А. Б. Байзаков
Мұсылманның адамгершілік қасиеттері
Жұбайыңа арналған жылы сөздер
Сөз – жүректің айнасы, махаббаттың үнсіз елшісі. Жұбайыңызға арналған әрбір нәзік сөз – жүректің сырын жеткізетін асыл қазына. Бірақ бұл сөздер өз уақыты мен мәнін тапқан сәтте ғана айшықталып, шынайы құндылығын ашады. Мәселен, егер жарыңыз күнделікті тұрмыстық істермен айналысып жатса, оның еңбегіне лайықты жылы сөздер айтып, демеу болыңыз. Ыдыс жуып жатқан сәтте оған «Еңбекқорым менің» деп айтсаңыз, бұл оның маңдай терін бағалағаныңыздың белгісі болады.
Нәзік сөздер – жан әлемінің сәулесі
Сіз жарыңызға айтқан әрбір сөз арқылы оның жанына жылу сыйлай аласыз. Оның күнделікті бейнетін мақтап, көңілін көтеретін сөздер табыңыз. «Періште», «Көктем», «Жаным», «Сүйіктім» сынды сөздер – оның жүрегіне ұялаған махаббат пен нәзіктікке тағы бір қанат бітірер.
Махаббаттың гүлдері
Жұбайыңызға арналған сөздер – көктемнің алғашқы гүлдері іспеттес: әрбірі нәзік, әрбірі жанды тербетер. «Раушаным», «Гүлім», «Жүрегім» деп, оның жан дүниесін гүлдендіріңіз. Сүйген жарға бағытталған әрбір жылы сөз – оның өміріне нұр шашқан күн сәулесі сынды.
Сезімнің тереңдігін сөзбен жеткізу
Нағыз махаббат – күнделікті өмірдің қарапайым сәттерінде байқалады. Сондықтан жарыңызға арнап айтқан әрбір сөзіңіз оның еңбегін, мейірімін, және сізге деген адалдығын бағалағаныңызды көрсетсін. Жылы сөздеріңіз бен қолдауыңыз оның жүрегіне тыныштық, өміріне шаттық сыйлайды.
Мұндай сөздер махаббаттың қазынасын ашып, жанның нәзіктігін тербейді, жұбайлық өмірдің асыл негізін бекітеді.
Исламдық оазис күнделікті өмірде
Қазіргі заманның қарбалас ырғағы мен өмірдің қатал талаптары адамды ұдайы өзгеріс пен бәсекелестіктің қыспағына алып, жалғыздық, толық еместік және әлсіздік сезімдерін тудырады. Мұндай күйзеліс жағдайында жан мен рухтың тыныштығын табу әркімге қажеттілік болып табылады. Осы орайда, Пайғамбар Мұхаммедтің, оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын, дана сөздері жүрекке жылу сыйлайды: «Намазға шақыр, ол бізге тыныштық әкеледі», – деп, ол ғибадаты тыныштық пен үйлесімнің шынайы көзі ретінде көрсеткен.
Мұсылман баласы күніне бес уақыт намаз оқуды парыз етіп алған. Бұл тек Жаратушыға жақын болу жолы ғана емес, сонымен бірге жан мен тәннің үйлесімді сауығуының қайнар көзі. Құлшылықтың рухани қазынасы адамды өмірдің қиындықтарына қарсы тұратын күш-қуатпен сусындатады.
Бүгінгі ғылым да адамға тәндік саулықтың маңызын көрсетуде. Германия ғалымдары аптасына екі рет ыстық ванна қабылдаудың депрессия мен стрессті жеңілдетуде тиімділігін дәлелдеп отыр. Фрайбург университетінің зерттеушілері ыстық ваннаның жүйке жүйесін тыныштандырып, көңіл күйді жақсартатын қасиетін анықтады. 40° C температурадағы суға 40 минут бойы шомылу, одан кейін денені жылы жамылғымен орап тынығу – депрессияның ауыртпалықтарын жеңілдетуге ықпал етеді.
