Əli Bəy Azəri
Bizi Umudsuz qoyma
Qurd Ağzı
“Gözlənilməz hallarda səbr etmək çarəsizlikdən yaxşıdır”. El deyimi
Ucqar bir dağ kəndində yaşayırdım. Kəndimiz iyirmi bir evdən ibarət idi. Çox mehriban dolanırdıq, daha doğrusu, o vaxtlar mehribançılığın nə və necə olduğunu bir o qədər də dərindən dərk etmirdik, yəni mehribançılığı elə o vaxtkı ölçülərə görə qiymətləndirirdik. Həm uşaqlıq, yeniyetməlik çağlarımız idi, qayğısız və şən böyüyürdük, mehribançılığı bundan artıq dərk etmək qabiliyyətində deyildik, həm də hər bir ailə öz fərdi təsərrüfat işləri ilə məşğul olurdu. Birinin başqasına işi düşmürdü ki, görsün münasibəti necə olacaq. Işi düşəndə də ya deyəcəkdi, gəl, heyvan növbəsini dəyişək, ya da su növbəsini ver mənə.
Kəndin əsas qayğılarından biri mal-heyvan növbəsi idi. Nə vaxtsa kişilər bir yerə toplaşıb belə bir növbə müəyyənləşdirmişdilər. Ballı qarı inək saxlamırdı deyə onu mal növbəsinə daxil etməmişdilər. İnək saxlamırdı deyəndə, bəlkə də bir az düz gəlmir. Kənddə yaşayasan, özü də inək saxlamayasan, kənd adamının işinin, gücünün adı nədir ki, inək saxlamasın? Sadəcə, Ballı arvad oturaq xəstəydi, inəyə baxa bilməzdi, qızı çolaq Qızyetər də bir əlilə inəyi necə sağacaqdı? Ancaq ki, qoyunları birtəhər rahlayırdı.
Beləliklə, növbəlik iribuynuzlu mal-qara üzrə 20, kiçik davar, yəni heyvan üzrə 21 gündən bir dövrə edirdi. Heyvan növbəsini kəndin aşağısındakı evdən – Alməmməd kişidən, mal növbəsini kəndin yuxarı başındakı evdən – Nəriman kişidən başlamışdılar.
Bizim ev kəndin aşağı məhəlləsində, həm də ortada yerləşirdi. Heyvan növbəsi İlahi, Səlim, Qurban, Mikayıl, Nağı, mal növbəsi isə Nağı, Mikayıl, Qurban, Səlim, İlahi ardıcıllığı ilə fırlanırdı. Uzun müddət dövr etdiyindən bəzən növbələr toqquşurdu, yəni bir adamın hər iki növbəsi eyni gündə düşürdü. Onda qonşular öz aralarında müəyyən razılığa gəlirdilər ki, növbələri ötüşdürsünlər. Bəzən də hər kəsin öz vacib işləri olurdu deyə qonşusunun növbə kəsişməsin ötüşdürmürdü, ötüşdürə bilmirdi. Heyvan növbəsi ağır hesab olduğundan evin kişisi heyvan növbəsinə, qadını isə uşaqlarından biri ilə mal növbəsinə yollanırdı. Ya da iki yeniyetmə oğlan uşağı birlikdə naxırı haraylayıb örüşə, otarmağa aparırdılar.
Yaxşı yadımdadır, yayın birinci ayı idi, məktəbdən tətilə buraxılmışdıq. Əvvəlcədən hesablamışdıq, nədənsə həmin vaxt hər iki növbə bizdə kəsişirdi. Hamının başı ot biçininə qarışdığından növbələri heç kimlə dəyişdirə bilmədik. Onda mən yeddinci sinifdə oxuyurdum. Dədəm (atama “dədə” deyə müraciət edirdik) işdə olduğundan məndən üç yaş balaca qardaşımla heyvan növbəsinə biz gedəsi olduq. Naxırı isə nənəm (anaya da “nənə” deyirdik) dərə aşağı, nisbətən rahat örüşə hayladı. Kənddə iş yeri olmadığından kişilər Qafana, Qacarana, Mehriyə, Qərçivana, Ordubada gedirdilər. Yaxşı halda həftədə bir dəfə gəlib evə dəyirdilər. Elə də olurdu ki, ayda bir dəfə, o da maaş alandan alana gəlib dəyir, elə gecə ilə də qayıdıb qatarla gedirdilər. Kənddə maaş almaqla dolanmaq olmurdu, təsərrüfat saxlamaq üçün isə çətin illər idi.
