А. Б. Байзаков
Мұсылманның адамгершілік қасиеттері
Ақиқа құрбаны
Бала дүниеге келген соң, жеті күн өткеннен кейін құрбандық шалу – Исламдағы қасиетті әрі маңызды дәстүрлердің бірі. Бұл амал Аллаға шүкіршілік білдіру, жаңа өмірді қабылдау және бақытты болашақ тілеу мақсатында жасалады. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бұл рәсімді міндетті деп санаған. Ол былай деп айтқан: «Әрбір жаңа туған сәбиге жетінші күні „ақықа“ құрбандығын шалу парыз».
Балаға құрбандық шалу дәстүрі ұл балаға екі қой, ал қыз балаға бір қой шалу болып табылады. Бұл ұлағатты амал, баланың дүниеге келуіне деген ризашылықты білдіру мақсатында жасалады. Пайғамбарымыздың сүннетін ұстанып, құрбандық шалудың мәні терең әрі мағыналы.
Егер жеті күн ішінде бұл амал орындалмаса, онда оны он төрт немесе жиырма бір күн ішінде шалу да сүннет болып саналады. Бұл мерзімдерде құрбандық шалу амалын орындау үшін ешқандай кедергі болмауы тиіс. Бұған қатысты Пайғамбарымыздың айтқан хадисі: «Ақықаны бала туылғаннан кейін жеті, он төрт немесе жиырма бір күн ішінде шалу керек» деген мағынаға ие.
Осылайша, бала дүниеге келгеннен кейінгі бұл дәстүр тек ғана шүкіршілік білдіру емес, сонымен қатар Пайғамбарымыздың сүннетін орындау арқылы жанұяға береке мен бақыт тілеу болып табылады.
Баланың басын қырқызу рәсімі
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, айтты: «Әрбір балаға жетінші күні ақықа құрбандығын шалып, басын қырқызып, есім қою арқылы Аллаға шүкір ету керек», – деген. Бұл хадис Исламда баланың дүниеге келуіне байланысты жасалатын маңызды дәстүрлердің бірі болып табылады. Ибн Маджахта келтірілген бұл хадис, оның дұрыстығын атап өтіп, «Мишкатуль-Масабих» жинағында да орын алған. Әрбір мұсылман бұл амалдарды орындау арқылы Аллаға деген ризашылығын білдіріп, баласының болашағы үшін дұға жасайды.
Баланың шашының салмағына садақа беру. Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, өзінің немересі әл-Хасанның ақықасын жасағанда, қызы Фатимаға баласының қырқылған шашының салмағына тең күміспен садақа беруді бұйырған. Бұл дәстүр Исламда сүннет болып табылады және баланың дүниеге келуіне байланысты жүзеге асырылатын маңызды ғибадаттардың бірі саналады. Мұндай садақа беру арқылы мұсылман өзінің Аллаға деген шүкіршілігін білдіреді, сондай-ақ, балаға берекелі өмір тілеуі үшін дұға етеді.
Сүндеттеу рәсімі
Джабир жеткізген қасиетті хадисте былай делінеді: «Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, Хасан мен Хусейннің ақықасын шалып, олардың жетінші күні сүндеттеу рәсімін жасаған». Бұл өнегелі істердің негізі әрі мұсылман қауымының ұрпақтарына берілген ұлық мұра.
Ерлерге арналған сүндеттеу рәсімінің негізін Ибраһим пайғамбарымыз, оған Алланың сәлемі болсын, қалаған. Ибн Абдуль-Барр мен әл-Құртубидің айтқанындай, барша ғалымдар бірауыздан Ибраһим пайғамбардың алғашқы сүндеттелген адам екенін қуаттайды. Бұл туралы олар өз еңбектерінде терең түсініктемелер берген (ат-Тамхид, 21/59, әл-Құртуби тәпсірі, 2/98).
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, фитраның (адам табиғатының) таза болуын айрықша мәнге ие етіп, былай деген: «Исламның тазалық шарттарының бірі – бес нәрсе: сүндеттелу, жыныс мүшесінің айналасын тазалау, тырнақ қысқарту, қолтық түгін алу және мұртты қысқарту» (әл-Бухари 5889, Муслим 257).
