Əli Bəy Azəri
Nar çubuğu
–Hansı həmyerlimə? – Hər ehtimala qarşı dəqiqləşdirməyə çalışdım.
–Yanına gələn o ağbaş polkovnikə… – Qırğız bir də təkrarladı.
–Sifətini görə bildinmi? – Təəccüblə onun gözlərinə baxdım.
–Göstərməyinə göstərdilər, amma yaxşı baxa bilmədim, diqqətim başqa yerdəydi. – Qırğız gözlərini yayındırdı, elə bil ağbaş polkovniklə şərikinə cinayət törədib, indicə gəlib onu da həbs edəcəkdilər.
–Zalım oğlu, bəs bayaqdan gözlərini ekrana nəyə zilləmisən?
–Heeçç. – Qırğız dilucu cavab verdi, ekrana baxmaqda davam edirdi, gözlərində qəribə təşviş vardı.
Günortaya yaxın varıb işimizə getdik. Daha gözləyə bilməzdik. Özbəklərdən də bir xəbər çıxmadı.
Axşama yaxın Vaxobu çağırdım.
–Bir xəbər varmı?
–Yox. – dedi. – Hələ ki, zəng eləməyiblər. Deməli, ağbaş hələ gəlməyib.
–Yenə də özün bir zəng vur, maraqlan.
Telefonu çıxardıb zəng vurdu. Təndir işlədən kəndçiləri də eyni sözü dedilər, ağbaş gəlməyib, heç bir xəbər-ətəri do yoxdur. Mən yenə də inana bilmirdim ki, həbs olunmuş adam həmin həmyerlimdir. Çox ciddi adama bənzədirdim onu. Çeçen dediyi kimi əsl qurd idi, heç kimə dəri diddirməzdi. Ədliyyə forması da bədəninə kip oturmuşdu, elə bil dərzi ölçülərini götürübmüş, təsadüfən forma geyinən adam belə şux hərəkət edə bilməzdi.
Ertəsi gün işə gələndə bazanın girişində rayon üzrə cinayət-axtarış bölməsinin əməliyyatçılarından biri ilə qarşılaşdım. Azacıq da olsa, köhnədən tanış idik. Bir dəfə əməliyyatda birgə iştirak etmişdik. Kimsə bazaya mal gətirəcək TIR-la Moskvaya böyük partiya narkotik maddə keçirtmək istəyirdi. Əməliyyatımız uğurlu alınmışdı deyə yüngülvarı şadyanalıq eləmişdik, səmimi münasibətimiz yaranmışdı.
Salam verib keçmək istəyirdim ki, məni saxladı.
–Sluşay, tı çto li eqo zemlyak? – Gülə-gülə soruşdu.
–Kimin? – Kimi nəzərdə tutduğunu təxmini bilsəm də özümü xəbərsiz göstərdim, dəqiqləşdirmək istədim. Bir də biz ticarətçilər arasında deyərlər ki, paqonun ipinin üslünə odun yığmaq olmaz, çünki ip onunku deyil, istənilən an alıb başqasına verə bilərlər.
–Yalançı polkovnikin, ağbaşın. – Atmacalı danışdı. – Dünən danaboyun eliyib soxmuşuq qoduqluğa.
–Xahiş edirəm, ədəbli danışın. Arada xətir-hörmət var, tapdalayıb keçməyin. Bir də mənim həmyerlim deyildiyi kimi hərəkətləri heç vaxt eləməz.
–Yaxşı, yaxşı, qızışma. – Əməliyyatçı qoluma girib maşına tərəf apardı. – Siz azərbaycanlılar da bir söz deməmiş qızışırsınız. Bilirik ki, istiqanlısınız, yerli təəssübkeşi çəkənsiniz…
–Həm də dostcanlıyıq. – Mən əlavə etdim ki, başa düşsün nəyə eyham vururam.
–Elə mən də buna görə sizin xətrinizi çox istəyirəm. İstəməsəydim, durub bura gəlməzdim. Çağırış göndərib şöbəyə çağırtdırardım.
Baxdım ki, məsələ deyildiyi kimidir, ciddidir.
–Nə lazımdır?
–O, səni görmək istəyir.
–Kim?
–Kim olacaq? Ağbaş. – Əməliyyatçı bir az acıqlı cavab verdi.
–Niyə ancaq məni?
–Mən nə bilim niyə? Görüşəndə özündən soruşarsan. Məndən belə xahiş etdi.
–Necə? – Yenə dətTəəccübümü büruzə verdim, amma bu dəfə gülümsəyərək. – Biz axı təzə taııış olmuşuq. Cəmisi ikicə dəfə görüşmüşük. Qarşı-qarşıya oturub bir stəkan çay da içməmişik, hələ çörək kəsməyi demirəm. Onun məndən başqa Moskvada dost-tanışı, başqa həmyerlisi yoxdurmu?
–Bilmirəm. – Əməliyyatçı başını buladı. – Özü məndən xahiş etdi ki, heç kim bilməsin.
İndi mənə hər şey aydın oldu. Deməli, o, iş gördüyü heç bir dostunu, tanışını ələ vermək istəmir…
–Qoy, onda uşaqlara xəbər edim. – dedim. – Bir saata gedib-qayıda bilərikmi? Borclu qalmaram.
–Əlbəttə. – Əməliyyatçı gülümsündü, gözləri işıldadı.
Tələsik iş yoldaşlarımdan qabağıma çıxanları xəbərdar edib geri qayıtdım. Əməliyyatçının maşınına əyləşəndə o, artıq sükanın arxasında məni gözləyirdi.
–Getdik. – dedim.
Əməliyyatçı mühərriki işə salıb sükanı hərlədi. Polis şöbəsi istiqamətində yola düşdük.