Qardaşımla mən heyvan sürüsünü kəndin qənşərindəki Şah bərəsi yuxarı, hər yerdə yalın sol tərəfi ilə otara-otara günortanı Rəsul çeşməsinə mağala yığdıq. Günortadan sonra da yenə apardığımız örüşlə otara-otara geriyə qaytardıq. Çünki Şütürü dərəsi, Mizard, İmanqulu yurdu, Sağaltop, Sürtün və digər ərazilər zəmi yerləri sayılırdı, yəni biçənək idi və hələ biçilib yığışdırılmamışdı ki, sürünü oralarda otarmaq mümkün olsun.
Əlqərəz, heyvan kənddə qapılara dağılışandan, əl-ayaq çəkiləndən sonra “şaq-şaq Fatı” nın vay-şivəni aşağı məhəlləni bürüdü. Danışanda pulemyot kimi şaqqıldayırdı, elə bil dəyirmandır, üyüdüb tökür. Çörək yeyəndə yanında oturmaq olmurdu, çənəsi elə şaqqıldayırdı ki, deyirdin bəs, hacıleylək başının üstündə dimdiklərini bir-birinə vurur. Ona görə də üzünə deməsələr belə, daldada hamı onu “şaq-şaq Fatı” adlandırırdı.
“Şaq-şaq” başladı, nə başladı. Üzünü çəpərdən üzü bizə tərəf tutub hay saldı ki, bəs erkəyimi itirmisiniz. Bərk narahat olmağa başladıq. İnsafən, növbə rahat keçmişdi, sürü bizə korluq verməmişdi. Qabağımıza canavar yox, heç çaqqaldan, tülküdən də çıxan olmamışdı. Heyvan heç hürkməmişdi də, deyək ki, ilan çalıb, harda isə kola ilişib, yıxılıb, biz görməmişik.
Nənəm bərk hirsləndi, bir partiya dədəmin qarasına deyindi. Sonra da bizi qınadı ki, otara bilməyəcəydiniz, getməzdiniz, siz malı aparıb hərləyərdiniz, mən özüm heyvanı otarmağa aparardım. Nənəm dediyini edən arvadlardandı, kişi kimi qadındı. Heyvan növbəsi onun üçün nə ağır iş idi? Odur ki, “işi” yarıtmadığımıza görə hirslənib özündən çıxmışdı.
Bu hələ başlanğıc idi, nənəmin hirsi-hikkəsi hələ qabaqdaydı. Gözləyirdi ki, birimiz dillənib nə isə deyək, yəni onun sözün qaytaraq sonra qızışsın, arvad əməlli-başlı hirs dağarcığıydı. Dinmirdim ki, onu özündən çıxartmayım, çünki axırıncı dəfə nənəm məni altıncı sinifdə oxuyanda döymüşdü. Döymək deyəndə bir tərs sillə vurmuşdu, arvadın əli ağırdı, sillənin yeri bir saat göynəyəcəkdi, bəlkə barmaqlarının yeri göyərəcəkdi. Sonra da qucaqlayaraq: “daha yekə kişisən, bundan sonra səni döymək yaramaz” deyib hönkür-hönkür ağlamışdı.
