Виктор Правдин
Вяртанне з апраметнай

– Нешта не так? – насцярожыўся Крывiцкi.

– Усё нармальна, – бадзёра азваўся маёр. – Я гэтую паперу з нумарам машыны забяру, праверым «артыста» на белым «мерседэсе». А цяпер галоўнае: пакумекаем над тваёй легендай, як лепш укаранiцца ў банду. Спадзяюся, ты справiшся…

…Астроўскi прачнуўся, як заўсёды, а шостай гадзiне. Адразу прыгадаў жонку, якая паехала ў Вiцебск да сына, i настрой крыху сапсаваўся. Ён быў рашуча супраць гэтай паездкi, але ж пераканаць Надзею было немагчыма. Прайшло паўгода, як сына прызвалi ў войска, а мацi ўжо якi раз пакацiла з вiзiтам, быццам не служыць хлопец, а ў турме сядзiць. Канечне, Сяргей мог больш напiсаць пра службу, не абмяжоўвацца адным словам, бо менавiта ягонае «нармальна» i гонiць Надзею ў дарогу.

«Cлужба праходзiць нармальна», – у кожнай паштоўцы паведамляе сын, а Надзея, прачытаўшы гэта, нервуецца, некалькi дзён усё дапытваецца: «Што значыць “нармальна”? Што гэта за войска такое, калi пра яго можна сказаць адным словам? Усё, што там робiцца, – таямнiца?»

«Канечне, таямнiца», – iншым разам жартаваў Астроўскi, а Надзея абуралася ягонай «бессардэчнасцю» i абыякавасцю да лёсу сына i, не доўга думаючы, збiрала гасцiнцы i кiравала на вакзал. Так было i ўчора.

Апошнi тыдзень працоўны дзень маёра Астроўскага пачынаўся з сустрэчы з палкоўнiкам Качаном. Гутарка iшла пра раскрыццё забойства капiтана Бусла. Сённяшнi дзень таксама не быў выключэннем. Напрыканцы размовы Астроўскi паведамiў пра здарэнне з агентамi на фармацэўтычнай фабрыцы i выказаў меркаванне, што гэта не выпадковасць. Палкоўнiк незадаволена, спадылба зiрнуў на маёра i нервова забарабанiў алоўкам па стале. Потым перавёў цяжкi позiрк на свайго намеснiка, падпалкоўнiка Макрыцкага:

– Што будзем дакладваць наверх?

– Ляпсус, канечне, недаравальны, – не падымаючы вачэй ад нейкiх папер, што ляжалi перад iм на стале, разважлiва зазначыў Макрыцкi. – Толькi, слухаючы даклад Анатоля Пятровiча, у мяне склалася ўражанне, што ён нешта замоўчвае, недагаворвае. Магчыма, распрацоўваюцца iншыя версii? Не можа быць, каб спецыялiст ягонага ўзроўню два тыднi займаўся толькi фармацэўтычнай фабрыкай.

Палкоўнiк Качан быў даўнiм сябрам Астроўскага, добра ведаў маёра i нiколi не рабiў паспешлiвых высноў. Слухаючы Астроўскага, ён таксама адчуў, што той гаворыць не ўсё, але намеснiка не падтрымаў, не стаў настойваць на ўдакладненнi дэталей. Калi Астроўскi нешта замоўчвае, значыць, ёсць прычына.

– Анатоль Пятровiч, Вы ўпэўнены, што на фабрыцы нашыя людзi правалiлiся? – спытаўся Качан.

– Усё, што здарылася з агентамi, выглядае як выпадковая недарэчнасць, але гэта афiцыйная версiя.

– Значыць, пракол?

– Так.

– А прычына?

– Iх можа быць некалькi, – Астроўскi крыху памаўчаў i шматзначна ўсмiхнуўся, зiрнуў на задаволенага Макрыцкага. – Мой недагляд, але дазвольце далажыць пiсьмова.

Рэзка зазванiў тэлефон, на якiм ганарлiва пузацiўся дзяржаўны герб, i Качан паспешлiва падняў слухаўку:

– Палкоўнiк Качан слухае.

