Լևոն Ադյան
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
Հետո հանդիպեցին նրանք այնտեղ, բլրի վրա, նրանց ձեռքերը միահյուսվեցին, գլուխները մոտեցան իրար®
Սարերում քամի էր£ Քամին խաղում էր այնտեղ, սրընթացորեն պոկվում, հասնում գյուղ՝ իր թևերին բերելով նրանց խոսքերը£
«-Ես կխելագարվեմ, Սիրանուշ, առանց քեզ մի րոպեն տարվա տևողություն ունի ինձ համր»£
«-Կամաց, Ավետիս, կամաց, գյուղը կլսի»£
«-Հետո ինչ, թող լսի, չէ՞ որ անհնար է ապրել առանց սիրո£ Մարդուն հենց նրա համար է սիրտ տրվել, որ սիրի£ Թող լսեն սարերն ու ձորերը, բարձր լեռներն ու արար աշխարհը, ես քեզ սիրում եմ, Սիրանուշ»£
«-Ավետիս, կամաց, գյուղը լսում է քեզ, նա կամայականություն չի սիրում, նա խստաբարոյություն է սիրում»£
«-Ես նոր եմ հասկանում, որ մարդ կոչվելու իրավունք նա ունի միայն, ով սիրում է ու սիրված է, որովհետև ով չգիտի, թե ինչ բան է սերը, միևնույն է, թե նա չի ապրում այս աշխարհում, և արժանի է խղճահարության£ Ես սիրում եմ քեզ, Սիրանուշ»£
«-Այո, սերն ինքն ուրախություն է, այն, ինչպես արևի ճառագայթը, մարդուն լույս է տալիս կյանքի բոլոր անհաջողությունների միջից, բայց, միևնույն է, կամաց, գյուղը կլսի քեզ® Ախ, աստված իմ, իրոք, ինչ վիթխարի երջանկություն է սիրել ու լինել սիրված»£
«-Գիտես, Սիրանուշ, սերն առաջանում է անսպասելիորեն£ Մի հրապուրիչ դիմագիծը բավական է, որպեսզի խոցի սիրտդ ու հավիտյան վճռի քո ճակատագիրը£ Իմ սերն էլ ադպիսին էր՝ առաջին հայացքից£ Ես այլևս մի րոպե անգամ չեմ ապրի առանց քեզ, որովհետև առանց քեզ կյանքը կմթագնի ինձ համար, արեգակը կդադարի լույս տալ, և թռչուններն անգամ այլևս չեն գեղգեղա դաշտերում»£
Գյուղն ունկնդրեց այս ամենին և վախեցած պահեց շունչը՝ լսելով Հայկազի հրացանի կրակոցը՝ իրիկնային խավարում ու լսեց նաև նրա խոսքը. «Ոչինչ, ես դեռ ցույց կտամ ձեզ»£ Հետո մարդիկ մտան տները, և Ավետիսի ու Սիրանուշի խոսքերը դեռ երկար ժամանակ մեղեդու պես ղողանջում էին նրանց հոգու խորքերում£
Հետո անցան օրեր, եկավ աշուն, և այդ աշնան հարսանիք եղավ£ Գրիգորը քաղաքում ապրող եղբոր համար կառուցած տունը նվիրեց նորապսակներին, և նրանք՝ Սիրանուշն ու Ավետիսը, սկսեցին ապրել այնտեղ՝ գյուղից Բախչուտի աղբյուր տանող ճանապարհի եզրին կանգնած փոքրիկ տան մեջ£ Հայկազի մասին նույնիսկ մոռացել էին£ Միայն մի անգամ, դա աշնան վերջերին էր, Սիրանուշը պատահաբար հանդիպեց նրան եկեղեցու մոտ£ Իր վրա զգալով Հայկազի հայացքը, Սիրանուշը կանգ առավ և, մի պահ նայելով նրան, ասաց շինծու անհոգությամբ.
–Հայկազ, դու այնպիսի մարտական տեսք ունես, ասես պատրաստ ես սպանել ինձ£
–Ձեռքս չի բարձրանում, թե չէ կսպանեի£
–Իսկ ինչի՞ համար, Հայկազ£ Մի՞թե ես քեզ որևէ վատ բան եմ արել£
–Ոչ, չես արել,– դառը քմծիծաղեց Հայկազը£– Ինչ արած, ինչպես ասում են, սրտին չես հրամայի£ Բայց, ոչինչ, կաշխատենք փոխհատուցել®
Տարին շատ արագ անցավ, իսկ ամռանը Սիրանուշը ծննդաբերեց£ Տղա էր£ Ավետիսը նրան նայելուց չէր կշտանում£ Նա նայում էր որդուն, և սիրտը լցվում էր քնքշանքով ու սիրով՝ հանդեպ այդ ուրախ ու անհոգ էակի, որ շարունակ գվվում, ղլղլացնում էր միայն իրեն հասկանալի լեզվով£
Ձմռան սկզբին, բոլորովին անսպասելի, նրանց տուն եկավ Հայկազը՝ մեջքին սպանված եղնիկ, ձեռքին մի կուլա գինի£
Ամուսինները շփոթված նայեցին իրար£ Հայկազը դռների մեջ կանգնել, ժպտում էր£
–Հյուր չե՞ք ընդունում,– վերջապես հարցրեց նա£
–Համեցեք,– տատանվելով ասաց Սիրանուշը՝ քաշվելով ու հարցական նայելով ամուսնուն£ Ավետիսը բարձրացավ տեղից, ասաց.
–Ներս եկ, Հայկազ, դռան մոտ ինչի՞ ես կանգնել£
Հայկազը մտավ տուն, ձեռքի կուլան տվեց Սիրանուշին£ Ավետիսն օգնեց նրան՝ իջեցնելու եղնիկը£
–Առանց երեխա տունը ոնց որ անջուր ջրաղաց,– խոսեց Հայկազը£-Ծուռ միտք չունեմ, Ավետիս, հավատա,– եկել եմ աչքալուսանք տալու£ Հատուկ գնացել եմ որսի£
–Շնորհակալ եմ,– Ավետիսի հոգուն թեթևություն իջավ£– Փոխարենը քեզ եմ ցանկանում,– ասաց նա, խանդաղատանքով նայելով թախտին քնած որդուն£– Սիրանուշ, դու թեյի հոգս արա, իսկ մենք կտրտենք միսը£
Տղամարդիկ սկսեցին միսը կտրտել, իսկ Սիրանուշը թեյամանն արագ դրեց վառարանին և դուրս եկավ բակ՝ խորովածի համար կրակ վառելու£
Շուտով ամեն ինչ պատրաստ էր, և Ավետիսը, բաժակները լցնելով մուգ, արնագույն թանձր գինով, ասաց.