Nənəm hikkəli qadındı, həm də çox qürurluydu. İstəmirdim, bir söz deyib onu qıcıqlandıram. Ancaq nənəm dözə bilmir, hər dəfə “şaq-şaq Fatı” nın səsini eşidən kimi yenidən coşurdu, nə onun cavabını verə bilirdi, nə də biz dinmədiyimizdən, bizə bir söz deyirdi. Birdən qayıtdı ki, erkək tapılmasa, ətinizi şişə taxacam. Birinci dəfəydi belə hədə-qorxu eşidirdim.
Həmin axşam dilxorçuluğumuzdan nə yediyimiz bilindi, nə içdiyimiz. Gecəni birtəhər keçirtdik. Tezdən obaşdan məni durquzdular ki, dur, get erkəyi tap. Dayım Səlimin arvadı Təzəgül dostumun yazığı gəlmişdi, oğlu Fazili də mənə qoşdu. Qardaşım Şakir isə südəmər quzuları, çəpişləri otaracaqdı.
Hər yerdə heyvanı apardığımız çəhlimlərlə getdik axtarmağa. Heç bir yerdə nə qoyun tükü, nə də sümüyü qarşımıza çıxdı. Mizardın bəri başında oturub nəfəsimizi dərdik, bir az dincəldik. Elə orada heybəmizdəki çörəyi çıxardıb yedik, yəni atüstü “nahar” elədik. Sonra yalın beli ilə geriyə addımladıq.
Dəfələrlə ovçulardan eşitmişdim, canavarlar, adətən yalın belində marığa yatar, şikarının hərəkətini izləyərdilər. Xüsusən də yanında çobanı olan kəndin mal-heyvanını belə güdərdilər. Elə ki, şəvinik düşürdü, çatdırıb vaxtında kəndə qayıda bilməyən mal-heyvanın başının üstünü kəsir, ovlayırdılar. Odur ki, yalların belini üzü Abuseyid dərəsinə, Sarı güneyə, Qaşqa kolavata, Sağaltopa, Fındıqlı çeşməyə tərəfə qayıdaraq güman gələn və gəlməyən hər yeri axtardıq. Axşama yaxın yorulub əldən düşmüş, üzgün halda özümüzü kəndə çatdırdıq. Fatı arvad boş qayıtdığımızı görsə də bizə tərəf gəlmədi, eləcə çəpərin o tərəfindən səsini başına atdı:
–Sizə deyirəm, mənim erkəyimi tapın, verin. Canavar yeyibsə ölüsünü, yeməyibsə dirisini tapın, göstərin. Yoxsa yaxanızdan əlimi çəkən deyiləm.
Elə yorulmuşdum ki, cavab verəsi halda deyildim. Heç kimə məhəl qoymadan evə gəldim. Bacımın stola düzdüklərindən bir az yedim, üstündən də bir çay içib yatmağa getdim. Gecəni daş kimi yatdım, dünyadan xəbərim olmadı. Tezdən obaşdan nənəm yenə də məni dümsüklədi.
–Dur, get Fatının erkəyini axtarmağa. Tapılmasa, əl çəkən deyil, oturub, durub zəhləmizi tökəcək. Bir toyda deyəcək, beş dəfə də vayda.
Sözü çevirə bilməzdim. Bizi belə tərbiyə etmişdilər. Düz on gün də dalbadal göndərsəydilər, getməliydim.
Bu dəfə Şütürü dərəsi yuxarı getdim. Dedim, bəlkə Fatının erkəyi biçənəklərin yaşıl otuna allanıb, yenib dərəyə. İmanqulu yurduna qədər gedib çıxdım, Taxtalardan yuxarı hələ heyvan ayağı dəyməmişdi. Mizarda qalxdım. Durbinlə Alçalı yurdunu, Böyük Zəmini, Təkə daşını, Ulabı; o həndəvərlərdə güman gələn hər yeri gözdən keçirdim. Gözümə nəinki Fatının erkəyi, nə bir cüyür, nə bir dağ keçisi, nə bir canavar, ümumiyyətlə, heç bir çöl heyvanı dəymədi. Yenə də heybəmdə olan çörəyi yeyib geri qayıdası oldum. Bu dəfə güney tərəfi; Əyri dərəni, Ağdaştöküləni, Minaqızöləni, Qaradaşlığı, Qırmızıtili ələk-fələk elədimsə də bir şey tapa bilmədim. Fatının erkəyi yağlı əppək olub göyə çəkilmişdi.