Макрыцкi з Астроўскiм ведалi, што гэта прамая сувязь з мiнiстрам. Макрыцкi напружана ўтаропiўся ў палкоўнiкаў твар, нават прыўзняўся са свайго месца. Ён быў худы, невысокага росту, а выцягнуты твар ў гэты момант нагадваў дыню. Чыста паголеныя шчокi раптам паружавелi, востры падбародак адвiс, халаднаватыя, сталёвага колеру вочы неспакойна блiшчэлi. Астроўскi непрыязна зiрнуў на падпалкоўнiка i раптам падумаў, што вочы ў Макрыцкага заўсёды халодныя i калючыя, нават калi ён смяецца. Яны не ладзiлi. Маёр недалюблiваў Макрыцкага праз ягоную беспрынцыпнасць, лiслiвасць перад вышэйшым начальствам i ганарлiвую напышлiвасць, нават грубiянства ў паводзiнах з падначаленымi.

Качан падчас размовы больш маўчаў, толькi зрэдку згодна падтакваў, i, калi нарэшце паклаў трубку, у кабiнеце надоўга запанавала цiшыня. Першы не вытрымаў Макрыцкi. Ён вiнавата зiрнуў на палкоўнiка, аблiзнуў сасмяглыя вусны i, не тоячы хвалявання, выдыхнуў:

– Ну што, Аляксей Фёдаравiч, зацвердзiлi?

Астроўскi зразумеў, пра што пытаецца Макрыцкi. Нi для каго не было сакрэтам, што кандыдатура Качана разглядалася на пасаду начальнiка крымiнальнага вышуку рэспублiкi. Маёр таксама заклапочана чакаў, што скажа Качан.

– Не, – думаючы пра штосьцi сваё, адказаў палкоўнiк i вымушана ўсмiхнуўся: – Яшчэ папрацуем…

Твар Макрыцкага адразу змянiўся, ён стаў суровы, яшчэ больш запунсавеўся, вусны, падбародак уздрыгвалi.

– Я ведаю ўсiх прэтэндэнтаў, нiхто з iх не цягне супроць вас! – голас Макрыцкага зазвiнеў, ледзь не сарваўся на крык.

Астроўскi зразумеў, што ён тут лiшнi.

– Дазвольце iсцi, – устаў ён з-за стала; тое, што Качан застаецца, яго больш чым задавальняла.

– Што Вы, таварыш падпалкоўнiк, так расхвалявалiся? – не зважаючы на прысутнасць Астроўскага, з адценнем пагарды ў голасе прагаварыў Качан. – Вы перабольшваеце мае здольнасцi, i наогул хопiць турбавацца за маю кар’еру. У любым выпадку, Вам ад гэтага лягчэй не будзе.

– Ды я ж нiчога, – сумеўся Макрыцкi i залiслiвiў: – Я да таго, што толькi такi чалавек, як Вы…

– Хопiць! – рэзка перапынiў намеснiка Качан.

У гэты момант Астроўскаму кiнулася ў вочы, як пастарэў палкоўнiк. Хваравiты, шэра-землянiсты твар быў пасечаны зморшчынамi, сiвыя, непаслухмяныя валасы рэдкай пасмай спадалi на высокi, выпуклы лоб, падкрэслiваючы жаўцiзну скуры. Толькi вочы пазiралi па-ранейшаму шчыра i прыхiльна. У iх не было начальнiцкай зняважлiвасцi да субяседнiка, нiколi ў iх Астроўскi не бачыў нi хiтрасцi, нi лiслiвасцi, нi страху. Ён не мог нават у думках дапусцiць, што палкоўнiк пры начальстве мог паводзiць сябе, як Макрыцкi: кiнуў начальнiк аловак на стол – i душа ў пятках.

– Я хачу сказаць, што мiнiстр занепакоены забойствам капiтана Бусла, – больш спакойна працягваў Качан, – нагадаў, што выкрыць забойцу – справа гонару мiлiцыi.

У акно палахлiва зазiрнула восеньскае сонца. Промнi прабеглi па сцяне, слiзганулi на вялiкi стол, блiснулi на дзяржаўным гербе, на тэлефоне i, спатыкнуўшыся аб крышталёвую вазу, з якой тырчалi, быццам пiкi, вострыя алоўкi, заiскрылiся, замiтусiлiся зайчыкамi па тварах сышчыкаў i быццам знялi нейкую напругу.

– На сёння ўсё, – устаў з-за стала Качан i, гледзячы на Астроўскага, дадаў: – Анатоль Пятровiч, заўтра ў гэты ж час…

Макрыцкi непрыхiльна, з насцярожанасцю паглядзеў на Астроўскага. Яго непакоiла, цi звярнуў увагу гэты ўдумлiвы, ураўнаважаны маёр на ягоны спалох перад палкоўнiкам. Маёр i брывом не павёў, павольна склаў паперы i, развiтаўшыся, накiраваўся да выхаду. Сонечны прамень нарэшце пакiнуў у спакоi крышталёвую вазу, зноў слiзгануў на сцяну i растварыўся ў блакiтных шпалерах.