–Bilirsənmi ağbaş polkovniki necə həbs etmişik? – Əməliyyatçı soruşdu.
İstədim deyim ki, mənim üçün maraqlı deyil, ancaq demədim, birdən gedib çatdırar, o da məndən inciyər, deyə düşündüm.
–Mən hardan bilim?
–Yaxşı, onda qulaq as, danışım. Gör sənin həmyerlin necə qarmağa keçib. – Əməliyyatçı özünəməxsus bir məzə ilə danışmağa başladı. – Srağagün günortaüstü yoldaşlarımla yolun kənarındakı kafedə nahar edirdik. Həyətdəki masaların birində oturmuşduq. Özün bilirsən də milisin gözü həmişə orda-burda olur. Bizim də gözümüz yoldaydı, yemək yeyə-yeyə yol ilə gəlib-gedənə baxırdıq. Birdən “nolyeddi” markalı ağ rəngli “Jiquli” diqqətimizi çəkdi. Sükan arxasında ədliyyə polkovniki əyləşmişdi. Ağbaş polkovnik, “nolyeddi” “Jiquli” – düz gəlmir axı… “nolyeddi”-də indi ancaq avtoş gənclər xuliqanlıq edir. Ədliyyə polkovniki hara – “nolyeddi” hara… Saçı da bir az uzun idi, sistem adamının priçoskasına oxşamırdı. Bizə baxma, boçjdan betərik, saqqal da buraxa bilərik, fəhlə paltarı da geyinərik, özümüzü batırana qədər alkaşlıq da edərik, heç kim bir söz deməz. Ədliyyədə bu məsələ bir az ciddidir, nəzarətdədir. Nəsə, diqqətimizi çəkdi. Bir də baxdıq ki, o, əsas yoldan çıxıb meşə yolu ilə getdi, hansı ki, o yol ilə nadir hallarda maşınlar gedir. Nəsə ciddiyə almadıq, yeyib-içməyimizdəydik. Az olur belə? Polkovnik adamdır, bəlkə, nəsə solaxay işi var orda, durub güdməyəcəydik ki… Hardasa on beş-iyirmi dəqiqə keçmişdi ki, “nolyeddi” qayıtdı, sükan arxasında həminki ağbaş kişi idi, ancaq bu dəfə mülki geyimdəydi. “Jiquli”nin üstündə “taksi” işarəsi vardı. Bilirsən də, Moskvada yalnız azərbaycanlı taksi sürənlər bu işarəni qoyurlar, qalanları “taxi” işarəsi gəzdirirlər. “Aha, burda nəsə var”, deyib düşdük arxasınca. Yolda bu barədə dərhal rəhbərliyə məlumat ötürdük. Həbsinə razılıq alandan sonra maşına “saxla” işarəsi verdik. O, sürəti aıtırıb bizdən qaçmaq istədi. Birtəhər onu ötüb qabağa keçdik və yolu kəsdik. Tabe olmaq istəmədi, maşını geriyə verib qaçınaq istəyirdi. Məcbur olub silahlarımızı çıxartdıq. O, bundan sonra da tabe olmaq istəmir, bizə hədə-qorxu gəlirdi. “Atəş açmaq” xəbərdarlığını etdik. Yenə labe olmadı. Azca şüşəni endirib polkovnik olduğunu, əməliyyat keçirdiyini, kimisə izlədiyini bildirdi, mane olmamağımızı xahiş eldi. Dedik ki, əgər doğrudan da belədirsə, istiqamət versin, birlikdə izləyək. Razı olmadı. Yenə də bizə hədə-qorxu goldi. “Generalın məxfi əmridir, general bilsə, bizi sistemdən qovdurar”, dedi. Ə1 çəkmədik. O, bu dəfə elə bir adamın adını çəkdi ki, quruyub yerimizdə qaldıq. O adam "O"nun ən yaxın adamı sayılır, daxili təhlükəsizlik məsələlərində sağ əli hesab olunur. FTX-da hamı ondan tük tökür, generallar da onun adı gələndə yerlərindən dik atılırlar. Odur ki, tez rəisə xəbər verdik. Əvvəlcə rəis də duruxdu. Onunla telefonla danışmaq istədi, lakin ağbaş polkovnik bundan imtina etdi. “Rəis qarışıq hamınızın başı ağrıyacaq”, dedi. Yalnız bundan sonra rəis bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürərək həbs etməyə tapşırıq verdi. Dedi ki, kobudluq etməyin, tutub idarəyə gətirin, burda hər şeyi araşdırıb yoluna qoyarıq. Beləcə, onu tutub idarəyə gəlirdik.
–Onun dediklərinin düz olub-olmadığını dəqiqləşdirə bildinizmi? – Maraqlandım.
–Yox, hələ. Onu yaxşı danışdıra bilmədik. Kimi izlədiyini, nə məqsədlə izlədiyini, hansı işlərlə məşğul olduğunu demədi. – Əməliyyatçı dilinin altında mızıldandı. – Admı çəkdiyi böyük rütbəli adam barədə də yuxarı rəislərimizə məlumat vermişik. Hələ ki, bir səs-soraq yoxdur.
–Mənim yerlim yalan danışınaz.
Əməliyyatçı maşını saxladı. Düşüb piyada yolumuza davam etdik. İzolyator idarənin arxa tərəfində – əlli-altmış metrliyində yerləşirdi. Şaqqaşaraqla açılan qapılar məndə vahimə yaradırdı. Biz zirzəmiyə düşdük.
–Beş dəqiqə bəsdirmi? – Əməliyyatçı soruşdu.
