Дмитрий Максимович Акулич
Па той бок
Я спытаў у яго, што чакае наперадзе. А ён толькі адказаў, што я павінен паберагчы прыпасы і сілы, бо чакае нас доўгі і небяспечны шлях.
Падчас нашай размовы я спрабаваў успомніць нешта пра сябе. Памяць па-ранейшаму хавалася і да гэтага часу мучыла мяне. Хто я такі? Ці ёсць у мяне родныя? Адкуль я? Навошта мне трэба ў той закрыты горад Розжыг? Я стаў меркаваць, што ўсе адказы я знайду ў горадзе, калі дабяруся да яго.
Я забраў у робата свой маленькі кавалак паперы. Цяпер у мяне ёсць карта. Змясціў яго ў кішэню. Сабраў заплечнік і, накінуўшы вінтоўку, я быў гатовы рухацца наперад.
Цёмны лес аддаляўся ад нас. Тэмпература паветра, па маіх адчуваннях, павялічвалася з кожным нашым крокам наперад, станавілася вельмі горача. Пустыня была велізарнай. Над ёй, удалечыні, мігцела гарачае паветра, яго хвалі ляцелі да неба. Час ад часу дзьмуў лёгкі ветрык, які падымаў белыя салявыя пясчынкі крыху вышэй за мяне. З-за гэтага мне станавілася цяжэй дыхаць і вельмі хацелася піць.
– Кхе-кхе-кхе! – закашляў я.
Спыніўся, упаў на калені, на мяккі беласнежны пясок.
– Пастой! – сказаў я робату. – Не магу дыхаць…мне цяжка…
– Я чымсьці магу дапамагчы? – спытаў робат і падышоў да мяне.
– Кхее-кхе… – зноў вырваўся кашаль.
Я зняў заплечнік, дастаў з яго ваду і аптэчку. Прамачыў горла маленькім глытком вады. Затым адкрыў аптэчку і ўзяў тонкі квадратны кавалак тканіны. Прыкрыў ім ніжнюю частку твару. Так дыхаць было значна лягчэй.
– Вам патрэбна мая дапамога? – зноў спытаў робат.
– Так! Усё, што ты можаш цяпер, гэта дапамагчы мне несці рэчы, – сказаў я і аддаў заплечнік робату.
Штурмавую вінтоўку я вырашыў пакінуць у сябе – так было спакайней.
Гарызонт плавіўся, дрыжаў. Мае ногі трохі патаналі ў пяску, з-за гэтага было цяжка ісці. Сонца пякло ў галаву. Пот імкліва сцякаў па ўсім целе. Я зняў верхнюю частку свайго касцюма, накінуў яго на галаву, тым самым схаваўся ад сонца. Напалову агаліў цела.
Здавалася, што мы ішлі вельмі павольна, нібы цэлую вечнасць. Сонца, абагнаўшы нас, цяпер апынулася наперадзе і свяціла мне прама ў вочы. Затым яно стала патроху хавацца ў нейкіх прадметах. Мільгала, падморгвала мне сваімі асляпляльнымі прамянямі. Адразу і не разабраць, што там наперадзе. На вялікім цёплым крузе сталі праглядацца нейкія цені і, чым бліжэй мы да іх падыходзілі, тым больш іх станавілася.
Толькі да заходу мы дабраліся да гэтых ценяў. Гэта былі закінутыя будынкі. Высокія пабудовы, напалову сыходзілі ў пясок. Іх было з дзесятак такіх, можа больш: шэрыя, паўразбураныя будынкі. Вельмі шмат руінаў, бетонных пліт ад ня ацалелых высотак. Мёртвы горад. Мы хадзілі тут як па лабірынце. Шукалі добрае месца для начлегу. Былі ўжо прыцемкі, калі мы зазірнулі ў першы высокі будынак. На першы погляд, старыя сцены былі моцнымі, ніякіх цэлых вокнаў і дзвярэй няма. Унутры ляжаў сухі пустынны пясок. Паўразбураная лесвіца вяла ўверх да іншых паверхаў. Каля яе быў ліфт, дзверы якога былі адчыненыя. Я пабаяўся туды зазірнуць. І, забраўшы свой заплечнік у робата, я адышоў ад яго. А вось робат паглядзеў уніз, пасвяціў ліхтарыкам і адышоў.
– Што там унізе? Пясок? – спытаў я.
– Цемра. Якая глыбока сыходзіць уніз. – адказаў робат.
Ад гэтага мне станавілася неспакойна, нейкія страхі і перажыванні ахуталі мяне.
Пасля таго, што было ззаду нашага шляху, я стаў сцерагчыся падобных месцаў. Цяпер я быў гатовы да новых небяспек. Напэўна, я стаў сам сабе прыдумляць страхі і ад таго не мог расслабіцца. Магчыма, тут ёсць нехта яшчэ.
Мы падняліся па лесвіцы на паверх вышэй. Прайшлі крыху далей, углыб шырокага памяшкання. Тут я знайшоў прыемны для сябе куток.
Зняў павязку з твару, якая хавала мой нос і рот. Тканіна была трохі жоўтай, пакрылася маленькімі пясчынкамі гэтай пустыні. Тут жа, у будынку, дыхаць было свабодна і лёгка.