–Գիտես ինչ, Հայկազ, էս աշխարհում ընկերությունից լավ բան չկա ու չի էլ կարող լինել£ Այսինքն ընկեր չունես, ասել է, թե զրկված ես արեգակնային լույսից£ Զուր չեն ասել, որ եղբայրը չի կարող ընկեր լինել, բայց ընկերը միշտ եղբայր է£
–Լավ ընկերը, իհարկե,– լրացրեց Հայկազը£
–Իմ խոսքն էլ հենց լավ ընկերոջ մասին է£ Պարզերես լինենք£
–Ամեն£
Հաճելի երեկո էր, շատ խոսեցին այդ օրը, իսկ հետո վերջում Հայկազը միանգամայն անսպասելի կենաց առաջարկեց.
–Քո նոր տան կենացը, Ավետիս£ Մարդ առաջին հերթին պիտի սեփական տուն ունենա, ապրի սեփական հարկի տակ£ Նոր տուն կառուցիր, քո տունը£
Դա Սիրանուշի սրտովն էր, սակայն նա չհամարձակվեց խառնվել խոսակցությանը, որևէ բան ասել, իբր, թեյի հոգս էր քաշում, բայց ականջը տղամարդկանց զրույցի վրա էր£
–Ճիշտն ասած, շատ եմ այդ մասին մտածել,– ասաց Ավետիսը՝ գոհ, որ Հայկազը խոսք բացեց այդ մասին£– Բայց դե, այնքան էլ հեշտ չէ մենակ£
–Ինչո՞ւ մենակ, ես էլ կօգնեմ£ Հաներդ, ճիշտ է, ծեր է, բայց էլի կօգնի£ Այ մարդ, դու սկսիր, օգնող շատ կլինի£
–Նույնիսկ տնատեղը ընտրել եմ,– ոգևորված խոսեց Ավետիսը£– Լավ տեղ է, հենց անտառին կպած£
Ավետիսն այդ ամառ սկսեց կառուցել տունը£ Պատերն արագ բարձրացան, հաջորդ գարնանն առաջին հարկն արդեն պատրաստ էր, մնում էր փայտային մասը£ Աշնանը դա էլ արվեց, և Ավետիսի փոքրիկ ընտանիքը փոխադրվեց նոր տուն£ «Իսկապես, սեփական օջախի քաղցրությունը հնարավոր չէ համեմատել որևէ բանի հետ»,-հաճախակի էր կրկնում Ավետիսը՝ հիացմունքով նայելով իր կիսավարտ տանը£ Տունը, իրոք, գեղեցիկ էր ստացվում՝ երեսով դեպի արևը, հետևի մասով՝ հենված անտառին£
Մի տարի ևս գլորվեց£ Ավետիսը որոշեց մի քանի կաղնի ծառ կտրել՝ ինչպես գերանների, այնպես էլ տախտակի համար, լրիվ պատրաստել շինանյութերը ու նոր միայն սկսել երկրորդ հարկի շինարարությունը£ Քարի հարցը հեշտ էր, քարահանքը մոտ էր՝ Կարմիր եկեղեցու պատում, դրա համար էլ նա սկզբում վճռեց կտրել ծառերը£ Մինչ այդ արդեն եղել էր անտառում, ընտրել էր ծառերը, մնում էր գնալ գյուղական տանուտերի մոտ՝ թույլտվություն ստանալու£ Հաջորդ օրը գնաց Հայկազի տուն (Հայկազն արդեն ամուսնացել էր), վերցրեց նրան, և նրանք միասին գնացին տանուտերի մոտ£
Տանուտեր Ներսեսը նրանց դիմավորեց իր եռահարկ առանձնատան պատշգամբում£ Պայմանավորվելով ծառերը կտրելու մասին ու մուծելով կանխավճարը, նրանք իջան տանուտերի թիթեղածածկ տան քարե սանդուղքներով և ընդարձակ բակով գնացին դեպի դարպասը£ Տանուտերը հյուրեր ուներ, երկու հոգի այգու խորքում, ծառերի տակ նարդի էին խաղում, կատակում, բարձրաձայն ծիծաղում էին, մի քանիսն էլ բակի հեռավոր անկյունում, բարձր պարիսպի տակ դրված երկար մանղալի վրա խորոված էին գցել, և թարմ խորովածի բույրը տարածվել էր ամբողջ բակով մեկ£
Ավետիսն ու Հայկազն արդեն դուրս էին գալիս բակից, երբ տանուտերը կանչեց նրանց ետևից£
–Հա, քիչ մնաց մոռանայի,– իբր, ի միջի այլոց, ասաց նա, հանդարտ գցելով տերողորմյան£-Դուք շուտ-շուտ եք լինում անտառում, մարդ-բան չի՞ պատահել ձեզ էնտեղ£
–Ի՞նչ մարդ, քյոխվա,– հարցրեց Ավետիսը, ակամա ուշադրությունը լարելով. նա արդեն ենթադրում էր, թե ում մասին է խոսքը£– Անտառում հազար տեսակ մարդ է լինում£
–Առաջաձորցի Ասծատուրի մասին եմ հարցնում£ Դաշնակ Ասծատուրի£
–Չէ, քյոխվա Ներսես£ Չեմ տեսել,– պատասխանեց Ավետիսը£
–Ես էլ չեմ տեսել,– ասաց Հայկազը£– Ես նրան չեմ էլ ճանաչում, տեսած չկամ£
–Իսկ դո՞ւ£ Դո՞ւ էլ չես ճանաչում£
–Մի անգամ տեսել եմ, – խուսափողաբար պատասխանեց Ավետիսը£
–Էդ էլ հերիք է,– գոհունակությամբ գլխով արեց տանուտեր Ներսեսը£– Էդպիսիներին մի անգամ տեսնելուց ամբողջ կյանքում կհիշես£
Տանուտերն իրավացի էր. Առաջաձորի գյուղական վարժարանի դասատու Ասծատուրին մի անգամ տեսնելուց հետո հազիվ թե այլևս կարողանաս մոռանալ£ Պարթևահասակ էր նա ու պինդ՝ ինչպես կարծր ժայռը, ամենաուժեղ ցուլի եղջյուրներից բռնելով՝ մի աչքաճպելում կարող էր գետնին տապալել£ Ավետիսը մի անգամ տեսել էր նրան համբարձման տոնին, ուր իրար հետ մրցում էին ջահելները£ Եվ միշտ էլ Ասծատուրը հաղթող էր դուրս գալիս£ Լուրեր էին պտտվում, որ նա, իբր, Զանգեզուրում կռվել է իշխանության դեմ և կապված է ինչ-որ կասկածելի մարդկանց հետ£ Ավետիսը չէր հավատում դրան£ «Չէ, էստեղ ինչ-որ բան կա,– տարակուսանքով մտածում էր նա£-Ասծատուրը հիմար չի, որ կապվի վատ մարդկանց հետ, կրթված, խելոք մարդ է® Էստեղ անպայման մի բան կա®»£