–Bilmirəm axı o, nə üçün mənimlə görüşmək istəyir. – dedim. – Bir də siz iştirak etmək istəmirsiniz?
–Yox.
Nəsə… Məni o saxlanılan kameraya gətirdilər. Bəli, o, özüydü həbs olunan, daha heç bir şübhəm qalmadı. Nə qədər yaxın münasibətim olmasa da ona ürəyim yandı. Qəribçilikdə olasan, gəlib düşəsən zindana, arxanca gələnin də olmaya… ağır dərddir.
Görüşdük, uzun müddət bir-birini görməyən doğmalar kimi qucaqlaşdıq. Onun güclü, qüvvətli qollarını kürəyimdə hiss elədim. Kövrəldim. Belə bir oğulun yeriydimi zindan? Dilim titrəyə-titrəyə nəsə bir kömək-zad lazım olduğunu soruşdum, elə-belə, sözgəlişi. Mənim nə köməkliyim dəyə bilərdi? Uzaqbaşı üç-beş min toplayıb verərdim, həmin məbləğlə də onu içəridən çıxartmaq mümkünsüz idi. Yüksək rütbəli bir adamın adından sui-istifadə etmək, xüsusi geyimdə gəzmək, hələ başqa hansısa işləri də varsa, araşdırıb tapsalar… əlli-ayaqlı gedəcək. Bura Moskvaydı, Moskvanın qanunları isə sərt yox, lap amansızdır. Gözümün önünə özbəkləri gətirdim…
–Bilirəm, bu məsələ özbəklərlə sahə müvəkkilinin işidir. – Ağbaş özü məlumat verdi. – Bircə burdan çıxım, vaylarını verəcəm. Sahə müvəkkilini iti qovan kimi dərhal sistemdən qovduracam. Özbəkləri də… hayana dönsə özümüzünkülərdi, yazıqdılar, bir səhvə görə tutdurmaq istəmirəm, yəqin ki, sahə müvəkkilinin fitnəsinə uyublar, deportasiya etdirəcəm, qoy gedib qışlaqlarında qoyunlarını otarsınlar, Moskva yetim-yesirin yeri deyil.
–Əməliyyatçı yolda mənə hamısını danışdı. Onların bu məsələdən xəbəri yoxdur.
–Bəlkə səndən söz almaq istəyib?
–Yox.
Mən ona yol boyu əməliyyatçı ilə aramızda olan söhbəti danışdım. Gülümsədi, rəngi açıldı. Mənə özü haqqında bəzi şeylər damşmağa başladı. Ağbaş həmyerlim, sən demə, Sabirabadlı imiş. Orda doğulub boya-başa çatıb. Müstəqil Azərbaycanın Polis Akademiyasını bitirib, ilk məzunlarından biri olub. Öz rayonlarına təyinat alıb, orda əməliyyatçı, təhqiqatçı, müstəntiq vəzifələrində çalışıb, polis kapitanı rütbəsinədək yüksəlib. Heç vaxt rüşvət almayıb, dələduzluq əməllərini ağlına belə gotirməyib. Həmişə haqqın tərəfındə, haqlının müdafıəsində dayanıb. Rəisin “solaxay” tapşırıqlarını yerinə yetirmədiyinə görə elə rüşvət ittihamı ilə şərlənib. İş yoldaşları üzünə dirənib. İşdən də olub, rütbədən də, həbsə göndərilib. Dörd il yatıb çıxıb. Türmədən çıxandan sonra nə qədər çalışsa da köhnə işinə bərpa oluna bilməyib. Doğma vətəndə qalıb işləyib-yaşamaq mümkünsüz olub. Ailəsi dağılıb. Yüzlərlə başqa həmyerliləri kimi çıxış yolunu Moskvaya üz tutmaqda görüb. “Moskva böyükdür, orda hamıya yer tapılar. Bir də kim-kimi tanıyır, kimin nə işinə başqası nə işlə məşğul olur”, deyə özünə təsəlli verib. “Rüşvət, dələduzluq maddəsi də ikinci pasport kimi alnına möhürlənib!” Ağbaş beləcə taleyi ilə barışıb və bu istiqamətdə köhlənməyə çalışıb. Polisdon çıxıb gedib bazarda kartof-soğan sata bilməzdi, istəsəydi belə bunu bacarmazdı. Ailəsi Sabirabadda yaşayır. Boşansalar da əlinə imkan düşdükcə ailəsinə pul göndərib. Qızı ailə qurub. Oğlu isə Polis Akademiyasının axırıncı kursundadır. “Nə qədər çalışsam da onu inadından döndərə bilmədim. Qorxuram ki, onu da mənim taleyim gözləsin…” Yalnız bu sözləri deyəndə azacıq kövrəldi. “Qorxma, qurd oğlu qurd olar, deyiblər”, təsəlli vermək istəsəm də dinmədim, sadəcə düşündüm özlüyümdə…
–Bəs nə yaxşı halal-hümbət qazandığınız “kapitan” rütbəsində deyil, “polkovnik» rütbəsində fəaliyyət göstərirsiniz? Bəlkə kapitan kimi daha asan “işləyərdiniz…” – Ağlıma gələn ilk sualı şappıldatdım getdi.
–Daha yaş o yaş deyil. – dedi. – İndi kim inanar ki, bu yaşda, bu başın sahibi hələ kapitandır.
Görüş vaxlı bitdiyindən ayrılınalı olduq. Nikbin idi, lezliklə çıxacağına, görüşəcəyimizə ümidliydi. Nə bilim?! Ona heç yazığım gəlmirdi, Murad demişkən, qurd idi, harda olsaydı, baş çıxaracaqdı. Məni məyus edən başqa şeydi. İndi gör onun kimi nə qədər qurd ürəkli oğullar yaltaqların, xainlərin, satqınların, üzəduranların ucbatından ailəsindən ayrı düşüb, doğma vətəndən didərgin salınıb. Heyf sənə, Vətən! Bu cür oğullar sənin üzünə həsrət qalıb. Sən də onların ehtiyacında qovrulursan, cızdığın çıxır.