Evə çatanda Fatı arvad çəpərdən göründü, elə bil məni güdürmüş, geri qayıtmağımı gözləyirmiş.
–Gedib Oruc dərəsindən cic eliyib qayıdırlar bəri, elə bilirlər xəbərim yoxdur. Adın da qoyurlar erkəyi axtarmağa gedirik. Mənim erkəyimi axtarın, tapın. Yoxsa, yaxanızdan əl çəksəm şümrünün qızıyam.
–Yaxşı da, bəsdir uşaqları bağırdalaq elədin. Qoy, dədələri işdən gəlsin, gəl hansı erkəyi aparırsan, qat qabağına apar. – Axır ki, nənəm dilləndi, yoxsa şaq-şaq Fatı hələ çox baş aparacaqdı.
–Mənə sizin erkək lazım deyil. Mən öz erkəyimi istəyirəm. Mənim erkəyim erkək yox e.., öəc idi, düz beş ildir bəsləyirdim, oğlumun toyuna kəsəcəkdim.
Axşam çörək yeyəndən sonra nənəm xəbər aldı ki, sabah axtarmağa getməyə heyim qalıb, ya yox. Şaq-şaq Fatının atmacası, deyəsən, onu da almışdı, guya, mən gedib Oruc dərəsində gizlənib, axşam düşəndə geri qayıdıram. Düzdür, nənəm ona yox, mənə inanırdı, bilirdi ki, mən heç vaxt belə hərəkət etmərəm. Ya axtarmağa getməzdim, deyərdim ki, yorulmuşam, ya da gedirdimsə, gümanım gələn hər yeri axtarmalıydım. Odur ki, nənəmin sorğusuna sözlə cavab vermədim, eləcə başımı bulayıb “yox” işarəsi verdim.
–Onda dur get, Nağı kişiyə de, qurdun ağzın açsın.
Yadıma düşdü ki, erkək itən gecəsi Nağı kişiyə qurd ağzı bağlatmışdıq.
Gümrahlığına baxmayaraq, yaşı altmışı keçmiş olsa da yaşından daha yaşlı görünən Nağı kişi kəndin “qurd ağzı bağlayanı” idi. Birinin itiyi itən kimi axtarmağa Nağı kişinin evindən, qurdun ağzın bağlatdırmaqla başlayardılar. Elə ki, Nağı kişi, bir vaxtlar Tehranda ruhani təhsili almış, köhnə fars əlifbasını bilən, bölgədə yeganə savadlı adam olan Əli əmisindən öyrəndiyi “qurd ağzı bağlamaq” duasını tiyəsi qara şəfdən olan qövsvari bıçağına oxudu və bıçağı yarıyadək qatlayıb taxçaya qoydu, o dəqiqə itik sahibinin yönbəri düşürdü yerinə. Ayın-arxayın durub gedirdi itiyini axtarmağa, bəzən də heç getmirdi. Evinə gedib səhərin açılmasını gözləyirdi. Itiyi ya gecəyarıya yaxın özü gəlirdi, ya da səhər açılanda gedib dərələrin birində sağ-salamat tapırdılar. Bizim də başımıza belə bir hadisə gəlmişdi. Payız axşamlarının birində boz eşşəyimiz örüşdən qayıtmamışdı. Eşşək neyləsin, güneydə ot az, payız günü də kasıbın dili kimi gödək, ha yeyir ki, qarın dolsun, dolmur. Yığdığımız otu da ancaq inəyə, qoyun-keçiyə yedizdirərdik, özü də eşşəyin gözünün qabağında, eşşək də qalırdı baxa-baxa.
