Լևոն Ադյան
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
–Կգնանք մեզ մոտ, Շահումյան,– ասում էր Արմենը£– Երկրագնդի վրա մեր Սառնաղբյուր գյուղի պես գյուղ չկա£ Հորդահոս գետակներով, բարձր, մինչև երկինք հասնող Դոտսար ու Ալհրակ սարերով ու անտառներով շրջապատված, ծաղիկների ու վարդերի մեջ կորած® Ինչպես որ հայկական բոլոր տեղանուններն այդ կողմերում՝ ադրբեջանցիներն, ասում էր, փոխել են նաև մեր գյուղի անունը, Բուզլուխ են կոչում, իսկ Ալհրակ լեռը՝ Քյափազ£
Քաղաքում էր ապրում նա, բայց հոգով գյուղի հետ էր, շարունակ գյուղից էր խոսում, գյուղի սարերից, աղբյուրներից£ Այնտեղ էր անցկացրել մանկությունը, ավարտել միջնակարգը£ Իսկ Ստեփանի մասին չէր խոսում£ Թեպետ Մարինեն զգում էր, որ նա հաճախակի էր մտածում այդ մասին£ Մտածում էր, տանջվում, բայց ոչինչ չէր ասում£ Արմենի գլխի մեջ ամուր նստած էր իր և Մարինեի միջև կանգնած մի երրորդի ստվերը£ Եվ նա չէր կարողանում սրտից հանել դա£ Տանջվում էր, զգում էր դա Մարինեն, բայց ի՞նչ կարող էր անել£ Միայն մի անգամ Արմենն ասաց.
–Իմ գլխից դուրս չի գալիս այն, որ մեկը պարկել է քեզ հետ, Մարինե, անկողնում գրկել է քո մերկ ուսերը, սիրո խոսքեր է ասել, համբուրել է քո հրաշք մարմինը, շուրթերը® Ես կգժվեմ£– Դեմքը ձեռքերով ծածկած էր խոսում, և մատները դեմքի վրա ասես դողում էին£
–Այդ մասին այլևս խոսք չլինի, խնդրում եմ,– ասաց Մարինեն£ – Ես հասկանում եմ քեզ, Արմեն, բայց խնդրում եմ, չխոսես այդ մասին£ Նա չկա®
–Լավ,– ցածր ասաց Արմենը£ Ու այլևս չխոսեց£ Իսկ գարնան մի օր, ապրիլի կեսերին էր, Արմենը ուշ եկավ տուն£ Խմած էր£ Ձեռքին բանալի կար, բայց ինքը չբացեց դուռը£ Երկար սեղմեց դռան զանգը£ Մարինեն բացեց դուռը և տեսավ նրան՝ շեմքին կանգնած, ոնց որ երեք օրվա անքնությունից՝ աչքերը լիովին կարմրած£ Նայեց նա Մարինեին ուղիղ, անքթիթ£ Եվ Մարինեն ներըմբռնողաբար հասկացավ. որ նա ամեն ինչ գիտի£ «Ստեփանն է ասել»,– իսկույն անցավ Մարինեի մտքով£
Չէր սխալվում Մարինեն£ Իրոք Ստեփանն էր ասել£ Նա Արմենին կանգնեցրել էր փողոցում ու հենց մեքենայից հարցրել. «Ինչպե՞ս է Մարինեն, նա չի՞ կարոտում ինձ»£ «Իսկ դու ո՞վ ես»,– շվարած հարցրել էր Արմենը£ «Իրեն հարցրու,– ծիծաղել էր Ստեփանը£– Մենք Մարինեի հետ հաճելի օրեր շատ ենք անցկացրել իմ բնակարանում£ Ասա Ստեփանը բարևում է»£ Նայեց Մարինեն ու հասկացավ ամեն ինչ£ Իսկ Արմենը ներս մտավ, առանց մի խոսքի, լռին անցավ սենյակ£ Մարինեն մտել էր խոհանոց ու սիրտ չէր անում գնալ նրա մոտ£ Վերջապես սիրտ արեց, ներս մտավ£ Արմենն արդեն կապել էր ճամպրուկը£
–Հարսանիքից երկու օր առաջ մեռածները հարություն են առել,– ասաց Արմենը խուլ, հազիվ լսելի ձայնով£– Ուրեմն խաբել ես ինձ® Եվ հիմա երկուսով ինձ վրա ծիծաղում եք երևի®
Մարինեն մնացել էր կանգնած, խոսք չէր գտնում ասելու, արտասվում էր միայն® Արմենը ճամպրուկը վերցրեց, դուրս եկավ®
–Ամբողջ մի տարի մենակ էի,– հառաչեց Մարինեն£– Հետո նորից եկա մերոնց մոտ£ Մայրս հետս չէր խոսում, եղբայրս փոքր էր£ Անտանելի էր®
Ես մոխրամանի մեջ հանգցրի ծխախոտը£
–Պատմիր,– ասացի ես£-Հետո՞, այլևս չեկա՞վ£
–Ոչ£ Այստեղ մի ընկեր ուներ, անունը Սեյրան£ Ավտոբուսի վրա էր աշխատում£ Գնացի նրա մոտ, վերցրի հասցեն՝ քաղաք Վոլժսկ£ Իսկ որտեղ էր այդ Վոլժսկը՝ պատկերացում անգամ չունեի£
–Լցնե՞մ բաժակները,– վերցնելով շիշը, ասացի ես£
–Հերիք է£ Դու խմիր, եթե ուզում ես£ Ես չեմ ուզում£ Ասա, թող սուրճ բերեն£
Ես մոտ կանչեցի մատուցողուհուն, խնդրեցի, որ սուրճ բերի£
–Սուրճը կոնյակով շատ հաճելի է,– ասացի ես£– Մի գավաթ սուրճին ՝մի քանի գրամ կոնյակ£– Ես կոնյակ լցրի սուրճի մեջ£
Սուրճն իրոք լավ էր կոնյակով£ Մարինեին նույնպես դուր եկավ£ Լուռ երաժշտություն էինք լսում£
–Գնացիր այնտե՞ղ, Վոլժսկ,– երկար լռությունից հետո հարցրի ես£
–Այո,– ասաց Մարինեն, ցածր հառաչեց£-Գնացի£
–Դու, ինչ է, սիրո՞ւմ էիր նրան£
–Չգիտեմ£ Երբեք չեմ մտածել այդ մասին£
Մարինեն երբեք չէր մտածել այդ մասին՝ սիրո՞ւմ է Արմենին, թե ոչ£ Պարզապես ընտելացել էր նրան£ Բացի այդ, նա իրեն մեղավոր էր զգում£ «Պետք է սկզբից ասեի ճշմարտությունը»,– մտածում էր Մարինեն£ Նրան թվաց, թե Արմենի համար հեշտ կլիներ, եթե ինքն ասեր, որ Ստեփանը չկա£ «Հարսանիքի, վթարվելու մասին զուր հնարեցի,– մտածում էր Մարինեն ու ինքն իրեն հուսադրում,– ոչինչ, կգնամ, կբացատրեմ, կհասկանա»£ Արդյունաբերական փոքրիկ քաղաք էր Վոլժսկը, Կազանից մի հարյուր կիլոմետր այն կողմ£ Ձյունը մինչև գոտկատեղ էր հասնում£ Մարինեն գտավ տունը£ Երկհարկանի փայտե շենք էր, շենքի բակում մեկին հարցրեց, ասաց, որ, այո, այստեղ է ապրում, ցույց տվեց լուսամուտը, ասաց, որ երկրորդ հարկի ձախ դուռն է £ Լույսը վառվում էր£ Մարինեի սիրտը անհանգիստ խփում էր£ Հուզվում էր£ Բարձրացավ, սեղմեց դռան զանգը£
–Ո՞վ է,– հարցրին դռան ետևից£
Սիրտը դարձյալ անհանգիստ խփում էր, թվում էր հիմա կընկնի£
Դուռը կիսաբացվեց, և ռուս մի կին՝ մոտ 30-35 տարեկան, Մարինեին ոտից գլուխ չափելով ասաց.