Özümdə-sözümdə deyildim, sanki şoka düşmüşdüm.
Növbəti iş günü də belə oldum. Ağbaşın həbsi ilə heç cürə barışa bilmirdim. Əlimdən bir kömək eləmək də gəlmirdi. Kimi tanıyırdım bu qərib ölkədə, qərib diyarda…
Axşam işdən çıxıb evə getmək istəyirdim ki, giriş qapısının ağzında yenə həmin əməliyyatçı ilə qarşılaşdım. Məni gözləyirmiş, görən kimi gülə-gülə özü yaxınlaşdı. -Sənə bir şad xəbərim və xahişim olacaq. – dedi və qoluma girib maşınına tərəf apardı.
Maşına oturduq.
–Bilirsən, sənin həmyerlin haqlıymış. Bu gccə onu buraxacaqlar.
–Necə? – Təəccüblə bir də soruşdum, eşitdiyimə inana bilmirdim. – Haqlıymış?..
–Görünür, beləymiş. – dedi. – Bəzən belə də olur. Bizim yuxarı rəis general Varonçovanın köməkçisinə bu barədə məlumat verib. Köməkçisi də gülümsəyib. Deyib ki, madam xanımın adını çəkib, deməli, ərki çatır, buraxın, getsin işinin arxasınca. Daha rəis dəqiqləşdirə bilməyib, general onu şəxsən tanıyır, ya tanımır. Bilirsən də… buna xüsusi cəsarət lazımdı, o da… özün başa düşürsən… indi heç kim özünü yandırmaq istəmir… bizə baxma, biz aşağı təbəqəyik, qara qul yerinə də işləyirik.
–Şad xəbər olasan! – Sözünü kəsib təşəkkiirümü bildirdim.
Əməliyyatçı bardaçoku açıb ordan bir kağız bağlaması çıxartdı.
–Bunu da bizim adımızdan həmyerlinə çatdırarsan. Üzrxahlıq da elə. De ki, uşaqlıq eləmişik, ağ saçlarına bağışlasın bizi. Hər halda özü başa düşər. Polisdon çıxandan sonra iş tapmaq çətin məsələdi. Gedib hansısa dəllalın, alverçinin qabağında qul kimi durası deyilik ki… Səni başa düşər, eşidər…
Sözün düzü, əvvəlcə qorxdum. Düşündüm ki, qurğudur. Həmyerlimi başqa cür ilişdirə bilməyiblər, bu cür qandallamaq fıkrinə düşüblər. Ancaq əmoliyyatçı elə yalvarırdı ki, inanmamaq mümkünsüzdıi. Bağlamanı alıb baxdım, pul idi.
–Qulaq as. – dedim. – Birdən nömrələnmiş, işarələnmiş pul olar ha… Sonra deməzsən ki…
–Qorxma, o qədər də axmaq deyiləın. Bir də ki, qanunu mən səndən yaxşı bilirəm. Ancaq elə şeylər var, qanunla həll olunmur, bunu biz hamıdan yaxşı bilirik. Bura Moskvadır, burda rüşvət verən də, alan da eyni cür məsuliyyət daşıyır. Ağlın Azərbaycana getməsin…
Bağlamanı götürüb qoltuq cibimə basdım.
–Çalışaram. – deyib maşından düşmək istədim, əməliyyatçı qoymadı.
–Otur, aparıram. – dedi.
Yenə də ürəyimə şübhələr doldu. “Yəqin yaşadığım evin yerini öyrənmək istəyir? Gərək düşüb taksi ilə gedərdim. Eh… taksini də güdüb öyrənə bilərdi…” Düşündüm.
–Gedək.
Maşın yerindən tərpəndi. Yolu göstərməsəm də əməliyyatçı məni qaldığım binanın qabağına gətirdi.
–Narahat olma. – dedi. – Biz hər şeyi bilirik. Otaqda neçə nəfər qaldığınızı, kimlərlə görüşüb nə danışdığınızı, hər şeyi… bilirik. Bir də sizdən – azərbaycanlılardan çox şey götürmüşük. Heyf ki, Sovet dağılandan sonra siz bizə arxa çevirdiniz. Yoxsa, biz birlikdə dağların da arxasını yerə vurardıq.
–Böyük Vətən müharibəsində Hitlerin kürəyini yerə sərdiyimiz kimimi? – Özümdən asılı olmayaraq fıkrim bir az rişxəndlə səsləndi. – Axırda nə oldu? Həzi Aslanov kimi nemeslərə qan udduran generalı bir dığanın fitvasına verdiniz.
–Bura Moskvadır, bunu hər birimiz anlamalıyıq. Burda söz sahibi təkcə biz ruslar deyilik, bütün dünyanı gözü, qulağı burdadır, bir də şəhadət barmağı burdan silkələnir. Moskva hamıya bir ana olaraq qucaq açır. Gəl, qonaq ol, istəyirsən qal yaşa, işlə, qazan, bircə xəyanət eləmə… Moskva xəyanəti bağışlamır. Çox amansızdır Moskva…
–Bir də göz yaşlarına inanmır. Eləmi? – Bunu da mən əlavə etdim.
–Düzdür! Bura sızıldamağın, zarıldamağın yeri deyil. Moskva kişi kimi yaşamağın məskənidi.