Сүндетке отыру – ер адамдар үшін парыз. Себебі, бұл – тазалықтың кілті, ал ол намаздың негізі болып табылады. Егер ер адам сүндетке отырмаса, онда зәр шыққан кезде тері астында қалдық жиналып, түрлі инфекция мен қабынуға себеп болуы мүмкін. Оның үстіне, дене қозғалысымен бірнеше тамшы зәр сыртқа шығып, денені және киімді нәжіс етіп, құлшылықтың жарамсыз болуына әкелуі ықтимал.
Сүндеттеу рәсімін орындау арқылы тән тазалығы ғана емес, жанның да кемелдігі көрініс табады. Бұл дәстүр исламның терең даналығы мен Ибраһим пайғамбардан жалғасқан ұлы ғұрыпты сақтаудың белгісі. Осылайша, мұсылман ер азаматтың тәні мен жаны бірдей нұрланып, Аллаға деген мойынсұнушылығы көркем түрде айшықталады.
Мұсылман мерекелері
Ислам мерекелері – мұсылманның рухани әлемінің жарқын сәулесі, иманның шырағын маздатып, жүректерге имани жылулық сыйлайтын қасиетті күндер. Бұл мерекелердің мәні – Тәухидтің ұлы ұғымын жаңғыртып, Аллаға деген сүйіспеншілікті тереңдетуде.
Шариғатымыздың іргетасына айналған екі ұлық мереке бар: Құрбан айт пен Ораза айт. Бұл күндер – мұсылман үмбетінің бірлігін паш етіп, Алла Тағаланың шексіз мейірімі мен рақымына шүкіршілік ететін ұлық дәстүр. Сонымен қатар, мұсылманның рухани өмірінде ерекше мәнге ие жұма күні – апталық мереке. Бұл күнде жамағатпен намаз оқылып, Алланың сөзі насихатталады, иман жаңарып, жүректер нұрланады.
Қадірменді мұсылман жамағаты, сіздердің ізгі ниеттеріңіз бен игі амалдарыңыз арқылы бұл мерекелер тек қуаныш пен берекенің ғана емес, рухани толысудың да қайнар көзіне айналады. Жаратқан Иеміздің разылығы үшін жасалған әрбір игілік – мәңгілік ақырет бақытының кепілі.
Алла Тағала сіздерге мерекелердің шарапатымен иман нығметін, береке мен бейбіт өмірді нәсіп етсін. Жүректеріміз Тәубаға толып, амалдарымыз сауапқа толғай! Әмин.
Отбасылық өмір
Ислам ілімінде отбасы – қоғамның рухани өзегі, адамгершілік пен имандылықтың бастау алатын қасиетті ошағы. Мұсылман шаңырағында ер мен әйел – тағдыр тоғыстырған екі жарты, бірі-бірін толықтырып, сыйластық пен сүйіспеншіліктің үлгісін көрсетуші жандар.
Ер адам – отбасының рухани жетекшісі, имамы, ал әйел – сол шаңырақтың нұр шашқан жүрегі. Ер адамның жауапкершілігі – отбасын адалдықпен қорғау, әділетті басшылық көрсету болса, әйел адамның парызы – сол шаңырақтың шаттығын арттырып, махаббат пен мейірімнің бұлағын ағызу.
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, нәзік жандарға ерекше құрметпен қарауды өсиет етіп: «Ең жақсыңыз – әйелдеріңізге жақсы болғандарыңыз» деп, отбасы бақытының кілтін көрсетіп кеткен. Оны сыйлау – тек махаббат емес, ол иманның белгісі.
Қадірменді мұсылман қауым, отбасының әрбір мүшесі – Алланың аманаты. Отбасын құрметтеп, сыйластық пен адалдыққа негізделген тіршілік кешу – мұсылмандық парыз. Бұл асыл қағиданы ұстанған қоғамда береке де, имандылық та бірге жүреді. Шаңырақтарымыз аман, жүректеріміз иманға толы болғай!