У калiдоры Астроўскага ледзь не збiў з ног лейтэнант Мiрончык, высокi, хударлявы, з чорнымi даўгаватымi валасамi, якiя вiхром спадалі на шырокi, бугрысты лоб. Маёр ведаў гарачы, хуткi на дзеянне характар падначаленага, але такiм злым i ўстрывожаным бачыў упершыню. Наткнуўшыся на Астроўскага, лейтэнант роспачна, не стрымлiваючы гневу, ускрыкнуў:

– Анатоль Пятровiч, бяда! Скакун…

– Цiха, – перапынiў падначаленага маёр i моцна сцiснуў лейтэнантаву руку вышэй локця, – думаю, тваё паведамленне не для староннiх вушэй.

Мiрончык адразу сцяўся i, азiраючыся, выдыхнуў:

– Вiнаваты…

Астроўскi душой адчуў, што i сапраўды здарылася штосьцi надзвычайнае, i таксама захваляваўся. У кабiнеце Мiрончык, трывожна пазiраючы на маёра, патлумачыў:

– Скакун нашага чалавека ледзь не забiў, цудам ацалеў.

– Калi гэта здарылася? Чаму адразу не паведамiлi? Дзе цяпер Верабей? – засыпаў пытаннямi Мiрончыка ўсхваляваны Астроўскi; ён нацадзiў з сiфона вады, залпам асушыў, другую шклянку працягнуў лейтэнанту i больш спакойна прамовiў: – Далажы па парадку.

Лейтэнант узяў з рук начальнiка шклянку, але пiць не стаў, як i трэба, удакладнiў:

– Паведамiлi са следчага iзалятара паўгадзiны таму. Турбаваць палкоўнiка Качана не наважыўся, лепш Вы самi…

– Правiльна, – накiдваючы на плечы палiто, мiралюбiва пахвалiў лейтэнанта Астроўскi; ён ужо прыняў рашэнне: – З дакладамi спяшацца не будзем, спярша трэба разабрацца самiм. Апранайся, едзем у следчы iзалятар i на месцы ўсё высветлiм.

5

Андрэй Бусел значыўся ў спiсах пражываючых у гатэлi як Мiкалай Фёдаравiч Мельнiк, камерцыйны дырэктар прадпрыемства «Свiтанак». Цяпер Бусла было не пазнаць. Валасы пафарбаваў у чорны колер, праўда, за бародку i вусы фарба чамусьцi не ўзялася, i яны сталi цёмна-каштанавымi. Але, агледзеўшы сябе ў люстэрку, Бусел застаўся гэтым нават задаволены. Валасы прыкрывалi вушы, вiхурылiся на каўняры пiнжака, а акуляры з прыцемненымi шкельцамi ў тоўстай залацiстай аправе пасавалi, надавалi iнтэлiгентнасць.

Бусел нецярплiва чакаў Зондакса, якi пазнiўся на цэлую гадзiну. Нарэшце ў дзверы грукнулi, i адразу ў пакой увалiўся расчырванелы, мокры ад дажджу Зондакс.

– Ну i надвор’е! – здароўкаючыся i страсаючы дажджавыя кроплi са скуранога капелюша, забасiў Петэрс i, зiрнуўшы на Бусла, засмяяўся: – Ты i спiш у акулярах? Зусiм закансперыраваўся, глядзi, каб гэта не перарасло ў якую хваробу.

Петэрс зняў вiльготную куртку, павесiў яе на спiнку крэсла i падсунуў блiжэй да ацяпляльнай батарэi.

– Пакуль мы тут «ля-ля, тапаля», яна i падсохне, – пацiраючы далонi, задаволена зазначыў ён. – Вымак да нiткi, машына ляснулася. Крыўдна, з паўкiламетра не дацёгся да гатэля.

– Штосьцi сур’ёзнае? – думаючы зусiм пра iншае, спытаў Бусел.

– Дробязь, кола прабiў, але ж пад такiм дажджом мяняць – сабе шкодзiць. Вось пагрэемся, пагаворым, глядзiш, i дожджык скончыцца.

Бусел прайшоў да ложка, сеў. Гэтымi днямi ён нiяк не мог пазбавiцца адчування вiны перад сям’ёй Зондакса. Што нi кажы, а ён перакладваў цяжар небяспекi на плечы сябра, i гэта непакоiла, раздражняла. Адказнасць за жыццё Зондакса зрабiлася невырашальнай турботай, ён нi пра што iншае не мог думаць.