Sağollaşıb maşından düşdüm. Lifti gözləmədən pilləkənlərlə yuxarı qaçdım. Hələ də həyəcanlıydım, əməliyyatçıya inamım yox idi. Yuxarıda liftin ağzında başqaları məni gözləyə bilərdi. Həm də tələsirdim Vaxoba deyəm ki, kəndçilərinə xəbər eləsin, sabaha hazırlıqlarını görsünlər.
Vaxobla pilləkənin başında qarşılaşdıq, pəncərənin ağzında qəmli-qəmli dayanıb siqaret çəkirdi.
–Xəbərin var? – Ağzımı açmamış məni qarşıladı.
–Nədən? – Soruşdum.
–Bu gecə Ağbaşı buraxacaqlar.
–Sən hardan bildin?
–Kəndçilərimdən eşitdim. Onlara da sahə müvəkkili xəbər göndərib.
–Onda tez kəndçilərinə de, Ağbaşın istədiyi məbləği artıqlaması ilə hazırlasınlar. Bundan sonra onların daydayıları sahə müvəkkili yox, Ağbaş özü olacaq. Moskva yetim-yesir yeri deyil. İndiyə kimi gözdən yayınıb birtəhər işləyiblərsə də, bundan sonra mümkün olmayacaq. – Son ifadəmi xüsusi əda ilə vurğuladım.
–Doğrudan?! – Sevincdən Vaxobun gözləri parıldadı.
Yurda qayıdış anketi
Şahmarın ailəsi bayram süfrəsinə yığışmışdı. Ailədə Cəfərqulu tayfasından da vardı, Mehdili, Tağılı, Kəlbə İsmayıl tayfasından da… İndi onlar üçün bunun bir o qədər də fərqi yox idi. Artıq otuz ilə yaxınlaşırdı ki, doğma yurddan didərgin düşüb gəlib əyalət şəhərinə sığınmışdılar. Kənddən köçəndə hər tayfa öz köçünü sürmüşdü. İllər keçdi, uşaqlar böyüdü, yeni ailələr yarandı. Yeni ailələr kənddəki tayfaları birləşdirdi. Nə sığındıqları şəhərdən qız aldılar, nə də onlara qız verdilər. Ötən müddət onları şəhərə uyğunlaşdıra belmədi. “Doğma yurd” deyib dad elədilər. “Doğma yurd” dedilər, dodaqları yeddi yerdən çat verdi.
Bu gün təkcə bayram şənliyinə toplaşmamışdılar, həm də ciddi bir məsələni müzakirə edəcəkdilər. Vətən müharibəsinin, işğalda olan rayonların azad edilməsindən dörd ay keçirdi. Hökumət internet üzərindən anket göndərmişdi, onu müzakirə etmək lazımdı. Şahmar kişi bu məqsədlə hamısını başına toplamışdı. Məsləhət, məşvərət etsinlər, görək kəndə kim qayıdacaq, kim qayıtmayacaq. Düzdür, ötən müddət ərzində heç kim əlini əlinin üstünə qoyub oturmamışdı, hamı qolunu çırmayıb işləmiş, qazanmış, ev-eşik sahibi olmuşdu. İndi elə etmək lazım idi ki, burdakı evlər də sahibsiz qalmasın. Eyni zamanda doğma yurda dönüb ordakı həyatı da canlandırsınlar.
–Pəh! İndi yadlarına düşüb! – Şahmar ucadan səsləndi ki, diqqətləri onda olsun. – Dörd aydır müharibə başa çatıb, torpaqlar azad olunub. Şadyanalıq ediblər. Dambadurumbla Zəfər paradı keçiriblər. İndi yadlarına düşüb ki, bəs bu qara camaatın da ağzını aramaq lazımdı. Görək kim qayıdır, kim qayıtmaq istəmir. Niyə qayıtmaq istəmir. Adama deyərlər ki, köçürəndə soruşan oldu köçürsən, ya qalırsan? İndi də elə… Hərənin evin tik, yığ avtobusa, apar tök ora. Denən bu siz, bu da sizin otuz il həsrətində olduğunuz kəndiniz. Buyurun, yaşayın. Hər evə də on qoyun, bir inək, beş də keçi ver, təsərrüfatlarını qursunlar. Gerisi sənlik deyil. Qara camaat öz güzəranını quracaq.
Əlqərəz, Şahmar kişi danışa-danışa gəlinlər əl qatdı süfrəyə, masanın üstü tərtəmiz yığışdırıldı. Ayaz baxdı ki, görsün noutbuku gətirmək lazımdır, ya yox. Sorğu internet üzərindəydi deyə anketi noutbukda doldurmalı olacaqdılar. Bayram süfrəsinə dəvət şəxsiyyət vəsiqələri ilə olmuşdu. Lağlağı eliyib deyib-gülsələr də hər kəs anketi öz pasportu ilə doldurmalıydı. Ayaz ha baxdısa da Şahmar buna əhəmiyyət vermədi.
–Hələ adama bir çay gətirin içək, sonra işə başlayarıq. Yağlı aş, ət qızartması həmişə yanğı verir.
Yeməkdən sonra çay içmək adətlərini tərgidə bilmirdilər. Kənddə belə öyrəşmişdilər, çünki orda təsərrüfat işləri o qədər çox olurdu ki, vaxt bəs eləmirdi. Yeməyini yedin, çayını iç, dur get işinin-gücünün dalınca… Burda isə vaxt çoxdu, yeməyə də, fasiləyə də, çaya da bəs eliyirdi. Ekrandan sağlamlıq verilişi aparan həkimlər elə hey üyüdüb tökürdülər ki, yeməkdən sonra bir saat müddətində çay, su içmək olmaz, bədənin dəmirin yuyub aparır, orqanizmi zəiflədir. Kimə deyirsən, de, Şahmar bu qulağından alıb, o biri qulağından havaya vızıldadırdı. Şahmar atasından, dədəsindən bunu görmüşdü, oğlanları da Şahmardan. Odur ki, indi yeməyin üstündən dərhal çay sifarişi eşidən kimi sevindiklərindən gözləri parıldadı, hərəsi öz arvadına baxıb işarə elədi.
