А. Б. Байзаков
Мұсылманның адамгершілік қасиеттері
© А. Б. Байзаков, 2024
© Ж. Х. Рахымбай, 2024
ISBN 978-5-0065-0094-5
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Ғылыми редактор, дінтану ғылымдарының (PhD) докторы, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы Б. М. Манабаев.
Рецензент, дінтану магистрі, М. Таттибаев.
Қазақстан Республикасы Қоғамдық келісім комитеті бұл еңбекті исламтанушыларға, имамдарға, сондай-ақ ислам ахлақы мәселелеріне терең қызығушылық танытқан барлық жандарға арнайды.
Рецензияның тіркеу нөмірі: №16-05-12/396, 13.03.2019 ж.
КІРІСПЕ
Иә, Аллаһым, мейірімді әрі кешірімді Раббым! Сен – барлық мұсылмандардың үмітісің. Өз Қасиетті Кітабында былай деп баяндадың: «Егер Аллаһ сіздерге көмектессе, онда сіздерді жеңетін ешкім болмайды» (Сүре Мұхаммед, аят 7). Асыл Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, арқылы бізге жеткен Ислам діні – адамзаттың бақытына жол ашқан, жүректерді нұрландырған асыл бағыт. Оның үмбеті болу – өмірдегі ең жоғары мәртебе, ең үлкен жетістік.
Иә, Аллаһым, Раббым! Соңғы Пайғамбарға, оның отбасы мүшелеріне, сахабаларына, барша пайғамбарларға, оларға ерген мумин мұсылмандарға өзіңнің шексіз мейіріміңді жаудыра гөр. Жүрегімізді иман нұрымен нұрландыр, бізді тура жолдан адастырмай, иманымызды күшейт.
Алла Тағала бізге әрқашан хақ жолында жүруге және екі дүниенің бақытын нәсіп еткей.
Құрметті оқырмандар, бұл кітап сіздерге Исламның рухани құндылықтарына жол ашып, иман, ізгілік, әділеттілік сияқты терең мәндерге үңілулеріңізге мүмкіндік береді. Бұл еңбек – адам жанының байлығын арттыратын, өзін-өзі тану мен қоғамның үйлесімді дамуына үлес қосатын құнды нұсқаулық. Ислам дінінің адам өміріндегі орны мен рөлін түсіну арқылы сіз өмір жолында үнемі серік болатын рухани бағдар табасыз.
Құрметпен, кітап құрастырушылар: А.Б.Байзаков, Ж. Х. Рахымбай.
Үй
Ислам діні адам мен қоршаған ортаның тазалығына ерекше назар аударады. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, хадисінде: «Алла Тағала әсемдікті жақсы көреді, сондықтан біз де осыған ұмтылуымыз керек. Ол жомарттықты жақсы көреді, біз де жомарт болуымыз керек. Ол тазалықты жақсы көреді, сондықтан үйіміз бен маңайымызды таза ұстауымыз керек», – деп, адамды асыл қасиеттерге жетелеген (Тирмизи, Әдеп 4). Мұсылман үшін атаулы ұғым – иманның бір бөлігі, рухани тазалықтың маңызды көрсеткіші.
Имам Муслим жеткізген хадисте: «Тазалық – иманның жартысы» делінген. Әрбір мұсылман оған ерекше мән беріп, оны өзінің күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі ретінде қабылдайды. Сүйікті Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «Киімдеріңізді және аяқ жапқыштарыңызды тазалаңыздар, ұқыпты әрі таза болыңыздар, осылайша сіздерді адамдар арасында оңай ажыратуға болады» (Имам Абу Давуд).
Үйді таза ұстау – әйелдердің басты міндеті. Ол отбасының ошағының сақшысы, сол үйдің жылуы мен жарығын сақтаушы. Оның қамқорлығы мен махаббатының арқасында үй – Алланың қалауымен тыныштық пен береке орнайтын мекенге айналады. Бақытты күйеу – бұл тағдыр сыйының қадірін білетін, әйелінің күш-қуатын бағалай білетін адам.