Дегенмен, тәнге тән шипаның әсері уақытша болғанымен, рухани тыныштық пен жан үйлесімі мәңгілік болмақ. Намаз – Алла Тағаламен байланыс орнатып, шынайы бақыттың қайнары мен жан рақатын табудың таптырмас жолы. Сол себепті, жанның шипасын іздеген адам үшін ең асыл байлық – ғибадаттан табылар рухани тыныштық.
Ата-ана болу дегеніміз
Әр ата-ананың жүрегі баласының ішкі жарығын жарыққа шығарып, Жаратушы сыйлаған қасиеттерін толық ашып, өмірде биік белес шыңдарын бағындыруына деген үмітпен соғады.
Пайғамбардың балаларға деген сүйіспеншілігі
Әрбір бала – бүгінгі күннің нәзік гүлі, ертеңгі күннің мол жемісі. Олардың бойына ізгілік пен адамгершілік тұқымын себу – ата-ананың қасиетті парызы. Сәбидің таза жаны – ақ қағаз парағындай, оған қандай із салынса, солай болып қалыптасады. Сондықтан, баланың бойына имандылық, мейірімділік сезімін бала кезінен бастап сіңіру өте маңызды.
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтты: «Сендердің әрқайсыларың бақташысыңдар және әрқайсың өз қарамағындағы нәрсеге тікелей жауаптысыңдар!» – деген өсиетінде бала тәрбиесінің жауапкершілігін баса айтқан. Шын мәнінде, баланың болашағы, қоғамның тыныштығы мен ұлтымыздың келешегі оның тәрбиесіне тікелей байланысты.
Балаға деген шексіз махаббатпен қатар, оған қатаңдық та қажет. Сүйіспеншіліксіз бала суық болып өседі, ал қатаңдықсыз бала бұзылады. Сондықтан, баланы дұрыс тәрбиелеу үшін осы екі қасиеттің арасын дұрыс табу керек.
Тәрбиедегі ең үлкен үлгі – ата-ана. Бала ата-анасын үлгі тұтып өседі. Сондықтан, олардың өз сөзі мен ісі бала үшін үлкен үлгі болуы тиіс.
Қорыта айтқанда, бала тәрбиесі – үздіксіз еңбек. Оған шыдамдылық, мейірімділік, білім және тәжірибе қажет. Егер баланы дұрыс тәрбиелесек, онда ол болашақта өз елінің, халқының игілігіне қызмет ететін азамат болып өседі.
Бухаридің «Неке» бөлімінде келтірілген хадисте Алланың Елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдердің балаларына деген шексіз махаббаты мен мейірімі туралы айта келіп, олардың тәрбиесіне қосқан үлесін жоғары бағалаған. Шынында да, ана – баланың өміріндегі ең алғашқы және ең маңызды тәрбиеші. Ол өз баласын мейіріммен қоршап, оған өмірдің алғашқы сабақтарын үйретеді.
Ананың жүрегі – мейірімнің теңізі. Ол баласының әрбір қадамына қуанады, әрбір қателігіне жүрегі ауырады. Ананың мейірімді сөздері мен жылы қолдауы баланың бойына сенім мен үміт отын жағады. Ол баласына өмір бойы ұмытылмас із қалдырады. Оның тәрбиесі – баланың болашағының негізін қалаушы ең құнды қазына. Ол баланың жүрегіне адамгершілік, ізгілік, имандылық сепкендей болып, оның бойындағы ең жақсы қасиеттерді оятады. Ананың балаға деген шексіз махаббаты – оның өміріндегі ең үлкен бақыттың көзі.
Ислам дінінің нұсқауы бойынша, тәрбие мен білімнің нұрымен сусындаған баланың жүрегі – иманның мекені, ақылдың бесігі. Ол – бұл дүние мен ақыреттің бақытына жеткізетін ең сенімді жол.