Жүректі жаулайтын жар
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен салауаты болсын, адамзатқа үлгі болар ұлы сөзін қалдырды: «Әйелге үйленудің төрт себебі бар: байлығы, тегі, сұлулығы және діні. Сондықтан дініне берік қызды таңда, Алла саған бақыт сыйласын!». Бұл өсиет – өмірлік серікті таңдаудағы мәңгілік ұстаным, адамның жүрегіне тыныштық сыйлайтын асыл сөз.
Салихалы әйел – ер адамның өміріндегі ең ұлы нығмет. Пайғамбарымыздың айтуынша, ол – жәннат бағындағы нәзік гүл іспетті. Егер ер адам оған қарап, жүрек қуанышын сезінсе, әйелдің ізгілігі арта түседі. Егер күйеуі бір бұйрық берсе, әйел бойұсынып, отбасылық үйлесімдікті сақтайды. Ал сапарға шыққан сәтінде, мүлкін де, намысын да аманаттай сақтайды.
Жақсы әйел – тек отбасының емес, бүкіл қоғамның тірегі. Ол ер азаматқа қолдау көрсетіп, оның тыныштығы мен рухани серігіне айналады. Сонымен бірге, жас ұрпаққа тәрбие беріп, иман мен адамгершілікке толы болашақтың негізін қалайды. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдің маңыздылығын ерекше атап өтіп: «Жақсы әйел – ер адамға берілген ең үлкен бақыт» деп айтқан.
Исламда неке – жай ғана келісім емес, бұл өмірдің әр күнін бірге өткеру, бақыт пен сынақты тең бөлісу үшін құрылған қасиетті одақ. Оған тұсу алдында екі жақтың мінез-құлқы, құндылықтары мен мақсаттары үйлесуі аса маңызды. Бұл үйлесім отбасының шырағын маздатып, берекенің артуына сеп болады.
Ендеше, салихалы жарды таңдап, шаңырақ шаттығын жарастыра білген ер мен әйелге Алла шексіз мейірімімен бақ-береке сыйласын!
Шын мұсылман – адал және мейірімді күйеу
Отбасылық ынтымақ – ұлы өнеге. Үй есігі ашылғанда, жайдары жүз бен игі тілек бір-біріне жарыса жетуі керек. Бұл – тек дәстүр емес, бұл – рухани тәрбиенің іргетасы. Қасиетті Құранда: «Үйге кіргенде бір-біріңе игі сөздермен сәлем беріңдер» деген аят бар. Осындай ұлы өсиетті Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әр сөзінен, әр ісінен көресің.
Пайғамбарымыз бірде баласына қарата: «Үйге кіргенде отбасыңа жылы лебіз білдір, бұл сендерге жақсылықтың нұрын төгеді» – деп айтқан. Оның жарқын жүзі отбасы үшін шуағын шашса, мейірімге толы жүрегі жақындарына сүйеніш болды.
Әйеліне – қорған, балаларына – үміт болу, міне, нағыз мұсылман ердің белгісі.
Абдулла ибн Амр ибн әс-астың, Алла оған разы болсын, оқиғасы да осыны дәлелдейді. Ол Аллаға құлшылық етуде шектен тыс тырысып, өз денесі мен отбасының ақысын ұмытқан екен.
Сонда Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, айтты: «Олай жасама. Ораза ұстап, оны аш, ұйықтап, оян. Өйткені, сенің денеңде, көзіңде, әйеліңде және қонағыңда да сен үшін құқық бар» – деп, адамның жан-жақты тепе-теңдік сақтау қажеттігін үйреткен.
Пайғамбарымыздың тағы бір ғибратты сөзі Усман ибн Маз’унға арналды. Оның әйелі Пайғамбардың әйелдеріне күйеуінің өзін елемей жүргенін айтып шағымданғанда, Елшіміз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, Усманға: «Сен менің ісімді үлгі тұтуың керек емес пе? Алланың атымен ант етемін, мен сендердің барлығыңнан да Алланың бұйрықтарын қаттырақ ұстанамын және оны сендерден жақсырақ орындаймын. Бірақ, сонымен қатар, отбасыма мейірімділік пен махаббатымды көрсетемін» – деген.