–Hamısı durub məni gözləyir. – Oğlanlarının işarəsi Zərnigarın gözündən yayınmadı. – İndi gəlinlər oturacaq, qaynana çay gətirəcək. Özü də yarpızlı, kəklikotulu, qantəpərli, zirəli, mixəkli…
–Mama, sən narahat olma, onlar durub gətirərlər. – Böyük oğlu Şamxal araya söz atdı. – Sadəcə, qantəpərin, zirənin yerini tanımırlar.
–Özün tanıyırlar ki, yerin də tanısınlar? – Şahmar atmacasından qalmadı.
–Hardan tanısınlar? Zirə ancaq bizdə bitir. Qalan heç yerdə belə bitgi olmur. – Bunu da Zərnigarın geoloq qardaşı Şəfi dedi.
–Xarı bülbülü də elə deyirdilər. Guya Şuşadan başqa heç yerdə bitmir. – Şamxal əlavə etdi. – Sonra bir çox rayonlarda bitdiyi aşkar oldu.
Bu dəm Şamxalın yoldaşı Nigar məcməyini masanın üstünə qoydu. Çayın gəlişi ilə ətri otağa yayıldı. Pürrəngi çayla dolu stəkanlar yuxarıya ötürüldü.
–Çay dəmləmək, gətirmək problem deyil. – Nigar sözgəlişi bildirdi. – Qorxuram bizim gətirdiyimiz çayın dadı Zərnigar xalanın dəmlədiyi kimi olmasın.
–Mamamın dəmlədiyi çaya çay çatmaz. – Şamxal təriflədi. – Mamam çaya nə qatırsa, onun tamı da, ətri də bambaşqa olur.
–Yaxşı, görək, mamanı az təriflə. – Şahmar dilləndi. – Çaylarınızı için, başlayaq, görək nə yazırıq.
Çaylar içildi. Çay süfrəsi də yığışdırıldı. Ayaz noutbuku gətirib masanın üstünə qoydu. Düyməsini basıb işə saldı.
–Birinci kimdən başlayaq? – Ayaz sözgəlişi soruşdu.
–Birinci mamandan başlayaq. – Şahmar yarızarafat, yarıciddi üzünü Zərnigara tutdu. – Yeri pasportunu gətir.
–Pasportumu gətirməyinə gətirim. Ancaq ağbirçək dura-dura məndən niyə başlayasınız, bunu başa düşə bilmədim.
–Nə fərqi var?
–Fərqi çoxdu. Ağbirçək evin xeyir-bərəkətidi.
–Nə deyirəm ki. – Şahmar təslim oldu.
Füruzə arvad süfrədən tez durub otağın o başındakı kresloya yayxanmışdı. Gözünü də zilləmişdi televizorun ekranına. Səsi zəif olduğundan güclə eşidilirdi. Füruzə arvad çox yaxındaydı deyə eşidirdi, həm də otaqda danışılanlara qulaq qoyurdu.
–Dur, yaxın gəl, ay nənə. – Şahmar üzünü ona tutdu. – İndi nəslin ağbirçəyi də, ağsaqqalı da sənsən. Nəsil sənin başına yığışmalıdır. Sən necə desən, eləcə də olacaq.
–Ehh! – Füruzə arvad bir ah çəkdi. – Elə bil heç yoxumuşlar. Dörd qardaşımın dördünü də qara torpaq bircə ilin içində uddu.
–Dözə bilmədilər ayrılığa. Sən elə bilirsən doğma el-obadan ayrılmaq asan məsələdir?
–Hardan tapım indi başına döndüyüm Dəli Qurbanı? Tüfəngi salıb çiyninə düşsün qabağa. Qayıdaq gedək elimizə, obamıza.
–Müharibədə də tüfəngiynən vuruşurdu? – Şamxal soruşdu.
–Dava başlayanda dörd igid oğlu varıydı, dördü də silahlanıb qalxmışdılar dağların başına. Sinələrini düşmənə sipər eləmişdilər. Nə gecələri vardı, nə gündüzləri, onlar qoruyurdu vətəni. Oğlanları ola-ola Qurban getməliydi döyüşə?
–Bir onlar deyildi ki? – Şahmar pərtləşdi. – Biz iki qardaş, ikimiz də ordaydıq dayna. Kəndin cavanlarının çoxu ordaydı.
–Sizə nə deyirəm ki? Eləsi də vardı beş oğlundan biri də əlinə tüfəng alıb erməni qabağına durmadı.
–Onların söhbəti bizlik deyil, öz sözümüzü danışaq. O vaxt sovetlər təzə dağılmışdı. Dığalarınan hələ əlaqələrini tam kəsmirdilər. Xəlvət-xəlvət əlaqə saxlayanlar vardı. Tüfəngi götürüb erməni dostuna, kirvəsinə güllə atmayacaqdılar ki?
–Mən nə deyirəm ki? – Füruzə arvad çiyinlərini çəkdi.
–Yaxşı, onda başlayaq. – Şahmar Ayaza işarə verdi.
Zərnigar Füruzə arvadın pasportunu gətirməyə getdi.. Ayaz gözünü noutbukun ekranına zillədi.
–Kəndinizə qayıtmaq istəyirsinizmi?