Տանուտերը բազմանշանակ հայացքով ցույց տվեց իր տան կողմը, ուր խրախճանքի էին պատրաստվում նրա հյուրերը£
–Բաքվից են, նրան՝ էդ Ասծատուրին են փնտրում® Իշխանության դեմ է գնացել£ Մեր անտառներում ինչ-որ տեղ թաքնված է£ Մեծ փողեր են խոստանում՝ ով որ գտնի£ Թե որ բան է, պատահի, անմիջապես հայտնեք ինձ, ոնց որ պետքն է՝ կվարձատրեմ£ Դե, գնացեք£
Նրանք տանուտերի մոտից հեռացան բացահայտորեն ընկճված այն բանից, ինչ լսեցին այնտեղ£ Երկար ժամանակ յուրաքանչյուրն իր մտքերի հետ էր£
–Էդ շան տղան ամբողջ պարգևն ինքն է ուզում ստանալ,– քմծիծաղեց Հայկազը, երբ բավականին հեռացել էին տանուտերի տնից£– Հը, ի՞նչ կարծիքի ես, Ավետիս£
Ավետիսը լուռ էր£ Նրան դուր չեկավ այն, ինչ ասաց քյոխվա Ներսեսը, և առհասարակ իր սրտով չէր այդ ամբողջ պատմությունը£
–Ավետիս, ինչ ես կարծում, իշխանությունն ինչքա՞ն կլինի խոստացած Ասծատուրի համար,-հարցրեց Հայկազը£
–Չգիտեմ£
–Երևի մեծ փողեր են խոստացել, թե չէ ինչի՞ պիտի վեր կենային մինչև էստեղ գային£ Երկու ոսկի տասնոց տային՝ գնայի մի կով առնեի, հը՞, Ավետիս£
Ավետիսը դարձյալ նրան անպատասխան թողեց£ Որոշ ժամանակ լուռ քայլում էին£
–Օրն անցել է, միևնույն է, էսօր ոչինչ չենք հասցնի,– լռությունը խախտեց Հայկազը£– Առավոտը շուտ կգնանք և մինչև ուշ երեկո կաշխատենք£ Հը, ի՞նչ ես ասում£
–Լավ կլինի£ Իսկ հետո իմ աներոջ եզները կվերցնեմ, կգնանք կտրածը, դուրս կբերենք ճանապարհի մոտ£ Ձմռանը ձյան վրայով հեշտ կլինի քաշել մինչև գյուղ£
Նրանք բաժանվեցին, իսկ հաջորդ օրը, առավոտ կանուխ՝ դեռևս լույսը չբացված, ճանապարհվեցին Կաղնախաչի կողմերը՝ կտրելու ծառերը£
Ամբողջ օրը, մինչև ճաշ ու ճաշից հետո, համարյա մինչև արևամուտ, անցավ աշխատանքի մեջ, և չնկատեցին նույնիսկ, թե ինչպես միանգամից արևը մայր մտավ£
–Ոնց որ անձրև է գալու,– նայելով երկնքին, ասաց Հայկազը£– Ես մի թեթև գործ ունեմ էս կողմերում£
–Ի՞նչ գործ,– զարմացավ Ավետիսը£
–Գիտե՞ս, մի երկու օր առաջ էս կողմերում մի կաղնի եմ տեսել,– ծառերի արանքից երկնքին նայելով ասաց Հայկազը£– Կարծես թե մեղր կար մեջը, բայց ժամանակ չունեցա նայելու£ Ասում եմ` մի գնամ նայեմ£
–Գուցե ես է՞լ գամ հետդ,– ասաց Ավետիսը՝ միաժամանակ ներըմբռնողաբար զգալով, որ Հայկազի խոսքերի մեջ ինչ-որ բան կա թաքնված£ «Գուցե Ասծատուրին որոնելո՞ւ է գնում,-անսպասելի մտածեց նա ու ինքն էլ իսկույն վանեց իրենից այդ միտքը£– Ոչ, չի կարող պատահել»£
Նա ծառի ճյուղից հանեց պայուսակը, վերցրեց հրացանը և քայլեց դեպի գյուղ£
Վաղ աշնանային վերջալույսը շուտ է վրա հասնում£ Իրիկնադեմի լռության մեջ քարացել, համրացել էին ծառերը, մի տերև անգամ չէր շարժվում տեղից, սաղարթների մեջ թաքնված՝ տագնապալից լռել էին անտառային թռչունները, միայն փայտփորիկն էր անխոնջ փորում ծառակեղևը, և նրա հաճախական մանրահարվածները տարածվում էին մթնած անտառի վրա£
Հանկարծ, արահետից տաս-տասնհինգ քայլ այն կողմ, մի չոր ճյուղ փշրվեց: Ավետիսը վայրկյանաբար ուսից պոկեց երկփողանին, քաշեց զույգ հրահաններն ու նայեց շուրջը. այս կողմերում արջ շատ է լինում£
–Երիտասարդ, հրացանդ մի կողմ քաշիր և ձայն-բան մի հանիր,– լսեց նա մի ձայն, հետո մամխի բարձր մացառուտի ետևից դուրս եկավ բարձրահասակ մի տղամարդ£ Ավետիսն անմիջապես ճանաչեց Ասծատուրին, թեպետ սա թավ մորուքով էր և կրծքի մոտ պատռած գունաթափ վերնաշապիկով£
Ավետիսն իջեցրեց հրացանը£
–Կարծեցի ինչ-որ գազան է®– շփոթված բացատրեց նա£
–Պատահում է,– քմծիծաղեց Ասծատուրը£ Նա հոգնած քայլերով մոտեցավ Ավետիսին£– Ո՞ր գյուղից ես£
–Հնձախութից£
–Հնձախութի՞ց£ Անունդ ի՞նչ է£
–Ավետիս£
–Չեմ ճանաչում, կներես£ Շատ անգամ եմ եղել Հնձախութում, բայց քեզ ինչ-որ չեմ հիշում£ Իսկ դու ճանաչո՞ւմ ես ինձ£
Ավետիսը մի պահ ակնդետ նայեց նրան, հետո ասաց.