Стала хутка цямнець. За нашымі сценамі адразу ж тэмпература падала. Пабудова, як і ўся пустыня, павольна астывала. Я працёр вочы, пачухаў ямачку на барадзе, а затым надзеў на сябе верхнюю частку касцюма. Узяў заплечнік і паклаў яго побач з вінтоўкай, каля сябе. Павячэраў: з'еўшы палову сухога батончыка з зерняў, выціснуўшы трохі мяса з цюбіка, запіў гэта вадой. Запасы ежы канчаліся, даводзілася эканоміць.
Тым часам робат стаяў ля вялікага праёму для акна, глядзеў удалячынь. Я прапанаваў яму сесці побач са мной. Ён паглядзеў на мяне і ахвотна пагадзіўся. Прысеў таксама, спіной абапіраючыся на сцяну. Я паглядзеў у яго бяздушныя вочы і раптам успомніў, як лавіў на сабе гэты погляд раней. Успомніў яго ў смутных белых танах, здаецца, ён мне тады перавязваў рану на галаве. І гэтыя словы аб аказанні дапамогі… Так, так…гэтыя вочы дакладна глядзелі на мяне тады, гэтак жа, як цяпер.
Успаміны пачалі вяртацца. Да чаго ж добра мне было даведацца, што мая памяць не зусім страчана. Я ўсміхнуўся, нягледзячы на ўсе праблемы нашага шляху.
Мяне хіліла ў сон. У пустэльным пакоі я прылёг на яшчэ цёплы пясок для таго, каб паспаць. Заўтра сілы яшчэ як спатрэбяцца. Прайшло толькі некалькі хвілін роздумаў, як я імгненна заснуў.
З чорнай шахты ліфта сталі даносіцца галасы і рыпенні. З яе пачалі выпаўзаць выродлівыя светла-шэрыя кібаргі, паўлюдзі-паўробаты. Яны былі аблітыя цёмна чырвонай вадкасцю. Кроў сцякала па іх метале, па іх чалавечай плоці і вялікімі, вязкімі кроплямі падала на халодны сыпкі пясок. Целы іх былі з адарванымі часткамі і элементамі, якія адсутнічалі. Як мерцвякі, яны быццам ажывалі і накіроўваліся ў наш бок. Пад намі, паверхам ніжэй, яны кішаць сотнямі. Я ўзяў штурмавую вінтоўку, перазарадзіў яе. У жаху трымаў дрыготкімі рукамі зброю. Мой спадарожнік, робат, свяціў ліхтарыкам у бок, адкуль даносіліся гукі. Затым, з дзвярнога праёму паказаліся некалькі зласлівых, упартых кібаргаў. Яны зірнулі на нас ярка зялёнымі вачыма і накіраваліся да нас. Я страляў як мага часцей. Гільзы выляталі імгненна. А гэтых мерцвякоў станавілася ўсё больш. Яны шчыльней прыціскалі мяне да сцяны. Смерць падыходзіла ўсё бліжэй і бліжэй. Крывавыя кібаргі лавінай накінуліся на мяне.
У гэты момант я прачнуўся!
Не паспеўшы апамятацца, я схапіў вінтоўку і стрэліў з яе ў шэрую сцяну. Сэрца вырывалася з маіх грудзей, я адчуваў страх і безабароннасць свайго становішча. У жаху, цяжка дыхаючы, я працягваў глядзець на дзвярны праём. Робат падбег да мяне і працягнуў руку, унутраная частка далоні глядзела на мяне, выцягнуўшы пальцы ўверх. Гэтым жэстам робат хацеў спыніць мяне.
– Вы ў бяспецы! Вам нічога не пагражае! – выцягнуўшы руку, Ф-11 паўтарыў мне гэтыя словы некалькі разоў.
Я апусціў вінтоўку. Пацёр вочы і пакруціў галавою, агледзеўся. Нікога і нічога пужлівага вакол нас я не бачыў. Паступова я стаў супакойвацца.
– Усё прайшло, гэта ўсяго толькі сон, – ціха сказаў сабе я.
Пасля чаго падняўся, атросся ад пяску і павярнуўся да святла. Маё цела пасля ночы пахаладзела. Праз праём вакна было прыкметна, як мёртва стаялі халодныя будынкі. Мой погляд слізгаў па цёмных плямам іх сцен. Я задумаўся. Адразу ж у галаву палезлі секундныя ўрыўкі жудаснага сну. Я ледзь не прамок. Паміргаў і цяпер стаў глядзець на яркія верхнія паверхі будынкаў. Прамяні сонца ўжо краналіся іх вяршыняў. Выгляд быў прыгожым і тужлівым.
Так пачынаўся новы дзень.
Нахіліўшыся да заплечніка, я дастаў з яго напалову з'едзены батончык сухіх пладоў, раслін, разгарнуў этыкетку і адчуў гэты салодка-кіслы густ. Зрабіў пару глыткоў чыстай вады з жалезнай бутэлькі. Такі быў мой сняданак. Я гатовы быў зноў рухацца наперад.