Qaranlıq düşənə kimi güney tayı Kaha dərəsi, Hava dərəsi boyunca xırman yerinədək axtardım, tapa bilmədim. Qayıdıb Nağı kişiyə dedim ki, eşşəyimiz itib, qurdun ağzın bağla, yeməsin. O da harda itdiyin soruşdu. Öyrənəndən sonra durub getdi əlini sabunlayıb yudu, sərhədçilərdən aldığı ağappaq dəsmalla quruladı. Sonra gəlib həmin bıçağını taxçadan götürdü və duasını oxuyub Kaha dərəsi, Hava dərəsi boyunca “qurdun ağzın bağladı”.
Səhər sübh tezdən nənəmlə ikimiz eşşəyi axtarmağa getdik. Aşağıları axtarmışdım deyə birbaşa Kaha dərəsi yuxarı getdik. Bürünc daşının dibinə yüz əlli-iki yüz metr qalmış kəmərəliklər başlayırdı, kəmərəliyin birinin ətəyində nənəmin gözü nəyi isə aldı.
–Bala, mənim gözüm alacalanır. Sən yaxşı bax, gör, orda nə görürsən? – deyə məndən soruşdu.
Orda nə vardısa nənəm məndən əvvəl görmüşdü, onun gözlərinin itiliyinə söz ola bilməzdi. Görünür gördüyünü dəqiqləşdirmək istəyirdi, odur ki, mənim də həmin yerə baxıb nə gördüyümü eşitmək istəyirdi. Diqqətlə baxdım və gördüm ki, orda nədirsə iki-üç tərpənti var. Alatoranlıqdı deyə, itdi, çaqqaldı, canavardı, inəkdi, eşşəkdi, nədisə ayırd edə bilmədim, çünki aramızdakı məsafə çoxdu. Dedim:
–Hə, nənə, orda nə isə var, ancaq ayırd edə bilmirəm nədi.
Yerişimizi yeyinlətdik, amma yoxuşu getmək çox çətindi. Hardasa on-on beş dəqiqə getdikdən sonra kəmərəliyin dibinə yaxınlaşdıq. Hava da xeyli işıqlaşmışdı, hər yer apaydın görünürdü.
–İndi necə, görürsənmi? – Nənəm məndən bir də soruşdu.
–Görürəm. – Tam ayırd edə bilməsəm də cavab verdim.
Bir də diqqətlə baxdıqda arxasını kəmərəliyin daşına söykəyən eşşəyimizi gördüm. Boz eşşək qabaq ayaqlarını gen qoyaraq başını aşağı əyib qulaqlarını şəkləmişdi. Ağəmmədin iti Toplan boyda iki çaqqal eşşəyin qabağında sağa-sola tullanırdılar.
–Ay iit! Ay it, tuuut! Alabaş heeyy! Toplan heey! Bozdar heeyyy!
Nənəm qışqırıb haray-həşir salmağa başladı, mən də onun səsinə səs verdim. Çaqqallar bizim səsimizə qaçıb aradan çıxdılar. Biz yaxınlaşana kimi eşşək yerindən tərpənmədi, üstündə bircə diş yarası da yoxdu. Nağı kişi ağızlarını necə bağlamışdısa çaqqallar eşşəyi dişləyə bilməmişdilər.
–Yəqin təzəcə tapıblarmış ki, biz gəlib çıxdıq. – Nənəm handan-hana dilləndi və əlindəki çubuqla eşşəyi o ki, var çırpdı.
…Nağı kişinin qurd ağzı bağlamasına bütün kənd əhli inanırdı. O, ki, qurdun ağzın bağladı, həmin gecə qurd itən heyvanı parçalaya bilməzdi. Odur ki, nənəmin sözü ilə Nağı kişinin yanına getdim. O, əvvəlcə məndən heyvanı haralarda otardığımızı bir də soruşdu. Haralardan keçdiyimizi bitdə-bitdə danışdım. Sonra haraları və necə axtardığımı, havada qarğa-quzğunun dolaşıb-dolaşmadığını xəbər aldı. Onu da danışdım. Mizardı, Böyük Zəmini, Təkə daşını da durbinlə müşahidə etdiyimi söyləyəndə saxladı. Dedi:
–Day bəsdir. Erkək belə tezliklə basıb oralara gedə bilməz. Ya canavar yalquzaq olub, erkəyi boynuna qaldırıb çox uzağa aparıb, ya da şaq-şaq Fatı yalan danışır, erkək sizin nobatda itməyib.