–Եթե պետք է, որ ես քեզ չճանաչեմ, ուրեմն հաշվիր, որ չեմ ճանաչում£
–Շնորհակալություն£ Պատասխանդ դուրս եկավ£ Տղամարդուն վայել պատասխան էր£– Նա նայեց Ավետիսի պայուսակին£– Պայուսակդ, տեսնում եմ, դատարկ է® Դե լավ, Ավետիս, մնաս բարով£ Միայն թե ինձ չես տեսել£
–Պարզ է® Սպասիր, ո՞ւր ես գնում,– կանգնեցրեց նրան Ավետիսը£– Ուր որ է կսկսվի տեղատարափը£
Ասծատուրը նայեց երկնքին. երկինքը լրիվ սևակնել էր£
–Հա, ճիշտ է, ուժեղ անձրև է գալու£ Բայց դե, ինչ արած, առաջին անգամը չէ, և ոչ էլ վերջին£ Ոչինչ,– նրա կապույտ, թախծոտ աչքերը թույլ ժպտացին£– Ով ձգտում է մեծ նպատակի՝ իր մասին արդեն չպետք է մտածի£ Մնաս բարով£
–Սպասիր® Գնանք ինձ մոտ£
–Քեզ մո՞տ£ Իսկ դու գիտե՞ս, թե քեզ ինչ է սպասում, եթե ինձ բռնեն քո տանը£
–Չգիտեմ և իմանալ չեմ ուզում£ Կմնաս ինձ մոտ՝ մինչև անձրևը կկտրի, մարդավարի կքնես, իսկ հետո՝ գնա, ուր սիրտդ ուզում է£
Նրանց գլխավերևում տերևները շնկշնկացին անձրևի ծանր կաթիլներից, հետո մութ երկնքում փայլատակեց կայծակը՝ մի ակնթարթ լուսավորելով երկնաթռիչ հաճարկենիների կատարները£
–Տանն ո՞վ ունես£
–Կինս ու չորս տարեկան տղաս£
–Իսկ գյուղի ո՞ր մասում է տունդ£
–Ամենավերջի տունն է՝ ուղղակի անտառին կպած£
–Դե, գնանք որ ասում ես®-քիչ մտածելուց հետո վճռական ասաց Ասծատուրը£
Կատարելապես մութ էր, երբ նրանք հասան գյուղ£ Անձրևը վարարել էր՝ վերածվելով հեղեղի£ Գյուղի փողոցներում ոչ ոք չկար£
Տեսնելով ամուսնուն, Սիրանուշն ուզեց պոռթկումով գրկել նրան, ինչպես անում էր միշտ, երբ Ավետիսն ուշ էր վերադառնում տուն. նա մի ժամ անգամ չէր կարողանում ապրել առանց նրան, թեկուզ գիտեր, որ գործի բերումով, նա կարող է նույնիսկ օրերով մնալ ուրիշ գյուղերում£ Դրա համար էլ, ամեն անգամ, երբ ամուսինը տուն էր գալիս, յուրահատուկ տոն էր նրա համար£
–Դու լրիվ թրջվել ես,– վախեցած ասաց Սիրանուշը£
–Ոչինչ,– Ավետիսը մեղմորեն հեռացրեց նրա ձռքը, թռուցիկ հայացքով աչք ածեց սենյակը, հարցրեց ընդհատուն ձայնով.
–Տանը մարդ չկա՞£ Քնա՞ծ է երեխան£
–Այո®,– զարմացած ասաց Սիրանուշը՝ մի տեսակ շշմած ամուսնու տարօրինակ մտախոհ տեսքից£– Ի՞նչ է պատահել քեզ, ինչ-որ վատ բա՞ն է եղել£
–Շուտ հագնվիր, հյուր ունենք£
–Հյո՞ւր£ Ի՞նչ հյուր£ Ո՞ւր է նա£
–Էստեղ է, դրսում կանգնած է£
–Անձրևի տա՞կ£
–Չէ, ընկուզենու տակ է£ Հիմա կկանչեմ£ Միայն դու նրան ոչինչ մի հարցրու£
–Ոչ մի բան չեմ հարցնի£ Ինչի՞ս է պետք£ Թող գա£
–Անունն էլ մի հարցրու, կարիք չկա£
–Լավ®,– պատասխանեց Սիրանուշը նվաղկուն ձայնով՝ գիշերային խորհրդավոր հյուրի հայտնվելուց ինչ-որ վատ, անախորժ բան զգալով£
Ասծատուրը մինչև առավոտ մնաց նրանց մոտ£ Լուսադեմին, վեր կենալով տեղից, նա ցանկացավ գնալ, սակայն Ավետիսը բաց չթողեց, բացատրեց, որ փողոցում հանկարծ կարող են տեսնեել նրան, ավելի լավ է մնա մինչև երեկո և մութն ընկնելուց հետո գնա£ Հետո էլ, միևնույն է, եթե Ասծատուրն ուզենար էլ գնալ, չէր կարող, գիշերը Սիրանուշը կարկատել, լվացել էր նրա վերնաշապիկը , որ մինչև հիմա չէր չորացել, իսկ տանը նրան հարմար ուրիշ շոր չկար£
–Երեխան վերցրու, գնա ձերոնց մոտ մինչև հանդից կգամ,– ասաց Ավետիսը և մի անգամ ևս պատվիրելով կնոջը ոչ ոքի ոչինչ չասել, գնաց աներոջ մոտ՝ խնդրելու նրա եզները£ Իհարկե, նա դա կարող էր վաղը կամ մյուս օրն էլ անել, շտապելու առանձնահատուկ բան չկար, բայց Ավետիսը մտածեց, որ անհրաժեշտ է հենց այսօր անել դա. համագյուղացիները սովորաբար հազվադեպ են տեսնում նրան գյուղում, և եթե նա այսօր մնա տանը, ապա դա կարող է ինչ-որ կասկած առաջացնել նրանց մեջ£
Ետմիջօրեին, երբ նա վերադառնում էր անտառից՝ սայլի ետևից երկու մեծ գերան տված, գյուղի ծայրին նրան պատահեց նախրապան Սարգիսը՝ մթամած, ինչպես սև ամպ£ Նախրապանի տեսքը Ավետիսին զարմացրեց, որովհետև սա գյուղում կենսուրախ մարդու համբավ ուներ£
–Ավետիս,– արտասանեց նա՝ հոնի մահակով փորփրելով գիշերային հորդ անձրևից հետո խոնավացած հողն ու աշխատելով չնայել Ավետիսին,– Գիտե՞ս ինչ, լավ կլիներ, որ, ոնց ասեմ® այսինքս, որ տուն չգնայիր՝ լավ կլիներ®
–Էդ ինչո՞ւ,– հարցրեց Ավետիսը, զգալով, թե կրծքի տակ ինչպես է խփում սիրտը վատ նախազգացումից£– Խոսիր տեսնենք, հը£
–Դժբախտություն է եղել էնտեղ, քեզ մոտ, Ավետիս£ Մի ժամ առաջ քո հյուրին տարան£ Թակեցին խեղճին, ոնց թակեցին£ Կապեցին ծառին ու մահու թակ տվին®
Արյունը խփեց Ավետիսի դեմքին£ Նա պոռթկումով նետվեց նախրապանի վրա և, նրա հնամաշ պիջակի մերակներից բռնելով, սկսեց ցնցել նրան£
–Խաբում ես®Դու խաբում ես£ Դա չի կարող պատահել£
Սարգիսը իրենից ուժով պոկեց նրա ձեռքերը£
–Խելառ, ի՞նձ ինչի համար£ Քո էդ Հայկազ շան տղան է հայտնել£
–Հայկա՞զը£ Ո՞նց թե£ Նա ոչինչ չգիտի£ Խաբում ես, ես քու լավի®