Мы спусціліся, выйшлі з будынка, вярнуліся зноў на дробны белы пясок. На другім будынку насупраць я заўважыў надпіс: «смерць СКР». Даволі вялікі надпіс, паміж першым і другім паверхам, на ўсю сцяну. Я спыніўся, а робат, не азіраючыся, працягваў ісці. Я пакратаў пальцамі літары на грудзях сваёй формы, зірнуў на іх. Я з СКР! Трохі занепакоена паглядзеў на робата. Бо менавіта СКР стварыла Ф-11. І носячы форму гэтай карпарацыі, я відавочна частка гэтага ўсяго. Нейкае дрэннае прадчуванне стала трывожыць мяне. Я яшчэ быў сонным і лянівым, каб разбірацца з гэтым. І з задуменным выглядам рушыў з месца, стаў даганяць робата.
Першыя хвіліны ісці было даволі лёгка. Наш шлях быў вольны ад абломкаў. Пад нашымі нагамі знаходзіўся толькі халаднаваты пясок. На шчасце, сонца яшчэ не паспела сагрэць усё ў акрузе. Яно было не занадта высока і таму ценяў было дастаткова шмат, каб бадзёра праходзіць гэты горад. Мы ішлі па вуліцы, так як справа і злева ў шэраг выстраіліся высокія будынкі. Пару верхніх паверхаў і дахі толькі суправаджалі нас. Яны былі выдатна захаваныя, нават шэраг сцен меў зашклёныя пыльныя вокны. Аднак усё добрае калі-небудзь заканчваецца. Так здарылася і з намі. Вуліца скончылася. Цяпер нам трэба было прайсці праз мноства руін.
Куды ісці, у якім напрамку, мне было невядома. Хоць я заўсёды памятаў пра маленькую карту ў кішэні, але ленаваўся зазірнуць у яе і разабрацца. Навошта гэта трэба, калі Ф-11 дакладна ведаў, куды нам ісці. Ён кіраваўся сваёй навігацыйнай сістэмай і па-ранейшаму ішоў наперадзе, я ішоў за ім і часам з трывогай азіраўся назад, быццам адчуваў, што за намі хтосьці сочыць. Праходзілі праз горы разбітага бетону. Яны былі складзеныя так, што ўтваралі тунэлі, можна было прайсці скрозь іх. А калі яны скончыліся, то мы ішлі па паверхні сухога пяску і па кавалках бетону, з якога тырчалі жалезныя пруты. Мне было маральна цяжка падарожнічаць, але даводзілася цярпець.
Таксама, мы прайшлі праз будынак, які ляжаў разбураным, дзе я заўважыў яшчэ адзін надпіс: «Іх свет знікне. Нашы ворагі загінуць».
– Эй, Ф-11?! Ты не казаў пра вайну, пра ворагаў. Не згадваў нічога такога. Што за ворагі? Ты паглядзі на надпіс. Эй?! Ня маўчы! Ці ты нешта ўтойваеш? – спытаў я.
Робат працягваў упэўнена ісці наперад. Маўчаў, быццам зусім не чуў мяне, хоць я знаходзіўся ў пару метрах ад яго.
– Я з табой размаўляю! Ты мяне чуеш? – я зноў звярнуўся да робата. – Ты бачыў той надпіс?..
Робат, крыху счакаўшы, усё ж адказаў.
– Я чую вас. Я шукаў адказ у сваёй памяці. Ніякай вайны не было, у маёй памяці яе няма. Надпісы, мабыць, маюць нейкі іншы сэнс. Магчыма, яны былі зробленыя вельмі даўно і носяць выключна самотны характар. – прамовіў робат.
Ф-11, калі адказваў, не абарочваўся да мяне і не збаўляў крок.
Шчыра кажучы, я засумняваўся ў яго словах. Нейкае пачуццё ўнутры мяне прымушала сумнявацца ў ім. Складвалася такое адчуванне, што Ф-11 нешта не дагаворвае, нешта хавае. Хм… Якая хітрая гэтая штука – робат! Працягваць пытацца ў яго аб надпісах або аб чымсьці іншым я не стаў, мне стала неспакойна. Хоць я і давяраў яму ў многіх нашых прыгодах, тут жа я ўсумніўся.
Мы падоўгу блукалі па гэтых гарадскіх развалінах. Лёгка праходзілі па пустынных доўгіх калідорах, дзе я супакойваў сваё дыханне. А часам, даводзілася ўзбірацца на кучу бетону і спускацца, імкнучыся не параніцца.
– Руіны заканчваюцца! – сказаў і павярнуўся да мяне робат. – Паслухайце, за гэтымі ацалелымі будынкамі нас чакае пустыня.
Ф-11 паказваў пальцам на будынкі, што знаходзіліся ад нас на адлегласці, дзесьці за сто метраў. Робат бачыў маю стомленасць. Я цяжка дыхаў, твар пакрываўся буйнымі празрыстымі кроплямі поту. Таму, калі ж мы дайшлі да апошняга шматпавярховага будынка, я прысеў у ценявой часткі і абапёрся спіной аб халодную шэрую сцяну. Я дастаў новую прастакутную тканіну з аптэчкі для таго, каб прыкрыць нос і рот ад пясчынак пустыні, што лёталі па ветры. Бо цяпер, нас чакала ўсё тая ж цяжкая беласнежная пустыня.