– Петэрс, я падумаў i вырашыў, што аднаму разбiрацца ўва ўсiм усё ж спадручней, менш прыцягваю ўвагі. Ты i так дастаткова зрабiў…

Зондакс адразу стаў сур’ёзны, паўнаваты твар яшчэ больш пачырванеў: Петэрс зразумеў, куды хiлiць Бусел.

– Вось, аказваецца, што цябе турбуе! – нядобра прагаварыў камісар i праз хвiлiну здзеклiва ўскрыкнуў: – Хочаш сам разабрацца? Кажаш, аднаму спадручней?

Iх вочы сустрэлiся, Бусел вiнавата ўсмiхнуўся.

– Так будзе лепш, – разумеючы, што гаворыць нешта не тое, перасмыкнуў плячыма Бусел.

– Якой лухтой забiта твая галава?! – узрушыўся Зондакс. – Гэта ўжо не твая справа i нават не наша. Плявузгаеш, як дылетант, быццам не ведаеш, якая заўсёды бывае кругаверць вакол забойства мiлiцыянера! Раскрыццём займаюцца лепшыя сышчыкi, i мы павiнны дапамагчы, а не дзялiць на тваё i маё. Мяне аберагаць не трэба, калi памятаеш, я не толькi твой сябра, i гэта мой службовы абавязак…

Зондакс сеў побач з Буслам на ложак, паклаў руку на плячо, хацеў яшчэ штосьцi сказаць, але толькi цяжка ўздыхнуў i сцiх. Яны доўга сядзелi моўчкi, думаючы кожны пра сваё i, урэшце, пра адно i тое. Бусел дакараў сябе, што распачаў гаворку на гэтую тэму, бо наперад ведаў рэакцыю Петэрса.

– Андрэй, не муч сябе, – Зондакс прыхiльна паглядзеў на сябра, – ты нi ў чым не вiнаваты, для мяне вялiкая радасць – бачыць цябе жывым.

I зноў у пакоi запанавала цiшыня, сябры зразумелi адзiн аднаго.

– Дык з чаго пачнем? – парушыў маўчанне Петэрс.

– Трэба наведаць маю кватэру, – сказаў Бусел. – Неадчэпна праследуе пачуццё, што за мной назiралi i кватэра кiмсьцi праслухоўвалася.

– Пачуццi да справы не прышыеш…

– Па-першае, нiхто не ведаў, што я iду на сустрэчу з «добраахвотнiкам», па-другое, Мароз валодаў усёй iнфармацыяй, нават ведаў пароль.

– Згодзен, толькi што будзем шукаць? – перапытаў Петэрс.

– Калi праслухоўвалi, павiнны застацца сляды, – адказаў Бусел i задумлiва дадаў: – Але галоўнае тое, што ў мiлiцыi ёсць чалавек, якi паставiў на мне крыж. Думаю, яго i трэба шукаць.

– Каго-небудзь падазраеш? – насцярожана паглядзеў на Бусла Зондакс.

– Пакуль што не.

– Тады я да цябе на працу, даведаюся агульную абстаноўку, – Зондакс перасеў да стала, дастаў самапiску, занатоўнiк. – Называй прозвiшчы, хто на фотаздымку, акрамя хiба што Сарокi. Дарэчы, наконт яго ў мяне прапанова: давай раскажам Алесю праўду, як нi круцi, а свой чалавек у аддзеле патрэбен.

– Мне б не хацелася рызыкаваць…

– Ты хацеў сказаць – падстаўляць Сароку? – рашуча перапынiў Бусла Зондакс. – Папярэджваю апошнi раз: не крыўдзi сяброў…

Было адзiнаццаць гадзiн, калi Зондакс пастукаў у дзверы кабiнета з шыльдай, на якой яшчэ значылася прозвiшча Бусла.

«Гэта добры знак», – толькi падумаў ён, як за спiнай прагучаў зычны голас:

– Вам каго? Маёра Сарокi няма.

Зондакс няспешна павярнуўся. Перад iм стаяў чарнявы хлопец гадоў дваццацi пяцi i ўважлiва пазiраў на яго шырока расплюшчанымi вачыма. Карычневы свiтэр аблягаў шырокiя пакатыя плечы i добра падкрэслiваў спартыўную постаць.