–Աստված տա, որ խաբեի® Բայց դե, բանն էլ հենց էն է, որ չեմ խաբում® Մտել է, ասում են, ձեր տուն, ուրեմն, որ, իբր, քեզ հետ անտառ գնա, իսկ էնտեղ, ուրեմն, քո կնիկ Սիրանուշը նրան հարցրել է, թե, իբր, ի՞նչ մարդ է էն մարդը, որ գիշերը քեզ հետ եկել է, գուցե ինքը գիտի® Մի խոսքով, թե իրականում ոնց է եղել, չգիտեմ, գուցեև ուրիշ կերպ է եղել® հազար ու մի բան են ասում® Դե, դա էլ իսկույն վազել, հայտնել է տանուտերին® Իր օրում մեզ մոտ էդպիսի բան չէր եղել, ամբողջ Ղարաբաղով մեկ խայտառակ արեց մեզ էդ ավազակ շան տղան® Դու, Ավետիս, լավ կանես, չգնաս տուն® Ամեն ինչ կանցնի, կհանդարտվի, կգնաս®
–Սիրանուշի՞ն էլ են տարել£
–Չէ, Սիրանուշին ինչո՞ւ,– քմծիծաղեց Սարգիսը£– Ընդհակառակը, երևի շնորհակալություն են ասել, որ օգնել է® Սպասիր, Ավետիս, ու՞ր ես գնում£
–Դեն կաց£– Ավետիսը մոլեգնաբար մի կողմ հրեց նախրապանին, որն ուզում էր ետ պահել նրան£ «Սպանված եղնիկը մեջքին, գինին ձեռքին ու քենը սրտում մեր տուն եկավ,– մռնչած Ավետիսը£– Ոչ, ծուռ էր միտքը® Կեղծ էր ուրեմն, ամեն ինչ կեղծ էր® Ոչինչ, հիմա կտեսնենք՝ ով ես դու, ով եմ ես®»£
–Խելքդ գլուխդ հավաքիր, միևնույն է, նրան ոչնչով չես կարող օգնել£ Կանգնիր£
Սակայն Ավետիսն այլևս նրան չէր լսում£ Ձեռքով հրացանը սեղմած կողքին, որպեսզի չճոճվի, նա վազեց դեպի Հայկազի տունը, և հենց այդպես, առանց կանգ առնելու, նետվեց բակ հենց այն պահին, երբ Հայկազը, դռան առջև, սանդուղքներին նստած, կիրզայե երկարաճիտ սապոգները քաշում էր ոտքերին՝ հավանորեն պատրաստվելով մեկնել կենտրոն՝ ցուցմունք տալու£ Տեսնելով Ավետիսին, նա թռավ ոտքի, մեռելի պես գույնը գցեց£ Աջ ոտքի սապոգն այդպես էլ մնացել էր ոտքից կախ£
–Ստոր մարդիկ իրենց գործերում միշտ էլ հաջողության են հասնում, և դա այն պատճառով, որ նրանք ազնիվ մարդկանց հետ վարվում են ոնց որ ստորների հետ, իսկ ազնիվ մարդիկ, ընդհակառակը, ստորների հետ վարվում են ինչպես ազնիվ մարդկանց հետ,– խոսեց Ավետիսը՝ դժվարությամբ արտաբերելով բառերը£– Հը, ստացա՞ր երկու ոսկի տասնոցը£– Եվ ուսից վար բերելով հրացանը, քաշեց հրահանները£
Հայկազը՝ կարծես կախարդված, նայում էր իր կրծքին ուղղված հրացանի զույգ փողերին£
–Ավետիս, ես® Սպասիր, Ավետիս, դու ինքդ էլ չգիտես, թե ինչ փորձանք®
Նա չհասցրեց վերջացնել խոսքը, Ավետիսը կրակեց առանց նշան բռնելու՝ հենց ազդրի վրայից՝ մի ձեռքում պահելով հրացանն ու չզգալով դրա ծանրությունը£ Կրակոցը հնչեց չոր ու կարճ, ասես անտամուկ ճյուղ փշրվեց£
Հայկազն օրորվեց, մի երկու քայլ արեց՝ ետևից քարշ տալով կիսահագած սապոգը, հետո դանդաղ ծնկի եկավ, ջղաձգվեց ու երեսնիվայր փռվեց գետնին£
Ավետիսը թափով շրջվեց, դուրս եկավ փողոց և այստեղ, երես առ երես, հանդիպեց Հայկազի կնոջը՝ Զաբելին£
–Ավետի՞ս£ Դու մեր տա՞նն էիր£ Այդ ի՞նչ է եղել քեզ£ Երեսիդ գույն չկա£
–Գնա նրա մոտ, էնտեղ պառկած է£
Զաբելը նայեց նրա ձեռքի հրացանին£
–Ո՞վ,– ճչաց նա, ձեռքերը բարձրացրած, կույրի պես օրորվելով մտավ տուն£
Մի րոպե անց այնտեղից լսվեց նրա աղեկտուր ողբը£
Արդեն տուն մտնելիս, Ավետիսը շուռ եկավ ետ և տեսավ, որ համագյուղացիները խուռներամ վազում են իր տան կողմը£
Ներսից լացի ձայն էր գալիս£ Սիրանուշն արդեն լսել էր սպանության մասին և, երեսնիվայր ընկած հնամաշ կարպետով ծածկված թախտին, բարձրաձայն լալիս էր£ Դուռը, ամուսնու ոտքի հարվածից, շրխկոցով զարկվեց պատին£ Սիրանուշը վեր թռավ տեղից և, շրջազգեստի թևքով փութկոտ սրբելով արտասվաթոր դեմքը, նայեց ամուսնու կարմրած աչքերին£ Ավետիսը կանգնել էր դռների մեջ՝ ձեռքում սեղմած երկփողանին, և օրորվում էր հարբածի նման£
–Ավետիս®
–Դեհ, կնիկ, պատմիր, թե ինչպես մատնեցիր աստծու հյուրին, իսկ իմ բարի անունը կոխկրտեցիր ցեխի մեջ® Պատմիր, կնիկ, ինչո՞ւ ես լռել® Կարողացել ես մատնել, կարողացիր և պատասխան տալ®£– Նա դանդաղորեն բարձրացրեց հրացանը£ Մահվան սարսափը ցոլցլաց դեռետի կնոջ լայնացած աչքերում£ Նա ճչոցով ընկավ ամուսնու առջև՝ մի ձեռքով բռնելով հրացանի փողն ու մյուս ձեռքով գրկելով ամուսնու ոտքերը£
–Ես մեղավոր չեմ,– թոթովում էր նա ոնց որ զառանցանքի մեջ՝ կցկտուր կերպով կուլ տալով բառերը, ասես վախենալով, որ չի հասցնի ավարտել խոսքը£ -Մեղավոր չեմ ես, սիրելիս, թանկագինս, հարազատս® Մեղավոր չեմ, ես դա չէի ուզում® Հայկազն արեց® Նա ահաբեկեց ինձ, նա ասաց, որ մեզ բոլորիս կքշեն Սիբիր, տաժանակրության£ Ես չէի ուզում մատնել® Էն մարդու շապիկը տեսել էր բակում® կախել էի, որ չորանա® Հարցրեց, թե ո՞ւմն է£ Մտածեցի՝ քեզ հետ հազար անգամ հաց է կտրել, վատ բան չի անի®
Ավետիսը ոտքով մի կողմ հրեց նրան, սակայն Սիրանուշը սուգ ու շիվանով կրկին փաթաթվեց ամուսնու ծնկներին, սկսեց համբուրել ոտքերը և այդպես նրա ոտքերը գրկած, աղաչում-պաղատում էր ներել իրեն® Հանկարծակի ինչ-որ բան հիշելով, նա պոկվեց ամուսնուց, իրեն գցեց միջնորմի ետևը, ուր քնած էր որդին, ընդոստ շարժումով վերցրեց մանկանը և կրծքին սեղմած, դուրս եկավ միջնորմի ետևից, և կանգնելով ամուսնու առջև, ասաց հոգնատանջ ձայնով.