Алланың Елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтты: «Адам дүниеден өткен соң, амалдар кітабы жабылады. Дегенмен, үш іс адамның қайтыс болғаннан кейін де сауапқа кенелетініне себеп болады. Олардың бірі – ата-анасы үшін үздіксіз дұға еткен ізгі ұрпақ».
Ислам дінінің негізгі қағидаларының бірі – ұрпақ жалғастыру және оларды иманды етіп тәрбиелеу. Құран Кәрімде: «Әр жан үшін көз қуанышы боларлық игі ұрпақ тілеңдер» деген аят осыны айқын көрсетеді. Пайғамбарлар да өз өмірлерімен ұрпақ тәрбиесінің үлгісін көрсеткен.
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, балалардың жүрегіне жол тапқан асыл жан еді. Ол балалармен сырласып, олардың қуанышына ортақтасып, қиындықтарына жәрдем берген. Пайғамбарымыздың: «Кімде-кімде бала болса, өзі де бала сияқты болсын» деген сөзі балаларға деген шексіз мейірімінің айқын дәлелі. Бірде ол сүйікті немересі Хасанды аялап тұрғанда, Акра ибн Хабис таң қалып: «Сіз балаларды сүйесіз бе? Менде он бала бар, бірақ мен оларды ешқашан осылай істемеймін!» – деп айтқан еді.
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтты: «Кімнің жүрегі мейірімге жабық болса, оған да, оғанда ол жабық болады» деп айтқан.
Балаларға деген шексіз махаббатымен танымал Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оларды «көз қуанышы» деп атап, тіпті намаз кезінде де оларды ұмытпаған. Бірде ол кешкі намазына кішкентай немересін ертіп, мешітке келген.
Бірде Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтты намаз оқып жатқанда, кішкентай немересі оның артына жабысып алыпты. Сондықтан Пайғамбарымыз, саждадан бас көтере алмай, ұзақ уақыт бойы Аллаға сыйынған. Сахабалар оның ұзақ саждада тұруына таң қалып, оған сыйынып: «Уа, Алланың Елшісі, сізге бір жамандық болды ма?» – деп сұрағанда, Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мейірімді жүзімен оларға қарап: «Жоқ, менің немерелерімнің махаббаты мені саждаға басып отыр», – деп жауап берген екен.
Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалардың таң қалғанын байқап, жымиып: «Менің арқамда кішкентай періштем отыр, сондықтан мен саждадан асықпадым», – деді. Ол балаларға деген шексіз мейірімімен танымал еді. Ол әрдайым олармен жылы лебізбен сөйлесіп, олардың жағдайын сұрап отыратын. Егер балалардың бірі ауырса, дереу барып көңілін көтеріп, дұға оқып беретін. Ол олармен жиі ойнап, олардың жүрегіне жол тапқан. Мухаммед ибн Раби: «Мен кішкентай кезімде Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізбен су шашып ойнаған, оның жылы лебізі әлі күнге дейін есімде», – деп еске алады.
Әбу Хурейра, Алла оған разы болсын, былай деп баяндайды: «Мен өз көзіммен көрдім, өз құлағыммен естідім: Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Хасан немесе Хусейнді қойнына алып, аспанға ұшырып ойнайтын. Балалардың бақытты күлкісі үйді жарып шығып, жүректерге жылулық сыйлайтын. Сол сәтте Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ия, Алла Тағалам, осы балаларды мен сүйгендей, Сен де оларды сүй!» – деп дұға етіп жатқан.