Зондакс адразу пазнаў аднаго з сышчыкаў, што быў на фотаздымку з Буслам. Вiдавочна, Петэрса таксама пазналi, бо ў наступную хвiлiну рашучая патрабавальнасць знiкла з твару хлопца, ён прыхiльна ўсмiхнуўся:

– Я Вас памятаю, Вы былi на пахаваннi капiтана Бусла.

Сышчык глядзеў на Зондакса з цiкаўнасцю i непрыхаванай павагай.

– Правiльна, – задаволена адказаў Зондакс, яму было прыемна, што яго ўзгадаў гэты малады, прыгожы сышчык. – Я – Петэрс Янавiч Зондакс, – адрэкамендаваўся ён i з горкiм сумам дадаў: – Шкада, што Сарокi няма, хацелася ў агульных рысах даведацца, як iдзе раскрыццё забойства.

– Лейтэнант Сушынскi, – адрэкамендаваўся сышчык i, спахапiўшыся, таропка дадаў: – Што мы стаiм, зойдзем да мяне, пап’ём кавы, заадно i пагаворым. А маёра Сарокi няма, ён у камандзiроўцы.

Зондакс з цiкаўнасцю зiрнуў на Сушынскага. Шчырая ўсмешка, жывыя, пiльныя вочы выклiкалi прыхiльнасць.

«А лейтэнант можа ведаць тое, што i Сарока», – падумаў камісар, а ўголас прамовiў:

– За кубачак гарачай кавы буду ўдзячны, – і, iдучы прыцемненым калiдорам, спытаў: – Вас як завуць?

– Мiкалай Iванавiч, – машынальна адказаў Сушынскi i, крыху сумеўшыся, дадаў: – Проста Мiкалай.

У невялiкiм шэрым пакойчыку, якi Сушынскi важна назваў кабiнетам, стаялi два абшарпаныя двухтумбавыя сталы i чатыры крэслы. Па правую руку ад увахода месцiўся вялiзны сейф, каля стала, за якi ўсеўся лейтэнант, – металiчная вешалка. Месца яшчэ заставалася роўна столькi, як разысцiся двум чалавекам.

– Сядайце за стол капiтана Глушакова, яго сёння не будзе, – запрасiў Сушынскi i, дастаўшы з шуфляды стала высакаваты кубак, налiў з графiна вады i апусцiў туды маленькi кiпяцiльнiк.

Зондакс, прыкiдваючы, з чаго пачаць гаворку, няспешна скiнуў скуранку, капялюш, пяцярнёй прыгладзiў валасы.

– Я ў водпуску, вось i падумаў, што раптам патрэбна якая дапамога, – сядаючы на прапанаванае месца, заклапочана сказаў ён.

– У нас таксама многа жадаючых трапiць у групу Астроўскага, але маёр абмежаваўся асобнымi даручэннямi…

– Пэўна, па нейкай прычыне?

У адказ Сушынскi толькi няўпэўнена перасмыкнуў плячыма.

Зондакс, каб не выклiкаць падазрэнняў залiшняй цiкаўнасцю, паспрабаваў перамянiць тэму гаворкi:

– Як хутка вернецца Сарока? – ён адсунуў ўбок невялiкую купку газет, што высiлася на стале, i ледзь не ўскрыкнуў ад радасцi: пад вялiкiм тоўстым шклом ляжаў такi ж фотаздымак, якi Фiлiн перадаў Буслу.

– Маёр з’явiцца не раней, як праз тыдзень, – адказаў лейтэнант i выключыў кiпяцiльнiк.

– Тут фотаздымак, вiдаць, адзiн з апошнiх. Мо i для мяне знойдзецца экземпляр?

Сушынскi адказаў не адразу. Ён устаў, падышоў да стала, за якiм сядзеў Зондакс, прыўзняў шкло, дастаў фотаздымак i, углядаючыся ў твары калег, сярод якiх быў i капiтан Бусел, цяжка ўздыхнуў:

– Сапраўды, гэта адзiн з апошнiх, трэба было б перазняць.

– У Вас такога не было? – надаючы голасу i свайму выгляду як мага больш абыякавасцi, спытаў Зондакс i сцiшыўся, чакаючы, што скажа лейтэнант.

Камісар iнтуiтыўна адчуў, што зараз нiтачка можа пацягнуцца.

– Быў i ў мяне, – горка ўсмiхнуўся Сушынскi, – толькi прапаў.

– Справа звычайная, хтосьцi з Андрэевых сяброў «пазычыў».

