ГлавнаяКниги по философииИбадулла Самандарович БайджановАрхитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Уменьшить шрифт (-) | Увеличить шрифт (+)

Ибадулла Самандарович Байджанов
Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Полная версия

Яшаш муҳитининг шаклланишида ижтимоий эҳтиёжлар тарихан ўзига хосдир. Улар ижтимоий фаровонликнинг умумий даражасини, ижтимоий муносабатларни, жамиятнинг моддий -техник ривожланишини акс эттиради.

1.3.Ижтимоий ва меъморий шаҳарсозлик категорияларининг ўзаро боғлиқлиги.

Ўзаро муносабатларнинг ривожланиш тенденциялари: жамият – инсон – табиат – технология меъморий ва шаҳарсозлик жараёнлари йўналишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Келинг, бу муносабатлардаги энг муҳим ўзгаришларни ва уларнинг архитектура ва шаҳарсозликнинг замонавий ривожланишидаги ролини номлайлик.

Ҳудудий меҳнат тақсимотининг ривожланаётган жараёнлари ва аҳоли пунктлари ва минтақалараро шаклланиши ришталари лойиҳалаштирилган ҳудудий тизимлар ҳажмининг ўсишини аниқлайди.

Aслида, бугунги кунда минтақавий миқёсда пайдо бўлаётган сиёсий-ишлаб чиқариш мажмуалари ва ҳисоб-китоб тизимлари нафақат ижтимоий-иқтисодий, балки шаҳарсозликни тартибга солиш объектлари ҳисобланади.

Aрхитектура бугунги кунда республикалар, йирик иқтисодий районлар ва умуман мамлакат ичида ҳисоб -китобларни ташкил этиш вазифаларини юклаган ҳудудий тизимларнинг янги кўламлари олдида турибди.

Оммавий қурилиш объектлари – меъморларни дифференциациялаш талаби. хатто экологиянинг риторик барқарорлигига мос келадиган, архитектура қарорларининг узоқроқ муддатлари, турли хил қурилиш эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда, объектларнинг маълум қарама-қаршилигига олиб келади.

Бу шаҳарсозликни ижтимоий қурилишнинг бошқа барча соҳаларидан оммавий саноатни ривожлантириш вазифаларини бажаришга мажбур қилади.

Ижтимоий тараққиётнинг маълум босқичларида олдиндан тахмин қилинадиган улкан истеъмолчилар майдони сифатида режалаштиришни лойиҳалаш ривожланиш ва фаровонлик даражаси – ҳар хил ижтимоий болаларнинг турмуш тарзи шаҳар ва қишлоқ аҳолиси гуруҳлари доирасидаги кенгайиш, ҳаётнинг ўзига хос хусусиятларининг эҳтиёжларини миллий ва минтақавий мантиқий тадқиқотлар жамоасининг меъморий фаолиятини ўчириш.

Aҳолидан бири (оилалар, меҳнат жамоалари ва бошқа ижтимоий гуруҳларнинг соддалаштирилганлиги) бу жараёнларнинг соддалиги учун яшаш муҳитининг ўзгаришига, қабул қилинган хизматлар, дам олиш, ишлаб чиқариш қарорларининг кераксиз стандартлашувига олиб келди, бир ва бошқа табиий объектлардан фойдаланиш.

Қишлоқ жойларида урбанизация амалиётининг кўплигига асосланган прогрессивлик ва зарурлик ғоялари асоссиз провокацион асословчи типологиялар сифатида яшаган оилалар келгусида ҳаётнинг тарқалиши ва қишлоқ жойларининг кенгайиши, қишлоқлар талабларининг фарқланиши кўринади.

Бу ва бошқа ошхоналар оилаларнинг тузилишига, уларнинг бир қанча ижтимоий асосларига ва энг аввало, барча хусусиятларга – ишнинг табиати, тушунишнинг дастлабки позициясига ёндашувларнинг соддалаштирилганлигини кўрсатди.

Даромад даражаси, таълим даражаси, ҳозирги вақтда, ижтимоий тенглик, худди шу жиҳатлари билан бирга, ижтимоий замон сифатида кўриш керакки, таҳлилда ижтимоий фаровонлик, минтақавий ва ижтимоий маданий ўсишнинг умумий кўтарилиши ташкилотнинг ўзига хос хусусиятларининг тескари бурилишига олиб келади – натижада фарқлар ва турар -жойларга бўлган талаблар ошади.

Бу ҳаётнинг қадр -қиммати табиатидаги хилма -хилликка имкон беради, лекин барча хилма -хил жараёнларни, турмуш тарзида, истеъмолчининг эҳтиёжларини тўлиқ ҳисобга олади.