–Ո՞ւմ եք ուզում£
–Արմենը տա՞նն է,– հարցրեց Մարինեն£
–Արմե՞նը®– կնոջ աչքերը մանրացան, նա քիչ լռեց, հետո ասաց.– Իսկ դուք ո՞վ եք£
–Բարեկամուհին,– ասաց Մարինեն£
–Տանը չէ,– զննելով Մարինեին, ասաց նա£– Երկրորդ հերթի է աշխատում£
Եվ հասկացավ Մարինեն, որ ամուսնացել է Արմենը, և ուժով պահեց իրեն, որ չփղձկա, աստիճանների բազրիքից բռնելով, դանդաղ իջավ, բոլորը ինձնից փախչում են, մտածում էր, և նրա սիրտը լաց էր լինում£ Աստիճաններով իջնելիս մի անգամ էլ ետ նայեց. անծանոթ կինը դեռ կանգնած էր դռների արանքում£ Մարինեն նայեց նրան, այդ կինը, իհարկե, ամեն ինչ հասկացել էր, կարող է նույնիսկ գիտեր Մարինեի մասին£ Արցունքներն անդադար հոսում էին Մարինեի այտերն ի վար£
–Եվ այդպես էլ չտեսա՞ր նրան,– հարցրի ես երկար լռությունից հետո£
–Ոչ,– արձագանքեց Մարինեն£– Այլևս չտեսա£ Ես նրան երբեք չեմ մեղադրում£ Նա մեղավոր չէր, ես խաբեցի նրան£
–Իսկ Ստեփա՞նը®– նորից հարցրի ես՝ ծխախոտ վառելով£– Նրան նույնպե՞ս այլևս չտեսար£
–Տեսա,– դառը ժպտաց Մարինեն£– Հենց կայարանում£
Մարինեն Ստեփանին տեսավ դեռևս վագոնի բաց հարթակից£ Ասես հեռագրել էր, որ դիմավորեր£
–Ստեփան,– կանչեց Մարինեն£
Ստեփանը տեսավ նրան, ձեռքով ողջունեց£
–Դու այս որտեղի՞ց ես գալիս,– հապշտապ մոտենալով հարցրեց Ստեփանը£
Մարինեն չպատասխանեց նրա հարցին£
–Իսկ դու ի ՞նչ ես անում այնտեղ£
–Մի ծանոթ տղա կա, Մոսկվա ճանապարհեցի£
–Ինձ կտանե՞ս տուն,– հարցրեց Մարինեն£
–Մեծ հաճույքով,– ձեռքերը տարածեց Ստեփանը£ Մարինեի մասին Ստեփանն ամեն ինչ գիտեր, հետաքրքրվել էր£
–Գնանք ինձ մոտ,– ասաց Ստեփանը£– Սուրճ կխմենք, երաժշտություն կլսենք® Նոր ձայնապնակներ ունեմ£
Տանը չգիտեին, որ Մարինեն եկել է, իսկ իր համար արդեն միևնույն էր£
–Գնանք,– ասաց Մարինեն£
Սկսեցին կրկին հանդիպել£ Լավ էր վարվում Մարինեի հետ£ Աշխարհն առանց բարի հոգիների չէ, մտածում էր Մարինեն, իսկ Ստեփանի մասին լսածներին այլևս չէր հավատում£ Նույնիսկ չնախատեց, թե ինչո՞ւ իրենց հարաբերությունների մասին պատմել էր Արմենին£ «Սիրում է ինձ,– մտածում էր նա,– դրա համար է երևի պատմել»£ Ասում էր, որ միշտ սիրել է Մարինեին, սիրում է ու կսիրի ընդմիշտ£ Սակայն ինչ-որ բանից վախենում էր նա, չէր ուզում զագս գնալ Մարինեի հետ£ Ինչի՞ց էր վախենում՝ Մարինեն չէր հասկանում£ Բայց շուտով ամեն ինչ պարզվեց® Երեխով էր Մարինեն£ Ստեփանը չկար, նա մի քանի օրով գործուղման էր մեկնել Մոսկվա£ Մի շաբաթ հետո եկավ£ Իսկույն զանգեց Մարինեին£ Ասաց, որ շատ է կարոտել£ Հրավիրեց իր մոտ՝ տուն£ Մարինեն համոզված էր, որ նա ուրախությունից պիտի խենթանա՝ լսելով երեխայի մասին£ Սակայն այդպես չեղավ, նա Մարինեի հրճվագին նորությունն ընդունեց սառնորեն, ավելին՝ գույնը գցեց£ «Բաքվում ընտանիք ունեմ, ասաց, խնդրում եմ ինձ չխայտառակես, Մարինե®»£
Մարինեի ոտքերն ընկավ, անկապ-անկապ խոսում էր, աղաչում® Ծանոթ գինեկոլոգ ուներ, Մարնեին տարավ նրա մոտ£ Բժիշկը համառում էր£ «Ռիսկի դիմել չեմ կարող,– ասում է,– նա այլևս երեխա ունենալ չի կարող, դուք հասկանու՞մ եք դա»£ Հետո նրանք երկար ինչ-որ խոսում էին£ Բժիշկը համաձայնեց£ Լաց եղավ Մարինեն£ Երանելի անուրջներով տարված՝ ինչքան էր երազել երեխայի մասին£ Նրան միշտ թվում էր, թե երբ ամուսնանա՝ անպայման տղա է ունենալու, շեկ մազերով, գեղեցիկ£ Պատկերացնում էր, թե ինչպես պետք է հագցնի, ինչ ձևի պիտի սանրի մազերը£ Նույնիսկ անուն էր դրել՝ Ալեն£ Մի ակնթարթում հիշեց այդ բոլորը Մարինեն ու լաց եղավ£ Բժիշկն ուզում էր հանգստացնել նրան, ինչ-որ բաներ էր ասում, իսկ Մարինեն ոչինչ չէր լսում, չէր կարողանում ըմբռնել, թե ինչ էր ասում բժիշկը£ Մտքում հայհոյում էր բոլորին՝ և° ծնողներին, որ իրեն աշխարհ են բերել, հատկապես հորը, որ իբր խանդում էր, բաժանվեց մորից՝ իրեն և փոքր եղբորը թողնելով նրա մոտ, գնաց ամուսնացավ ուրիշի հետ և ապրում էր Միջին Ասիայում՝ Սամարղանդում£ Գուցե ամեն ինչ այդպես չստացվեր, մտածում էր Մարինեն, եթե նրանք չբաժանվեին, Ստեփանին հայհոյեց և Արմենին, որ թողեց իրեն ու գնաց Վոլժսկ. «Որ ինձ չէիր առնելու, չէիր ամուսնանալու ինձ հետ,– մտովի ասում էր նա Ստեփանին,– ինչո՞ւ այն գիշեր այնպես վարվեցիր ինձ հետ®»£ Եվ կատաղությունից ու ինքն իրեն խղճալուց լաց էր լինում Մարինեն®Նույնիսկ ցանկանում էր վերջ տալ կյանքին® Եվ ոչ ոքի չէր ուզում հանդիպել, ոչ ոքի հետ չէր ուզում խոսել®