Әнәс ибн Малик, Алла оған разы болсын, былай деп баяндайды: «Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бір күні қызметшісі болып жүрген еврей баланың ауырғанын естіп, дереу оның жанына барды. Баланың төсегінің басына отырып, мейірімді көзбен қарап: „Балам, Исламды қабылда!“ – деп айтты. Бала әкесіне қарап, оның рұқсатын сұрағандай болды. Әкесі: „Абуль-Қасымның (яғни, Мұхаммедтің) тілегін қабылда!“ – деп жауап берді. Сол сәтте баланың жүзі нұрға толып, Мұсылман болды. Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қуанышынан: „Аллаға шүкір, мен осы баланы тозақ отынан құтқардым!“ – деп дауыстады».
Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Мединаға келіп, Әбу Айюб әл-Ансаридың үйіне кіргенде, бану Наджар руының қыздары тұрып, жарыса ән салды: «Біз бану Наджардың қыздарымыз, Мұхаммедтің көршісі болу қандай бақыт!» – деп қуанышты дауыспен айтты. Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, терең әсерленіп, жүрегінен шыққан сезіммен: «Сіздер мені шынымен жақсы көресіздер ме?» – деп сұрады. Қыздар бір ауыздан: «Иә, Алланың Елшісі!» – деп жауап берді. Сонда Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жүрегінен шыққан сезіммен: «Аллаға ант етейін, мен де сіздерді жақсы көремін! Аллаға ант етейін, мен де сіздерді жақсы көремін! Аллаға ант етейін, мен де сіздерді жақсы көремін!» – деп үш рет қайталады.
Ибн Аббас, Алла оған разы болсын, былай деп баяндайды: «Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі, болсын Мединаға Ибн Аббас, Алла оған разы болсын, былай деп еске алады: «Пайғамбарымыз оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Мединаға хижра еткенде, оны қарсы алған бану Мутталиб руының балаларына өзінің мейірімін төкті. Ол өз есегіне бірнеше баланы мініп алып, олармен бірге жүрді».
Әнәс ибн Мәлік, Алла оған разы болсын, былай деп баяндайды: «Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабаларға балалардың жүрегіне жол табудың кілті – оларға жақсылық жасау екенін үйрететін. Ол: „Балаларға сыйлық беріңдер, олардың жүзін күлдіріңдер, оларға жақсы тәрбие беріңдер!“ – деп өсиет етті» (Ибн Маджа, Адаб, 3). Оларға тәттілер беріп, олармен ойнап, олардың көңілін көтеріп отырыңдар.
Абу Хурейра, Алла оған разы болсын, былай деп баяндайды: «Пайғамбарымыз, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жаңа жиналған жемістерді алғанда, оның жүзі нұрға толып, Аллаға шүкір етіп: „Я, Алла! Бізге берген нығметің үшін саған сансыз мақтаулар болсын!“ – депті. Содан соң ол жемістерді жанындағы ең кішкентай балаға беріп, оның қуанышына ортақтасыпты».
Айша анамыз, Алла разы болсын, жеткізген хабар бойынша, бірде Эфиопияның асыл тәжін киген Негус патша Мұхаммед пайғамбарымызға, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, құнды сыйлықтар жіберген екен. Сол сыйлықтардың ішінде Африканың қызыл топырағында өсіп шыққан алтыннан жасалған сақина да бар еді. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, сол алтынға қолын тигізбей, жұмсақ бұтақпен алып, немересіне Абуль-Ас Умамаға ұсынды: «Қызым, мына әсем сақинаны сен тағып жүр!» – деді.
Анас ибн Малик, Алла оған разы болсын, бірде маған: «Егер мен бұл құпияны біреуге айтсам, оны міндетті түрде сенің құлағыңа жеткізер едім!» – деген еді. Абдулла ибн Джафар да: «Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, маған бір құпия сыр айтып, мен оны ешкімге жеткізбедім», – деп айтқан.
Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, балалардың ойынға деген құмарлығын жақсы түсінетін. Мысалы, кішкентай Анасқа тапсырма бергенде, оның балалармен ойнап жүргенін көріп, ашуланбастан, керісінше, оның балалық шағына тән мінездерін мейіріммен қабылдаған.