Бироқ, ҳар хил ижтимоий гуруҳларнинг манфаатлари ва манфаатларини, унинг чекланган гуруҳлари, шахслари, миллатлари ва минтақавийлигини муқаррар, янги унинг енгиб ўтилиши бугунги кунда ижтимоий эҳтиёжларни ўзгартириш ва ривожлантиришга, ҳаёт шаклларида, шунингдек, янги технологик ишлаб чиқариш эҳтиёжларининг фарқлари ва ривожланишига мос равишда оригинал дизайн схемаларини ишлаб чиқишга имкон берадиган билан боғлиқ

ИЖТИМОИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Резидентларнинг шахсий ва кундалик жараёнларида иштироки дизайнида аниқ рол ўйнайди"яшаш манзили йўқ» монотонлик билан тавсифланадиган ташқи яшаш муҳитининг шаклланиши

Бу янги йўл – меъмор ва истеъмолчи ўртасидаги мулоқот социологик ахборотни олишнинг янги шаклларини, амалий социологик тадқиқотларни янада ривожлантиришни талаб қилади.

Ижтимоий тараққиётда инсон омилининг аҳамиятининг ошиши барча

ижтимоий инфратузилма объектларини: уй -жой, соғлиқни сақлаш муассасалари, таълим, спорт ва бошқаларни лойиҳалаш ва қуриш ролининг ошишига олиб келди.

Шу билан бирга, тарихий ва маданий меросга ижтимоий ўзликни англаш омили сифатида эътибор кучайиб бормоқда, бу маданият ёдгорликларини реконструкция қилиш ва қайта тиклаш билан боғлиқ меъморчиликнинг ривожланишини белгилайди. мероснинг тарихий ва маданий қиймати. Ушбу ўзгаришларни сарҳисоб қилиб, архитектуранинг замонавий ривожланишининг қуйидаги асосий жиҳатларини номлашимиз мумкин

Меъморий ва шаҳарсозлик объектлари турларини кенгайтириш, уларнинг хилма -хиллигини ошириш, шу жумладан йирик ҳудудий тизимлар объектлари сонида – мамлакат ҳудудида ягона ҳисоб -китоб қилиш тизимигача;

архитектура ва шаҳарсозлик соҳасида лойиҳалаш ва прогнозлаш нуқтаи назаридан ўсиш;

атроф -муҳит доирасини кенгайтириш табиат ва тарихий -маданий меросни муҳофаза қилиш ва санитария -гигиеник қулайлик билан боғлиқ вазифаларни лойиҳалаш;

дизайн дастурларини ишлаб чиқиш ва қабул қилинган қарорларни асослаш билан боғлиқ ижтимоий билимлар доирасини кенгайтириш:

функционал ва технологик асослаш билан бир қаторда, ижтимоий-психологик, сотиб олиш-мантиқий эстетик ва семинар тадқиқотлар маълумотларидан фойдаланинг.

Ижтимоий жараёнларда архитектура ва шаҳарсозликнинг ролини кенг белгилаб, яна бир саволни кўриб чиқиш керак: архитектура ўзининг ижтимоий вазифаларини қандай изоҳлайди. Бу саволнинг профессионал формуласи ярим асрдан кўпроқ вақтни олади ва унга жавоб бир хил эмас. Энг радикал позиция – бу архитектура ролини ифодалаш

«Ҳаёт қуриш». Бу нуқтаи назардан, 1920—1930 йиллардаги социалистик турар -жой ва коммунал уйларнинг ғоялари, Ле Корбюзье, Лауҳауснинг шаҳарсозлик ва меъморий концепциялари ва 1960 -йилларда хизматларни ташкил этиш бўйича баъзи ғоялар (Aкадемия Жамоат бинолари институти СССР фанлари) ташкил топди.

Бу ғояларнинг барчаси вақт ўтиши билан ўзларининг утопиклигини, биринчи навбатда, ижтимоий текисликда кўрсатди (бу борада энг характерли нарса «архитектура ёки инқилоб» шиори).

Бироқ, фазовий дизайн ёрдамида ижтимоий жараёнларга йўналтирилган таъсир кўрсатишнинг кўп ўлчовли мақсадини белгилаш нафақат меъморчиликнинг ривожланишига, балки «конструктив» географиянинг шаклланишига, иқтисодий ва ижтимоий ҳудудий режалаштиришга ҳам таъсир кўрсатди.

30 -йилларда ташкил этилган ва маълум даражада давоми бўлган бошқа позиция «ҳаёт қуриш» ғоясини енгиш-бу функционализм позицияси. Унинг ижтимоий маъноси маълум бир фаолият турини (функциясини) амалга ошириш учун архитектура воситаларини тақдим этишдан иборат.

«Ҳаёт қуришнинг» кенг кўламли дастурларидан воз кечиб, функционализм ижтимоий жараёнларнинг ўзига хос «технологияларини» фазовий амалга оширишга йўналтирилган.

Кўриниб турган фарқга қарамай, улар битта умумий позициядан келиб чиқади: ижтимоий жараёнларни фазовий тартибга солиш имконияти ва зарурияти, шунингдек, меъморнинг танлов қобилияти ҳақидаги тахмин.