Մարինեն լռեց£ Ես չէի բարձրացնում հայացքս, չէի նայում Մարինեին£
–Չգնա՞նք,– ասաց Մարինեն£– Սուրճը խմիր, դուրս գնաք£
Դրսում օդը սառն էր£ Թեթև քամի էր, և լուսինը ճոճվում էր ջրերի վրա£ Զբոսայգու նստարանները զբաղված էին, մենք դանդաղ քայլում էինք ծառուղիներով ու լուռ էինք£
Ծովի անծայրածիր մակերևույթը մուգ կանաչավուն չէր հիմա, այլ լիովին գորշ՝ միախառնված սևին, որ հեռանալով՝ խավարում ձուլվում էր երկնքին£ Հեռվում, ծովի ետևից լուսինն արդեն բարձրացել, անարգել սահում էր աստեղնազարդ մաքուր երկինքն ի վեր՝ առաջվա պես լուսավորելով այս ու այնտեղ ցցասյուների վրա սևին տվող ձկնորսական ինքնաշեն տախտակամածները£
–Ինչո՞ւ պատմեցի,– կամացուկ ասաց Մարիեն£
Դադար£
–Ինչո՞ւ հիշեցի այսքանը,– տխրությամբ ավելացրեց նա£
Դադար£
–Սա իմ կյանքն է, լավ-վատ՝ իմն է£
Նորից դադար£
–Ես քեզ պատմեցի իմ կյանքը,– խոսեց նա, առանց նայելու իմ կողմը£– Ավելի շուտ՝ մի կտոր իմ փոշոտ կյանքից£
Հառաչ£ Մի քանի վայրկյան մտորում£
Գլխի սովոր շարժումով Մարինեն ետ գցեց ճակատին ընկած մազերը£
–Ես քեզ ճիշտ ասացի, Վահրամ, – կրկին խոսեց Մարինեն£– Իմ կյանքը թերթում չի տեղավորվի, չփորձես գրել£ Ես թեթևամտորեն վերաբերվեցի կյանքին, և կյանքն արժանին հատուցեց ինձ£ Ինձ նմանների մասին ճշմարիտ է ասված, որ մենք հազվադեպ ենք մենակ լինում, բայց շատ հաճախ վերջում մնում ենք միայնակ£ Եվ եթե, բան է, գրես, գրիր, որ, այո, ես էի մեղավորը£ Ես չկարողացա պահպանել այն սրբասուրբ զգացմունքը, որ տածում էիր իմ հանդեպ£ Միայն մի անգամ է տրվում այն կյանքում£ Իսկ հետո այլևս այն չէ£ Ծանոթանում ես, հանդիպում, խոսում ես, կարծես թե դուր է գալիս, թվում է նույնիսկ, թե սիրում ես արդեն£ Բայց դա միայն թվում է, որովհետև ժամանակի հետ անցնում է այդ սեր կոչվածը, և դու նորից ու վերստին զգում ես, որ դա չէր իսկական սերը® Ես այսպես եմ կարծում, Վահրամ, եթե դու քո վարքով ի զորու չէիր պահելու նրան, ով քեզ սրտանց դուր էր գալիս ու քո բախտն էր՝ տրված ի վերուստ, ապա կյանքը կստիպի քեզ, որ դու մինչև վերջ զղջաս ու լուռ մորմոքվես քո հիմար քայլի համար® Ինչո՞ւ ենք երբեմն կյանքում կուրանում,– որոշ դադարից ետո ավելացրեց նա£– Ինչո՞ւ ենք միայն հետո հասկանում, թե ով էր արժանի և ում ընտրեցինք®
Մարինեն լուռ էր, մտքերի հետ£
–Ծխախոտ տուր,– ասաց նա£
Ես ծխախոտատուփը պարզեցի, որպեսզի Մարինեն սիգարետ վերցնի£ Հետո ինքնալուցիչը վառած պահեցի, մինչև նա կկպցներ սիգարետը և լույսի մեջ մի կարճ պահ տեսա Մարինեի վշտահար դեմքը£ «Իսկ հիմա որտե՞ ղ է Ստեփանը»,– մտածում էի ես£
–Իսկ ես Ստեփանին տեսնում եմ,– հանկարծ ասաց Մարինեն, և ես ակամա նայեցի նրան£– Նոր բնակարան է ստացել մեր փողոցում£ Ինչ-որ բարձր տեղ է աշխատում£ Հաճախակի եմ տեսնում՝ շաբաթ կամ կիրակի օրերին£ Ընտանիքը բերել է Բաքվից, երկու տղա ունի£ Անցնում եմ նրանց կողքից, իսկ նա գլուխն անգամ չի բարձրացնում, որ ինձ նայի£ Կնոջ հետ թևանցուկ քայլում են, ու երբ հանկարծ տեսնում է ինձ, իսկույն թողնում է կնոջ թևը£ Կինն ինձ, իհարկե, չգիտի® Ու ես միշտ մտածում եմ, թե երբեմն ի¯նչ նվաստ, մանր, չնչին ու ողորմելի են տղամարդիկ£– Նա կարճատև դադար տվեց£– Ես կարծում եմ,– քիչ անց ասաց նա,– որ առհասարակ դիպվածական երևույթներ չեն լինում£ Այս աշխարհում ամեն ինչ կամ փորձություն է, կամ պատիժ, կամ շնորհ, կամ էլ, ասենք, նախանշան, և մեր կյանքում հայտնվող յուրաքանչյուր ոք անկասկած որևէ ազդեցություն է ունենում մեզ վրա£ Ոմանք մեզ սովորեցնում են իմաստուն լինել, կարողանալ ներել, լինել երջանիկ և ուրախանալ բացվող ամեն մի նոր օրվա համար: Ոմանք սովորեցնում են լինել ավելի ուժեղ, իսկ ոմանք էլ ընդհանրապես չեն սովորեցնում, ուղղակի կոտրում են մեզ, սակայն դրանից էլ մենք փորձ ու տոկունություն ենք ձեռք բերում՝ դիմակայելու հետագա արհավիրքներին£ Ըստ երևույթին, անհրաժեշտ է ամեն մեկին գնահատել յուրովի ու գիտակցել, որ, եթե նա հայտնվել է քո կյանքում, ապա դա այդպես էլ պետք է լիներ, որովհետև, իրոք, պատահական ոչինչ չկա այս կյանքում£– Մարինեն նայեց ժամացույցին£– Հանկարծ կուշանաս ավտոբուսից®