Біздің киімдеріміз, төсек-орнымыз, жамылғыларымыз және басқа да заттарымыз әрдайым таза болуы керек. Әр заттың өз орны болса, үйімізде тәртіп орнап, өміріміздің жеңіл әрі ыңғайлы болуына септігін тигізеді. Арнайы жамылғылар, қораптар мен сақтау құралдары, маникюр және педикюр құралдары, аспаптар сияқты әрбір затқа арналған орын болуы керек. Егер әр зат өз орнына қойылса, ол әрқашан қол астында болады, бұл өз кезегінде уақытты үнемдеп, заттардың жақсы жағдайда сақталуына мүмкіндік береді. Ұқыпты адам ешқашан қолындағы затты жай тастамайды: ол оны өз орнына қояды, себебі тазалық – бұл тек сыртқы көрініс емес, адам бойындағы тәртіп пен мәнділіктің көрінісі.
Үй тағамы
Тамақ – тіршіліктің негізі, адамзаттың өмір сүруінің басты тірегі. Ол тек дененің қажетті құрылыс материалдарымен қамтамасыз етіп қана қоймай, оның өсіп-өркендеуіне, дамуында серпін беретін қуат көзіне айналады. Оның адам ағзасына әсері шексіз; ол бізге күш-қуат беріп, күнделікті тіршілігімізді жеңілдетіп, әл-ауқатымызды арттырады. Әрбір жұтқан астың артында терең мағына мен ақыл жатыр, себебі сол арқылы адам рухани да байиды, өзінің ішкі әлеміне үңіліп, жаңа мүмкіндіктерге жол ашады.
Ислам діні бойынша тамақ ішу әдебі
«Әй, пайғамбарлар! Алла тағала рұқсат еткен нәрселерден жеп, ізгі амалдар жасаңыздар. Шын мәнінде, Мен сіздердің әрбір істеріңізді білемін», – деп Құран Кәрімде адамзатқа айқын әрі мәңгілік жол көрсетілген. Алла Тағала бізді тек халал нәрселермен тамақтануға шақыра отырып, әр ісімізде адалдық пен тазалықты талап етеді.
«Әй, адамдар! Аллаһ – шексіз мейірімді, тек игі істерді қабылдайды», – дейді тағы да Құран Кәрімде. Тамақтанар алдында «Бисмиллаһ» деп бастау – бұл иманның ең таза белгісі. Алладан береке тілеу, ізгі амалдарға бастайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бірде, аз ғана азықпен отырған сахабаны көріп, оны өз үйіне шақырады. Сол кезде, бір ғажап жағдай орын алады – азықтың аздығына қарамастан, барлық адамдар тоқ болады, өйткені Алланың құдіреті осы молшылықты жасайды.
Тамақ ішкенде Алланың атын ұмытпау да маңызды. Пайғамбарымыз айтқандай: «Тамақ ішерде әрқайсыңдар Алланың атын айтсын. Егер ұмытып кетсеңдер, онда басы мен аяғында Алланың атымен деп айтыңдар». Осылайша, күнделікті тіршілікте Алланың есімімен бірге болу – иманның айқын көрінісі.
Ал исламдағы маңызды қағидалардың бірі – тамақты оң қолмен алу. Бұл әдептілік, тазалық және құрметтің көрінісі болып табылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, өз хадисінде: «Тамақты оң қолмен алыңыздар, өйткені шайтандар сол қолмен алады», – деп айтқан. Осылайша, оң қолмен тамақ ішу – тек дене тазалығын сақтау ғана емес, сонымен қатар Алланың әміріне бағыну мен жақсы әдептілікке ұмтылу болып табылады.
Пайғамбарымыздың айтқанындай, сол қолды тек әжетханаға кіргенде және басқа да ерекше жағдайларда қолдану керек. Бұл кішкене, бірақ маңызды іс – адамды тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелейді.