Пасля невялічкага прывалу я ляніва ўстаў. Зрабіўшы спробу адысці ад будынка, я заўважыў, што пад маімі нагамі з пяску праглядаюцца нейкія косткі. Тады я нагой злёгку капнуў перад сабой пясок, спачатку носам абутку, а затым пяткай. Робат маўчаў і назіраў за тым, што я раблю. На пяску, сеяным дробнымі каменьчыкамі, ляжалі тры вялікія косткі і парачка крыху меншых. Я імгненна паглядзеў на робата і вярнуў свой погляд назад.
– Што тут такое?! – вымавіў я.
Зрабіўшы пару крокаў назад, неакуратна стаў, трохі сагнуўшы ногі ў каленях, ледзь было не паваліўся на пясок. Пад маёй ступнёй ляжаў белы чалавечы чэрап.
– Што тут адбылося? Яны паўсюль! – казаў я, азіраючыся па баках.
Ад апошніх будынкаў і ў бок пустыні ляжала вельмі шмат чалавечых костак. Рэбры, доўгія і кароткія, хрыбетнікі і розных памераў чэрапа. Дарослыя і дзеці…
Але чаму яны тут ляжаць, чаму іх тут так шмат? Я думаў толькі аб дрэнным. Можа іх забіў СКР? Я ніяк не мог забыцца пра ўбачаныя надпісы.
Яшчэ трохі агледзеўшыся, я так і не ўбачыў яснасці. Ф-11 не адчуваў тых жа пачуццяў, што і я, і таму працягнуў мне руку і сказаў:
– Нам пара ісці.
– Ты нічога не хочаш мне расказаць пра гэта? Паглядзі, колькі тут загінула людзей! – сказаў я.
– Я нічога не ведаю аб гэтым месцы. Нам пара. Калі ласка, хадзем, – адказаў робат.
Калі Ф-11 казаў гэтыя словы, я ў апошні раз зірнуў на парэшткі. Я заўважыў, як вецер размывае пясок на маленькім чэрапе, які ляжыць з іншымі косткамі. У гэтым чэрапе была адтуліна ў вобласці ілба. Вось яна, адна здагадка таго, што адбывалася – людзей застрэлілі.
Сумна станавілася на душы. Таямніча і страшна. Цяжка змірыцца з гэтым, мяне мучылі розныя пытанні.
Я не стаў больш гаварыць з робатам. Мы ішлі далей. Ісці з Ф-11 было непрыемна: ён нічога не распавядаў, ішоў імкліва па нашым шляху і толькі зрэдку мог сказаць пару слоў.
Белы, нібы люстэркавы, гарызонт разаслаўся вакол нас. Здавалася, што гэтай пустыні няма канца. Другі дзень яна праплывае ў мяне перад вачыма. Куды ні паглядзі – усюды яна.
Пакуль я цяжка ішоў па гэтай хвалістай паверхні, я напружваў галаву, хацеў нешта ўспомніць пра свой дом, пра сябе. Пуста ў маёй галаве. Як мяне завуць? Можа Ігар або Максім … Пару імёнаў я ведаў, круціў у памяці. Але як клічуць мяне на самай справе? Толькі пра гэта я думаў. Горка капаўся ў сабе. Я хацеў было ўжо здацца, як з маёй памяці нешта прачнулася. Так! Я дакладна ўспомніў нешта новае. Гэты момант відавочна адбываўся ў маім жыцці. Падобная пустка вакол мяне, таксама смажыла сонца. Побач са мной быў мой бацька. Тады я быў яшчэ дзіцём, і ён вазіў мяне далёка за горад, у невялікую пустыню, дзе дрэў не было, была толькі жоўтая, высахлая трава, што схілілася да зямлі. Памятаю тое месца, адкуль нам быў бачны вялікі горад, над якім лётала з дзясятак касмічных караблёў. Бацька вучыў мяне стральбе. Расстаўляў усялякія знакі, вучыў мяне цэліцца і распавядаў аб зброі. Дапамагаў трымаць пісталет, разбіраць яго. Гадоў дваццаць таму гэта было… Так, гэта мой успамін. Вайсковец, навуковец-інжынер, жорсткі і рашучы – такім я памятаю бацьку. Мне тады не падабалася быць салдатам, я жадаў больш утульную абстаноўку. Але з-за страху я не мог пра гэта сказаць свайму бацьку і моўчкі выконваў яго загады. Ён радаваўся, што я праводзіў з ім час. І раздражняўся, калі ў мяне не атрымлівалася нешта зрабіць. Бацька нават не здагадваўся, як мне брыдка страляць і бегчы ад сваіх захапленняў.
Мацней забілася маё сэрца, узрадавалася і засмуцілася ўслед.
Наперадзе, на кучу пяску ўзбіраўся Ф-11, я ішоў следам за ім. Узбіраючыся на вяршыню насыпу, я працягваў блукаць у памяці, шукаў сваё новае або, хутчэй, сваё мінулае. Падняўшыся на вяршыню, я спыніўся, паглядзеў уніз. У мігценні цяпла, на гарызонце, стаяла адзінокая пабудова. Я не адразу звярнуў сваю ўвагу, але спыніўшы погляд на ёй, я разгледзеў бел-чорны маяк. Большая частка яго знаходзілася над зямлёй. Вельмі хацелася падысці да яго бліжэй і схавацца ў яго цені.