– Ён знiк яшчэ да таго, як з Андрэем Фёдаравiчам здарылася бяда, – лейтэнант звыклым рухам змахнуў з iлба непаслухмяныя валасы, вярнуўся да свайго стала.

Зондакса ў гэтую хвiлiну цiкавiў толькi фотаздымак, i ён настойлiва перапынiў лейтэнанта:

– Адкуль такая ўпэўненасць? Трэба пашукаць у стале, у сейфе.

Сушынскi адразу ўлавiў перамену ў голасе i ўважлiва, спадзеючыся разгадаць прычыну нервознасцi, паглядзеў на Зондакса. Петэрс зразумеў, што перацiскае, i, каб трошкi змякчыць сiтуацыю, пасмiхнуўся:

– У мяне быў такi выпадак. Памятаю, пiсьмо ад будучай жонкi атрымаў, прачытаў – i ў шуфлядку. А потым з iншымi матэрыяламi выпадкова падшыў у крымiнальную справу… Во рагатаў пракурор, калi прачытаў пакаянную злодзея, а следам жончыны прызнаннi.

– Бывае, – думаючы пра сваё, вымушана ўсмiхнуўся Сушынскi, – толькi не ў маiм выпадку.

У словах Сушынскага чулася няўлоўная трывога, i Зондакс зразумеў, што лейтэнант нешта замоўчвае, недагаворвае, але дапытвацца i прыспешваць падзеi не стаў.

– Буду рабiць копiю гэтага здымка, калi хочаце, штампану i для Вас, – прамовiў лейтэнант.

– Лаўлю на слове, – заклапочана азваўся Зондакс, які быў задаволены размовай, нават не спадзяваўся, што адразу так пашанцуе.

Потым пiлi каву, узгадвалi Бусла, некалькi разоў у кабiнет заходзiлi невядомыя, пыталiся Глушакова. Зазiрнуў чарнявы капiтан i незадаволена выпалiў:

– Сушынскi, цябе чакае пракурор.

Петэрс заспяшаўся. Яны развiталiся амаль сябрамi, i ўсё ж нейкая няўлоўная перашкода засталася памiж iмi. Петэрсу здалося, што развiтваўся Сушынскi з нейкiм пачуццём вiны, хоць i сiлiўся не паказваць гэтага.

Вулiца сустрэла золкай, калючай макрэддзю, хлёсткiм ветрам i цяжкiмi, свiнцовымi лужынамi на дарозе. Зондакс нацягнуў капялюш ледзь не на самыя вочы, наставiў невялiкi каўнер, быццам гэта магло ўратаваць ад стыхii, i подбегам пашыбаваў да суседняга завулка, дзе ў машыне чакаў Бусел. Камісар быў задаволены першай «вылазкай», а вiдавочная разгубленасць Сушынскага, выклiканая знiкненнем фотаздымка, гаварыла за тое, што яны з Буслам дзейнiчаюць правiльна. Зондаксу вельмi карцела спытацца ў Сушынскага, калi i як ён выявiў прапажу, але цiснуць на лейтэнанта яшчэ ранавата. Сышчык сам у роздуме, вось няхай i пакумекае, мо нешта i ўзгадае.

– Ну?! – нецярплiва запытаў Бусел, як толькi Зондакс залез у машыну.

– Поўны парадак! – усмiхнуўся Петэрс i весела ляпнуў сябра па плячы. – Парадак, кажу, у танкавых войсках, – заводзячы машыну, напусцiў ён на сябе важнасць, чамусьцi захацелася пакпiць з Бусла.

– Не цягнi жылы, – узмалiўся насуплены капiтан.

– Па дарозе ўсё раскажу, – вырульваючы са стаянкi, прагаварыў Зондакс i, крыху счакаўшы, дадаў: – Па-першае, наш аднакашнiк, маёр Сарока, у камандзiроўцы, будзе не раней чым праз тыдзень. Па-другое, Мiкола Сушынскi перадае прывiтанне.

– Ты расказаў яму праўду? – усклiкнуў Бусел.

– Не, толькi частку праўды, – засмяяўся Зондакс. – Здаецца мне, ён хлопец надзейны, i пра цябе ўспамiнаў са слязамi на вачах, так што не ўсе ў мiлiцыi звязаны з мафiяй.

– Я гэтага не казаў, – са злосцю прабурчэў капiтан. – Чым менш людзей будзе ведаць праўду, тым хутчэй мы рассячом гэты гордзiеў вузел.

– Маеш рацыю, – пасур’ёзнеў Зондакс. – Але ж пра галоўнае: Сушынскi згубiў фотаздымак.

