուզեց։ Այդ օրերին էր, թերթում հայտարարություն տպագրվեց հիդրոկոմպլեքսի շինարարության մասին։ Սպարտակը իսկույն դիմեց ուր հարկն է, և նրանք ընտանիքով փոխադրվեցին կառույց։ Միառժամանակ Սպարտակը կառույցում մատակարարման բաժնի պետ էր, իսկ հետո նրան ձերբակալեցին կաշառք վերցնելիս…
Հետաքննության ժամանակ Վեներան հասկացավ, որ ամուսինը կառույց է եկել այն բանից հետո, երբ նրա համախոհներից մեկը բռնվել էր հանցագործության վայրում։ Այդ համախոհը, իհարկե, մատնել էր նաև մյուսներին՝ այդ թվում և Սպարտակին։
…Վեներան խոր հոգոց է անում, ձեռքը հոգնած սահեցնում դեմքի վրայով։
–Դեհ, ահա և դու բոլորը գիտես,– ասում է նա։
Մի որոշ ժամանակ մենք լռում ենք։ Խոստովանում եմ, Վեներայի տրտում պատմությունը կարծես թե ամեն ինչ դրեց իր տեղը։ Գուցե, թերևս, հենց դրա համար էլ առաջին պահ ես չգիտեի, թե ինչ ասեի նրան։ Ասենք, նա հազիվ թե որևէ խոսք էր սպասում ինձնից։ Խոսքերն այստեղ ոչինչ չարժեն, իսկ եթե արժեն էլ, ապա՝ աննշան մի բան։ Մի քանի հոգի ևս անշտապ մոտենում են կանգառին։ Նրանցից միայն տեղամասային միլիցիոներ Գավրուշն է դեմքով ծանոթ ինձ։ Նա գլխով թեթևակի բարևում է։
–Հիմա ի՞նչ ես որոշել անել,-վերջապես հարցնում եմ ես։
Վեներան բացակայող տեսքով թոթվում է ուսերը։
–Կաշխատեմ կադրերի բաժնում, իսկ նոր ուսումնական տարվանց, երևի, կփոխադրվեմ ավանային դպրոց։ Մարատ Աղաբեկովիչը խոստացել է խոսել ժողկրթբաժնի վարիչի հետ։ Ինքս էլ մի անգամ եղել եմ ժրջանային ժողկրթբաժնում, բաժնի վարիչ Շահեն Օհանջանյանը, անչափ բարի ու մի շատ լավ մարդ , նույնպես խոստացել է օգնել։ Տեսնենք։ Ի միջի այլոց, խոսք կա, որ պետը այս մի քանի օրը գնում է թոշակի և նրա տեղ Մարատ Աղաբեկովիչին են նշանակում։
–Իսկ դժվար չի՞ երկու երեխայի հետ,– հարցնում եմ։
–Ոչինչ, սկեսուրս օգնում է, ընդհանուր առմամբ՝ նա վատ մարդ չէ։ Իսկ առհասարակ դժվար է իհարկե…
–Իսկ Սպարտակն ինչպե՞ս է այնտեղ։ Դու տեսե՞լ ես նրան դատից հետո։
–Ոչ։ Եվ չեմ էլ փորձել… Ուզում եմ դիմել դատարան՝ ապահարզանի համար…-Նա խեթ-խեթ նայում է ինձ։-Դու ոնց որ երևում է, հավանություն չես տալիս իմ քայլին։
Ըստ երևույթին, այդ հարցը վաղուց նրան հանգիստ չի տալիս։ Ես համոզված չեմ, թե իմ խրախուսանքը կամ անխրախուսությունը որևէ նշանակություն ունի նրա համար։
–Դա դու ավելի լավ կիմանաս, Վեներա։ Այդպիսի գործերում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող…– Եվ թեմայից խույս տալու համար ասում եմ.-Ուր որ է կգա ավտոբուսը։
Վերևից երևում է ավտոբուսը։ Ես ելնում, ձախ ձեռքով վերցնում եմ պորտֆելը, աջ ձեռքս մեկնում եմ Վեներային։
–Դե, մնաս բարով, Վեներա։ Ես ուրախ եմ, որ հանդիպեցի քեզ։
–Ցտեսություն,-կամացուկ ասում է նա։– Այնուամենայնիվ… Գուցե մի խորհուրդ տայիր, – խնդրողական տոնով ասում է Վեներան։ – Ապահարզանի մասին եմ ասում։
Ժխտողաբար օրորում եմ գլուխս և ոնց որ լարովի, փնթփնթում.