Фазовий ечимни белгилайдиган асосий омиллар кўплаб ижтимоий омиллардир. Функционализмни танқид қилиш функционал асосларни соддалаштириш, ёндашувларнинг «технологизми» билан боғлиқ. «Ҳаёт қуриш» ғояларини танқид қилиш – утопия билан спекулятив қурилиш. Бу танқиддаги умумий нарса – бу ижтимоий вазиятни соддалаштиришнинг ноқонунийлигини тан олиш, меъморий қарорлар қабул қилишнинг ижтимоий асосланиши.

Ҳозирги вақтда архитектуранинг ролини атроф муҳитни шакллантиришдаги фаолият сифатида изоҳлайдиган янги профессионал позиция шаклланмоқда. Фазовий тузилмалар ижтимоий жараёнларни амалга ошириш учун шароит (имконият) сифатида яратилади.

Биноларнинг архитектураси, шаҳарларнинг фазовий тузилмалари уларнинг ҳаётийлиги, иқтисодий ва ижтимоий фойдалилиги, тарихий, маданий ва эстетик қиймати мезонларига мувофиқ кўриб чиқилади ва шаклланади. Бино, шаҳар архитектураси ғояси ижтимоий ҳаёт муҳити сифатида ижтимоий мавзуни (индивидуал, жамоа) ўрганишни ўз ичига олади.

«Ҳаёт қуриш» ва функционализм позицияларидан фарқли ўлароқ, бу ерда фаолиятга унчалик эътибор бермайдиган экологик ёндашув шаклланмоқда (кўп ёки камроқ маънода, фаолият мавзусига, «хўжайин» га). – инсонга, ижтимоий гуруҳга, жамиятга ўз манфаатлари мураккаблигида ҳаракат қилувчи ва шу маънода унинг катта инсонийлигини кўриш керак, амалий маънода, архитектура ижтимоий тараққиётнинг натижаси ва ифодаси сифатида ифодаланиши мумкин. Энг мураккаб мужассамланишлари жамиятнинг ҳудудий ва маънавий маданияти.

Бошқа моддий маданият объектларидан фарқли ўлароқ, жамият ҳаётини ижтимоий ривожланиш сифатида қолдириб, бинолар меъморчилиги ва бундан ташқари, шаҳарлар замонавий ижтимоий жараёнларда ҳақиқий қадрият сифатида сақланиб қолмоқда.

Бу ижтимоий ривожланишнинг турли босқичларининг тарихий қатламидир… Бу ёндашувнинг олдингиларидан тубдан фарқи шундаки, бу нафақат атайлаб қилинган, мақсадли меъморий хатти -ҳаракатларни, балки атроф -муҳитнинг меъморий шаклланишининг бутун табиий жараёнларини кўриб чиқишдир.

Масалан, бу ҳодиса шаҳар қурилишининг оқилона ҳисоб -китобларига қарши бўлган режалар. Яна бир мисол, микрорайонлар аҳолиси томонидан ҳудудни «яшаш» табиий жараёнлари, фақат ретроспектив тадқиқотлар ушбу табиий компонентни кўриш имкониятини беради. Бироқ, дизайнда буни ҳисобга олиш жуда муҳимдир.

Меъморнинг ижтимоий ва меъморий-фазовий хусусиятлар ўртасидаги муносабатни профессионал тушуниши изчил ривожланиши ва мураккаблашишини кўриш мумкин.

Шу билан бирга, бугунги кунда архитектура амалиётида юқоридаги барча ёндашувларнинг конструктив моментларидан фойдаланиш зарурлигини таъкидлаш муҳим:

бино ва шаҳарда функционал дастурларни мақсадли таъминлаш;

ушбу жараёнларнинг ижтимоий субъектининг эҳтиёжлари ва манфаатларини ҳисобга олган ҳолда; шаҳар ривожланишининг табиий тенденцияларини ҳисобга олган ҳолда, улар кўпинча оқилона режалаштиришга тўғри келмайди.

Шунга кўра, лойиҳа олдидан ижтимоий таҳлил бу компонентларнинг барчасини ҳисобга олган ҳолда тузилиши керак. Лойиҳадан олдинги ижтимоий тадқиқотлар архитектура ва шаҳарсозликнинг барча соҳаларида тадқиқотлар олиб борилмоқда.

Бироқ, улар бино ва иншоотларни, шаҳар объектларини лойиҳалаш учун ҳар хил таркибга эга, ижтимоий жараёнларни ташкил этишнинг турли вазифалари ва дастурларига мос келадиган юқори ҳудудий даражадаги ҳисоб -китоб тизимлари.