Тамақтануда да әдеп сақтаған жөн. Алыс орналасқан тамаққа қол созу – тәртіпсіздік, себебі Пайғамбарымыз: «Өзіңе жақын тұрғанды ал» – деп өсиет қалдырған. Тамақтың қандай болуына наразылық білдірмей, тағамға құрмет көрсетуіміз керек. Елішіміз ешқашан тамақты сынамаған, тек оны жегенде ұнаса, жейтін, ал ұнамаса, қалдыратын.
Алтын мен күміс ыдыстан ішуді тыйым салғаны да үлкен мәнге ие. «Алтын немесе күміс ыдыстан ішкен адамның ішінде тозақ оты жанады», – деп айтқан Пайғамбарымыз. Бұл – дүниелік нәрселерге құмарлықтың, сән-салтанаттың артынан жүрудің салдары екендігіне ескерту.
Сондай-ақ, тамақтану барысында өзгелермен бөлісу – ізгілік, қонақжайлық пен Аллаға деген ықылас. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, айтты: «Тамақ ішу үшін жиналып, Алланың атын атаңдар, сонда тамақтарың берекелі болады», – деген болатын. Бұл бізді бірлікте болуға, ізгілік пен жомарттыққа баулиды.
Сондай-ақ, ас-суды мөлшермен пайдалану – исламның басты қағидаларының бірі. Тым көп тамақ ішудің денсаулыққа зиян екендігі де, бұл амалдың рухани құндылығының тереңдігін білдіреді. Пайғамбарымыз: «Адам баласына өзінің күшін сақтау үшін аз ғана тамақ жеткілікті», – деп айтқан, осылайша бізді денсаулықты сақтауға шақырады.
Соңында, тамақтан кейін Аллаға шүкір ету – әрбір мұсылманның міндеті. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бұл әрекетті бізге Алланың берекесі мен нығметтеріне шүкірлік білдірудің бір түрі ретінде көрсеткен. Бұл рухани байлықтың ең жоғары белгісі – бізге берілген барлық нығметтерді бағалап, олардың әрқайсысы үшін шексіз ризашылық таныту, Алланың мейірімін сезініп, Оның құдіретіне бас ию.
Дұрыс тамақтану туралы медициналық кеңестер
1. Жаңа өнімдерді пайдалану денсаулық үшін пайдалы.
2. Өте ыстық немесе суық тамақты жемеңіз.
3. Тамақ ішер алдында және кейін қолды жуыңыз.
4. Артық тамақ ішпеңіз.
5. Тамақты мұқият (отыз ретке дейін) шайнаңыз, асықпаңыз.
6. Тамақ ішіп жатқанда көп су ішпеңіз
7. Шаршағанда тәтті жесеңіз, күш-қуатыңыз тез қалпына келеді.
8. Сынған немесе жарылған ыдыстан тамақ пен су ішпеңіз.
Некеге тұрудың негізгі кезеңдері
Отбасылық өмірдегі маңызды сәттер – ол неке қию, бала туу сияқты.
Исламдағы махаббат ұғымы
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, иманның шыңы – Алланы барлық жаратылыстан артық сүю екенін баса айтқан. Шын мүмін Алла үшін сүйеді және жек көреді. Ал отбасы – махаббаттың алғашқы ұясы, бақыттың мекені. Бұл дүниеде адамның ең қымбат сыйлығы, ал оның бақыты ақыретте де сақталады деп бекер айтылмаған. Қоғамдық татулықтың негізі, шын мәнінде, осы шағын ұядан басталады. Махаббаттың әрі ізгіліктің ең алғашқы ұшқыны отбасында тұрады, бұл – иманның негізі. Және бұл негіз – әлемдегі ең асыл құндылықтардың бірі.