–Bıy, başıma xeyir! –Füruzə heyfslənən kimi oldu. – Bu nə sualdı? Qayıtmaq istiyirsən nədi? Otuz ildi gözümüzün qorasını sıxmırıqmı? Canımı orda qoyub gəlmişəm. Qayıtmaya bilərəmmi?
–Bir il də keçsə, sən deyəndi. Düz otuz il olacaq ki, sən ordan çıxmısan. Otuz ilə orda can qalar? – Şahmar başını buladı. – Bir də qurd-quran açma. Suallara qısa-konkret cavab ver. Səndən başqa on adam gözləyir.
–Bəs nə deyim?
–Eləcə, hə, yox. Səni zorla məcbur edən yoxdur. Ölkə başçısı da deyib ki, könüllü şəkildə camaatı sorğulayın. Bilək kim gedir, kim getmək istəmir.
–Mən, vallah, gedəcəm. Özümü bu neçə ildə aldada-aldada qoruyub saxlamışam. Mən Əzrayıla elə-belə can verən deyiləm hələ… Oruş dərəsinin suyunda paltar yuyacam. Heç bir ağardıcı-paraşok lazım olmur. İncirin dibində palaz açıb bircə buğum qaynadırsan, qar kimi ağappaq olur. Kəhrizin suyundan daşıyıb gətirəcəm, qızdırıb çiməcəm. Kəhrizin suyunda çiməndə quş kimi yüngül olur adam, elə bil indicə dünyaya gəlmisən. Adamın saçları da ipək kimi yumşaq olur, sanki uşaq tüküdür, sığalladıqca adamın özünün də xoşu gəlir. Abuseyidin suyundan da nə yemək bişirsən, dadına, tamına qüvvət verir. Burda şəhərdə istiyirsən Tiflisin, Çinin yox, İtaliyanın yox, lap İranın, Hindistanın ədvasından vur, xeyri yoxdur, həmin dadı, tamı ala bilməzsən, çünki suyu o su deyil.
–Deməli, gedirsən?
–Bəs nə…
–Onda pasportunu bəri elə.
Zərnigar bayaqdan əlində tutduğu pasportu Ayaza uzatdı. Ayaz pasportu alıb qarşısına qoydu və Füruzə arvadın şəxsi məlumatları noutbukun ekranında açılmış anket sorğusuna doldurdu.
–Halaldı nənəmə, doxsan bir yaşın içindədi.
–Yaşımı iki il az yazıblar, doxsan üç olmalıdı. – Füruzə arvad düzəliş elədi.
–Elə niyə, ay nənə? Biz eşitmişik ki, o vaxt oğlanların yaşını az yazdırırmışlar. Deyirmişlər, əsgərliyə gedənə kimi sümükləri bir az da yoğunasın.
–O vaxtın kişiləri çox ağıllıydı. Elə qızlarını da iki-üç yaş az yazdırardılar. Kimidi gəlib kənddə yoxlanış aparan ki, görüm kimin uşağı olub. Həm də müsəlmançılığa görə qızın on beş yaşı ərə gedən vaxtıydı. İki-üç yaş az yazdıranda olurdu əsl ərgən vaxtı. Ərə gedən kimi də doğmalıydı. Doğmasaydı günü olacaqdı qara.
Aralığa lal sükut çökdü. Ayaz gərginliyi yumşaltmaq istədi.
–Hə, nənə, indi sən de, mən qrafaları doldurum.
–Mən nə deyəcəyəm? Sualları oxu, özün də onlara uyğun yaz, doldur.
–Oxumağına mən oxuyum, ancaq sən nəsə deməlisən ki, mən də cavab yerinə dolduram.
–Deyim də… – Zərnigar arvad nəsə fikrə getdi. – Həə… Yaz ki, tezliklə dədə-baba yurduna qayıtmaq istiyirəm, ay hökumət. Sağ ol ki, erməniləri iti qovan kimi qovub bizim ərazilərimizdən çıxartmısan. Siz var olun. Ordumuz var olsun. Allah-taala bayrağımızı həmişə uca eləsin. Bilirən ki, müharibəyə xərciniz çox çıxıb. Uçurulub, xarabaya qoyulmuş kəndləri tikib çatdıra bilməzsiniz. Eləcə maşın ayırın, onu da edə bilməsəniz, icazə verin, özümüz tutaq, yığışıb gedək kəndə. Üzü yaya gedir, bir azdan istilər düşəcək. Hərəmiz bir alaçıq, dəyə qurub içində yaşıyarıq. Payıza kimi də daxmadan-zaddan qaralıyarıq özümüz üçün. Sən eləcə dükan tikdir, avtobus ayırtdır, rayon mərkəzinə gedib-gələ bilək. Poçt açdır, klub tikdir, camaatın boş vaxtı olanda ora yığışıb nərddən, dominodan oynasın.
–Ay nənə, sənin danışdıqlarını yazmaq üçün heç bir qrafa ayrılmayıb.
–Boy, başıma xeyir. Bəs nə üçün qrafalar ayrılıb?
–Yazılıb ki, ailədə neçə nəfərsiniz?
–Yaz ki, ərim ölüb, tək qalmışam.
–Yox, yox, yazma, dayan. – Şahmar müdaxilə elədi. – Kənd icra nümayəndəsinə zəng vurmaq lazımdı. Görək Zərnigar arvadın təsərrüfatını ayırıb, yoxsa oğlanlarından birinin üstündədi. Yoxsa, hökumət bunu bizdən niyə soruşsun? İcra hakimiyyətindən siyahını götür, doldur təhvil ver. Seçkidə nətəri eliyirlər, indi də elə…
Şahmar telefonu götürüb zəng vurdu. Hamı sakitcə zəngin nəticəsini gözləyirdi. Beşinci zəngdən sonra xəttin o başında səs eşidildi:
–Alo… eşidirəm.