Злева падзьмуў лёгкі ветрык, які падарыў мне трохі прахалоды. Прыемны холад ахапіў усё цела. Я павярнуўся да яго тварам, каб яшчэ больш паддацца яго ўплыву. Мне захацелася птушкай узляцець і паляцець у неба. Вецер дарыў свабоду. Здавалася ўсё не так дрэнна. Але на бяду, у наш бок набліжалася пясчаная бура. Сцяна святла і цемры. Пясок круціўся ў патоку вялікага ветру. Велізарная бура, у якой вышыню ці шырыню адразу і не вызначыш. Тым часам, робат спакойна спускаўся з выдмы ўніз, ад цяжару слізгаў па ёй.
– Паглядзі! Бура! Ты не казаў, што тут ёсць буры! – гучна крыкнуў я, прыбраўшы тканіну з рота.
Робат ужо спусціўся і стаяў на роўным месцы. Ён моўчкі паглядзеў на мяне.
– Туды паглядзі! – я хутка спускаўся да яго, паказваючы рукой на высокую сцяну пылу і ўсё таксама крычаў у яго бок. – Паглядзі!
– Прабачце мяне за няўважлівасць, – штучна сказаў робат. – Нам варта схавацца ў той пабудове! – паказаў ён на маяк.
– А мы паспеем дабегчы? – спытаў я.
– Калі не будзем стаяць на месцы і весці дыялог, то па маіх падліках паспеем!
Гэта сапсавала мне спрэс увесь настрой. Цяпер нам трэба было бегчы ў бок маяка. А мне імчацца што ёсць сілы.
Пры хадзе мае ногі добра грузлі ў пяску, а калі я пабег, з-за хуткага перамяшчэння мне ўдавалася хутка падымаць ступні, перш чым яны цалкам схаваюцца ў пяску. Я бег цяжка. Пасля адкінуў тканіну, якая закрывала нос і рот. Задыхаў поўнымі грудзьмі. Стаў больш актыўна размахваць двума рукамі. І бегчы стала значна лягчэй. Хай дробныя пясчынкі і спрабавалі ўскладніць маё дыханне, але я амаль не заўважаў іх. Страшней было не паспець схавацца ад буры.
Вялікая сцяна пылу не рассейвалася, а наадварот, станавілася яшчэ магутней і мацней. Белыя віхры хутка набліжаліся да нас. Здавалася, быццам бура расцягнулася ад самага неба да паверхні зямлі, і цягнулася ад усяго боку левага краю. Вецер каля нас узмацняўся, дробныя пясчынкі сталі падымацца значна вышэй, іх станавілася ўсё больш. Біліся прама аб маё цела. І тут я стаў закрываць далонню ніжнюю частку твару.
Мы падбеглі да маяка. Ён быў з выкладзенай чырвонай цэглы, афарбаваны ў бел-чорную фарбу, якая амаль аблезла з яго сцен. Я пакратаў маяк рукамі, абышоў яго па крузе. Дзвярэй у маяку не было, галоўны ўваход даўно пахаваны глыбока ўнізе. Замест іх, у сцяне, над узроўнем паверхні, было нешта падобнае на ўваход. На месцы выбітых цаглін знаходзіўся невялікі праход, які быў зачынены знутры цёмным лістом металу. Гэта прымушала мяне турбавацца яшчэ мацней. Я азірнуўся назад і ўбачыў, як выдмы імгненна схаваліся ў пяшчаным тумане. Бура хавала ў сабе вялікую плошчу пустыні, злавесна паглынаючы ўсё на сваім шляху. Нягледзячы на сваю стомленасць, я зняў з пляча штурмавую вінтоўку і, што ёсць сілы, стаў біць прыкладам па метале, які закрываў уваход. Загароду хістала, але, як бы я ні стараўся, яна не падала ад маіх удараў. У гэты час вецер узмацніўся і біў мацней у спіну. Пясчынкі ўжо не былі такімі безабароннымі, яны білі мяне яшчэ мацней. Вочы мае чырванелі ад болю, пускалі слёзы. Вось-вось нас ахопіць і накрые бура, мы апынемся ўнутры яе. У гэты момант робат мяне злёгку адштурхнуў, і я міжвольна зрабіў крок у бок. Ён, адным ударам сваёй сталёвай рукі, выбіў загароду.
Я першым улез унутр маяка, следам хутка ўскочыў робат. Менавіта зараз бура разгулялася ў поўную сілу. Вялікая колькасць пяску сыпалася да нас. Ф-11 хутка падняў адбіты ліст металу і прыкрыў праход. Прыбіў яго на месца магутнымі ўдарамі сваёй непарушнай рукі. Цяпер мы стаялі на лесвіцы. Я крыху адкашляўся, атрос ад пяску і адразу ж агледзеўся. Затым дастаў ваду з заплечніка, працёр вочы і ўвесь твар.
Ад уваходу і ўніз, па сцяне, віселі драты, на якіх размяшчаліся маленькія яркія дыёды. Яны нястомна свяцілі, часам хутка мігцелі. Агні нібы паказвалі нам, запрашалі спусціцца ўніз.