–Ժամանակ շատ կա դեռ,– պատասխանեցի ես£
–Լսիր Վահրամ, լիներ, այնպես լիներ, որ հետ գնային օրերը,– երազկոտ ասաց Մարինեն£– Հետ գնային, ու մենք կրկին լինեինք այնտեղ, գյուղից վեր՝ ձեր այն անտառակում, հիշո՞ւմ ես, ես կարմիր շորով էի, համատարած լռություն էր մեր շուրջը, թեթև հովից օրորվում էին ծաղիկները, ծառերի արանքից խոր երկինքն էր երևում, ձեր գյուղն էր լավ երևում, ու նաև, հիշում եմ, քիչ հեռվում բացատ կար, այդ բացատը, ուր արևի վերջին շողերը վառվռում, հուրհրատում էին արահետի վրա£
Լուսնկա այդ երեկո, նայելով Մարինեին, ես զարմանքով մտածեցի այն մասին , որ այն ժամանակ, շատ տարիներ առաջ, նա նույնպես կարմիր շոր էր հագած, և որ նա հիմա այս հանդիպանը հատուկ կարմիր շջազգեստով էր եկել, որպեսզի վերստին հիշեցնի ինձ վաղնուց անցած երանելի այն հին օրերը մեր գյուղում £
–Այո, այնպես լիներ, մենք նորից սկսեինք հանդի պել,– շարունակեց նա£ – Առաջվա պես անտեղյակ աշխարհի ցավերին՝ անհոգ շրջեինք ձեր հանդ ու սարերում, թափառեինք այս փողոցներում, բայց միայն լիներ՝ օրերը հետ գնային£ Թող լրագրող չլինեիր, թող հասարակ բանվոր լինեիր այստեղ, ինչպես այն ժամանակ, միայն լիներ՝ հետ գնային օրերը® Բայց հնարավոր չէ,– տխրությամբ ասաց Մարիեն£– Օրերը հետ չեն գնա®
Հասել էինք նրանց շենքին£ Ես վերև նայեցի£
–Ձերոնք չեն քնել դեռ,– ասացի ես£– Ձեր լույսը վառվում է£
Մարինեն երկար նայում էր ինձ£ Անթարթափ նայում էր, հետո ասաց.
–Կա թիթեռնիկի մի տեսակ, որ մի օր է ապրում ընդամենը® Ոսկե թևիկներով մի թիթեռնիկ ապրեց մի ամբողջ օր, և այդ օրը ամպոտ էր, շարունակ անձրև էր տեղում®
Որտե՞ղ էի լսել ես այդ պատմությունը՝ հիշել չկարողացա£
–Անցավ ոսկե թևիկներով թիթեռնիկի բաժին օրը,– շարունակեց Մարինեն,– և ոսկե թևիկներով թիթեռնիկն այդպես էլ չիմացավ, որ օրերը լինում են նաև արևոտ, աշխարհը լցված է լինում ցնծուն ձայներով® Իր կարճատև կյանքն այդպես ապրեց փոքրիկ թիթեռնիկը£– Մարինեն կրկին նայեց ինձ£– Ոսկե թևիկներով այդ թիթեռնիկը ես եմ, Վահրամ,– հառաչանքով ասաց նա, հետո ավելացրեց.– Գոնե երբեմն արի£ Այս ժամանակ, գարնանը®
Կիսամթան մեջ ես գտա Մարինեի ձեռքը£
–Դու դեռ հիշո՞ւմ ես մեր սերը,– ասացի ես, և իմ ձայնը դողաց£
–Ի՞ նչ է նշանակում՝ հիշում ես,– ասաց Մարինեն վհատ£– Մինչև չգա վաղը, դժվար թե մարդ հասկանա, թե ինչքան լավ էր այսօր£ Եվ ինչքան քիչ բան է պետք, Վահրամ, որպեսզի մարդ իրեն զգա երջանիկ և ինչքան շատ բան՝ որպեսզի դժբախտ չզգա իրեն£ Ադամի մասին ի՞նչ է ասում Մարկ Տվենը£ Այն, որ Ադամը մարդ էր, և որ նրա բաղձալի ցանկությունը դրախտի ծառի խնձորն էր, ոչ թե նրա համար, որ այն խնձոր էր, այլ նրա համար, որ այն արգելված էր® Այո,– դառնորեն ավելացրեց նա– հեռվից երևի ամեն ինչ է քաղցր թվում£ Մարդ սիրո խորությունը կորցնելուց հետո է զգում միայն£ Բայց ի՞նչ օգուտ դրանից, ամեն ինչ կորած է հիմա£
«Մեր անցած օրերից մենք ոչինչ չենք վերցնում մեզ հետ,– մտածեցի ես£ -Ոչինչ չենք վերցնում՝ հիշողություններից բացի,,»£
Եվ հանկարծ վերևի հարկերից մեկում ինչ-որ մեկը միացրեց մագնիտոֆոնը կարմիր Գուցե նույնիսկ մագնիտոֆոն չէր դա, գուցե ռադիոընդունիչ կամ հեռուստացույց էր£ Բայր դա չէր կարևորը£ Կարևորը երաժշտությունն էր ու երգը£ Ես ինքնաբերաբար սեղմեցի Մարինեի ձեռքը, և մենք վերև նայեցինք£
Դա մեր մոռացված երգն էր, այն երգը, որ տարիներ առաջ լսել էինք ես ու Մարինեն՝ գյուղական մեր հին ակումբում£ Առաջվա պես տղան, աղջկա կողմից լքված, վշտաբեկ երգում էր այն մասին, որ ինքը քայլում է այն բոլոր վայրերով, ուր իրենք եղել են միասին, երդումներ էին տվել սիրո և հիմա դատարկված է իր հոգին ու փշրված է արդեն սիրտը, և այլևս ոչինչ-ոչինչ չի սփոփի իրեն՝ ամեն ինչ կորած է անդարձ®
– Կբացվի նոր գարուն, նոր սեր,
Կծաղկեն ծաղիկները ալ,
Չեն բացվի տերևները այն,
Որ անցած աշնանը մեռան,-
կամացուկ արտասանեց Մարինեն՝ սեղմվելով ինձ£– Հիշո՞ւմ ես, Վահրամ,– ասաց նա դողդոջուն ձայնով£
–Հիշում եմ,– պատասխանեցի ես՝ շոյելով Մարինեի ցորնագույն մազերը£
–Եվ հիմա դատարկվել է իմ հոգին,– դարձյալ կամացուկ ասաց Մարինեն,– ու փշրված է արդեն իմ սիրտը, և այլևս ոչինչ-ոչինչ չի սփոփի ինձ՝ ամեն ինչ կորած է անդարձ£