Бұл сөздер – өмірдің үйлесімін сақтау туралы мәңгілік сабақ. Жанұя – тек тіршілік мекені емес, бұл махаббаттың, өзара сыйластықтың қасиетті орталығы.
Пайғамбарымыздың әзіл-қалжыңы да өз отбасындағы мейірім мен жылулықтың белгісі болды. Айша анамыз, Алла оған разы болсын, бірде: «Ол менімен жарысып, бала секілді ойнаған күндерін есіме алсам, жүрегім шаттыққа толады» – деп, еске алады. Осындай қарапайым сәттердің өзінде Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жүрегінің нәзіктігі, жанының тереңдігі көрініс табады.
Шынында да, отбасындағы махаббат – қоғамның берік іргетасы. Әрбір ер мен әйел осы ізгілікті өз жүрегіне түйсе, отбасының бақыты да, елдің тыныштығы да баянды болар еді.
Шынайы мұсылмандықтың айқын көрінісі – Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жарына, тіпті оның жақын достарына деген шексіз құрметі мен мейірімділігі еді. Ол әрбір әйелін қамқорлық пен нәзіктікке бөлеп, олардың көңіл-күйі мен жағдайын түсіне білді. Мұндай қарым-қатынаста оның жүрек жылуы мен парасаттылығы ерекше жарқырай түсті.
Әйелдеріне қатысты мейірімі мен әділеттілігінің бір мысалы – Хадиша анамыздың қартайған бір досына жасаған ілтипаты. Айша анамыздың, Алла оған разы болсын, айтқанындай, сол қарт әйел келіп тұрғанда, Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, ерекше мейіріммен оның жағдайын сұрайтын, жылы сөздерін арнайтын. Айша анамыз, кішкене қызғанышпен: «Неліктен оған ерекше құрмет көрсетесіз?» – дегенде, ол: «Сүйікті адамның достарына құрмет көрсету – жүрек тазалығының, иманның белгісі», – деп жауап берді.
Бұл оқиғадан Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жарқын мінезі мен әйел затына деген құрметтің ұлы үлгісін көреміз. Оның жүрегі мейірімге толы еді. Қаншама үлкен істердің ортасында жүрсе де, жары Айшамен жарысып ойнап, жеңілген кезін жылы әзілге айналдырған кезі бар. «Бұл сенің сол кездегі жеңісің үшін», – деп күлген. Осындай нәзіктік оның өміріндегі әрбір қарым-қатынасты ерекше шуаққа бөлеп отырды.
Сонымен қатар, әйел табиғатының нәзіктігі мен сезімталдығын терең түсіне білетін. Умар ибн әл-Хаттабтың, Алла оған разы болсын, айтқанындай, ол әйелдерінің кейбір өкпесіне сабырмен қарап, ешқашан оларды мәжбүрлеген емес. Керісінше, олардың табиғи эмоцияларына құрметпен қарап, өз үлгісімен жанұяның ынтымағын сақтай білді.
Умар ибн әл-Хаттаб, Алла оған разы болсын: «Біз құрайыштар әйелдерге үстемдік құруға үйренгенбіз. Ал Мәдинаға келіп, мұндағы әйелдердің ерлеріне үстемдік құратынын көріп таң қалдық», – деген екен. Умар ибн әл-Хаттаб, Алла оған разы болсын, өз отбасындағы бір оқиғаны былайша баяндайды: «Мен әйеліммен бір мәселеде келісе алмай, дауласып қалдым. Сол кезде ол: „Неге менен ренжіп тұрсың? Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдері де онымен дауласып, тіпті кейде күні бойы сөйлеспей кететін“, – деді. Мен бұл әңгімені естіп таң қалып, Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, жары Хафсаға барып, оның әңгімесінің шындығын тексердім. Хафса анамыз, Алла оған разы болсын, бұл әңгімені растады. Мен оған: „Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдері оның қаһарына ұшырап, азап шекпеді ме?“ – деп сұрадым. Ол: „Жоқ“, – деп жауап берді. Сонда мен: „Сонда сіздер Пайғамбарымызды, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, мазалаудан қорықпайсыз ба?“» – деп таңғалып едім.