–Դե, հիմի կրակիր® Մեզ երկուսիս էլ սպանիր£ Ես դրա համար վախեցա, երբ լսեցի Սիբիրի մասին£ Այնպես որ, երկուսով էլ մեղավոր ենք£ Սպանիր£ Դե, կրակիր®
Որդին՝ դեռևս ոչինչ չհասկանալով այդ ամենից, քնատ ու վախեցած, նայում էր հորը£
–Անիծյալ լինես դու®– ասաց Ավետիսը խռպոտ ձայնով£– Անիծյալ լինես դու® Թող անիծյալ լինեք բոլորդ էլ®
Նա դուրս եկավ տնից, կանգնեց մի պահ՝ նայելով բակում խռնված մարդկանց£ Եվ, ակամա ձեռքում սեղմելով հրացանը, գնաց դեպի բակի դռնակը£ Ամբոխը լուռ ու ահաբեկ ճամփա տվեց նրան£
Ավետիսն անցավ տնամերձ այգիների արանքով, երկար ժամանակ գնում էր այդպես՝ գլխիկոր, առանց ետ նայելու, ինչ-որ տեղ ծառերը ծածկեցին նրան տեսողությունից, հետո կրկին երևաց ձորերի վրա իջնող ճանապարհին, և գյուղը հասկացավ, որ նա գնում է Շուշի՝ կամովին հանձնվելու իշխանությանը£
®Եվ հիմա վերադարձել է նա հեռավոր ճանապարհներից և ասես ոչինչ չի փոխվել այս երկար, շատ երկար տարիների ընթացքում£ Զարմանալի է, ինքն այնտեղ, այդ հեռուներում միշտ ապրել է այստեղի կարոտը սրտում, բայց ահա եկել է, վերջապես տեղ է հասել հեռուներից ու չգիտես ինչու, իրեն զգում է որպես կողմնակի, օտար մի մարդ, որին ոչ ոք չէր սպասում այստեղ£
«Ես նախկին Սիրանուշը չեմ, Ավետիս,– մտովի խոսում էր Սիրանուշը£– Ուրիշ եմ ես, օտար£ Չար ու դաժան£ Կյանքն է այդպիսին դարձրել ինձ£ Անմարդ կնոջ իմ բաժին սև կյանքը® Գիշեր-ցերեկ հանդերն ընկած աշխատել եմ, ֆերմաներում եմ տանջվել, որտեղ դժվար է եղել՝ ուղարկել են էնտեղ, անշոր, երբեմն ոտաբոբիկ, երբեմն մի կտոր հացի կարոտ£ Այդպես եմ ապրել, այդպես եմ երեխա մեծացրել® Ինչո՞ւ ես եկել® Ինչո՞ւ այդպես ուշ ես եկել£ Մեր բաժին կյանքն անցել է արդեն£ Մեր կողքով անվերադարձ անցել-գնացել է®»£
–Իսկ որտե՞ղ էիր այսքան ժամանակ,– տևական լռությունից հետո վերջապես հարցրեց Սիրանուշը£
Ավետիսը իրանով շրջվեց, նայեց կնոջը, և ամուսնու հայացքում այնպիսի սառնություն կար, որ Սիրանուշը բնազդաբար մի կողմ քաշվեց£
–Դու չե՞ս ներել ինձ, Ավետիս®,– նվաղուն ձայնով ասաց նա£– Մինչև հիմա չե՞ս ներել£
Ավետիսը դանդաղ տարուբերեց գլուխը£
–Ոչ£
–Էլ ինչո՞ւ ես եկել£ Ինչո՞ւ ես վերադարձել այսքան տարիներ հետո£ Դու մեզ համար վաղուց չկաս,– դաժանորեն արտաբերեց Սիրանուշը£-Ինչո՞ւ ես եկել մեզ մոտ£ Ո՞վ է քեզ կանչել£
–Իմ որդին£
–Ի՞նչ£ Ի՞նչ գործ ունի այստեղ որդին£
–Ես պետք է նրան պատմեմ ամբողջ ճշմարտությունը, այն ամենը, ինչ ինձ հետ եղել է®
–Ոչ,– աղաղակեց Սիրանուշը վախեցած£– Ոչ£ Դու դա չես կարող անել£ Եվ նա չի էլ հավատա քեզ£ Հայրը նա չէ, ով քեզ աշխարհ է բերում՝ ինչպես անցորդն է ոսկոր նետում շանը՝ մի րոպե անց մոռանալով այդ մասին, այլ նա, ով դաստիարակում, մեծացնում է որպես պիտանի մարդ, ով կարող է փոխարինել երեխայի հորը, երբ նա այլևս չի լինի£ Իսկ ես փոխարինել եմ, ես նրա համար և° հայր եմ եղել, և° մայր£
–Սիրանուշ£
–Չեմ ուզում ժխտել, դու այնտեղից… ծանրոցներ ես ուղարկել, բայց այդ մասին նա չգիտի, ինքս եմ գնացել Կիչանի փոստից ծանրոցները ստանալու, և, բացի այդ, ծանրոցով երեխա չեն դաստիարակում, հարկավոր էր հոգատար ձեռք ու հայրական դաստիարակություն£ Ով չի կարող կատարել հոր պարտականությունները, նա իրավունք չունի հայր լինել£
–Միևնույն է, ես կխոսեմ նրա հետ£
–Աստված իմ, որտեղի՞ց եկավ® Ախր, ո՞վ ես դու նրա համար£ Ոչ ոք£ Անծանոթ, օտար մի մարդ£ Մեկը, որ լքել է իր ընտանիքը£ Մարդ է սպանել® Մարդասպան է այսինքն® Նա քեզ տեսնել անգամ չի ուզում£ Լսո՞ւմ ես, չի ուզում®£– Վերջին խոսքերը նա ասաց` ձեռքերը տանելով դեպի կուրծքն ու մատներով սեղմելով պարանոցը՝ կարծես ցանկանալով խեղդել ինքն իրեն£
Ավետիսը լուռ հետևում էր այն բանին, թե նա ինչպես էր դեսուդեն ընկնում՝ նյարդայնորեն ճրթճրթացնելով մատները£
–Նստիր,– վերջապես ասաց Ավետիսը£
Կինն անշարժացավ այդ հրամայական տոնից, արագ շրջվեց դեպի ամուսինը£ Սա հայացքով ցույց տվեց անկյունում դրված աթոռակը£ Սիրանուշը նստեց£ Ավետիսը երկար նայում էր գետնին՝ ասես մտածելով, թե ինչից սկսի£