Құда түсу
Құда түсу – қазақ халқының ғасырлар бойы сақтап келе жатқан некеге дейінгі аса маңызды дәстүрі. Жігіт қызға үйлену ұсынысын жасап, екі жақтың туыстары бір-бірімен келісімге келеді. Мұхаммед пайғамбар, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бір хадисінде: «Егер сендердің біреуің қызға құда түссе, оған үйленуге шешім қабылдауға себеп болатын жағдайларды мұқият қарастырсын», – деген. Бұл сөздер жастардың өз таңдауларында абай болып, шешімдерін салмақты түрде қабылдауының қажеттігін көрсетеді.
Некеге тұрар алдында, жастар бір-бірін жақсы білуі маңызды. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, айтқандай, алғашқы әсер әрқашан дұрыс болмауы мүмкін. Исламда қалыңдықтың бетіне, қолына және аяғына қарауға рұқсат етіледі, себебі бұл дене мүшелері адамның ішкі әлемін айқындайтын айна іспетті. Бұл мүмкіндік жастардың болашаққа деген сенімін арттырып, дұрыс шешім қабылдауға көмек береді.
Қызбен үйленбей тұрып жалғыз қалу, оның алдынан барып сөйлесу дұрыс емес. Мұндай қарым-қатынастар тек неке қиылғаннан кейін ғана болады. Егер ер адам әйелмен танысып, үйленуге шешім қабылдамаса, оның ұнатпаған тұстары туралы ашық айтпай, ол қыз бен оның отбасына да зиян келтірмеуі тиіс. Өйткені, ол ұнатпаған нәрсе басқа бір ер адамға ұнайтын болуы мүмкін.
Құда түсу міндетті емес, бірақ ол некеге дейінгі маңызды шарт болып табылады. Ер адам үйленуге ұсыныс жасаған соң, егер ол болашақ қалыңдығынан бас тартса немесе әйел жігіттің ұнамағанын сезсе, олар некеге тұрудан бас тартуға құқылы. Осылайша, бұл дәстүр әркімнің өз таңдауы мен жүрегінің тазалығын сақтауға негізделген.
Құда түсу рәсімінен кейін той күні белгіленеді. Жастардың сезімін ескеріп, оны тез арада жасайды.
Той
Той құда түсу рәсімінен кейін өтеді, оның басты шарттары – қыз бен жігіттің ата-аналары мен жақын туыстарының келісімі. Бұл келіспеушіліктер мен талас-тартыстардың алдын алып, болашақ некенің берік іргетасын қалауға қызмет етеді. Неке, имам айтқандай, адамдардың өміріне шынайы бақыт әкелетін бірден-бір жол, бұл – Алланың әмірі. Әл-Бақара сүресінің 72-аятында: «Алла Тағала сіздер үшін жұбайларды жаратып, олар арқылы ұрпақтар тізбегін жалғастырып, сіздерге сансыз нығметтер берді», – деп айтылған.
Үйленбекші болған жігіттің өз таңдауын жасау алдында біраз маңызды ескертпелерді назарда ұстауы тиіс. Біріншіден, қызға назар аударып, оның сыртқы түрін тексеріп, дүниетанымдық ұстанымдары мен құндылықтарына сай келетінін анықтау қажет. Сонымен қатар, Ислам заңнамасындағы кедергілерден, мысалы, қан немесе сүт арқылы туыстық қатынастардан зардап шекпейтінін тексеру де маңызды. Егер қыздың сыртқы көрінісі жақсы әсер қалдырса, әрі оның дүниетанымы мен ұстанымдарына сай болса, жігіт оған үйлену ниетін білдіруге болады. Бірақ бұл шешімді қабылдар алдында қыздың ата-аналарымен сөйлесіп, олардың келісімін алу қажет.
Болашақ жұбайды таңдағанда тек сыртқы көрінісіне немесе материалдық жағдайына назар аудармай, ең бастысы – оның рухани тазалығы мен діндарлығына мән беру керек. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, былай деген: «Тақуа әрі әдепті адамдармен үйленіңдер. Егер олардың арасында кедей болса, Алла Тағала Өз мейірімімен оларды байытады». Мұны терең түсінген адам, тек көрініс пен байлыққа емес, адамгершілік қасиеттер мен діндарлыққа назар аударады.