–Մարինե®
– Ոչինչ մի ասա, Վահրամ£ Խնդրում եմ®Ոչինչ ինձ պետք չէ® ոչ խղճահարություն, ոչ կարեկցանք®– Մթության մեջ շողացին Մարինեի արցունքները£– Միայն երկու-երեք տարին մի անգամ, եթե կարող ես, արի£ Եվ երբեմն հիշիր քո նախկին Մարինեին£ Իսկ հիմա գնա,– անկարող պահելու արցունքները, ասաց Մարինեն£– Քեզ բարի ճանապարհ£
Մի երկու քայլ չարած, ես ակամաբար ետ նայեցի. լուսնալույսով թեթևակի լուսավորված ցավատանջ դեմքով ՝ նա լուռ կանգնել էր կիսամութ բակում£
Հեռվում, ասես տարիների հեռու խորքից, կարոտաբաղձ ու տխրածոր կանչում էին շոգեքարշ գնացքները®
Պ Ա Տ Մ Վ Ա Ծ Ք Ն Ե Ր
Ճ Ա Ն Ա Պ Ա Ր Հ Ի Ն
Հեռվում միանգամից երևաց Թարթառը՝ սևակնած ու, ամենայն հավանականությամբ, պղտոր։ Գետը լեռներից էր գալիս։
–Վերևներում անձրև է հիմա,– ջլապինդ ձեռքերը ղեկին՝ տղան գլուխը դուրս հանեց բեռնատարի խցիկից, նայեց դեպի այնտեղ, ուր լեռներն էին։
Երկնիքը մթամած էր, սև՝ ինչպես մայթաձյութ, և անձրևի մթագորշ ծածկոցը սարերն ի վար սահում էր ներքև, բեռնատարին ընդառաջ։
Տղան մտքում մոտավոր հաշվեց, թե ինչքան է մնացել մինչև Հնձախութ ու եկավ այն անուրախ մտքին, որ առաջիկա գյուղը հազիվ անցած՝ անձրևը կբռնի նրանց։
–Մինչև գյուղ ահագին ճանապարհ կա,– ասաց նա բարձրաձայն։
–Ինչքա՞ն,– հարցրեց աղջիկը:
– Տաս-տասնհինգ կիլոմետր:
–Դա այնքան էլ շատ չէ,– արձագանքեց աղջիկը և մի կարճ ակնթարթ շեղակի նայելով տղային, կենսաթրթիռ զգացումով սկսեց նայել դուրս։ Նա ուզում էր, որ լեռներով ու ձորահովիտներով ձգվող այս ճանապարհը երկար, շատ երկար լիներ, առանց հանգրվանի։
…Աղջիկը նայում էր դուրս, և տղան խցիկի երկարուկ հայելու մեջ գաղտնածածուկ դիտում էր նրա կիսադեմը՝ միաժամանակ բերկրալի զգացողությամբ մտաբերելով իրենց առաջին հանդիպումը։ Այդ օրվանից ընդամենը շաբաթուկես էր անցել, այնինչ թվում է, թե դա շատ վաղուց էր։ Այն ժամանակ ինքը շրջկենտրոնից էր գալիս, հացահատիկ էր տարել մթերման և վերադառնում էր գյուղ՝ Հնձախութ։ Մեծ արագությամբ էր ընթանում, որպեսզի ժամանակին հասներ գյուղ, անձրևի տակ չընկներ։ Եվ հանկարծ հեռվից տեսավ աղջկան։ Ներքին Հոռաթաղ գյուղի մոտ էր դա. աղջիկը դիտմամբ, ամենայն հավանականությամբ լսել էր մեքենայի հռնդյունը, քայլում էր խճուղու ուղիղ մեջտեղով։ Տղան մի քանի անգամ ազդանշան տվեց՝ պահանջելով, որ աղջիկը դուրս գա ճանապարհից։ Սակայն նա շարունակում էր քայլել՝ ասես այդ ազդանշաններն իրեն չէին վերաբերում։ «Սա չի՞ լսում, ինչ է»,– բարկացավ տղան։ Դանդաղեցնելով բեռնատարի ընթացքն ու այն թեքելով քիչ աջ, դեպի խճուղու եզրը, տղան ուժեղ արգելակեց մեքենան, նա ուզում էր կոպտել կամակոր անծանոթուհուն, բայց աղջիկը հանկարծակի շրջվեց տղայի կողմը և տղան, փոխանակ հանդիմանելու… զմայլանքով աչքերը սևեռեց նրան. աղջիկը շատ էր լավիկը։ Տղան մի պահ շփոթվեց, սակայն մտածեց նաև՝ քանի որ կանգնեցրել է մեքենան, հարկավոր է մի բան ասել։
–Ո՞ւր ես գնում,– հարցրեց նա։
–Իսկ դա քո ինչի՞ն է պետք,-ասես վաղուցվա ծանոթի, խաղացկուն ժպիտով պատասխանեց աղջիկը՝ աչքերի սևորակ փայլով միանգամից գերելով նրան։– Միևնույն է, չես տանի,– շտապ ավելացրեց նա ։ -Հնձախութ եմ գնում։ Հեռո՞ւ է։
– Աշխարհի մյուս ծերին է։– Տղան, անկախ իրենից, ակամա բերանը բաց ժպտում էր։– Բայց կտանեմ,– նույնպես հապշտապ ասաց նա։– Ազնիվ խոսք, կտանեմ,– և փութկոտությամբ թեքվեց, բացեց խցիկի դուռը։ Աղջիկը, չգիտես ինչու, ծիծաղեց և, բարձրանալով խցիկ, նստեց տղայի կողքին։ Նա, հավանաբար, լավ գիտեր իր հմայքի զգայացունց ազդեցությունը։ Տղային թվաց, թե բեռնատարի փոքրիկ խցիկը լցվեց դաշտային ծաղիկների զմայլիչ բուրմունքով։
–Մեր մեքենեան այս գյուղի մոտ փչացավ,– բացատրեց աղջիկը։ -Վարորդն ասաց, որ անմաքուր վառելիք են լցրել։ Տարան տեղի կոլտնտեսության գարաժ՝ սարքելու։ Իսկ ես որոշեցի համընթաց մեքենայով գնալ։ Վարորդը դրան դեմ էր, իհարկե, բայց ես չլսեցի նրան։ Չի՞շտ եմ արել,– անբռնազբոսիկ ժպտաց աղջիկն ու պրպտուն նայեց տղային։ ։
–Իհարկե, արագ ու զվարթ տրամադրությամբ արձագանքեց տղան, նույն զմայլանքով անցողակի նայելով աղջկան։ Ամենայն հավանականությամբ, հրացոլ աչքերով ու թխաթույր դեմքով այս սիրունիկ աղջիկը նրան դուր էր գալիս։