Бусел шматзначна паглядзеў на Петэрса, вiдавочна, чакаючы тлумачэнняў, але Зондакс маўчаў.

– Спадзяюся, ён патлумачыў прапажу? – не мог не дапытвацца Бусел.

– Я наўмысна сёння не засяроджваў на гэтым увагу, але ясна адно: фотаздымак знiк яшчэ да таго, як ты трапiў у лапы Фiлiна. Факт прапажы здымка насцярожыў лейтэнанта, пэўна, ён лiчыць гэта недарэчнасцю, толькi ў мяне склалася ўражанне, што Сушынскi штосьцi замоўчвае, недагаворвае i… – Зондакс прымоўк, скоса зiрнуў на Бусла.

– Хочаш сказаць, каб лейтэнант ведаў праўду, мог бы расказаць нешта больш важнае, тое, што цяпер яму здаецца дробяззю. Так? – хуценька ўдакладнiў думку сябра Бусел.

– Так, Андрэй. Хочаш не хочаш, а нам трэба шукаць чалавека, якi быў бы ў аддзеле нашымi вушамi i вачыма… Але пра гэта пазней. У мяне яшчэ будзе сустрэча з Сушынскiм, i трэба прыглядзецца да хлопца.

– Хто займаецца раскрыццём забойства?

– Маёр Астроўскi.

Бусел задаволена ўсмiхнуўся.

– Вось бачыш, Фама няверуючы, – упiкнуў сябра Зондакс, – я быў правы: тваёй справай займаюцца лепшыя сышчыкi. Мо трэба звязацца з маёрам?

– Нi ў якiм разе, – рашуча запярэчыў Бусел. – У Астроўскага таксама ёсць начальнiкi, а тое, што я застаўся жывы, ён не можа трымаць у тайне, не мае права… Так што лепш яго не падстаўляць, няхай вядзе сваё расследаванне, а мы сваё. Прыйдзе час, нашы шляхi перакрыжуюцца.

– Гаворыш так, быццам робiш маёру паслугу, – не пагадзiўся Зондакс, – быццам не разумееш, колькi версiй адпрацуе Астроўскi, перш чым зразумее, што ты жывы.

– Я разумею, – iранiчна ўсмiхнуўся Бусел, – i падумаў наконт гэтага. Мы будзем дапамагаць яму паэтапна.

– Гэта як? – здзiўлена перапытаў Зондакс.

– Ты будзеш па тэлефоне iнфармаваць маёра. Перадасi iнфармацыю, потым праз пэўны час яшчэ, потым яшчэ…

– Мы заблытаем Астроўскага, – нязгодна матлянуў галавой Зондакс. – Ён кiне ўсе сiлы на наш вышук. Гэта – першае, а другое: я асабiста тэлефанаваць не магу, маю намер сустрэцца з маёрам.

– Ну i што?

– А мой акцэнт?..

Бусел задумаўся. Iдэя накiроўваць вышукi Астроўскага i гэтым дапамагаць следству ўжо не выглядала такой вабнай. Зондакс меў рацыю: маёр пачне шукаць чалавека, якi мае звесткi пра забойства, i, у рэшце рэшт, можа атрымацца замкнёнае кола – ён будзе ганяцца за iмi.

– I ўсё ж на кантакт з Астроўскiм трэба iсцi, – задумлiва зазначыў Бусел; ён апусцiў бакавое шкло i з сумам дадаў: – Сам да сябе еду ў госцi…

– Можа, дачакаемся ночы? – няўпэўнена прапанаваў Зондакс. – Раптам хто з пiльных суседзяў убачыць i патэлефануе ў мiлiцыю? Кватэра, напэўна, апячатана.

– Наадварот, ноччу больш шанцаў патрапiць на вочы, а цяпер у кожнага свой клопат.

Бусел з хваляваннем падымаўся на пяты паверх. Здрыганулася, мацней забiлася сэрца, калi ўбачыў прыклееную да дзвярэй паперку ржавага колеру з мноствам круглых пячатак, перапэцканых сiнiм чарнiлам. Крыху нiжэй красаваўся велiкаваты пагрозлiвы надпiс: «Не адчыняць! Апячатана мiлiцыяй!» Яго турбавала, што маглi змянiць замок, калi аператыўная група праводзiла агляд кватэры, але вонкава ўсё было па-старому. Бусел трымаў запасны ключ на працы, у шуфлядзе стала, i пра гэта ведаў Сарока. Так што ўзломлiваць дзверы неабходнасцi не было. Праўда, на ўсялякi выпадак Зондакс меў некалькi адмычак, але яны не спатрэбiлiся. Бусел шчоўкнуў ключом раз, другi, рыпнулi дзверы, сябры хуценька праслiзнулi ў невялiкi калiдорчык i адразу, не згаворваючыся, скiнулi абутак.