Калі тут ёсць святло, значыць, ёсць і людзі. Я спадзяваўся, што там, унізе, нас добра сустрэнуць добрыя людзі і дапамогуць мне з адказамі на ўсе мае пытанні, прапануюць добры адпачынак, ежу. Хочацца спадзявацца толькі на гэта.
Я думаў толькі аб спакоі. Вымыць ад пяску твар і цела. Не перашкаджала б добра паесці, вельмі ўжо хацелася. Усё гэта падарожжа стала мяне раздражняць, хутчэй бы яно скончылася. Я не той чалавек, які любіць пераадольваць такія складаныя перашкоды. Гледзячы на свае далоні, якія былі занадта далікатнымі і мяккімі, я зноў і зноў думаў пра гэта.
Бліжэй да змяркання, мы пачалі асцярожна спускацца. Робат ішоў першым, а я асцярожна рухаўся за ім. Прыступак было не занадта шмат. І калі мы спусціліся, прыадчыненыя драўляная дзверы ўсталі перад намі. Ф-11 не стаў адразу заходзіць за іх – ён чакаў мяне. Калі мы разам сталі ля дзвярэй, я працягнуў руку, каб адкрыць іх цалкам. Нечакана, за гэтымі дзвярыма пачуўся шоргат, і я прыбраў руку. Павярнуўся да робата. Паказаў яму, што той павінен заходзіць першым. Ён нетаропка ўвайшоў у жылое памяшканне маяка, я ўважліва прыслухоўваўся да яго хадзе, як і да ўсяго шоргату. Зрабіўшы пару крокаў наперад, робат спыніўся. Я ўвайшоў у памяшканне ўслед за ім, паказаўся з-за спіны робата, тут жа спыніўся. Стаяў побач з ім.
Нас сустрэў пажылы мужчына з чорна-сівой барадой, з доўгімі, густымі, сівымі валасамі. Стаяў ён у пажоўклай майцы, на якую была накінутая старая патрапаная шынель, у брудных джынсавых нагавіцах, босы. Ён моўчкі сціскаў свае худыя рукі, трымаў перад сабой пісталет. Яго цёмныя вочы кідаліся ад страху. Стары размахваў зброяй, цэліўся то ў мяне, то ў бок робата. Разгублена дрыжаў.
– Спакойна. Апусці пісталет. Мы проста схаваліся ад буры. Выпадкова знайшлі гэты маяк. Можна нам тут схавацца? Пасля мы сыдзем. Апусці зброю, прашу. Давай пагаворым спакойна. – я пачаў размову.
Цяпер стары наводзіў свой пісталет толькі на мяне, цэліўся мне ў галаву.
– Я думаў, што вы ўсе даўно сышлі. Памерлі ў пясках. За мной, значыць, вярнуліся?! Я так проста не здамся. Альбо прэч адсюль, альбо я нас усіх падарву! – гучна, з ценем страху, загаварыў стары.
У яго быў выгляд упэўненага ў сабе чалавека. Затым свабоднай рукой ён дастаў з кішэні чорны пульт, сціснуў яго і вялікім пальцам ледзь крануўся чырвонай кнопкі. А другой рукой ён па-ранейшаму цэліўся ў мяне.
– Супакойся, стары, мы не прычынім табе зла… Мы зараз развернемся і павольна сыдзем… Пасядзім наверсе, пакуль бура не аціхне. Добра? – прадоўжыў я.
– Прэч адсюль, СКР паганы! Ідзіце прэч, пацукі! – крычаў пажылы мужчына. – Пайшлі прэч, вырадкі! Мяне так проста не возьмеш! А-а-а-а! Я падарву ўсіх!
І праўда, над столлю віселі вялікія квадраты выбухоўкі. Стары вар'ят не жартаваў.
– Мы сыходзім! – сказаў я.
Я рушыў спіной да выхаду, зрабіў першыя крокі назад. Робат зрабіў таксама крок назад, але ўжо ў паўабароце. Я патроху стаў рухацца за дзверы, але Ф-11 раптам тузануўся да старога, выцягнуў сваю руку і выбіў пульт. Хуткая рэакцыя робата за лічаныя секунды абяззброіла вар'ята. Пульт вісеў у палёце, робат не дазволіў зваліцца яму на падлогу, схапіў яго. Працягнуў мне. І адразу, нагой, выбіў пісталет з рукі старога – зброя адскочыла ў бок. Тады стары нават не паспеў тузануцца, каб націснуць на курок ці ж на вялікую кнопку пульта.
І вось я трымаю пульт ў адной руцэ, другой жа накіраваў дула сваёй штурмавой вінтоўкі на старога. А робат стаяў блізка да гаспадара маяка і нібы чакаў чагосьці.
– Сволачы! Сволачы! Заб'ю! – выгукнуў стары і кінуўся на мяне.
Робат збіў яго з ног, той паваліўся перада мной. Стары хацеў было ўжо ўстаць, абапіраючыся на рукі, падымаў сваё цела, але я тут жа махнуў прыкладам вінтоўкі па яго галаве, той паваліўся на падлогу, страціўшы прытомнасць. Стары вельмі не хацеў здавацца, гэтак жа, як і я, ён не хацеў, каб усё скончылася выбухам.