Մեքենան շարժվեց տեղից ու, միանգամից արագություն վերցնելով, սլացավ ասֆալտապատ ճանապարհով։
–Ես հենց Հնձախութ եմ գնում,– ասաց տղան կարճ լռությունից հետո։
– Աստված իմ։ Ճի՞շտ։
–Այո,– ասաց տղան։– Դու, երևում է, այս կողմերից չես։ Ես առաջներում քեզ տեսած չկամ։– Նա քիչ հապաղեց, ավելացրեց բազմանշանակ.-Անպայման կհիշեի, եթե տեսած լինեի…
Աղջիկը շեղակի նայեց տղային, ժպտաց ներհուն։
–Դու ինչ է, տեղացի բոլոր աղջիկներին ճանաչո՞ւմ ես։
–Ոչ բոլորին, իհարկե, բայց դեմքով գիտեմ… Մերոնք տարբերվում են ուրիշներից։
– Ի՞նչ իմաստով։ Ավելի սիրու՞ն են։
–Չէի ասի, թե սիրուն չեն։ Մեջները այնպիսիները կան, որ գեղեցկության միութենական մրցույթներում անգամ պատվավոր տեղ կգրավեն։
–Իսկ ինչու՞ չեն գրանվում։
–Որովհատև հայ են,– արագորեն ու ցասկոտ վրա բերեց տղան։– Ադրբեջանի կազմում՝ հային ո՞վ կթողնի մրցույթի մասնակցի, այն էլ միութենական։
–Ես իրոք տեղացի չեմ,– միանգամից լրջանալով ասաց աղջիկը։– Ծնողներս ղարաբաղցի են, Շահումյանի շրջանից։ Էրքեջ գյուղ լսած կա՞ս։ Այդ գյուղից են, բայց ինքս Բաքվում եմ ծնվել։ Ավելի շուտ՝ Բաքվին մերձակա Զաբրատ ավանում։ Երկրաբանական ինստիտուտի վերջին կուրսում եմ սովորում։ Պրակտիկայի այստեղ են ուղարկել։
–Երկրաբան ես ուրեմն,– եզրակացրեց տղան արդեն աշխույժ տոնով։– Երկրաբանների ձեր արշավախումբը մեր գյուղում է հիմա։ Գնչուների պես վրաններ են դրել հին շենատեղում, համարյա ծմակին կպած։ Պետն էլ Ալբերտ Շահնազարյանն է, շատ լավ մի տղա՝ մեծի հետ մեծ, փոքրի հետ՝ փոքր։
–Այո, լսել եմ, Ալբերտ Լևոնովիչը հոյակապ մարդ է։ Իսկ դու գիտե՞ս, որ այդ արշավախումբն այստեղ ոսկու մեծ պաշարներ է գտել։ Սակայն, չգիտես ինչու, Ադրբեջանը չի ուզում այն շահագործման հանձնել։ Բայց չէ՞ որ մի քանի հազար մարդ կարող էր աշխատել այնտեղ։
–Հենց դրա համար էլ չի ուզում,– քիչ առաջվա ցասկոտ տոնով ասաց նա։– Ինչու՞ պիտի աշխատանք ունենան, թող գնան, Նախիջևանի պես՝ թող Ղարաբաղն էլ դատարկվի հայերից։– Եվ ավելացրեց արդեն հանդարտված.– Ես քեզ ուղիղ կտանեմ այդ վրանները։ Համաձա՞ յն ես։
Աղջիկը կողքանց նայեց նրան, գոհունակ ժպտաց ։
Երկար խոսեցին երկրաբան աղջիկն ու վարորդ տղան այդ առավոտ։ Նրանք խոսում էին համարյա անկարևոր բաներից, ինչպես սովորաբար խոսում են պատահական ուղեկիցները։
…Եվ հիմա տղան, թեպետ ներսանց մի թեթև խռովքով՝ այս անսպասելի անձրևի պատճառով, խցիկի երկարուկ հայելու մեջ գաղտնածածուկ դիտում էր աղջկա հրապուրիչ կիսադեմը՝ կրկին ու կրկին մտաբերելով իրենց առաջին հանդիպումը, և նրա ողջ էությունը ափեափ լցվում էր լուսապայծառ բերկրանքով։
–Ես ուզում եմ, որ ճանապարհը երկար, շատ երկար լինի,– ասաց աղջիկը բարձրաձայն։ Նա դա ասաց ՝դանդաղորեն առանձնացնելով յուրաքանչյուր բառը։– Որպեսզի այն գնա ու գնա՝ առանց հանգրվանի…
Տղան սթափվեց մտքերից՝ կապված անձրևի ու մածուցիկ ցեխի հետ, ժպտաց նրան։ Նա ուզում էր պատասխանել աղջկան, բայց հասկացավ՝ բոլոր այն բառերը, որ հիմա ինքը պետք է ասեր, անզոր էին հաղորդելու նրան իր զգացմունքների մի աննշան մասն անգամ։ Եվ նա լռեց։
Բեռնատարը սլանում էր առաջ և երբեմն առ երբեմն խճուղու վրա կախված կիրճերն ու մթամած ձորերը արձագանքում էին նրա բեկբեկուն ազդանշաններին։
–Չես մրսո՞ւմ,– հարցրեց տղան։
–Մի քիչ ցուրտ է,– պատասխանեց աղջիկը և սկսեց նայել աջ՝ անդնդախոր ձորի կողմը, ուր երևի վարարած Թարթառն էր հիմա դղրդում ու ափնակոծում, ասես ձգտելով դուրս ելնել զառիթափ ափերից։
–Բարձրացրու ապակին,– ասաց տղան։ -Կմրսես։
Աղջիկն անօգուտ ցնցեց դռան նիկելազօծված լծակը, հետո ասաց, որ ոչինչ չի ստացվում։
–Սա երևի փչացել է…– նեղսրտած ասաց նա մի տեսակ մեղավոր ու անկար։
Տղան ղեկը թեքեց, մեքենան կանգնեցրեց ճանապարհի եզրին, և աղջկա ծնկների վրայով՝ ուսով համարյա կպչելով նրա կրծքին, թեքվեց աջ, բարձրացրեց ապակին։
–Տեսնո՞ւմ ես, ոչինչ էլ չի փչացել,– ասաց տղան քիչ հուզված։
–Դե, ես չկարողացա …-Աղջկա շուրթերն ասես այրվում էին կրակից։
Նա շրջեց գլուխը և նայեց աղջկա կրակագույն շուրթերին, աչքերի մեջ, որոնք երկար թարթիչների տակից առկայծում էին խոնավ փայլով։ Տղան հուզաթաթավ գրկեց աղջկան, իր հուժկու ձերքերով նրան սեղմեց կրծքին։