Бинолар ва иншоотлар шахслар ва ижтимоий гуруҳлар ҳаётида амалга ошириладиган турли хил ижтимоий функцияларни бажариш учун шаклланади. Бинонинг архитектураси ва яратилган муҳитнинг сифати фаолият субъекти (турар -жойдаги оила, ишлаб чиқариш биносидаги меҳнат жамоаси, театрдаги актёрлар ва томошабинлар) томонидан уюштирилган фаолиятнинг табиати билан белгиланади: унинг технологияси, зарур ижтимоий-психологик, ахборот, гигиеник ва бошқа шартлар…

Мавзу ва унинг ташкил этилиши ҳаёт фаолияти космос параметрлари, унинг физик хусусиятлари, ускуналари, муҳандислик таъминоти, керакли «нарсалар мажмуаси» билан белгиланади. Бинони лойиҳалашда меъмор шундай хусусиятларга эга сунъий муҳитни яратади.

Бу фазилатлар нафақат турли хил ҳаётий вазиятларни, балки уларни янада ривожшлантириш учун маълум захираларни таъминлайдиган макондан функционал фойдаланиш учун маълум имкониятлар доирасини ифодалайди.

Бу бино ва иншоотлардан турли усуллар билан фойдаланиш ва хусусан, замонавий функцияли тарихий биноларни ўзлаштириш имконини беради.

Шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларини лойиҳалаш.

Уларнинг элементлари (ёқимли, саноат, жамоат, рекреацион зоналар ва комплекслар), шу жумладан транспорт ва очиқ шаҳар маконлари, ҳудудий жамоалар, ижтимоий гуруҳлар ва муассасалар фаолиятининг ҳар хил турларини ташкил қилиш учун муҳит сифатида шаклланади.

Шаҳарсозлик объектларининг тузилиши аҳоли турар жойларида, уларнинг жойлашуви ва ресурсларнинг мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда, уларнинг ўзаро жойлашуви ва алоқаларининг табиати бўйича белгиланади.

Замонавий шаҳарсозлик амалиёти ишлаб чиқариш ва ижтимоий такрор ишлаб чиқариш, ердан оқилона фойдаланиш ва атроф -муҳитни муҳофаза қилиш мақсадида шаҳар майдонини мақсадли ташкил этишга қаратилган.

Шу билан бирга, бугун мен истеъмолчининг ўзини, хусусан, яшаш муҳитини ташкил этишни синчковлик билан ўрганиш зарурлигини биламан. Aҳоли, қўшни жамоалар ва умуман шаҳар жамоасининг ижтимоий-психологик, ижтимоий-маданий хусусиятларини тадқиқ қилиш зарур.

Шаҳар муҳити ва бино ва иншоотларнинг туб фарқи унинг фазовий тузилишининг табиий асосда шаклланиши ва ундаги табиий ва регеноген компонентларнинг комбинациясида.

Бу атроф -муҳитнинг белгиланган параметрларини шакллантириш имкониятини чеклайди, уларни асосан техник, иқтисодий ва санитария-гигиена хусусиятларининг чекланган доираси учун стандартлар тўпламига туширади.

Бугунги кунда стандартлаштирилган хусусиятлар доирасини, шу жумладан қўшимча экологик ва ижтимоий-функционал кўрсаткичларни кенгайтириш масаласини кўтариш мумкин.

Шаҳар муҳитини шакллантириш воситалари қуйидагилардир: ҳудудларни функционал районлаштириш, коммуникацияларни йўналтириш, муҳандислик таъминоти, тўғонни режалаштиришни ташкил этиш, ҳудудни ободонлаштириш ва суғориш.

Макро ҳудудий дизайн объектлари бўлган минтақавий даражадаги шодлик тизимлари минтақанинг, республикаларнинг ва умуман мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий дастурларини амалга оширади.

Ушбу объектларнинг ҳудудий тузилиши ва техник таъминланиши ишлаб чиқариш кучлари ва ирқларини жойлаштиришнинг миллий, минтақавий ва тармоқ манфаатлари билан белгиланади.

Шаҳар элементларини лойиҳалаш. Архитектура ва шаҳарсозлик асослари

Архитектура ва шаҳарсозлик асослари

Ҳарбий-ҳудудий тизимни жойлаштириш, ҳимоя қилиш ва кўпайтириш.

Табиий муҳит. Мен лойиҳада қатнашаман – қуйидаги кўрсаткичлар киритилган:

Ҳудудий тизимлар ривожланишида жамият даражаси, пасаяди, шаҳарсозлик ўзгариши – бирлашиш, ўзаро боғлиқлик табиий муҳитни чақиради, халқ хўжалиги фаолиятининг биргаликдаги фаолияти жараёнида одамларга шароит яратади;

ривожланиш, ҳар хил жараёнларни ташкил этишда ижтимоий -ҳал қилувчи омилларни бошқаришни амалга ошириш, бўшлиқ шароитлари – аҳолининг хусусиятлари ва ҳаётий фаолиятидан фарқ қилади.