–Իսկ դու ի՞նչ գիտես իմ կյանքի մասին,– ասաց նա անսպասելի խրոխտ ձայնով£– Ոչինչ չգիտես£ Դու ինձ մարդասպան կոչեցիր® Դա ճիշտ է, ես մարդ եմ սպանել, դատապարտվել տաժանակրության® Ահա հենց այդ բոլորի մասին էլ ուզում էի պատմել իմ որդուն, որովհետև տեսնում եմ, դու շատ ես ջանացել, որպեսզի անհետ ջնջես ինձ նրա սրտից® Երևի նրան նույնիսկ թվում է, թե մեծ ճանապարհի ավազակ է իր հայրը£
–Եվ ոչ միայն նրան,– գոչեց Սիրանուշը£– Այո, ես եմ ջանք թափել, ես® Միթե՞ դու չէիր, որ հրացանը քաշած ուզում էիր սպանել ինձ՝ քո կնոջը£ Ասա, մի՞թե դու չէիր այն£
–Սպասիր,– ընդհատեց Ավետիսը£ Հեգնական արտահայտությունը դրոշմվել էր նրա տանջահար, անարյուն դեմքին£ Նա խոսեց առանց ձայնը բարձրացնելու, սակայն յուրաքանչյուր բառը քար լռության մեջ հնչում էր ծանրակշիռ ու հատու£– Դու ժանդարմներին մատնեցիր նրան, ով պատրաստ էր իր կյանքը զոհել հանուն մեր սուրբ հողի£ Ինչ վերաբերում է ինձ՝ դա դու էլ գիտես£ Ես գնդակահարել եմ մի սրիկայի, որը քո օգնությամբ մատնել էր փոթորկալից գիշերը քո® մեր տանն ապաստան գտած մարդուն® Անողոք թշնամու հետ այդպես չեն վարվում£ Իսկ գիտե՞ս դու, արդյոք,– Ավետիսի հայացքը շափաղեց Սիրանուշին,– գիտե՞ս, որ երեք օր անց Շուշվա մոտ, Կարկառի ձորում նրան՝ այդ մարդուն, կախեցին ծառից և, ասում են, արտասուքները հոսում էին նրա աչքերից՝ քանի դեռ կախված էր£ Դու գիտե՞ս այդ մասին£
Սիրանուշը երկու ձեռքը սեղմեց ականջներին և աղաղակեց սարսափով.
–Լռիր£ Չեմ ուզում լսել,– նա փորձ արեց ելնել, բայց ամուսնու ահեղ ձայնը նրան կրկին գամեց տեղում£
–Նստիր£ Նստիր և լսիր£ Դու պետք է մինչև վերջ լսես ինձ£ Ահա թե ինչու ես սպանեցի Հայկազին£ Եվ դրա համար էլ գնացի տաժանակրության£ Ամբողջ երեք տարի ծանր տանջանքներ կրեցի այնտեղ£ Երկու անգամ փախա կալանքից, և երկու անգամ էլ բռնեցին ինձ, մահու ծեծ տվին… Ես մեկնում եմ ռազմաճակատ և մեկնելուց առաջ եկա որդուս տեսնելու£
–Նա նույնպես գնում է ճակատ® Նա կամավոր է մեկնում®,– մարող շշուկով ասաց Սիրանուշը£– Առավոտյան, դեռ լույսը չբացված, պետք է ճանապարհվեն շրջկենտրոն£
Ավետիսը բարձրացավ տեղից, երկար ժամանակ մտասույզ առաջ ու ետ էր քայլում, հետո նստելով կնոջ դիմաց, ասաց.
–Կանչել տու գա, ես ուզում եմ քո ներկայությամբ խոսել նրա հետ£ Թող նա չամաչի իր հոր համար, թող բաց ճակատով նայի մարդկանց®
–Ոչ,– արդեն ընկճված, նվաղկուն ասաց Սիրանուշը£– Ես նրան չեմ կանչի£ Դու ուզում ես կործանել ինձ£
–Դու ինքդ ես քեզ կործանել£ Կանչիր նրան, ես գիտեմ, դու նրան դիտմամբ ուղարկեցիր£ Կանչիր, ես ուզում եմ խոսել նրա հետ£ Այս ամբողջ տարիներին այդ մասին եմ երազել£ Կանչիր, խնդրում եմ քեզ®
–Ոչ, Ավետիս, մի խնդրիր, միևնույն է, ես չեմ կանչի նրան®
Անսպասելիորեն դուռն աղմուկով բացվեց£ Սիրանուշը վախեցած շրջվեց դռան կողմը և տեսավ որդուն£ Նա կանգնած էր դռների մեջ, և նրա դեմքը մթնած էր ու կտավի պես գունատ£ Որդին նայում էր ոչ թե մորը, այլ՝ հորը, որն անակնկալի եկած, ակամա բարձրացավ տեղից ու մնաց այդպես կանգնած՝ ակնասևեռ նայելով որդուն ու ինքն էլ չիմանալով իր անելիքը£
–Հայրիկ, ես ամբողջ ժամանակ կանգնած էի պատուհանի տակ,– խոսեց որդին դողդոջուն ձայնով£– Ես ամեն ինչ լսեցի£ Ես կուզենայի ասել® որ արժանավոր մարդը նա չէ, ով թերություններ չունի, այլ նա, ով արժանիքներ ունի®
Հոր աչքերը միանգամից լցվեցին, սակայն նա կարողացավ հավաքել իրեն, նույնիսկ ժպտաց և արցունքների միջից նայեց որդուն£
Նրանք կանգնած էին դեմ-դիմաց՝ հայր և որդի, և նրանց բաժանում էր ընդամենը երկու քայլ£
ԷՊԻԼՈԳ
Նրանք ճանապարհ ընկան այգաբացին£ Ճանապարհի այս ու այն կողմ, դեռևս մթնամութ թփուտներից ու ծառերի վրայից, վշտամորմոք երգում էին քնից նոր ելած թռչունները, լուսաբացի ցողը վրան՝ տամուկ ծփյունով տարուբերվում էին հասած արտերը, ետևից, գյուղի կողմից, լսվում էին շների բեկբեկուն հաչոցները, աքաղաղների վաղորդյան կանչերը£
Մի տեղ, վերջին ոլորանի վրա, որից այն կողմ այլևս չէր երևալու գյուղը, կանգ առան, նայեցին ետ£ Արևը չկար դեռ, բայց նրա կարմիր հրացոլքից պարզորոշ երևում էր լեռնային գյուղը՝ վշտից փոքրացած, կուչ եկած£ Երևում էին գյուղի շուրջ բոլոր փռված սարերը, անտառները, թափանցիկ ոսկեշղարշով պարուրված անթիվ, անհամար հանդերը, որ հիմա բանակ գնացողներին թվում էին տխուր, անմարդ ու ամայի£
Դեռ գյուղից դուրս չեկած՝ կարոտը հորձանք տվեց նրանց հոգում£