–Պետք չէ, պետք չէ, մի արա,– հանգչող շշուկով արտաբերեց նա։– Մի արա, խնդրում եմ։
–Ի՞նչը պետք չէ, ի՞նչը պետք չէ,– ինքնամոռաց շշնջաց տղան,– ասես ոչինչ չլսելով ու կրքոտ համբուրելով աղջկա անհնազանդ շուրթերն ու ակամա մտածելով այն մասին, որ տարօրինակ բան է սերը, այն ասես միանգամից քեզ դուր եկած էակին լուսավորում է ինչ– որ անտեսանելի լույսով և նրա մեջ ամեն ինչ քեզ թվում է անսահմանելիորեն սիրելի, շատ թանկ ու հարազատ։
Աղջիկն այլևս չէր ընդդիմանում։ Նա տղայի քնքշանքին պատասխանում էր աղջկական առաջին սիրո ամոթխած անաղարտությամբ։
Ճանապարհից այն կողմ խշշում էր դարավոր անտառը, ծառերի կատարներն օրորվում էին քամուց։
–Հարկավոր է գնալ,– ասաց աղջիկը որոշ ժամանակ անց։-Ուշ է արդեն։
Տղան, անակնկալ հուզմունքից վերուվարող կրծքով մի պահ նստած էր լուռ՝ իր ջլապինդ ուժեղ ձեռքերը բեռնատարի ղեկին։ Հետո ասես դժկամ՝ նա փոխեց բեռնատարի արագությունը, և մեքենան դանդաղորեն առաջ գնաց։ Եվս մի երկու շրջադարձ՝ աջ կողմում կրկին երևաց Թարթառը, հսկայական գետաքարերերն ի վեր ծառս լինելով՝ ալիքները փայլփլում էին մի կիսավայրկյան ու կորչում ծառերի ետևում։
Տղան սխալվում էր. անձրևը նրանց ավելի շուտ հասավ, քան կանցնեին առաջիկա գյուղը։ Հորդ անձրևը նրանց բռնեց միանգամից՝ կատաղորեն ծեծելով խցիկի կտուրը, անձրևաջուրը ցայտում էր այս ու այն կողմ, առատորեն հոսելով ապակիրներով։ Մեքենան արդեն ընթանում էր ցածր արագությամբ, լուսարձակներով ճեղքելով անձրևի մութ ծածկոցը։ Իսկ աղջիկը մտամփոփ նայում էր դուրս և թեթև ժպիտը խաղում էր նրա շուրթերին։ Նա մտածում էր այն մասին, որ կյանքում իր մտքով երբեք չէր անցնի, որ այստեղ, այս հեռավոր լեռներում ինքը կարող է հանդիպել վարորդ մի տղայի, որին կսիրի հանկարծակի ծագած խորունկ սիրով…
–Ոնց որ լրիվ մթնել է,-ասաց տղան,– համարյա ոչինչ չի երևում։– Նա միացրեց հեռաձիգ լույսերը։
Առջևում անսպասելիորեն մի մարդ հայտնվեց։ Աղջիկը տեսավ. ճամփեզրի ծառերի տակ կանգնած՝ նա պատսպարվում էր անձրևից։ Տեսնելով մեքենան, մարդը ձեռքը բարձրացրած առաջ եկավ։
–Հարցրու, տես ո՞ւր է գնում,– ակամա արտաբերեց աղջիկը։
Տղան դժկամությամբ արգելակեց մեքենան և, աղջկա կողմից իջեցնելով ապակին, հարցրեց.
–Ո՞ւր ես գնում։
Մարդն ավելի մոտեցավ, ասաց գյուղի անունը։ Անձրևի կաթիլները հոսում էին նրա դեմքն ի վար։
–Ամբողջ երկու ժամ կանգնած եմ, էս ներքևի գյուղից եմ գալիս, գործ ունեի… Թարսի պես վերև գնացող մեքենա չկա,-ասաց նա շնչահեղձվելով։ Նա կրկին տվեց գյուղի անունը։
Աղջիկը ծանոթ չէր այս վայրերին ու չգիտեր, թե որ կողմն է գնում մարդը, և հեռո՞ւ է արդյոք նրա գյուղը։
Իսկ տղան ասաց.
– Կտանեի, ազնիվ խոսք, կտանեի, բայց ուրիշ տեղ եմ գնում։ Մոստում ապրանք պիտի ստանամ մեր գյուղկոոպի համար։ Կներես, – ավելացրեց տղան և շրխկոցով փակեց դուռը։
Մարդը մնաց ճանապարհին, հորդ անձրևի տակ։
Իսկ անձրևը թափվում, հա թափվում էր ու ասես վերջ չպիտի ունենար։ Աղջիկը շրջվեց, թափքին նայող նեղլիկ լուսամուտից նայեց ետ։ Անծանոթ մարդը դեռևս կանգնած էր այնտեղ, խճուղու եզրին՝ միայնակ, ցրտից ու անձրևից կուչ եկած։
– Ամբողջովին թրջվել էր,– մտախոհ արտաբերեց աղջիկը։
–Ոչինչ, մի ամիս չի լողանա,– արձագանքեց տղան, ծիծաղեց։
Նա, իհարկե, հասկանում էր, որ իր ասածն այնքան էլ սրամիտ չէր, բայց, այնուամենայնիվ, վիրավորական թվաց, որ աղջիկը նույնիսկ չժպտաց իր խոսքի վրա։ Աղջիկը մի անգամ ևս շրջվեց, նեղլիկ լուսամուտից նայեց ետ, սակայն սևասև մթությունից բացի ոչինչ չտեսավ։
–Իսկ հեռո՞ւ էր նրա գյուղը։
Տղան քիչ մտածեց, ասաց.
– Ոչ այնքան։ Ոտքով մինչև առավոտ կհասնի… Մինչ այդ քամուց շորերն էլ կչորանան,– դարձյալ կատակեց նա ու, իր սրամտությունից գոհ, կրկին ծիծաղեց։ Աղջիկն ամենևին ուշք չդարձրեց նրա կատակին։ Նա մտասույզ նայում էր հեռվում, մթան մեջ ուրվագծվող բարձր լեռներին։
–Մեղք էր,– ուշացումով ասաց նա։– Անձրևի տակ մնաց։
– Բոլորի համար լաց լինողի աչքը արցունքից չի չորանա,– ասաց տղան։– Ես նրան ոչ պարտական եմ, և ոչ էլ խնդրել եմ, որ գար ցցվեր այնտեղ։
Աղջիկը զարմանքով նայեց տղային, սակայն ոչինչ չասաց։ Երկար ժամանակ լուռ էին, հետո նա ասաց.