Анас, Алла оған разы болсын, өзінің балалық шағында болған бір оқиғаны былайша әңгімелейді: «Бірде Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, маған маңызды бір тапсырма берді. Мен болсам, оның бұйрығына қарсылық білдіріп, балалармен ойнап кеттім. Біраз уақыттан кейін, асығыс үйге қайтатын кезде, Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, мені күлімсіреп қарсы алғанын көрдім. Ол маған: „Кішкентай Анасым, менің тапсырмамды орындадың ба?“ – деп мейіріммен сұрады. Мен ұялғанымнан басымды изеп қойдым».
Сәбит бұл хадисті жеткізгенде, Анас бин Мәліктің сөздерін есіне алып: «Егер мен бұл істі біреуге айтуды шешсем, оны саған міндетті түрде айтып берер едім!» дегенін еске алады. Абдуллах бин Джафар былай деп әңгімелейді: «Бірде Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, мені шақырып, бір құпия айтты. Мен оны ешкімге айтқан емеспін» (Муслим, Хайд, 79).
Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, балалардың ойынын табиғи қажеттілік ретінде түсініп, қабылдаған. Мысалы, ол кіші Анасқа тапсырма бергенімен, оның басқа балалармен ойынға беріліп, тапсырманы ұмытып кеткенін түсіністікпен қабылдаған.
Бұл оқиғаны Анас, Алла оған разы болсын, өзі былай деп әңгімелеген: «Бірде Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, мені бір жерге жіберді, бірақ мен оған: „Аллаға ант етемін, мен бармаймын!“ – деп қарсылық білдірдім. Бірақ ішімнен баруға шешім қабылдадым, өйткені бұл маған Алланың Елшісі Мұхаммедтің, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бұйрығы болатын. Мен жолға шығып, көшеде ойнап жүрген балаларға кезіктім. Қызығып, оларға қосылып кеттім. Кенеттен, мені біреу мойнымнан ұстап алды. Артыма қарасам, Пайғамбардың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, күлімсіреп тұрғанын көрдім. Ол маған: „Менің кішкентай Анасым! Менің тапсырмамды орындадың ба?“ – деп сұрады. Мен оған: „Уа, Алланың Елшісі! Дәл қазір сол жерге бара жатырмын!“ – деп жауап бердім» (Муслим, Фадаил, 54).
Бірде Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, күннің шуағына малынып, құмда асыр салып ойнап жүрген балаларды көзі шалды. Балалардың күлкісі айналаны шаттыққа толтырып тұрған еді. Сол кезде бір сахаба шыдамай, олардың ойынын тоқтатпақ болды. Бірақ Алланың Елшісі, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жүрегінің жылуымен, ерекше мейіріммен: «Оларды мазалама! Құм – балалардың шаттыққа толы әлемі, олардың жан дүниесіне қуаныш сыйлайтын сиқырлы әлем ғой!» – деп, балаға тән қуаныштың қасиетін терең түсіндіре жауап берді (Хайсами, 8/159).
Баларды тәрбиелеу бойынша әдеби ұсыныстар
Есіңізде болсын: билік айғайда емес. Біз дауыс көтергенде, оны көрсетуге, жағдайды бақылауға тырысамыз. Алайда балаларды ересектердің ашуын келтіріп, эмоцияға берілуі қанаттандырады. Бала: «Бер, бер, маған печенье бер!» деп қайта-қайта айқайлағанда, сіз оған байсалды, мейірімді үнмен: «Егер тағы да сұрайтын болсаң, үстелден тұрып, басқа бір іспен айналысасың», – дейсіз. Ол сізді тыңдамай, қайта сұрауы мүмкін (Мұндай сәттерде отбасы мүшелерімен алдын ала келісу маңызды: егер біреуіңіз балаға ұрысып немесе жазалап жатсаңыз, басқалары да соған сай қаталдық танытуы тиіс. Себебі бала: «Біреу мені ұрсады, ал екіншісі қолдап тұр. Біреуінен қорықпаймын, өйткені екіншісі менің жағымда», – деп ойлауы мүмкін. Бұл ата-аналардың өзара қақтығысуына да алып келуі ғажап емес). Балаға тәртіп орнату үшін оған белгілі бір қолайсыздықтар тудырған жөн: ашулы түр көрсету, көшеге шығудан айыру, ойыншықтарын алып қою немесе бұрышқа тұрғызу секілді шаралар.