Құда түсу мен некеге тұрудағы басты мақсат – отбасына тыныштық, бақыт сыйлау және ұрпақ тәрбиесінде имандылық пен адамгершілікті ұстану. Пайғамбарымызға: «Қандай әйел ең жақсы (неке үшін ең қолайлы)?» – деген сұрақ қойылғанда, ол былай деп жауап берген: «Ол – күйеуінің жүзін жарқырататын, оның сөзіне құлақ асатын және күйеуі ұнатпайтын нәрседен аулақ болатын әйел». Бұл сөздер отбасындағы ең басты құндылық – өзара сыйластық пен сенім екенін көрсетеді.
Неке қию рәсімінде жас жұбайлар үшін арнайы дұға оқылады. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жұбайларды құттықтай отырып: «Бааракаллааху ляк, уа бааракаллааху алайк, уа джама’а бейнакүма фи хайр» (Аудармасы: «Алла сендерге әр істеріңде береке берсін және сендерді игілікте біріктірсін») – деп, бақытты әрі берекелі өмір тіледі.
Бұл рәсімдердің бәрі, сондай-ақ, Исламдағы мұндай маңызды іс-шаралардың мәні – отбасының бақытын, берекесін арттыруда, отбасындағы ынтымақ пен түсіністікке негізделген қатынастарды қалыптастыруда жатыр. Тек қана осы жолмен ғана өмір сүру арқылы адам Аллаға жақындайды, отбасылық өмірде береке табады.
Неке кезінде сыйлық туралы айту
Неке қию рәсімі Ислам дінінде жоғары мәртебеге ие, ол ерлі-зайыптылардың өмірін біріктіріп, оларды заңды түрде бір отбасына айналдырады. Бұл рәсімнің маңызды құрамдас бөлігі – қалыңмал (махр). Қалыңмалдың мөлшері мен сипаты алдын ала келісіліп, екі жақтың арасындағы келісіммен бекітіледі. Бұл сыйлықтың мәні – күйеудің әйеліне деген құрметі мен міндеттерінің бір бөлігі ретінде көрсетілетін дәйектілік. Махрдің нақты мөлшері мен түрі неке куәлігінде көрсетілуі тиіс, және бұл рәсімді имам, қазы немесе муфтий растайды.
Қалыңмалдың беріліп, рәсімнің толық жүргізілуі өте маңызды. Махрдің бірден, кешіктірмей берілуі абзал, себебі бұл – жігіттің әйеліне деген жауапкершілігі мен сыйластығының белгісі. Ол тек сыйлық емес, әрі отбасылық өмірде әйелдің құқықтарының сақталуына бағытталған алғашқы қадам болып табылады. Неке қию рәсімінде куәгерлердің болуы міндетті шарттардың бірі. Куәгерлер рәсімнің заңдылығын қамтамасыз етіп, жұбайлардың болашақ өмірін адалдықпен бастауына жағдай жасайды.
Сондай-ақ, қалыңдықтың қамқоршысы да болуы тиіс, ол тек мұсылман ер адам болуы шарт. Әдетте, бұл жауапкершілікті қалыңдықтың әкесі атқарады. Егер ол жоқ болса, оның ұлы немесе басқа жақын туыстары – ағасы, әкесінің бауыры, тіпті басқа жақын туыстары да қамқоршы бола алады. Ал егер мұндай туыстары болмаса, қалыңдықтың қамқоршылығын ел басшысы немесе оның өкілі атқара алады. Бұл шарттардың барлығы Исламның отбасылық заңдары мен мұсылмандық дәстүрлерді сақтау мақсатында орындалады.