Nağı kişinin dediklərin arvadı Fəryad da eşitdi.
–Ə kiri! – deyə ona çəmkirdi. – Söz sənnən çıxmasın, gedib Fatının qulağına çatar, ayıbdır. Sən öz işini gör.
Nağı kişi başını bulaya-bulaya durub taxçaya yaxınlaşdı. O, həmişəki odun tiyəli əyri bıçağını götürmək istəyəndə dayandı, elə bil hansısa qüvvə onu saxladı, geriyə qanrılıb mənə baxdı. Sanki mənim nə deyəcəyimi gözləyirdi, nənəmin sifarişini yox.
–Bəlkə bu gün açmayasınız? – Özümdən asılı olmayaraq tir-tir əsirdim, elə bil qurd bu gecə Fatının erkəyini yox, məni parçalayacaqdı, kim nə deyir desin, canavar vahiməli heyvandır, onu görən yox, adını eşidənlər belə qorxu hissi keçirirlər.
–Qurbanın oğlu, məni bərkə salırsan haa… Onda… mən günaha batmış oluram. Qurd da Allahın yaratdığıdı. O da bir şey tapıb yeməlidir, ya yox? İki gündür ki, onu ac saxlayıram. – Nağı kişi dodağının altında mızıldana-mızıldana bunları dedi, mənim titrəməm isə kəsmək bilmirdi.
–Nağı dayı, qurd canlı olar, deyiblər. – Axır ki, özümdə cəsarət tapıb dedim. – Üç gün ac qalmaqla acından ölməz. Sən bircə gün də səbr elə, mən sabah Fatının erkəyini yerə batmış olsa da tapıb gətirəcəyəm. – İndi də yaman diri-diri danışdım, elə bil öz əlimlə qoymuşdum, gedib gətirəcəkdim. Özümə bir arxayınçılıq gəlmişdi.
–Yaxşı, nə deyirəm ki, qoy, sən deyən olsun. Ancaq günahı sənin boynuna.
–Kaftar kişidir, utanmır, günahı uşağın boynuna yazdırır. – Fəryad xala yenə ərinin abrını ətəyinə bükdü.
Evə qayıtdım, yaxşı ki, nənəm qabağıma çıxıb heç nə soruşmadı. Yavaşca gedib yerimə girdim.
Səhər sübh tezdən yuxudan oyandım. Heç kim bilməsin deyə sakitcə paltarımı geyinib çıxmaq istəyirdim ki, nənəm qabağımı kəsdi.
–Obaşdan hara gedirsən? Çay içib çörək də yeməmisən.
–Hara var, hara gedəm? Gedirəm Fatının erkəyini axtarmağa.
–Qardaşın Şakir xəstələnib, xoruzəng olub. Sən gedirsən, bəs quzuları kim otaracaq? Bir erkəkdi, itib itib də. Dədən gələr, əvəzinə başqasını verər. Çörəyini ye, quzuları ac, apar otarmağa.
Tələsik çörəyimi yeyib həyətə düşdüm. Hələ heyvan örüşə açılmamışdı. Tez quzuları açıb Kaha dərəsi yuxarı apardım.
Bölgədə iki əzəmətli qayadan biri sayılan Bürünc qayası kəndin yuxarısında, iki kilometrliyində yerləşirdi. Kaha dərəsi də daxil olmaqla Tapan, Arxac, Yaz yurdu, Qumluyal, Hava, Qırmızıtil, Qaradaşlıq dərələri başlanğıcını Bürünc qayasının dibindən alır və quru dərə hesab olunurdular. Təkcə Kaha dərəsində sızqa çeşmə var idi. Havayı gəlməsin, həmin çeşmənin suyu ilə güney tayda yerləşən on bir ev bostan saxlayırdı.