Физикалық жазалау – ең соңғы амал, және ол өте сирек қолданылуы керек. Қасиетті мәтіндерде баланы жазалағанда жіңішке жіппен ғана ұрған дұрыс делінген. Оның мақсаты – баланың назарын өз қателігіне аудару, ауырсыну емес. Егер бала күн сайын жазаланатын болса, оның тәрбие құралы ретіндегі әсері мүлдем жойылады.
Табандылық танытыңыз: талаптарыңыз ақылға қонымды болсын, бірақ оларды міндетті түрде орындатыңыз.
Балаға деген махаббаттыың шынайы көрінісі
Балаларына сүйіспеншілікпен және мейіріммен қарайтын ата-ана өзімен-өзі тыныштықта әрі үйлесімділікте өмір сүреді.
Позитивті сөз арқылы қарым-қатынас
Мейірім сөздері жан мен тәнді нәрлендіретін бал іспетті. Балаға айтылған даналықпен таңдалған орынды сөз баға жетпес құндылыққа ие. Жымию, нәзік көзқарас, күлкі, қамқорлықпен жасалған мейірімді әрекеттер – бұлардың бәрі балаға деген қарым-қатынаста баға жетпес көмекшілер. Мысалы, бала мағыналы сұрақ қойған кезде, әке оның басын немесе иығын жеңіл сипап, немесе ұлымен ойнап, ересек пен бала арасындағы көзге көрінбейтін шекараны өшіріп, бірлік пен сенім атмосферасын қалыптастырады. Балаға махаббатпен қарау керек: киіндіргенде, жұмсақ қимылдармен, жылы сөздер айтып, оның сүйікті тағамдарын жиі әзірлеп, ойынды қосып, жуындырған дұрыс, ұйқыға жатқызар алдында оны көрпеге орап, құшақтап, ертегілер айтып беру маңызды. Тоқсанға келген қария күн сайын балаларымен тұрған үйдің екінші қабатына көтеріліп, олардың пәтерінің жылылығын тексеріп тұратын болған. Бұл әдеті тіпті балалары ата-ана болған кезде де жалғасыпты, атаның мейірімді қолдары балаларының жүрегін жылытып жүре беріпті…
Мұсылмандардың міндеттері
Ислам – тек діни ғибадаттар жиынтығы ғана емес, сонымен қатар адам өмірінің барлық саласына әсер ететін толыққанды өмір салты. Бұл ұлы дін, мұсылмандарды жоғары адамгершілік қасиеттерге баулып, қоғамның белсенді әрі жауапты мүшесі болуға шақырады.
Құран Кәрім мен Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, сүннеті – мұсылманның рухани және адамгершілік өсуінің негізі. Осы қасиеттердің арқасында мұсылмандар қоғамда өз орнын тауып, өзгелерге үлгі бола алады.
Ислам діні мейірімділікке, адалдыққа, қайырымдылыққа үндейді. Мұсылман адам – бұл тек намаз оқып, ораза ұстайтын адам ғана емес, сонымен қатар өз қоғамына пайдасы тиетін, адамдарға жақсылық жасайтын жан.
Құранның аяттары мен хадистерінде адамгершілік қасиеттердің маңыздылығы баса айтылады. Бұл қасиеттерді бойына сіңірген адам дүние мен ахирет бақытына жетеді.