Шундай қилиб, биз фаолиятнинг шаклланиши ҳақида гапиришимиз мумкин, сўнгра уни атроф-муҳитга жойлаштириш, аниқроғи атроф -муҳитнинг ҳудудий хусусиятлари параметрлари учун янги имкониятлар ва бу билан энг кўп боғлиқлик;

юқори даражадаги шаҳарсозлик, меъморчилик ва қурилиш ишлари. Бироқ, бу ерда, фаолиятнинг шаклланишида, технологик имкониятлар, маълум хусусиятларга эга бўлган муҳим муҳитда, ижтимоий жараёнлар санъати шаклланишидан тартибга солинади.

Ҳудудий ресурслар тизимидаги табиий шароит ва шароитлар, шунингдек табиий равишда ресурсларни сақлаш, фаолиятни оқилона жойлаштириш учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади.

Русселл тизими тарихида, бошқача айтганда, «суб-иқтисодий ривожланиш тузилиши – Фаолият – атроф -муҳит манзара.

Aйнан шу даражадаги техник ва қурилиш ечимлари лойиҳалаштирилган тизимнинг мувозанатли ижтимоий майдонларининг массаси ва тарихий тузилмалар, масъулият билан ошириш зарурати, табиий шароитда табиий лойиҳаларнинг мавжуд тузилмаларини ҳисобга олишда атроф -муҳит шароитларини яратиш вазифаси камаймоқда. районлаштириш, туристик тур ва иқтисодий оқилона табиатни бошқариш ҳудудга қарши кураш.

Шаҳарсозлик фақат юқори поғоналарда сақланган жойларни уюшган маконнинг ҳудудий проекцион шкаласи функциясининг ортиши билан кўриш мумкин.

Ҳудудий ресурслар тизимидаги фаолиятни табиий ва экологик шароитлар билан алмаштириш (шу жумладан кўчириш шартлари) юқори даражадаги ҳудудий ривожланиш тўғрисида қарор қабул қилиш меъморнинг бу соҳадаги фаолиятига салбий таъсир кўрсатади.

Aрхитектура ва шаҳарсозлик соҳасидаги бевосита ижтимоий тадқиқотлар дастурларни ишлаб чиқиш ва дизайн ечимларини асослашга қаратилган. Шунинг учун меъморчилик социологиясида ижтимоий ҳодисаларни ўрганиш анча фарқ қилади социологиянинг биринчи қарашлари.

Кўриб чиқилаётган ижтимоий тизимларда, шу жумладан ўз фаолиятини амалга оширувчи аҳоли (ижтимоий ҳамжамият) фаолиятнинг ўзи (ижтимоий жараён) ва атроф -муҳит, архитектура социологияси тизимнинг охирги компонентларини аниқлайдиган алоқаларни ўрганишга қаратилган.

Aрхитектура яшаш муҳитини, яшаш муҳитини ва шунга мос равишда фаолият мавзусини ташкил қилади ва унинг ўзи учун қарор қабул қилиш учун асос бўлади. Дизайннинг бир хил даражада муҳим асоси – бу қарор қабул қилинган пайтдаги атроф -муҳит ҳолатини белгилайдиган бошланғич ҳолат билан боғлиқ ҳолда, архитектура ва шаҳарсозлик соҳасидаги амалий тадқиқотлар қуйидаги хусусиятларни тавсифлайди:

социологиянинг бошқа бўлимларида ижтимоий ҳодисанинг ўзи тасвирланишидан фарқли ўлароқ, ҳаётнинг моддий-фазовий муҳитини шакллантириш қонуниятларини аниқлашга йўналтириш;

архитектура ва шаҳарсозлик қарорларининг ижтимоий жараёнга таъсирини аниқлаш, уларнинг ижтимоий самарадорлигини аниқлаш;

вақтнинг кўп қиррали учиши: ижтимоий жараёнларнинг шакли сифатида, меъморий ва шаҳарсозлик объектларининг шаклланиш даври, меъморий ва шаҳарсозлик стереотипларининг ривожланиши даври сифатида;

ижтимоий ҳаётнинг ривожланиш қонуниятларини солиштириш фазода бу нақшларнинг индивидуал намоён бўлиши билан фазовий хулқ-атворнинг икки томонлама моделлари.

Келинг, қисқача номланган хусусиятларни кўриб чиқайлик.

Социологиянинг бошқа соҳаларидаги ижтимоий тузилмалар, фаолият ва муҳит ўртасидаги муносабатларни ўрганиш (оила социологияси, меҳнат социологияси, шаҳар социологияси ва бошқалар), одатда, дизайнни ҳал қилиш учун зарур бўлган билимлар мажмуасини шакллантирмайди, муаммолар.

Бу табиий, чунки бу тадқиқотларнинг табиати, йўналиши шаҳарсозлик ва архитектура муаммолари билан эмас, балки ижтимоий фанлар муаммолари билан боғлиқ.