– З нас атрымоўваюцца неблагiя ўзломшчыкi, – прашаптаў Петэрс i хацеў запалiць святло.

– Не трэба, – перахапiў руку Зондакса Бусел, – «узломшчыкi» павiнны бачыць i ў прыцемках.

Яны адразу пратэпалi ў пакой, агледзелiся. Пiсьмовы стол, што стаяў ля акна, быў завалены паперамi, усе шуфляды, акрамя адной, выцягнуты i валялiся на падлозе. Трохдзверная шафа – расчыненая, кашулi, пiнжакi i iншыя рэчы ляжалi побач, на канапе, якая адным бокам была высунута як не на сярэдзiну пакоя.

– Ну i ну! – прысвiснуў Зондакс. – Садом i гамора.

– Парадку ў мяне нiколi не было, – пачухаў патылiцу Бусел, – але ж нашыя калегi перастаралiся, – ён машынальна пачаў складваць паперы на стале.

– Вэрхал маглi ўчынiць i iншыя, i лепш нiчога не чапаць, няхай застаецца як ёсць, – разважлiва зазначыў Зондакс.

– Калi злачынцы, то нешта ж яны шукалi? – разглядаючы тэлефон, разважаў Бусел. – Толькi службовых папер у кватэры я не трымаў, дзённiкаў не вёў…

– Ты ж iм пра гэта не дакладваў, – усмiхнуўся Зондакс i падаў Буслу гумавыя пальчаткi: – Нам лепш перастрахавацца.

– У сваёй кватэры?.. – адмахнуўся Бусел, які ўжо развiнцiў тэлефон i цяпер засяроджана корпаўся адвёрткай усярэдзiне. – Апарат чысты, анiякiх «жучкоў» няма, – расчаравана ўздыхнуў капiтан i паглядзеў на Зондакса.

– Значыць, iнфармацыя пайшла ад твайго «добраахвотнiка», – Петэрс адхiнуў фiранку, агледзеў вулiцу, двор.

– У мяне прадчуванне, што злачынцы «добраахвотнiка» не маглi вылiчыць, пакуль ён не выйшаў на сувязь са мной, – заклапочана прагаварыў Бусел.

– Тады твае меркаваннi правiльныя: цябе здаў хтосьцi са сваiх. А ў такiм выпадку «жучкоў» мы не знойдзем, навошта пакiдаць лiшнiя доказы?

– Трэба агледзець тэлефонны блок-размеркавальнiк, – настойлiва вёў сваё Бусел; ён прынёс з кухнi табурэтку i шэптам павучаў Зондакса: – Ты спусцiшся нiжэй па лесвiцы i, калi што якое, дасi знак.

– Кашляну два разы, – па-змоўнiцку, таксама шэптам пагадзiўся Петэрс.

Першы выйшаў з кватэры Зондакс, адразу агледзеўся, прыслухаўся. Было цiха, толькi паверхам нiжэй з нейкай кватэры даносiлася музыка, чулiся галасы, смех. Бусел прыставiў табурэтку да сцяны, стаў на яе, адчынiў металiчную скрынку, адкуль цягнулiся правады да кватэр. Ён даўгавата нешта ў ёй разглядаў, торкаў адвёрткай i, як знаўца, хмыкаў.

– Ну што? – не вытрымаў Зондакс.

– Падымi мяне крышачку вышэй, – папрасiў Бусел. – Не дацягваюся, дый святла не хапае.

Петэрс спешна падняўся на лесвiчную пляцоўку, абхапiў сябра за ногi, прыўзняў.

– Цяпер нясi да дзвярэй, што супраць маёй кватэры, – загадаў Бусел i яшчэ праз хвiлiну паляпаў Зондакса па плячы, павесялела выдыхнуў: – Майна, поўны парадак.

Яны зноў схавалiся ў кватэры, паспешлiва апранулiся. Бусел, задаволена пасмiхаючыся, пацёр далонi.

– Я быў правы, тэлефон праслухоўвалi, толькi не з дапамогай «жучкоў». Але пра ўсё раскажу ў машыне, хопiць тут церцiся, трэба падумаць, як лепей звязацца з Астроўскiм, трэба рабiць паўторны агляд кватэры.