Bürünc daşının başından kəndin bütün ərazisi; biçənəkləri, örüş yerləri, meşələri, çuxurları, dərələri ovuc içi kimi görünürdü. Məqsədim gün qızanadək Bürünc daşının zirvəsinə qalxıb ətrafı seyr etmək idi. Harda bir canlı tərpənsəydi, görünəcəkdi. Bir neçə dəfə Bürünc daşının zirvəsinə çıxmışdım. Yalan olmasın, çox uzaq məsafələrdə hərəkət edən kiçik canlıları seçmək olurdu. Zəmi yerində koramalın hərəkətini özüm müşahidə etmişdim. Çalağanlar, qartallar, quzğunlar oradan qıy vurub səmaya qalxır, şikarın dalınca gedirdilər.
Quzuları otara-otara yolun yarısınadək gedib çıxdım. Körpələr çeşmənin gözündən doyunca su içəndən sonra üzüyuxarı getmək istəmədilər, dolaylandılar. Məcburən mən də səmtimi dəyişdim. Fikirləşdim ki, qayanın zirvəsinə çatıb çıxa bilmirəm, çünki quzuları tərgidib gedə bilməzdim. Həm də o tərəfləri axtarmışam, indi də kəndin güney tayı üzrə günçıxan və aşağı tərəflərini axtararam. Quzuları üzüdolayı otara-otara gəlib çıxdım Yuxarı Zişdi deyilən yerə. Buralar bir vaxtlar babamın biçənəyi olmuşdu. İndi də ot adama boy vermirdi. Mən quzuları qabağa buraxıb üzü yuxarı – Bürünc daşına baxırdım. Birdən quzular hürküb mənə tərəf qaçdılar. Onların nədən hürkdüyünü öyrənmək üçün qabağa getdim. Bir az getmişdim ki, qırx-əlli metrlikdə heyvan gördüm. Qoyun, ya erkək olduğunu ayırd etmək üçün yeyin addımlarla irəlilədim. Yaxınlaşanda gördüm ki, buynuzlu, kürən bir erkək, daha doğrusu, toğludur, başı keçib zinc ağaclarının arasına, buynuzları ilişdiyindən nə qabağa gedə bilməyib, nə də geri çəkilməyi bacarmayıb. İki, ya bəlkə də üç yaşı olardı. Ancaq ya yaxşı süd əmə bilməmişdi, ya da sava olmuşdu deyə şaqqalı deyildi. Hər halda yaxşı bəslənməmişdi, yoxsa üç gündü ac qalmışdı, nəydisə, gözümə çox balaca və arıq göründü. Döl vaxtı da deyildi ki, belə arıq olsun. Odur ki, Fatının erkəyi olub-olmadığına qərar verə bilmədim, çünki o, beş illik erkəkdən, öəcdən dəm qılırdı.
Buynuzları çox iri olduğundan başı zinc ağaclarının arasına girmiş, qayıdıb çıxa bilməmişdi. Tapıntı erkəyin başını ehmalca yuxarı qaldırdım. Ağacın birini yana çəkməklə onu düşdüyü vəziyyətdən xilas etdim. Əvvəl-əvvəl hürkdü, sonra sanki o da quzulardan biriymiş kimi körpələrə qoşulub otlamağa başladı. Həyəcanlı olsam da kəndə qayıtmağa tələsmədim. Daha bir neçə saat quzuları otardım. Günortaya yaxın quzuları da götürüb kəndə qayıtdım. Kəndin qənşərinə çatanda qışqırdım ki, camaatın diqqətini çəkim.