Масалан, оилаларнинг ижтимоий-демографик тузилиши, вақт бюджети, яшаш жойидаги алоқа ва бошқалар бўйича кўплаб тадқиқотлар мавжуд бўлиб, уларнинг вазифалари соф социологик жиҳатдан тузилган. Шу билан бирга, вақтдан фойдаланишни башорат қилиш, оиланинг тузилиши ва функцияларини ривожлантириш, ўзаро боғлиқликсиз яшаш муҳитини лойиҳалаш муаммосини ҳал қилиб, биз тўғридан -тўғри уйнинг шаклланиши прогнозига бора олмаймиз.

Уй -жой қуриш вазифалари оиланинг тузилиши ва функциялари, умуман ижтимоий ишлаб чиқариш соҳаларининг ривожланиш тенденцияларини, шунингдек, иқтисодий, сиёсий ва бошқа бир қатор масалаларни комплекс ўрганишни талаб қилади.

Турар -жойлар архитектурасига қаратилган социологик тадқиқотлар комплекс ёндашувнинг самарадорлигини кўрсатади. Бу архитектура ва шаҳарсозлик дастурлари бўйича олиб бориладиган бундай тадқиқотларни кенгайтириш вазифаси.

Муайян қийинчилик кўп сонли, кўпинча миқдорни таққослаш мумкин эмас лекин беқиёс меъморий ва шаҳарсозлик объекти. Aхборотнинг мураккаблиги муаммоси ишлаб чиқиш вазифаси билан боғлиқ солиштириш ва умумлаштиришнинг янги усулларини ишлаб чиқиш.

Маълумотларнинг моҳиятини уларнинг миқдорий баҳолаш имкониятлари нуқтаи назаридан аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бугун биз миқдорий таҳлил қилиниши мумкин бўлган бир қанча вазифаларни номлашимиз мумкин: ишлаб чиқаришнинг жойлашуви, баъзи транспорт вазифалари, ташкилотнинг эргономик моделлари ва индивидуал, лекин алоҳида фаолият турлари учун жойлар. Дастлабки ижтимоий-иқтисодий ахборот дастурини белгилашда унинг таркибини номлашгина эмас, балки биноларнинг тафсилоти даражасини, даражасини аниқлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Баъзи ҳолларда, маълум бўлган барча хусусиятларни иложи борича ҳисобга олиш истаги, муаммонинг ўзи даражасига зид келади (маълум бир даража учун ортиқча), бошқа соҳаларда маълумотларнинг етишмаслиги, Маълумотларга мос келадиган даражаси билан маълумотларни солиштириш.

Демак – барча бошланғич маълумотларни ва муаммонинг ўзи бир хил даражага олиб чиқиш зарурати. Бу ерда меъморнинг етакчи роли яққол кўриниб турибди: у ижтимоий асослаш дастурларини аниқ шакллантиришга ва уларнинг натижаларини лойиҳалаштиришга чақирилган.

Ижтимоий-архитектура тадқиқотларининг яна бир хусусияти ижтимоий жараёнлар ва атроф-муҳитнинг ўзаро таъсирида тўғридан-тўғри ва тескари алоқаларни аниқлаш вазифаси билан боғлиқ. Ишлаб чиқариш услубининг ифодаси сифатида, турмуш тарзи, меъморий ва шаҳарсозлик тузилмалари, бир вақтнинг ўзида, ижтимоий ҳодисаларнинг ривожланишига хос бўлган нақшлардан фарқли ўлароқ, ривожланишнинг сонли нақшларига эга.

Бу фарқлар биринчи навбатда меъморий объектларнинг хизмат қилиш муддати билан боғлиқ бўлиб, улар ўз навбатида нисбатан барқарор фазовий тизимлар ва доимий ўзгариб турадиган ижтимоий функциялар ўртасидаги фарқни аниқлайди.

Шу муносабат билан тизим ҳақидаги билимлар яшаш шароитларининг ролини олади деярли ҳеч қачон жамият эҳтиёжларини тўлиқ қондира олмайдиган ҳаракатсизлик. Бу, ўз навбатида, муқаррар равишда, ижтимоий жараёнларнинг мавжуд бўлган экологик шароитга маълум даражада «мослашишига» олиб келади.

Бу «номувофиқлик» бизга жамиятнинг фазовий ташкилоти эволюциясини фаолият жараёнлари ва фазовий муҳитнинг ўзаро мослашувининг навбатдаги босқичлари сифатида кўрсатишга имкон беради. Муайян босқичларда, бу ижтимоий жараёнларнинг шаҳарсозлик ҳолати ҳукмрон бўлган шароитларига маълум мослашуви. Бошқа томондан – сифат жиҳатидан ўзгариб бораётган ижтимоий эҳтиёжларга жавоб берадиган янги меъморий ечимларнинг пайдо бўлиши.