Міне, мұсылман ерінің жарына деген қарым-қатынасы осындай нәзіктік, жомарттық пен мейірімділікке негізделуі керек. Бұл әрекеттер арқылы ер адам өзінің тек жақындарына ғана емес, өз сеніміне де адалдығын көрсетеді.
Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдер туралы айтқан хадистері – адамзатқа қарапайым әрі терең өмір сабағы. Оның әйелдерге деген көзқарасы тек сөзде емес, күнделікті қарым-қатынасында, мейірім мен құрметке толы іс-әрекетінде көрініс тапты. Ол әйелдердің нәзік табиғатын терең түсініп, олардың жан дүниесін құрметтеуді, олармен мәмілені шынайы мейірімге, кешірімге және сабырға негіздеуді өсиет етті.
«Әйелдер қабырғадан жаратылған», – деді ол, бұл сөздерімен әйел затының ерекше табиғатын меңзеді. Қабырғаның өз қисықтығы бар – ол оның мінсіздігі, оның даралығы. Қабырғаны күшпен түзетемін деп оны сындыру – сол табиғатқа қарсы шығумен тең. Әйелдер де солай: оларды өзгертуге тырысу – нәзік гүлді бүлдіргенмен бірдей.
Бұл хадистің астарында терең мағына жатыр. Әйелдің жүрегі – сезімге толы нәзік әлем. Оның жұмсақтығы мен сезімталдығы – оның ішкі сұлулығының белгісі. Әйелмен қарым-қатынастағы нәзіктік пен сабырлылық – ер адамның парасаттылығының белгісі.
Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, осы өсиетін біз оның өмірінен көреміз. Ол өз әйелдеріне әрдайым мейірімділікпен қарап, олардың сезімдері мен көңіл-күйлерін түсінуге тырысқан. Бірде, Айша анамыздың, Алла оған разы болсын, ашуын байқап, оның көңілін жайландырып: «Сенің ренішіңді де, сүйіспеншілігіңді де жүзінен танимын», – дегені бар. Бұл сөздер әйелдің жан дүниесіне терең бойлай білудің үлгісі емес пе?
Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерді аманат деп қарады. «Олар – сендерге аманат», – деген сөзі осыны айғақтайды. Оған адалдық – нағыз ер азаматтың асыл қасиеті. Аманат болған жанды қорғау, оған қамқор болу – оның борышы.
Соңғы уағызында да ол әйелдерге жақсы қарауды ерекше атап өтті. Бұл оның нәзік жандарға деген ерекше құрметінің дәлелі. Ол өзінің үмбетіне әйел затының қадірін ұқтыру арқылы, отбасы мен қоғамның негізін бекемдеу жолын көрсетті.
Бізге қалдырған осы үлгі – адамзатқа берілген асыл қазына. Әйелдердің табиғатын түсіну, оларды қадірлеу – мұсылмандықтың, ізгіліктің ең биік шыңы. Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, бұл өсиеттері біздің өміріміздің шамшырағына айналуы тиіс.
Сүйікті Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдер туралы айтқан бұл өсиеттері – адамзат баласының жүрегіне жарық нұр болып құйылған. Оның оларға деген ерекше ілтипаты мен қамқорлығы – терең имандылық пен мейірімділіктің асыл үлгісі. Ол ер азаматтарға әйелдеріне дұрыс қарауды, олардың қадірін білуді әрі баршаға аманат ретінде қарауды бұйырған. Бұл – тек қана ер мен әйелдің қарым-қатынасы емес, бүкіл қоғамның тыныштығы мен берекесінің негізі еді.
Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, мына бір даналық сөзі ерекше әсерлі: «Мұсылман мұсылманды жек көрмеуі тиіс. Егер оның мінезінің бір қыры ұнамаса, басқа жақтарынан ризашылық табады». Бұл сөздерде отбасының негізін құрайтын сабыр мен түсіністікке шақырудың терең мәні жатыр. Жан-жарыңның кейбір кемшіліктеріне көз жұма отырып, оның асыл қасиеттерін бағалай білу – бұл тек өзара сүйіспеншіліктің ғана емес, иманның да белгісі.
Ер адамның жүрегі әйелдің нәзік болмысы мен асыл қасиеттерін құрметтеу арқылы ұлғая түседі. Оларға деген сүйіспеншілік оның тек сырт келбеті мен мінезінде емес, рухани асылында жатыр. Олар – тек отбасының ұйытқысы ғана емес, қоғамның ар-ожданы, тәрбиенің қайнары. Мұсылман қоғамының тірегі олардың білімділігі мен имандылығында болса, ондай қоғамның болашағы жарқын болмақ.
Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерді Алланың аманаты деп атап, оларға қамқор болуды ер адамның мойнына жүктеген. Осыған адал болу – мұсылманның парызы, қоғам алдындағы жауапкершілігі және Алланың алдындағы міндеті. Ендеше, әйел заты – ер азаматтың жан дүниесін байытып, иманын кемелдендіретін жарық жұлдыз, отбасының қазығы.
Әйел – отбасының жүрегі, шаңырақтың шамшырағы, тағылым мен тәрбие бастауы. Оның қадірін түсіну, жанын жараламай, жан жылуын сыйлау – ер азаматтың қасиетті борышы. Қазақтың асыл болмысы мен иманнан тамыр тартқан рухани негізі бұл қағиданы ерекше дәріптейді.
Пайғамбарымыздың, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, даналық хадистері бізге әйелге деген құрметтің, оның құқықтарын қорғаудың Алла алдында жауапкершілік екенін ұқтырып, әр адамның жүрегіне имандылықтың сәулесін құяды. «Әйелдер – сендерге аманат» деген сөздері ер азаматқа жауапкершілік жүгін арқалатып, отбасының жарасымдылығына негіз қалайды.
Ер азамат – отбасының тірегі, қоғамның рухани негізі. Оның міндеті – нәзіктік пен әділеттіліктің үйлесімін сақтап, шаңырақтың беріктігін қамтамасыз ету. Әйелдің жүрегін жаралауға жол бермей, керісінше, оның жақсы қасиеттерін бағалау, әрбір қадамын қамқорлықпен қолдау – бұл нағыз ер азаматтың абыройлы ісі.
Әйелдің бойындағы кемшіліктерді емес, жақсы қасиеттерді көру – ұлы жүректің белгісі. Пайғамбарымыздың: «Мұсылман мұсылманды жек көрмеуі тиіс. Егер оның мінезінің бір қыры ұнамаса, басқа жағынан ризашылық табады», – деген хадисі ер мен әйел арасындағы түсіністік пен мейірімділікке ерекше мағына береді.
Нағыз мұсылман ер азамат өз шаңырағының тыныштығын былайша қамтамасыз етеді:
– Ол әйеліне сенім артып, оның аманатын сақтайды, жүрегін жаралар сөз бен әрекеттен аулақ болады;
– Әйеліне айтылар сын мен ескертуді уақытында, орынды жеткізіп, әдептілікпен жеке әңгімелеседі;
– Әйелінің туыстарына құрмет көрсетіп, оның көңіліне қаяу салудан сақтанады;
– Ата-анасына деген құрметін биік ұстап, олардың ризашылығына ұмтылады.
Осындай қағидаттарды ұстанған шаңырақтың негізі мызғымайды. Ондай отбасыдан имандылыққа толы ұрпақ өсіп, ізгілік жолын жалғайтын асыл мұра қалдырады. Ер азаматтың жүрегі махаббат пен әділдікке толы болғанда ғана, оның отбасы рухани тұтастық пен шынайы сүйіспеншіліктің мекені болады.