–Ոչ , Վեներա, այդպիսի գործերում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող։ Ինքդ պիտի վճռես։ Եվ ուրիշ ոչ ոք։
Բարձրանում եմ ավտոբուս, ազատ տեղեր շատ կան, պորտֆելս դնում եմ նստարանի տակ և նստում լուսամուտի առջև։ Կանգառում Վեներան մենակ է՝ ձեռքին դատարկ շշերով մթերացանցը։ Ես հրաժեշտի համար բարձրացնում եմ ձեռքս, Վեներան, առանց ժպիտի, պատասխանում է նույն ձևով։ Եվ միայն այն բանից հետո, երբ ավտոբուսը շարժվում է, ես ուշացումով մտածում եմ այն մասին, թե ինչու այդպես համառորեն խույս էի տալիս նրա բացահայտ դրված հարցից։ Իրո՞ք գտնում էի, որ այդ գործում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող։ Մտաբերում եմ նրա խոսքերը. ''…Իմ ամուսինը…մի մարդ, որի հետ դու կապված ես բազմաթիվ կապերով, որը սիրում է քեզ, չի մերժում ոչ մի բանում… կատարում է ուզածդ ցանկությունն ու քմահաճությունը…''։ Եվ նրա համար ծանր պահին հարվածել թիկունքից։ Ճիշտ կլինի՞ արդյոք։ Ով գիտե։ Չէ՞ որ գրված օրենքներից բացի, կան նաև չգրված օրենքներ…Մի բան պարզ է սակայն՝ թիկունքից հասցված հարվածը դավաճանական հարված է… Եվ հարված ո՞ւմ… Էհ, ի՞նչ եմ գլուխ կոտրում, ես հո դատավոր չեմ նրանց համար։
Ամբարտակի մոտ ավտոբուսը թեքվում է դեպի աջ, ևս մեկ-երկու րոպե, և ճանապարհը գլխիվայր կընկնի ձորը։ Այս շրջադարձից այն կողմ այլևս չեն երևալու ոչ բանավանը, և ոչ է ամբարտակը։ Ես վերջին անգամ նայում եմ ետ։ Վեներան չկա արդեն։ Շինվարչության գրասենյակի բակում , հայացքը դիմացի լերկ ժայռերին, միայնակ կանգնած է կառույցի պետը։
''Մի՞թե դարձյալ կնոջ մասին է մտածում'',– անցնում է իմ մտքով, և ես ինքնաբերաբար նայում եմ դեպի այն ժայռը, որտեղից ընկել է Ասպրեն…
=================
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ
Կյանքը եղել է ջինջ ու արևկա,
Երկինքը՝ կապույտ,
Մենք ընդամենը տասնութ տարեկան®
Յու. Սահակյան
Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում էլ, հավանաբար, լինում են անմոռանալի օրեր£ Երևելի, գեղեցիկ օրեր£ Բայց մանկության և առհասարակ պատանեկության բոլոր օրերն էլ անմոռանալի, երևելի ու գեղեցիկ են, որովհետև այդ օրերը մշտապես մեզ հետ են, ապրում են մեր մեջ՝ ժամանակ առ ժամանակ մեր սրտերը լցնելով անպարփակ կարոտով ու տխրությամբ£
Այսօր ես վերստին ուզում եմ հիշել այն հին, հեռավոր օրերը, և այդ օրերի մեջ՝ Մարինեին£ Ուզում եմ հիշել այն հեռավոր, բայց անմոռաց ամառը, այն հեքիաթային, անդարձ ամառը, իմ առաջին հանդիպումը Մարինեին® Հուլիս ամսվա վերջին օրերին էր դա, իրիկնադեմին, արեգակը կախվել էր մեր լեռների վրա, ուզում էր մայր մտնել ու, չգիտես ինչու, մայր չէր մտնում, կպել էր լեռներին ու ասես տատանվում էր՝ գնա՞ գիշերելու Կաղնախաչ սարից այն կողմ, լեռների ետևում, թե՞ ոչ£