Ижтимоий тадқиқотлар, дизайндаги қарорлар ва меъморий ва шаҳарсозлик стереотипларининг умумий ривожланиш жараёнига аниқ таъсир кўрсатадиган ижтимоий ҳодисаларни фундаментал ҳодисаларга аниқ ажратишни талаб қилади, бу эса фазовий фаолият шароитлари натижасидир.

Бундай фарқлаш лойиҳага киритилган дастурлаштирилган ижтимоий гипотезани тузишда ҳам, ҳар қачон ҳам муҳим аҳамиятга эга атроф -муҳитнинг ижтимоий муҳитга таъсирини аниқлаш жараёнларида.

Ижтимоий-меъморий тадқиқотларнинг ўзига хос хусусияти, шунингдек, ижтимоий жараёнларнинг вақтинчалик хусусиятларининг кўп қиррали бўлишидир. Бунинг ўрнига, истиқболли шаҳарсозлик майдони ижтимоий ахборот билан таъминланади ва ижтимоий тадқиқотларни режалаштириш билан боғлиқ, йўналиш – Лекин бугун ижтимоий тузилмалар ва қисқа муддатли режалаштириш. Узоқ муддатли режалаштириш ва ҳудудий лойиҳалаштириш вақтининг бажарилишини таъминлаш вазифаси вақтни белгилайди бундай режалаштириш оралиғи 5— йил ва бошқа ижтимоий хусусиятлар – 10—20 йил. Бу вақтига мос келади. Бошқача қилиб айтганда, биз «иқтисодий фойда» ва шаҳарлар бош режасини ишлаб чиқиш ҳақида гапирамиз.

Сўз «маъносини» «ижтимоий фойдали – Шу билан бирга, давомийлигини таъминлаш» сўзининг кенг маъносида. Шу сабабли, ҳозирда лойиҳалаштирилаётган ва шаҳарсозлик архив тизимлари башоратлари ўз вақтида бўлиши керак, ўз соҳасида реал фаолият турларини шаҳарсозлик соҳасидаги асосий тамойиллар асосида узоқ муддатли асосни талаб қилади, типологик бинолар, улуғвор ифода ва ахлоқий барқарорлик прогнози, бугуннинг қадриятларга бўлган муносабатини ўзгартиришга имкон беради.

Бунинг учун конструктив қарор қабул қилиш зарурлигини аниқлайди, башорат қилиш вақтини дунёда олдиндан узайтириш демография соҳаси, индивидуал режалаштиришнинг компьютерлаштирилган ҳисоби миллий иқтисодиёти, миллий манфаатлар тўғрисидаги маълумотларни икки томонлама, ижтимоий гуруҳли ва мураккаб прогнозларга киритиш.

«Оиланинг ривожланиш йўли, меҳнат шаклларининг ўзгаришига қараб, шаҳарнинг пайдо бўлиши билан пайдо бўлди ва вақт тақсимотидан келиб чиқиб, меҳнат тақсимотига кўра,» йўқ «ва бошқалар бор эди.

Шахснинг бўлишиш эркинлиги ва фарқларнинг таъсири даражаси ва табиати – жамиятни қайта жойлаштириш эҳтиёжлари ўртасида башорат қилиш муҳим эмас, архитектурага янги ижтимоий ҳодисалар, атроф -муҳит мақсадлари, хизмат кўрсатиш ва ҳордиқ чиқариш шакллари ва қадриятларнинг ўзгаришига асосланган турар -жой тури, унинг шаҳри, ва одамларнинг ҳудудий ташкилоти – ҳар хил пионлар учун.

Aрхитектурани сақлаш-иқтисодий баҳолашнинг аввалги, асосан функционал жиҳатдан бир хил жамиятидаги бир қанча воқеъликларни енгиш, шунга қарамай, индивидуал ва социал гуруҳларнинг ҳар томонлама баҳоланишига, шу жумладан, маконни ташкил қилиш зарурати учун турли хил шаҳарсозлик ечимлари инсоннинг эҳтиёжларини, табиий муҳитнинг ҳолатини ва жамият шароитини, умуман, турар жой ва хизмат кўрсатиш қулайлиги даражасини қондира оладиган жамиятнинг ҳар томонлама ривожланиши учун шарт-шароитлар.

Ижодий шаклларнинг хилма -хиллиги, вақт шкаласи ва тегишли тадқиқот мақсадлари ананалар ижтимоий фаолияти, ижтимоий ўзгаришлар текширилди бинолар, мажмуалар, кланнинг статика аҳоли пунктларида стереотипларнинг ўзгариши, тинчлик зонаси- атроф-муҳит кўрсаткичлар, ирқларнинг табиати -характерли турар жой кесиш вақти, шахснинг ривожланиши ва яқин атроф -муҳит шароитида яшаш жойини, яшашни ташкил этишга қўйиладиган талаблар иш жойларидан бири бўлади. Одамларга яқин бўлган янги шаклларни яратиш учун энг муҳим рағбат сифатида, яшаш жойлари ва яшаш жойлари индивидуал эҳтиёжларга эга бўлган режалаштириш амалиётининг кенг кўламини акс эттириш учун мўлжалланган созлашларга ёрдам беради.

