Дмитрий Максимович Акулич
Хаціна
У цёплым памяшканні было мала мэблі: адна лаўка, ды доўгі стол. Алесь аглядаўся, а думкі ў галаве блыталіся і не пакідалі яго ў спакоі. Думкі, быццам хаос незвязаных слоў, што шукаюць сваё месца, пакуль ён прыбываў у новым свеце. Перад ім, на лаве, за белым накрытым сталом сядзеў малады рудавалосы юнак, у чыстай белай кашулі, у шырокіх шэрых нагавіцах і ў лапцях. З выгляду, гадоў яму было дзесьці пятнаццаць. На яго далікатнай шыі свабодна вісеў чырвона-зялёны бранзалет, які быў не таўсцей паказальнага пальца хлапчука. Юнец трымаў у руцэ драўляную лыжку і, не заўважаючы Алеся, звонка хлюпаў боршч. За спіной хлапчука было квадратнае акно, якое ўпускала ў памяшканне мяккае святло. Па краях вісеў бел-чырвоны цюль. Алесю было відаць як за акном у двары стаяў чорны конь, а каля яе маячыў нейкі стары. Алесь, з хвіліну, моўчкі стаяў у пакоі. Галава па-ранейшаму налівалася цяжарам, усё павольна плыло каля яго.
У пабудове пахла свежай драўнінай, лётала пара маленькіх чорных мух. Было цёпла, утульна і чыста.
Калі ж у пакой увайшла нізкарослая тоўстая бабулька, сапучы сваім тонкім носам, Алесь тут жа заварушыўся, апусціў правую руку. Затым ён зрабіў крок назад, прыціснуўся спіной да сцяны і паглядзеў на яе маршчыністы твар. Пажылая жанчына была прыгожа апранутая: бел-чырвоныя ўзоры ўпрыгожвалі шэрае ўбранне, на галаве была чырвоная хустка. Яе кароткую старую шыю атачаў такі ж чырвона-зялёны лёгкі бранзалет, што быў на юнаку. Бабулька трымала ў руках свежы, толькі што выпечаны хлеб, падносіла яго да стала. У тую ж секунду, яна, краем вока, заўважыла чалавечы цень і імгненна павярнулася.
– Ой! Ох! – ад спалоху, гучна застагнала старая.
Яна моцна сціснула пальцамі мяккі жытні хлеб, прыціснула яго да сябе.
– Ты хто такі? – з здзіўленым позіркам, хрыплым голасам запыталася пажылая жанчына. – Ян? Хто гэта? – звярнулася яна да ўнука, які сядзеў за сталом.
Юнак, з-за гучных стогнаў бабулі, перастаў есці боршч, устаў з-за стала і паківаў галавой з боку ў бок. Даваў зразумець, што не ведае гэтага хлопца. Алесь выдыхнуў заціснутае напружанне з грудзей і паспрабаваў разабрацца.
– Даруйце. Я не разумею, як я тут апынуўся. Але прашу вас, без панікі. Давайце разам разбярэмся. – ветліва, усміхаючыся, быццам не верачы ўсяму, сказаў Алесь. – Дзе я? Што гэта за месца? Я што, без прытомнасці? Я ў коме або проста сплю?
Задаючы пытанні, Алесь міжволі размахваў рукамі, далонню дакрануўся да сябе. Пальцы кранулі белую кашулю, якая была надзета на яго. Ён зірнуў уніз, на ім былі такія ж нагавіцы і лапці, як у дзіцяці за сталом.
– Што гэта ўсё значыць!? – забасіў цвёрдым голасам Алесь.
Ён разгублена пачаў круціць галавой, не разумеючы, што ж яму рабіць далей.
А ўнук, як і бабуля, насцярожыўся, ад таго, што адбываецца ў пакоі. Ён з трывогай глядзеў на бабульку, і жэстамі рук і пальцаў, нешта спрабаваў растлумачыць ёй. Часта паказваў на Алеся, на яго шыю, а затым на сваю.