Робат забраў у мяне пульт, знайшоў пісталет старога і паклаў усе прадметы на стол. Я адцягнуў у кут гаспадара маяка, моцна звязаў яго рукі і ногі. Было пару кропель крыві на яго галаве пасля майго ўдару. Затым, я стаў абшукваць памяшканне. Святло маленькіх дыёдаў усё часцей мігцела, ціснула на вочы. Мабыць, з-за буры, прырода ўсё яшчэ працягвала шумець над намі.
Тут я знайшоў шмат кансерваў, бутэлек, прадуктаў без тэрміну прыдатнасці. Цікава, адкуль у старога такі запас ежы? Я ўзяў адну банку для сябе, адкрыў яе і стаў з'ядаць змесціва. Праганяючы голад, адчуваў прыемную асалоду. Між тым, я працягваў аглядаць памяшканне маяка. Ірванае, працёртае адзенне ляжала акуратна складзенай на пластмасавым крэсле. Шэрыя сцены былі распісаны чорным вуглём, у асноўным лаянкі і абрэвіятура «СКР».
Чаму такая нянавісць да СКР? Што ўсё гэта значыць? Хвалявалі мяне гэтыя пытанні ўжо не першы раз.
У адным з кутоў, было вельмі шмат дробных прадметаў, мабыць, гэта сабрана на той выпадак, калі раптам нешта спатрэбіцца. Была і адна паліца на сцяне, на якой размясціліся мноства папяровых кніг і ўсякіх лістовак, не звязаных адзін з адным. Калі я перабіраў кнігі і разглядаў паліцу, з папер выпала ледзь абгарэлая фатаграфія. Я падняў яе. На ёй былі намаляваныя два дзіцяці і жанчына, на адваротным баку амаль сцёртымі чарніламі напісаныя нейкія словы. Я так і не разабраў ніводнага слова на здымку, вярнуў яго назад.
Я зірнуў на старога – ён па-ранейшаму знаходзіўся без прытомнасці.
– Бедалага. – сказаў я. – Колькі ж часу ён жыве тут?..
Што адбывалася з гэтым чалавекам я і ўявіць не мог.
Я вельмі стаміўся ад усяго гэтага. Прысеўшы на ложак з пары матрацаў, я пастараўся задрамаць. Робат нерухома стаяў насупраць старога. Ён быццам быў пагружаны ў нейкі сон, бяздушныя вочы яго былі адкрытыя, а сам ён стаяў, як мёртвае дрэва.
Я стомлена сядзеў, паклаўшы вінтоўку на ногі і блякла глядзеў наперад. Павекі хутка стуліліся.
Пару гадзін сну.
– Арцём! Арцём! Прачынайся! Табе пара бегчы!
Жаночы голас разбудзіў мяне.
Я хутка адкрыў вочы. Паглядзеў па баках. Робат усё таксама стаяў на месцы і глядзеў на старога. А той ужо прыйшоў у сябе і нешта мармытаў пад нос.
Гэта быў сон…жаночы голас у маёй галаве. Я пазнаў гэты голас, голас маёй жонкі. Гэта яна мяне клікала. Яе вобраз вярнуўся да мяне, вярнулася маё імя. Маё сэрца білася часцей чым звычайна. Дзе ж яна, мая жонка, мая сям'я? Цяпер, з думкамі аб новых падзеях майго жыцця, я больш мужна стаў глядзець на сённяшні дзень.
Я ўстаў, падышоў да старога і робата.
– Ідзі і правер, скончылася ці бура. – сказаў я робату сонным голасам.
Ф-11 выйшаў з памяшкання і стаў нетаропка падымацца па лесвіцы, стукаў сваімі металічнымі ступнямі. А я павярнуўся да самотнага старога. Паглядзеў на яго сумныя вочы, яны былі крыху апушчаны ўніз.
– Усё не дарма, ўсё не дарма… – ціха, хрыплым голасам паўтараў стары. – Усё не дарма…
Я апусціўся да яго, прысеў насупраць. Стваралася такое адчуванне, што стары не заўважае мяне. Хоць вось ён я, перад ім.
– Ты мяне чуеш? Эй? Я тут! – пажылы працягваў сядзець, апусціўшы нос. – Як цябе завуць? – пацікавіўся я.
– …усё не дарма… – ён зноў паўтарыў гэтыя словы, зараз жа злёгку заварушыўшыся, нібы маятнік, хістаўся ўперад‐назад.
– Арцём. Маё імя Арцём. – я ціха прашаптаў гэта, хутчэй больш сабе, чым яму.
– …усё не дарма…усё не дарма… – не змаўкаў стары.
– Як ты сюды трапіў? Колькі ты тут жывеш? Што за нянавісць да СКР? – я, адзін за адным, задаваў яму пытанні, спадзеючыся, што хоць на нейкае з іх ён адкажа.
Пачуўшы абрэвіятуру з маіх вуснаў, стары змоўк. Ён падняў вочы і з нянавісцю паглядзеў на мяне. Я падумаў, што ён памірае. Стары падняў бровы і шырока раскрыў вочы. Было непрыемна глядзець на яго, і я тут жа ўстаў, выпрастаўшы спіну.