Мамлакатнинг умумий манфаатларининг эҳтиёжлари – бу ҳар бир кишининг шахсий ҳаёти ва ҳар бирининг шахсий дунёси билан расмий тарзда уйғунлиги, тананинг ҳолатини индивидуал баҳолаш дам олиш, меҳнатнинг икки томонлама йўналиши.

Ижтимоий фанлар усулларини фарқлаш билан бир қаторда, биз турар жой дизайни меъёрларини тушуниш ва башорат қилиш таърифларида ифодаланган геологик тадқиқотлар, жамият эҳтиёжлари ҳақида гапиришимиз мумкин.

Бу жараёнга кенг кириш талаб қилинади, бу, албатта, космик-ижтимоий ва шаҳарсозлик тадқиқотлари, ижтимоий статистикани ўрганиш усулларини, яшашни стандартлаштиришни англатмайди. Aксинча, кўпроқ моделлаштириш.

Умуман жамият ресурслари шаҳарсозлик кўламининг ўсиши билан акс этади, шахснинг манфаатлари, объектнинг роли қанчалик катта бўлса, жамиятнинг даражаси энг катта жараёнларга айланади, ижтимоий умумий қонуний талабларни фарқлаш.

Шундай қилиб, шаҳарлар ёки агломерациялар қанчалик фарқланса, уларни шаклланиши учун фазовий маълумотларга ҳал қилувчи талаблар атроф -муҳитнинг барча элементларининг тузилиши билан бир хил бўлади.

Атроф -муҳит маълумотлари.

Демографик, профессионал Aрхи-статистиканинг ижтимоий асослари, меҳнат шакллари, дизайнининг таркиби аҳолининг қўшимча таълим гуруҳида қурилган ва бошқалар.

Дизайндаги дизайн қарорига таъсир қилмайдиган аниқ объектларга. Бунинг учун унинг индивидуал ифодаси вазифаси машҳур, лекин умумий бўлимларда у статистик хусусиятларни ўрганишнинг умумий тамойиллари ва ёндашувларида сўзсиз акс эттирилган.

Шундай қилиб, ҳар хил табиатли ва, масалан, бирлаштирилган қурилиш дизайнининг режасиз миграциясининг меъморий-жонли жуда хилма-хил объектлари.

Миграция статистикаси ҳақида кўпроқ ўқинг. Уларни статистик дастурлар ва фарқларни акс эттирувчи турли фактларни асослаш шаклида ҳисобга олиш керак, объект фарқларни таъкидлайди,

• табиий ва шахсий участкаларда- махсус вазифалар ва бошқа жойга кўчириш масалалари.

Ижтимоий тадқиқотлар. Архитектурада вазият шаклланиши ва шаҳарсозлик борасида бошқача. Ижтимоий ҳодисаларни тавсифловчи социология уларни тавсифлашнинг иккита асосий жиҳатига ишора қилади: ижтимоий тузилишлар ва ижтимоий жараёнлар, улар ижтимоий ҳаёт шакллари ва уларнинг ўзгаришлари. Келинг, ушбу ижтимоий хусусиятлар шаҳарсозлик ва архитектурада қандай ишлатилишини ва улардан фойдаланиш мумкинлигини кўриб чиқайлик.

Натижада жамият шаклланади одамларнинг тарихан ривожланаётган ўзаро таъсири ва унинг ривожланишининг ҳар бир босқичида мен сиёсий, иқтисодий, мафкуравий, ахлоқий жиҳатдан уюшганман.

Бу муносабатларнинг барчаси фазовий тузилмаларда, жамият томонидан яратилган муҳит характерида ўз ифодасини топади. Ижтимоий муносабатлар ва ўзаро боғлиқликлар космосда (фазода) турли йўллар билан амалга оширилади, бу бинолар ва иншоотларнинг турларини, турар -жой турларини, география турар -жойининг эволюциясини белгилайди.

Aрхитектура ва шаҳарсозлик тарихи унинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш жараёнлари ва хусусиятлари билан чамбарчас боғлиқлигидан далолат беради. Aрхитектура социологиясининг энг муҳим вазифаси – бу муносабатларнинг ўзига хос шакллари, моделлар қурилиши ҳақидаги тасаввурларни шакллантириш ижтимоий тоифаларни фазовий тоифаларга «таржима қилиш».

Бундай моделларнинг қурилиши тарихан пайдо бўлган ҳисоб-китоб шаклларини таҳлил қилиш ва тушунтириш учун асос бўлиб хизмат қилади, архи соҳасида режалаштириш ва башорат қилиш учун асосдир.

<< предыдущий лист

следующий лист >>