«На ім няма кальца!» – з жахам падумала пажылая жанчына і паглядзела ў акно.
– Карней! Карней? – гучна, на ўвесь голас, захрапела старая.
Яна боязна падбегла да ўнука, устала перад ім, закрыла яго сваім шырокім целам. Бабуля, не спускаючы вачэй з госця, са страхам зноў пракрычала імя свайго мужа. Яна хацела, каб стары хутчэй зайшоў у дом і прагнаў незнаёмага чалавека.
– Не бойцеся! Я зараз сыйду. – сказаў Алесь.
– Прэч! Прэч! Цяпер з-за цябе нас усіх заб'юць. Прэч, пракляты! – накінулася, працягваючы з нянавісцю крычаць старая.
Алесь у здзіўленні, хуткімі крокамі кінуўся шукаць выхад. Ён жыва ірвануў у бок, у той пакой, адкуль да яго ўвайшла пажылая жанчына. Перайшоўшы міжпакаёвы парог, Алесь апынуўся ў вялікім, шырокім памяшканні, дзе з-за вялікай колькасці доўгіх вокнаў было вельмі шмат сонечнага святла. Удалечыні, насупраць Алеся, стаялі адны зачыненыя драўляныя дзверы. Нязручна пляскаючы лапцямі, хлопец кінуўся да іх. Як толькі Алесь працягнуць руку да шэрых дзвярэй, не паспеўшы прыкласці пальцы да затворкі, як тут жа дзверы пачалі павольна адчыняцца перад ім. Іх адчыніў сівавалосы пажылы мужчына Карней. Зморшчаная смуглявая скура твару напалову хавалася ў сівых валасах: доўгая барада, густыя вусы, прычоска, якая хавае вушы і лоб. Толькі стомленыя чорныя вочы і шырокі нос дзеда былі адкрытыя. Невысокі мужчына Карней трымаў новыя вілы ў адной руцэ, у другой – саламяны капялюш. Ён адчыніў дзверы з сур'ёзным выглядам, думаючы пра сябе пра бабульку: «Што ж зноў там здарылася…ніяк не суцішыцца, што ж яна хоча ад мяне?» І калі перад ім устаў Алесь, Карней ад здзіўлення адкрыў шырэй свае маленькія вочы і сціснуў вілы. У паніцы Алесь штурхнуў старога ў бок і куляй выскачыў з чужой хаты. Хлопец яшчэ некалькі метраў бег наперад, нязручнымі лапцямі ён драпаў сухую і пазелянелую глебу. А затым павярнуў налева, выбег на пясчаную дарогу, змяніў бег на хуткі крок, працягваў рухацца, азіраючыся назад. Пыл ляцеў з-пад ног. І калі Алеся трохі адпусціла трывога, ён спыніўся. Пакружыўся, агледзеў усё вакол сябе. З напалоханым поглядам ён стаяў на шырокай раз'езджанай вуліцы, дзе на ўскраінах дарогі рэдкай паласой зелянелі дрэвы. Красаваліся пабудаваныя з свежых бярвенняў хаты. Яны стаялі па баках галоўнай дарогі, цягнуліся далёка наперад. На лаўках, паблізу Алеся, сядзела трое старых. Пажылыя мужчыны коса глядзелі на маладога хлопца, хрысціліся і, не пазнаючы ў ім земляка, неразборліва шапталіся. На целе кашуля, нагавіцы, лапці. Таксама, у кожнага з іх, на шыі, вісела чырвона-зялёнае металічнае тонкае кальцо, больш падобнае на бранзалет. Тут жа, на гэтай жа вуліцы, удалечыні, каля сваіх дамоў хадзілі людскія цені…
Сонна шумеў вецер у вялікім сяле. Белыя аблокі нетаропка плылі па блакітным небе, быццам маленечкія караблі пераплывалі вялікі акіян. Зялёныя маладыя ліпы моўчкі стаялі ля дарогі, хаваючы ў сваім цені розныя прыгожыя палявыя кветкі. Злёгку дрыжала тонкае лісце на апушчаных галінах стомленай старой вярбы. Нізка лёталі ластаўкі. Лета на ўсю моц малявала яркія фарбы сельскага жыцця.