Тойға қонақтарды шақыру
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, Абдуррахман ибн Әуфтың үйленгенін естігенде: «Той дастарханы дайындалсын, тіпті бір қошқарды да сойыңдар!» деп айтқан. Бұл сөздер арқылы ол мұсылмандарға үйлену тойының маңыздылығын, оның қастерлі әрі қуанышты іс екенін көрсеткен. Ол тек жас жұбайлардың бір шаңырақ астында жаңа өмір бастауы ғана емес, сонымен қатар, қоғамның бірлігі мен ұлттың ынтымақтастығын нығайтатын ұлы мейрам.
Көптеген ғалымдар той дастарханының ұйымдастырылуын сунна муәккада деп есептейді, яғни бұл амал мұсылмандарға өте ұнамды, әрі жақсы амал ретінде ұсынылады. Имам аш-Шафи‘i мен Малик бұл дәстүрді тіпті міндетті деп санап, оның мәнін әрі маңыздылығын атап өткен. Бұл шара – бірлік пен бауырмалдықтың белгісі, сондай-ақ, тойда дастарқанның кең болуы және оған адамдарды шақыру арқылы отбасылық ынтымақтастық пен қоғамды біріктіру көзделген.
Пайғамбарымыз, оған Аллның салауаты мен сәлемі болсын, айтты: «Егер сендердің біреулерің тойға шақырылса да, бармаса, ол Алла мен Оның Елшісіне бағынбаған болып саналады» деген хадисі тойға қатысу қажеттілігін айқындайды. Бұл хадис мұсылмандарға мейрамда бірге болып, бір-біріне қуаныш сыйлаудың маңыздылығын көрсетеді. Олар – адамзаттың тек рухани жақындығын, сонымен қатар, материалдық берекесін арттыруға себепкер болатын қуаныш сәттері болып табылады.
Той дастарханы тек қуаныш пен салтанаттың белгісі емес, ол сондай-ақ Исламның әлеуметтік тұтастыққа, бауырмалдыққа және құрметке негізделген құндылықтарын іске асыратын бір жол болып табылады.
Жігіт неке қию кезінде оқыған дұғасы
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «Кімде-кім үйленсе, ол Алладан жарымның жақсылығын, оған берілген барлық берекетті сұрауы керек. Оның жамандығынан және оған берілген барлық зияннан Жаратушыдан пана сұрау қажет». Бұл сөздер мұсылмандар үшін некенің басталуын және оның Алланың қамқорлығымен берекелі болуын қалаудың дұға-тілегі болып табылады.
Ислам шариғаты бойынша, неке қиюдың басты қағидалары Құран Кәрім мен Пайғамбарымыздың сүннетіне негізделеді. Олардан алынған бұл қағидалар ислам ғалымдарының құқықтық мұрасымен ұштасып, мұсылман қауымына дұрыс жол көрсетеді.
Неке қию кезінде қалымның қалыңдыққа берілуі шарт. Оның мөлшерін алдын ала нақтылап қою, келешекте туындауы мүмкін дау-дамайлардан сақтануға және жас келіншекті материалдық тұрғыдан қолдауға көмектеседі. Қалымды қалыңдықтың өзі алуы керек, өйткені бұл оның құқықтары мен абыройын қорғау мақсатында белгіленген.
Егер қалыңдықтың өкілі болмаса, неке жарамсыз деп саналады. Бұл туралы Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, былай деген: «Өкілсіз неке жасау мүмкін емес» – яғни некенің заңдылығы үшін өкілдің болуы қажет.
Тағы бір маңызды мәселе – егер бір ер адам басқа бір мұсылманға үйленуге ниеттенсе, онда оған сол қызға ұсыныс жасау немесе үйленуге құқығы жоқ. Бұл мұсылмандардың арақатынасының адал әрі дұрыс болуын қамтамасыз етеді. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: «Егер бір ер адамның бауыры қызға үйленуге ниеттенсе, ол үйленбейінше немесе ажырасып кеткенше басқа бір ер адам сол қызға үйленуге немесе сүйіспеншілік білдіруге құқығы жоқ».