Осылайша, Ислам діні адамды жақсылыққа, ізгілікке бағыттай отырып, оны қоғамның гүлденуіне үлес қосатын тұлғаға айналдырады.
Шындық
Мұсылман адам баршаға шыншылдықпен қарайды, өйткені ол исламның үйретулері арқылы шындықтың барлық асыл қасиеттер мен жоғары адамгершіліктің негізі екенін біледі. Ол адамға тақуалықтың жолын ашып, оны жәннатқа жетелейді, ал өтірік күнәға бастап, тозаққа апарады. Бұл туралы Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «Шыншылдық тақуалыққа, ал ол жәннатқа жетелейді. Адам оны айтуды әдетке айналдырған сайын, Алланың алдында шыншылдар қатарында жазылады. Ал өтірік күнәға, ал ол тозаққа апарады. Адам өтірікті әдетке айналдырған сайын, Алланың алдында өтірікшілер қатарында жазылады» (Әл-Бухари және Муслим).
Сол себепті нағыз мұсылман әрдайым шындықты сөйлейді және сөзі мен ісінде одан таймайды, өйткені осылай әрекет ететін адам жоғары мәртебеге жетіп, Алланың алдында шыншылдардың қатарында жазылуға лайық болады.
Мейірімділік – табысқа жетудің негізгі кепілі
Нағыз мұсылман әрдайым адамдарға деген мейірімділік, сабырлылық және жақсылық танытады, әсіресе бұл қасиеттер қажет болған, орынсыздық туындамаған және құптарлық жағдайда. Өйткені, Аллаға сүйікті бұл қасиеттер адамды ерекше етеді, оны өзгелердің жүрегіне жақындатып, олардың көңіліне махаббат пен құрмет ұялатады.
Алла Тағала былай дейді: «Жақсылық пен жамандық тең болмайды. Жамандыққа қарсы жақсылықпен жауап қайтар, сонда дұшпаның ең жақын досыңа айналады. Бірақ бұл қасиет тек сабырлыларға ғана берілген және ұлы нығмет иелеріне ғана беріледі».
Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, да: «Шынында, Алла мейірімді және барлық істерде оны жақсы көреді», – деген. Ол – жай ғана қасиет емес, бұл – Алланың ерекше сыйы, ол үшін Алла басқа ештеңе үшін бермейтіндей сауап береді. Алланың елшісі, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бізге мейірімділік кез келген істі көркейтіп, оны мән-мағынаға толтырып, адамдарды сол істерге тартатынын үйреткен. Ал мейірімсіздік болса, кез келген әрекетті қатал және тартымсыз етеді.
Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әрдайым мұсылмандарды адамдармен қарым-қатынаста ілтипаттылық пен мейірімділік танытуға үйреткен және бұл қасиеттер әсіресе ақиқатқа шақыру кезінде қажет деп көрсеткен. Ол тіпті ең шиеленіскен сәттерде сабырлы және мейірімді болуды насихаттаған. Мысалы, бірде мешітте бәдәуи адам дәрет сындырған кезде, сахабалар оны тоқтатуға ұмтылғанда, Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, оларды тоқтатып: «Оны жайына қалдырыңдар, дәретіне бір шелек су құйып қойыңдар. Шын мәнінде, сендер адамдарға жеңілдету үшін жіберілдіңдер, ауырлатуға емес», – деген.
Осылайша, адамдардың жүрегін ашып, оларды ақиқатқа шақырудың басты жолы – бұл жұмсақтық, мейірімділік және сабырлылық. Қаталдық пен қатаңдық арқылы ештеңеге қол жеткізе алмайсың. Сондықтан Пайғамбар, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «Қуант, қорқытпа; жеңілдет, ауырлатпа» (әл-Бухари, Муслим).