Бұл – біздің халқымыздың терең болмысы, ұрпаққа өсиет етер аманаты.
Мұсылман – отбасының қамқоршысы
Алланың сөзі – мәңгілік шындық, адамзаттың жүрегін тербетіп, сана биігіне жетелейді. Ниса сүресінің қасиетті аяттары бізге өмірдің ұлы заңдарын түсіндіріп, ер адамның отбасы алдындағы міндеттерін терең ұқтырады: «Ер кісілер әйелдердің қамқоршылары, өйткені Алла олардың бір-бірінен артық екендігін жаратты және олар өздерінің мал-мүлкінен (әйелдердің қажеттіліктеріне) жұмсайды». Бұл аятта отбасы иесі болу ер адамның тек күш-қуатымен емес, жүрек жылуымен, ақыл-парасатымен өлшенетін ұлы жауапкершілік екені баяндалған.
Исламның отбасыға қоятын талаптары – ер азаматтың рухани биіктеуіне, адамгершілік шыңына көтерілуіне жол ашады. Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, хадистерінде: «Әркім өз қарамағындағы адамдарға жауапты» деп, отбасы басшысының міндетін терең сипаттайды. Ер адамның парызы – шаңырағын жәй ғана көтеру емес, оны махаббат пен мейірімнің, иманның берік тұғырына айналдыру.
Әйел – нәзік гүл, оның жұпар иісі мен сұлулығы ер азаматтың қамқор қолында ғана жайнайды. Отбасының тірегі болу – бұл тек тұрмыстық қам-харакетпен шектелмейтін, рухани тәрбие мен иман дәнін себуді талап ететін асыл борыш. Ер азаматтың даналығы – әйелін аялап, оның нәзіктігін қорғап, рухани өсуіне мүмкіндік жасауда.
Алланың разылығы үшін еңбектену, балаларына тәрбие беріп, олардың жүрегіне имандылықтың сәулесін ұялату – бұл ер адамның асыл қасиеттерінің көрінісі. Оның жүрегіндегі сенім мен жігер отбасының әр мүшесіне мейірім шуағын төгеді.
Нағыз мұсылман ер азамат өз орнын айқын түсініп, шаңырағын шаттық пен берекеге толтырады. Ол отбасының рухани ұстазы бола отырып, адал еңбекпен сүйіспеншіліктің биік шыңына жетеді. Бұл жолдағы әрбір қадамы, әрбір ісі Алла жолындағы қызметпен теңдеседі. Отбасының тыныштығы мен ұрпағының бақытын қамтамасыз етуге деген талпыныс – бұл нағыз ер азаматтың тұлғалық кемелдігінің белгісі.
Осылайша, Алланың жолын ұстанған шаңырақ рухани тұтастықтың үлгісіне айналады. Мұндай отбасыдан болашақтың ізгілігі мен адалдығын алып жүретін ұрпақ өсіп шығады. Ер адамның шынайы құндылығы – оның отбасы алдындағы жауапкершілігі мен махаббатында. Мұны терең түсініп, осы қасиеттерді бойына сіңірген әрбір ер азамат өмірдің биік шыңына көтеріледі.
Ер азамат – отбасының рухани тұғыры, оның берекесі мен тыныштығының сақшысы. Ол өзінің қажырлы еңбегімен, ақыл-ойымен отбасының шырағын сөндірмей, қасиетті отын мәңгілікке жаға білу арқылы Алла алдындағы ұлы міндетін атқарады. Мұндай биік жауапкершілікті терең түсініп, шынайы өмірде жүзеге асыру – әрбір мұсылманның өмірлік бақыты мен мәртебесі. Бұл ұлы борышты атқарған ер адамның есімі мен ісі келер ұрпақтың жадында қалады, оның адамгершілік мұрасы ұзақ уақытқа сақталады.