–Ay camaat, heeyyy!.. Fatının… erkəyini tapmışam… heeyyy…
Bir neçə dəfə çağırandan sonra adamların təndirin yanına toplaşdığını gördüm, Kaha dərəsinə gedən yol təndirin yanından başlanıb çəpərlərin arası ilə üzüyuxarı uzanırdı. Məhlüqa, Mələk, Nağı, Fəryad, Fatan, Telli, Fatı, Gülqız; nə bilim, onadək adam təndirin yanına toplaşdı ki, Fatının erkəyinə baxsın, hər halda, mənə belə gəldi.
–Aaz, Fatı, budumu sənin erkəyin? – Quzular onların bərabərinə çatar-çatmaz Nağı kişi arıq toğlunu göstərib soruşdu.
–Həə, çər dəysin buna, neçə gündür yazıq uşaqları bağırdalaq eliyib, xalxınan da üz-göz olmuşuq.
İstədim deyəm ki, ay Fatı xala, bəs deyirdin beş illik erkəkdir, bəsləmədə saxlanılan öəcdir, amma özümü saxladım, heç nə demədim, heyvan göz qabağında idi. Fatı arvad erkəyin boynundan tutub aparmaq istəyirdi ki, Nağı kişi bir də dilləndi:
–Nə hə, aaz? Qurbanın oğlu heyvanı Şütürü dərəsi yuxarı aparıb, ordan da geriyə qaytarıb. Sənin erkəyin də Yuxarı Zişdidə tapılır. Bunu necə başa düşək?
–Hə də. Yəqin axşam heyvan gələndə uşaqlar hürküdüblər, erkək də qaçıb gedib bu tərəfə.
Mən məqamı yetişdiyini hiss edib erkəyi hansı vəziyyətdə tapdığımı yerli-yataqlı danışdım, buynuzlarının zinc ağaclarının arasına necə keçdiyini dedim.
–Yekə arvadsan, heyvanına diqqət elə də. – Nağı kişi Fatıya açıq-aşkar təpindi, Fəryad xala gözünü ağartsa da dayanmadı, sözünün dalını gətirdi. – Xəbərin olsun, sənin erkəyin itibsə də, Qurbanın nobatından bir gün qabaq itib.
–Fəxrəddin heyvan itirməz. – Anası Məhlüqa arvad eyhamı başa düşüb Nağı kişini qabaqladı.
–Erkək itibsə də Fəxrəddinin nobatında itib. – Nağı kişi bu dəfə qəti və daha kəskin dedi. – Heyvanı Güneydə, Yuxarı Zişdidə o, otarıb. Sən də düşmüsən Qurbanın uşaqlarının üstünə.
Bizdən bir gün qabaq Səlim kişinin növbəsiydi. Mikayılın oğlu Fəxrəddin növbəni onlarla dəyişə bilmişdi, bəlkə elə ona görə də mal və heyvan növbələri ikisi də bir gündə gəlib bizə çatmışdı. Ani olaraq hamısı duruxdular, bu fırtınadan qabaqkı sakitçiliyə bənzəyirdi, bir az da dursaydılar, yeni həngəma, Nağı, Fatı, Məhlüqa arasında dava qızışa bilərdi. Odur ki, sükutu pozmaq qərarına gəldim.
–Nağı dayı, indi get, qurdun ağzını aç, yazıqdır, qoy, gedib bir şey tapıb yesin, acından ölməsin. Günahı nə sənin, nə mənim üstümdə qalsın.
–Vay, dədəm vaayyy! – Fatı durdu, durdu, birdən erkəyi buraxıb dizlərini döyəcləməyə başladı. – Üç günün ac canavarı indi harda olsa tapıb sürünü parçalayacaq.
Fatı elə huy vurdu ki, elə bil üç günün ac canavarı sürüdəki qoyunları yox, qoyunları otaran çobanı yeyəcək. Kənddə əlinə dəhrə, yaba, dəyənək alan kim vardısa, “pəpə yeyəndən mama deyənə”dək hamısı Abuseyid dərəsi yuxarı götürüldü. Sən demə, bu gün heyvan nobatı Fatıgilin imiş, fərsiz oğlu asan olsun deyə sürünü Abuseyid dərəsi yuxarı otarmağa aparıbmış.