Ислам діні бойынша неке қиюға қажетті қаражаттың көп мөлшерде болуы шарт емес, әрі ысырапшылдыққа жол берілмейді. Неке – бұл құндылықтар мен береке орнатудың маңызды сәті, ал материалдық тұрғыдан ауыртпалық туғызу – исламның рухына қарсы келеді.
Сәби
Баланың туылуы
Ат-тахник – жаңа туған нәрестенің аузын шайналған құрмамен сүрту арқылы жасалатын исламдық дәстүр, Пайғамбарымыз Мұхаммедтің, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, сүннеті болып табылады. Бұл әдет сәбидің аузын тәтті дәммен ашып, оған бақытты, берекелі өмір тілеу мақсатында орындалады. Оны орындаушы адам әділетті, діни білімі мол, және өз ісіне адал болуға тиіс.
Айша анамыз, Алла оған разы болсын, былай деген: «Жаңа туған сәбилерді Пайғамбарымызға, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әкеліп, оның батасын алатынбыз. Пайғамбарымыз сәбилерге Алланың берекесін тілеп, шайналған құрмамен аузын сүртетін». Бұл сөздер тахниктің маңызын көрсетеді, өйткені Пайғамбарымыз өз батасын беріп, балалардың өмірін жақсы тілеу үшін бұл дәстүрді орындаған.
Ибн Хайрдың айтуынша: «Егер құрғатылған құрма табылмаса, жаңа жиналған құрманы пайдалануға болады». Ал егер екеуі де болмаса, кез келген тәтті нәрсені қолдануға рұқсат етіледі. Бұл икемділік сәбиді сүйіспеншілікпен күтудің әртүрлі жолдарын ұсынатындығын көрсетеді.
Кез келген иманды мұсылман балаға тахник жасауға қабілетті. Ол Алла Тағаладан балаға мол береке мен қуаныш тілеп, Пайғамбарымыздың сүннетіне сәйкес дұға етуі керек. Бұл дәстүр жаңа өмірдің бастауы болғандықтан, оны орындау – діннің бай әрі ізгі құндылықтарын ұстану болып табылады.
Баланаың есімі
Бала дүниеге келген соң жеті күн өткенде, оған әдемі, мән-мағынасы терең ат қойылады. Мұғаз ибн Жабалдың айтуынша, Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, балаға жетінші күні есім қоюды парыз еткен. Бұл дәстүрдің исламдағы маңызы зор, себебі ол адамның болмысын, тағдырын белгілейтін, өміріне бағыт беретін қасиетке ие.
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқан: «Қиямет күні сендер өз аттарыңмен шақырыласыңдар, сондықтан жақсы есімдерді таңдаңыздар!» Бұл сөздерден мұны қоюдың тек дүниелік емес, сонымен қатар ақиреттік маңызын түсінеміз. Ол адамның тағдырын, қоғамдағы орнын айқындап, оның тұлғалық ерекшеліктерін қалыптастырады.
Алла Тағаланың құлы екенін білдіретін ат қою исламда үлкен мәнге ие. Бұл есімдер «Абд» сөзімен басталып, оған Алланың ең әдемі аттарының бірі қосылады. Ибн Умар, Алла оған разы болсын, хабарлағандай, Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқан: «Алла Тағаланың ең жақсы көретін құлдардың аттары – Абдуллах және Абдуррахман». Бұл есімдер Алла Тағаланың ұлықтығын мойындауды, Оған деген толық берілу мен құлшылықты білдіреді.
Алладан басқаға құлшылық ету немесе ширкке қатысты есімдер қою исламда тыйым салынған. Сондай-ақ, кәпірлердің немесе теріс мағынасы бар есімдер де қойылмауы тиіс. Мұндай әрекет баланың болашағына теріс әсер етуі мүмкін, сондықтан олардан аулақ болу қажет. Баланың есімі – оның өмірінің алғашқы ғибраты, әрі болашағына бағыт беретін белгі болып табылады.