– Справядлівасць прыйдзе! СКР памрэ, памраце вы ўсе! Усё не дарма. – рэзка і гучна крыкнуў стары. – Справядлівасць прыйдзе! Смерць прыйдзе за кожным з вас!
Я адразу зрабіў два крокі назад, моцна сціснуў зброю. Гэты чалавек працягваў палохаць мяне сваім поглядам. Яго выраз твару быў раз'юшаным. Голас, з якім ён крычаў, трашчаў, шыпеў ад злосці.
– Справядлівасць прыйдзе! Вы ўсе памрэце! – крычаў стары, яго сліна вылятала з рота, чаплялася за бараду.
Мала таго, што мяне палохаў стары, дык яшчэ я не пачуў, як робат вярнуўся і наблізіўся да мяне.
– Буры няма. – сказаў робат за маім плячом.
Я тузануўся, і, нібы конік, адскочыў ад яго. Уся мая мужнасць і сілы імгненна зніклі. Усё з-за старога-псіха, які балюча біў сваімі фразамі па маім слабым характары, па страхах у маёй галаве.
Нечакана, у ва мне штосьці пстрыкнула, мяне ахапіла злосць. Я паставіў у бок вінтоўку. Потым адарваў кавалак тканіны ад адзення, якое ляжала ў куце і ім жа заткнуў рот старому. З мяне хопіць ужо гэтага вар'яцтва.
– Ну што, Ф-11, збіраемся і праз дзесяць хвілін выходзім?! – сказаў я.
– Я рэкамендую застацца тут на ноч. Праз пару гадзін пачне цямнець. Нам лепш выходзіць заўтра, ранняй раніцай. Наперадзе яшчэ доўгі шлях па пустыні.
– Мммм… – незадаволена прамовіў я. – Чорт пабяры! Колькі можна!?
Правесці ноч пад зямлёй, у кампаніі робата і вар'яцкага старога? Гэта пекла нейкае! Робат, які не хоча адказваць мне на пытанні аб людской нянавісці да СКР, які прымушае мяне сумнявацца ў ім. У дадатак стары, гарлапаніць, жадаючы маёй смерці. А што, калі гэты стары ноччу развяжа рукі і заб'е мяне? Не, трэба нешта з гэтым рабіць.
– Добра, мы застанемся начаваць. Толькі давай гэтага вар'яцкага дзеда пасадзім за дзверы, на прыступкі. Звяжам яго ногі на каленях, таксама праверым, ці добра звязаны яго рукі, – з асцярогай, раздражнёна сказаў я.
Цяпер жа дзіўны стары размясціўся за тоўстымі дзвярыма, якія мы шчыльна зачынілі. Я склаў усё неабходнае і стаў рыхтавацца да начлегу. Матрацы былі даволі мяккія, я накрыў іх шырокай тканінай, якую ўзяў у процілеглым куце. На мой погляд, яна была чысцей майго касцюма і ўсяго таго, што тут знаходзілася.
Спаць было не па сабе, але выбару ў мяне не было. Мой арганізм доўга змагаўся са страхамі і жаданнем заснуць.
Дыёдныя стужкі асвятлялі памяшканне. Я ляжаў, зачыняючы і адкрываючы вочы, правяраў, ці ўсё ў парадку. Усё спакойна. Тым самым я супакойваў сябе і ўсё больш мяне хіліла да сну.
Я зноў заплюшчыў вочы, спрабаваў успомніць сон, нібы прасіў працягу, і мая памяць падносіла ўсё больш фрагментаў з мінулага. На гэты раз я добра разумеў, што гэта не сон і не маё ўяўленне. Успамін зносіў мяне ў вялікі гарадскі аазіс, у ўтульны дом. Дзе жыла мая выдатная жонка Рыта, якая будзіла мяне. Я сустракаў ту раніцу без асаблівай радасці. Нечакана для нас, у дом уварваліся ўзброеныя салдаты СКР. Я ўстаў, не разумеючы, што адбываецца. Галасавой камандай уключыў праектар на франтальнай сцяне і ўбачыў, што паказваюць камеры нашага дому. Два чалавека ў чорнай форме, з вялікімі чырвонымі нашыўкамі на правым плячы, гучна ўвайшлі праз уваходныя дзверы. Іх твары былі схаваныя пад чорным шлемам. Салдаты зносілі дзверы, адну за адной. Яны дакладна ведалі, дзе мы знаходзіліся. Рыта кінулася да дзіцяці, забрала яго, прыціснула да сябе. Я паспяшаўся звязацца з кімсьці па званку. Але не паспеў: узброеныя людзі ўварваліся ў пакой, кінулі мяне на падлогу, тварам уніз. Апошняе, што я бачыў, як мая жонка крычыць і плача, трымаючы дзіцяці ў сваіх руках. Яна, як і я цяпер, не разумела, што ж адбываецца. Салдаты выцягнулі мяне з дому, насупраць якога чакала вялікая ваенная машына з белым надпісам «СКР» і ваеннымі робатамі, двое з якіх узялі мяне і зацягнулі ў велізарны бранявік.