–Baloğlan, nə var, nə yox?
–Çox sağ ol. Yaxşılıqdı. – Azca fasilə oldu. – Kimdi?
–Tanımadın?
–Yoox!
–Yaxşı fikirləş!
–Deyirəm tanımadım də. Bir də gecənin bu vaxtı kim kimə zəng vurur? Nə qaçhaqaçdı? Köçürük?
–Məndən çox sənə zəng vuran olur?
–Rəhmətliyin nəvəsi, deyirəm tanımadım də! Mənim sovetliyimdə 261 təsərrüfat var. Hamısı da danışmaqda natiqdi. Həftə səkkiz, mən doqquz zəng vururlar. Elə bil bu telefon şirkətləri müftə kontur paylayır. Zəng vuran da verir əngə, danış ki, danış. Ə, day, nə qədər danışmaq olar?! Vallah, sizin əlinizdən axırı özümü lallığa, karlığa vuracam. Tez elə, de görüm, kimsən, gecənin bu vaxtı nə istiyirsən? İşim var, qonağım o biri otaqda gözdüyür. – Ani ara verib davam etdi. – Bircə arayış istəmə. Gecənin yarısında təcili başçı yox ha, heç başçının dədəsinin dədəsi də qəbirdən xortduyub gəlsə, xeyri yoxdu. Kimdi idarəyi gedən, lampa işığında köhnə binada arayış yazan. Orda heç gündüz oturmaq olmur. Divarlar adamın üstünə gəlir, vahimələnirsən. Yox, yox…
–Şahmardı danışan. – Baxdı ki, Baloğlana qaldı, sözə qaldı, özü hamıdan betər əngə verəndi, bir söz de, otur gözlə, qurd quran açıb əlli dərənin suyun qatacaq bir-birinə.
–Hansı Şahmar?
–Ə, sənin sovetliyində neçə Şahmar var?
–İkisi köhnədən var idi, ikisi də təzədən doğulanlardandı. Köhnələrdən biri öldü. Mənim hesabımınan üç olmalıdı. Ancaq kompüterdə baxıram ki, yenə dörd göstərir.
–Öləni o tərəfə elə. Qalanlardan elə ikisi mənəm dayna.
–Məzələnirsən mənnən? – Baloğlan ciddiləşdi. – Necə yəni ikisi mənəm?
–Biri mənəm, biri də nəvəmdi, dayna. Balaca oğlum oğluna mənim adımı qoyub ki, sağlığımda addımı, adaşımı görüm. O dünyaya gedəndə də gözütox gedim, day sizin kimi sağır yox.
–Boo, ə Şahmar, sənsən? Ə, day belə de də… Yoxsa başlamısan ki, tanıdın, tanımadın. Ə, mən münəcciməm, yoxsa falabaxan, öncəgörən, ekstrasens? Əlimi iyləmişəm ki, baxım, görüm kim zəng eliyəcək? Sən Allah, qısa elə, evdə qonaq var.
–Qaçqınkomdan anket göndəriblər, onu doldururuq.
–Nə anket? Onu sizə kim göndərib? Bəs mənim niyə bundan xəbərim yoxdu? Başçı bizə bu barədə hələ heç nə deməyib.
–Deyirlər bir həftədi yayılıb. Nə avız başçı saa heç nə demiyib?
–Dədəmin goru, xəbərim yoxdu, başçı da demiyib.
–Burda hamı doldurub.
–Nə anketdi elə? Kim gətirib?
–Heç kim gətirmiyib. İnternet üzərindən yayılıb.
–Pah atonan! Belə de… internet bütün dünyanı kor qoyacax, vaallah!
–İndi nə deyirsən, doldurax, doldurmuyax?
–Doldurmağına bir sözüm yoxdu, doldurun, ancaq bir az ehtiyatlı doldurun, artıq-əskik heç nə yazmıyın. Yəqin o anketi lap yuxarılarda da oxuyacaqlar. Birdən siyasi səhv-zad buraxarsınız ha… dədəmin goru haqqı, tifağınızı odduyarlar. Sonra deməyin ki, Baloğlan müəllim demədi. Mənə də üçpapaq İmaşın nəvəsi Baloğlan deyərlər. Birdəfəlik sırğa elə, sözlərimi as qulağından: “Ehtiyatlı igidin anası ağlamaz!”
–Zərnigar nənəmi soruşacaqdım. Təsərrüfatda kimin üstündədi?
–Kənddən köçəndə kimin üstündəydisə, elə onun üstündədi. Ə, məylim biz təsərrüfat bölürük, təsərrüfat ayırırıq? Başçı tifağımızı dağıdar. Elə orda prokuroru çağırıb soxdurar içəri.
–Kənddən köçəndə dədəmin təsərrüfatındaydı.
–Sonra nə oldu?
–Nə olacaq? Dədəm öldü, aparıb İmamzadə qəbiristanlığında basırdıq. Arvad da tək qaldı.
–Qoca vaxtı təzdən ərə verəcəkdin? Tək qalıb qalıb də… – Baloğlan nəsə fikirləşdi deyə qısa fasilə verdi. – Sənnən nə desən çıxar. Bax ha, ərə verəsi olsan, fiktivni nigaha da salsan, elə elə o da məcburi köçkün olsun. Yoxsa… dərhal qeydiyyatdan çıxararlar.
–Deyəsən, fəlfəlliyirsən ha…
–Sənin nə danışdığından xəbərin var? Nə deyirsən, mən də cavabını verirəm. Hə, de görüm çörək pulunu kimin kartı ilə alır?