Ислам діні адамды тек жеке бақыты үшін емес, бүкіл қоғамның гүлденуі мен игілігі үшін жауапты екенін ұқтырады. Өмір – бұл үздіксіз ізденіс, өзіне жаңалық ашып, қоғамға пайда әкелу арқылы өзін-өзі жетілдірудің жолы. Мұсылман үшін ең үлкен міндет – тек жеке ыңғайлылық емес, бүкіл қауымның игілігіне қызмет ету. Исламдағы мұсылманның міндеті – өз ісіне ізгілік пен адамгершілік қасиеттерін сіңіру, адамзатқа пайда әкелу жолында аянбай еңбек ету.
Исламдағы жауапкершілік ұғымы тек діни тұрғыда ғана шектелмейді. Ол қоғамның барлық саласында, экономикадан бастап рухани өмірге дейін кеңінен таралады. Әрбір мұсылман өз отбасын, жақын ортасын, қоғамның әл-ауқатын ойлап, игі істер жасауға, қайырымдылықпен айналысуға, білім алуға және өзін-өзі жетілдіруге міндетті.
Алланың қалауымен, мұсылман өз іс-әрекеттеріне жауапты екенін сезініп, әрбір жасаған әрекетінің ақыретте сауапқа немесе жазаға әкелетінін түсінеді. Сондықтан, мұсылман әрбір қадамын ойланып, жақсылыққа ұмтылып, өзін-өзі жақсартуға тырысады.
Қорытындылай келе, Ислам діні адамды тек діни міндеттермен шектемейді, ол қоғамның барлық саласында белсенді болуға шақырады. Бұл адамды өзіне, қоғамға және адамзатқа пайдалы азамат болуға ынталандырады. Әрбір мұсылман өз іс-әрекетінде тек Алланың разылығына жетуді мақсат етсе, оның өмірі әрі бақытты, әрі қоғам үшін пайдалы болады.
Ислам діні ер мен әйелдің қарым-қатынасына ерекше мән беріп, олардың бір-біріне деген жауапкершілігін айқындап көрсетеді. Ер азаматтың отбасы алдындағы міндеті мен жауапкершілігі терең философиялық мағынаға ие. Ол әйеліне қамқорлық жасап, оның жүрегіне тыныштық сыйлап, бағыт-бағдар беруі керек. Әйел болса, өз кезегінде, күйеуіне деген құрмет пен сүйіспеншілік арқылы отбасының үйлесімділігі мен бақытты болуын қамтамасыз етуге ұмтылады.
Пайғамбарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, әйел мен ердің бір-біріне деген қарым-қатынасын реттеуде ерекше даналық танытқан. Ол әйелдің күйеуінің рұқсатынсыз белгілі бір істерді атқара алмайтынын айтқан, алайда бұл ереже әйелдің еркіндігін шектеу мақсатында емес, отбасының тыныштығы мен үйлесімділігін сақтау үшін бекітілген. Әрбір қадам, әрбір іс-әрекет отбасы мүшелерінің өзара түсіністігі мен бірлігіне негізделуі тиіс.
Ер адамның әйеліне деген жауапкершілігі тек қана материалдық жағдайды қамтамасыз етумен шектелмейді. Ол әйелінің рухани дамуына, діни білімін арттыруға, имандылығын нығайтуға бар күшін салуы тиіс. Мұсылман ер адам өзінің жолдасын дұрыс бағыттап, оған нәзік түсініктеме беріп, құдай жолында дұрыс жолды көрсетуі керек. Бұл ердің нағыз ерлігі, оның рухани кемелденуінің белгісі. Исламдағы нағыз ерлік – бұл күш көрсету емес, керісінше, мейірімділік, сабырлылық және кеңпейілділік.
Өмірде ер адамның шынайы ерлігі мен күш-қуаты оның әйеліне деген құрметі мен махаббатынан көрінеді. Отбасында бейбітшілік пен сүйіспеншілік орнату, әйелінің жүрегіне тыныштық сыйлау, оны қолдау арқылы ер азамат отбасында бақыт пен үйлесімділікке жол ашады. Мұндай үйлесімділік – қоғамның негізі, әрбір шаңырақтың тірегі, адамгершіліктің ең асыл белгісі.