–Դու ասացիր, որ ինչ– որ տեղից ապրանք պիտի ստանաս։ Դու ստու՞մ էիր։
–Իհարկե,– ինքնագոհ գլխով արեց տղան, լայն ժպտաց։
Աղջիկը նորից զարմանքով նայեց տղային, հոգնած ասաց.
–Այնուամենայնիվ, պետք էր վերցնել նրան։
–Ո՞նց վերցնեի, երբ թափքում գբյուղկոոպի ապրանքն է, մեկ էլ տեսար մի բան կորավ…
–Ինչո՞ւ թափքում։ Երեքով կտեղավորվեինք խցիկում։
–Ի՜նչ ես ասում, լրիվ կկեղտոտեր այստեղ։ Չտեսա՞ր, ջուրը ծլլում էր վրայից…Ոչինչ, ոտքով գնալն օգտակար է առողջության համար։
Այս խոսքերից աղջիկը ինչ-որ տարօրինակ ընդդարմացում զգաց, խոնջացած իջան ուսերը, և նա իր օտարացած հայացքը սևեռեց սրընթացորեն ընդառաջ նետվող խճուղուն։
…Առջևում կրակներ երևացին։ Այդ գյուղից այն կողմ վերջանում էր խճուղին և սկսվում էր լեռնային խորդուբորդ ճանապարհը։ Անձրևային եղանակներն մեքենաների համար այն դառնում էր համարյա անանցանելի։
–Ինչո՞ւ չես խոսում,-վերջապես հարցրեց տղան՝ անկարող տանել ճնշող լռությունը։-Ի՞նչ պատահեց քեզ։
Աղջիկը անտարբեր թոթվեց ուսերը։
–Ոչինչ։
–Ճիշտ չէ։
–Ճիշտ է։
–Ժպտա, որ հավատամ, թե ոչինչ էլ չի պատահել։
Աղջիկը փորձ արեց ժպտալ։ Ժպտալիս սկզբում սիրտն է ժպտում, անցավ աղջկա մտքով, ու նոր միայն մարդու դեմքին ծաղկում է այդ ժպիտը։
Տղան խեղդեց հառաչանքը, քիչ ավելացրեց մեքենայի արագությունը։ Նրանք մտան գյուղ, և հիմա մեքենան ծանր բարձրանում էր գյուղամիջյան ճանապարհով, որի երկու կողմերին, մինչև սարահարթ, ձգվում էր տների շարքը։ Մինչև Հնձախութ երեք-չորս կիլոմետր էր մնում։
–Այստեղ վերջանում է խճուղին,-ասաց տղան,-դենը հիմար ճանապարհ է, մի ժամում հազիվ տեղ հասնենք։
Աղջիկը չարձագանքեց։ Նա լուռ նայում էր ճանապարհին և կարծես նույնիսկ չլսեց տղայի ասածը։
Մեքենան տեղապտույտ տվեց մի երկու տեղ, սակայն բարեհաջող անցան։ Գյուղագլխին այն վերստին տեղապտույտ տվեց, տղան դյուրագրգիռ սեղմեց ատամներն ու ավելացրեց գազը, թեպետ շատ լավ էր հասկանում, որ հիմարություն է դա։ Բեռնատարը թափ առավ, բայց որոշ ժամանակ անց, արդեն գյուղի ծայրին, ետևի անվադողերը կրկին տեղապտույտ տվին՝ մածուցիկ ցեխը շպրտելով այս ու այն կողմ։ Մոտորը սկեց լարված կաղկանձել։ Տղան մտքում հայհոյեց, մի քանի անգամ փոխեց արագությունը, սակայն մեքենան տեղից չէր շարժվգում, գնալով այն ավելի էր խրվում ցեխի մեջ։
Քիչ հեռվում մի դուռ բացվեց, տան լույսը մի ոստույնով հասավ բեռնատարին։ Հետո երևաց մի ծերունի, որն զգույշ փոխելով գայթուն ոտքերը, առաջ եկավ և, կանգնելով ճանապարհից այն կողմ, ցանկապատի մոտ, այնտեղից ձայնեց.
–Ո՞վ կա այստեղ։
Տղան անջատեց մոտորը, իսկ աղջիկը, բացելով խցիկի դուռը, կանգնեց բարձր ոտնակին։
–Մենք Հնձախութ էինք գնում,– ասաց նա բարեհունչ ձայնով-, բայց անձրևի պատճառով առաջ շարժվել հնարավոր չէ։
–Պատահում է,-բազմանշանակ արձագանքեց ծերունին։-Անձրևներից հետո միշտ էդպես է։ Քանի տարի է՝ ասում են սարքելու են, բայց էլի նույնն է։ Ոչինչ, այսօր կմնաք մեզ մոտ, իսկ առավոտյան մի բան կմտածենք։ Առանց տրակտոր չի լինի։ Եկեք։
–Մեքենայում խանութի ապրանք կա, – իր հերթին ասաց տղան։
–Ոչ ոք ձեռք չի տա։ Մի անհանգստանա։ Արի։
Քիչ վարանելով՝ աղջիկը քայլեց ծերունու ետևից՝ նրա նման շգույշ շրջանցելով ջրափոսերը։ Տղան ևս, փակելով մեքենայի դռները, գնաց նրանց հետևից։
Հյուրերին դիմավորեց ջահել տանտիրուհին, իսկ հարևան սենյակից դուրս եկան մի տղա ու մի աղջնակ։ Տղա երեխան փոքր էր, աղջիկը՝ հազիվ տասներկու-տասներեք տարեկան։ Նրանք բոլորն էլ սիրալիր ժպտում էին գիշերային անակնկալ հյուրերին, զգացվում էր, որ նրանք իսկապես ուրախ էին՝ վարորդ տղային ու ջինս հագած երկրաբան աղջկան տեսնելով իրենց տանը։
Հենց առաջին րոպեից անծանոթ օջախում այնպիսի մի անբռնազբոսիկ, բարեկամական մթնոլորտ ստեղծվեց, որ աղջկան թվաց, թե ինքը այս մարդկանց գիտի վաղուց, շատ վաղուց։ Հավանորեն, տղան ևս նույնն էր զգում։ Նա անընդհատ կատակում, ծիծաղեցնում էր բոլորին, ինքն էլ սրտանց ծիծաղելով նրանց հետ։ Ճանապարհային դառնություններն հետզհետե մոռացվում էին։
…Առավոտն արևալից էր։ Տանտիրուհին մտավ այն սենյակը, ուր քնել էր աղջիկը։
–Բարի լույս։ Լա՞վ եք քնել։