Адамдар табиғатынан қатігездік пен қатыгездіктен қашады, керісінше, олар нәзіктік пен мейірімге тартылады. Мұны Алла Тағала Пайғамбарына, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын. Құранда былай деп атап өткен: «…егер сен қатал әрі қатыгез болсаң, олар сенен қашып кетер еді».
Бұл сөздерді әрбір ақиқатқа шақырушы өзінің мәңгілік қағидасы ретінде есте сақтауы керек, өйткені ол адамдардың жүрегіне жол табуы үшін әрқашан жұмсақтық пен мейірімділік танытуы қажет, тіпті олар қатал, әділетсіз тирандар болса да. Мысалы, Алла Мусаның, оған Алланың сәлемі болсын, және оның бауыры Харунның, оған Алланың сәлемі болсын, перғауынға жұмсақ сөздермен жүгінуді бұйырған: «Екеуің перғауынға барыңдар, ол шектен шықты. Оған жұмсақ сөйлеңдер, мүмкін ол ойланып, Алладан қорқар» (Та Һа сүресі, 43—44 аяттар).
Осы діннің тағылымдары мейірімділікті ең үлкен игілік ретінде атайды және бұл қасиетке ие болғандар шын мәнінде мол игілікке ие екендігін көрсетеді. Ал бұл қасиеттен айырылғандар барлық игіліктен де мақұрым қалады. Бұл туралы Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсы, Жарир ибн Абдулладан, оған Алланың разылығы болсын, жеткізген хадисінде: «Кім мейірімділіктен айырылса, ол игіліктен де айырылған», – деген (Муслим).
Пайғамбарымыз Мұхаммедтің, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, биік өсиеттерінде мейірімділік жеке адамдарға, отбасыларға және тұтас халықтарға шексіз игіліктер әкелетіні айтылған, егер ол олардың өмірінде басты рөл атқарса. Бұл туралы Айша анамыздан, оған Алла разы болсын, жеткен хадисте Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын: «О, Айша, мейірімділікті ұстан, Алла бір отбасына жақсылық тілесе, олардың жолын мейірімге бұрады», – деген.
Хадистің басқа бір нұсқасында Пайғамбар Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «Егер Алла бір отбасына жақсылық қаласа, ол сол отбасындағы мүшелеріне мейірімділік пен қайырымдылыққа бет бұруды насихаттайды» (Ахмад).
Көпшілікке тозақ отынан қорғайтын, рухани тыныштық пен бақыт сыйлайтын мінез-құлықтың не екенін елестету мүмкін бе? Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқан: «Сіздерге тозаққа тыйым салынған адам туралы айтайын ба? Ол – достық, жұмсақтық, жеңіл мінезді адам» (Ат-Тирмизи).
Пайғамбардың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, насихаттары адамдарды көтермелеп, оларға мейірімділік қасиетін сіңіреді. Тіпті жануарды құрбан еткенде де, оған жақсы мәміле көрсету қажеттілігін атап өтеді. Бұл – таза жүректіліктің белгісі, ізгі жандардың жететін биік сатысы. Ол былай деді: «Алла барлық нәрсеге жетілдіруді әмір етті. Егер жануарды өлтірсеңіз, оны жақсы тәсілмен жанын алыңыз. Құрбандыққа шалсаңыз, оны да жақсы тәсілмен жасаңыз. Әрқайсыңыз пышағын дұрыс қайрап, жануарды азаптан құтқарсын» (Муслим).
Демек, бейнеу сөзсіз жануарға деген мейріділік таныту – адамның жұмсақ жүректілігінің және барлық тіршілік иесіне деген белгісі. Егер адам оларға осындай жақсы көзқарас танытса, онда ол өзге адамдарға да үлкен мейіріммен, жұмсақтықпен қарайтыны айқын. Исламның насихаттары мұсылмандарды тіпті жануарларға да мейрім көзімен көруге шақырып, сол арқылы гуманизм мен мейірімділік құндылықтарын дамытуға бағытталған.