-Քո օդ ու ջրին մատաղ, Հնձախութ, մեկ էլ ե՞րբ կտեսնենք քո անուշ դեմքը, և կտեսնե՞նք արդյոք®
Նրանք կրկին ճանապարհ ընկան£ Նրանք գնում էին կրակներին ու մահերին ընդառաջ® Եվ նրանց շարքերին ձուլված, մշտապես կողք-կողքի, միասին քայլում էին նաև հայր և որդի®
Շատ տարիներ հետո լեռնային Հնձախութ գյուղում, բարձունքի վրա, մարմարյա հուշարձան կանգնեցվեց՝ ի հիշատակ կռվի ահեղ դաշտերում ընկած որդիների£ Գյուղը հոր և որդու անուններն ու դիմանկարները տեղադրեց կողք-կողքի, հավետ անբաժան£
Հայր և որդի, սպիտակ մարմարից կարոտաբաղձ նայում էին առաջ, իսկ առջևում գյուղն էր՝ ցիրուցան թաղամասերով, շուրջը՝ հասած արտեր, ուր ալիքաձև թափառում էր արծաթյա քամին®
========================
ՄԱՆԿՈՒԹՅԱՆ ԿԱՊՏԱՋԻՆՋ ԵՐԿԻՆՔԸ
Մեր գյուղը՝ Հնձախութը, հեռո՜ւ-հեռու է։ Ասես թաքնված ճանապարհներից՝ տապր է կացել խոր ձորերի մեջ, և միայն Սառնատուն լեռան կատարից է պարզորոշ երևում այն՝ շրջապատված երկնքոտ սարերով, զով անտառներով, այդ անտառների մեջ կորսված անթիվ, անհամար դաշտերով ու մարգագետիններով։
Փոքր է մեր գյուղը, փոքր, մի երկու հանդաչափ տարածություն է նաև նրա գլխավերևում, բարձրաբերձ լեռնագագաթներին հենված երկինքը, որ ներքևից, գյուղից անասելի բարձր է երևում՝ ներկված մոշահավի ձևի գույնի՝ մուգ կապո՜ւյտ-կապույտ։
Երկարատև է մեզ մոտ ձմեռը, երկարատև է, բայց գեղեցկահրաշ, գեղեցկահրաշ է նաև գարնանը, երբ հանդ ու ձոր, սար ու լեռ զուգվում, զարդարվում են բազմերանգ գույներով՝ դեղին, սպիտակ, կարմիր, մանուշակագույն…Հետո գալիս է լեռնային գյուղի ոսկե ամառը, իսկ հետո լեռներում կորած մեր աստվածանիստ բարձր աշխարհում սկսվում են աշնան դանդաղասահ օրերը. գյուղի շուրջը՝ անտառներում, սար ու ձորերում ու գյուղական տնամերձ այգիներում դեղին շոր հագած ծառերը մեղմիվ օրորվում են աշնան թեթև քամուց, տերևները ծառերից պոկվում, պտույտ են գալիս օդում և դանդաղ իջնում գետնին։
Աշնանային ահա այդպիսի հիասքանչ մի օր ես ու իմ կրտսեր քույր Հեղինեն մեծ խարույկ էինք սարքել մեր տնամերձ այգում, խարույկի ծուխը սյան պես բարձրանում, գալարվում էր մեր այգու վրա և տեսանելի էր շատ հեռվից։
Այն ժամանակ ես չգիտեի, որ կանցնեն տարիներ, շատ երկար տարիներ, ու ես երբեք չեմ մոռանա ոչ աշնանային այդ երեկոն, ոչ էլ ամբողջ այն պատմությունը, որ սկսվեց այդ օրվանից։
Հեղինեն այգուց եգիպտացորենի չորացած կողրեր, լոբու ծիլ ու տերևներ է հավաքում, բերում, կիտում է ինձ մոտ, ես այդ ամենը խնամքով լցնում եմ կրակի վրա, և ծուխը թանձրանում, կատաղի ծալծլվում է դեպի վեր։ Գործով տարված՝ ես չէի լսել, որ ցանկապատի այն կողմից կանչում են ինձ։ ''Քեզ կանչող կա'',– ականջիս տակ հնչում է Հեղինեի ձայնը։ Ասելու ձև ու տոնից ես կռահում եմ արդեն, թե ով է կանչում, բայց ուշադրություն չեմ դարձնում՝ ձևացնելով, թե իբր չեմ լսել։ ''Չեմ ասո՞ւմ՝ կանչում են քեզ'',– ձայնի մեջ վիրավորվածություն՝ կամացուկ ասում է Հեղինեն, հայացքով ցույց տալով ցանկապատի կողմը։ Այնտեղ, ցանկապատի ետևում, գող կատվի պես կանգնել է մեր դասարանցի Զավենը ու չի համարձակվում ներս գալ, որովհետև Հեղինեն կանգնած է ինձ մոտ։ Ես ուղղում եմ ակնոցս և ծաղրական ժպիտով նայում Հեղինեին։ Նա հանկարծակի շիկնում է ու, փոխանակ կրակի մոտ դնելու չորացած կողրերի հերթական կապուկը, այն ուղղակի շպրտում է մոխրի մեջ՝ պարուրելով ինձ տաք մոխրով, և, գլուխը կախած, գնում է տուն։
Զավենը թեթևությամբ թռչում, անցնում է ցանկապատը, դանդաղաքայլ, մի տեսակ օրորվելով մոտենում է ինձ։ Առանց բարևելու նստում է գետնին։ Նա ինձ չի նայում։ Նա լուռ նայում է հեռու լեռների կողմը։ Ես նույնպես լուռ եմ։
–Ես արդեն կես ժամ է ցանկապատի այն կողմից հետևում եմ, թե ինչպես ես աշխատում,-վերջապես ասում է Զավենը։ Եվ ոնց էլ փչում է…Ես հո գիտեմ, որ նա բոլորովին չի էլ նայել իմ կողմը։ Եվ, եթե կա մեկը, որին Զավենը, իրոք, հետևել է, ապա դա Հեղինեն է։ Նա հենց Հեղինեի համար է եկել այստեղ։ Եվ ինչ է գտել նա Հեղինեի մեջ՝ չեմ հասկանում։ Այ քեզ Ռոմեո և Ջուլիետա։ Վերջերս ինչ-որ տեղ կարդացել եմ, որ մինչև հիմա էլ մնում է Ջուլիետայի պատշգամբը,և որ բոլոր տեղերից զբոսաշրջիկներ են գալիս Իտալիա՝ տեսնելու այդ պատշգամբը։