– Сыдзі з дарогі! – закрычаў мужчынскі голас за спіной Алеся.
Аглядаючы сельскую прыгажосць наперадзе сябе, Алесь не пачуў, як да яго падабраўся карычневы дарослы конь, які цягнуў за сабой воз сена. Яго вёў высокі, чарнавалосы, саракагадовы мужчына з лёгкім цёмным шчаціннем на загарэлым твары. Ён сурова апусціў свае шырокія чорныя бровы на карыя вочы.
– Адыдзі! У бок! – ад стомы прагаварыў плячысты мужчына, выціраючы празрыстыя кроплі поту з злёгку маршчыністага ілба.
Алесь хутка адышоў у бок, расчысціўшы шлях для каня, які сапеў ад спёкі, і яго стомленага гаспадара. Аднак, мужчына, праходзячы міма Алеся, са злосцю зірнуў на хлопца і хутка спыніў воз.
– Ты ж з «свабодных»! Зноў ты?! Ты чаму тут? – здзівіўся мужчына.
Ён трымаў адной рукой запрэжку, а другой, праціраў сваю закаваную ў металічны бранзалет шыю.
– Ты знайшоў маіх дзяцей? Яны цяпер у бяспецы? Ты ж сыходзіў з сяла, паспеў знайсці маіх дзяцей? Вы былі на «Зялёным лузе», у старой рабіны? Калі ласка, скажы, што ты іх выратаваў і адвёў да сваіх! А што з Вольгай? Чаму яна не вярнулася?
– Да каго адвесці?… Я не разумею цябе. Пачакай са сваімі дзецьмі. Я нікога не ратаваў! Дзе я наогул? Ты пра… – не паспеў дагаварыць Алесь.
Мужчына кароткім махам рукі далонню ўдарыў шыракаплечага Алеся, сківіца адчула моцны боль. Алесь злёгку ступіў назад і, не адчуваючы той жа злосці, што збіралася ў мужчыне, не стаў махаць у адказ кулакамі. Алеся яшчэ не адпусцілі тыя ўзрушэнні, якія ўжо на яго аказаў іншы свет. Хлопец яшчэ больш быў ашаломлены ўзніклым дыялогам і гэтак дзёрзкімі паводзінамі мужчыны.
– Чаму ж ты стаіш, як слуп? Бягі. Яны ж зараз знойдуць цябе, прыйдуць за табой! Заб'юць! Ратуйся! Што ты стаіш? Бяжы, дурань! Пакуль цябе ў рабства не ўзялі. Ратуй сябе і выратуй, калі ласка, маіх дзетак! – строга сказаў мужчына, нервова ўздрыгваючы вуснамі.
З-за парушэнне свайго маршруту, з-за няштатнага прыпынку, бранзалет на шыі мужчыны загуў. Незнаёмец хрыпла задыхаў, затым стаў пляваць крывёю. У гэтым цяжкім стане ён паспяшыў свайго каня і паплёў за ім ногі.
Воз хутка пакінуў Алеся. Старыя, якія сядзелі на лаўцы, схаваліся ў хаце і баязліва паглядалі з вокнаў. Тут жа перад хлопцам дружным натоўпам прабеглі басаногія дзеці. Услед за імі з-за павароту выйшла стройная дваццацідвухгадовая дзяўчына ў шэрым сарафане. У руцэ яна несла нейкі прадмет, больш падобны на празрыстую скрыначку, унутры якой, ляжалі два залатых шарыка і нейкія правады. Дзяўчына, дайшоўшы да аслупянелага Алеся, паправіла сваю галаўную белую хустку, з-пад якой праз плячо легла светла-русая доўгая каса. Дзяўчынка была аднаго росту з хлопцам. Яна паглядзела сваімі блакітнымі вачыма на задуменнага Алеся і міла яму ўсміхнулася. Затым нетаропка, абышоўшы яго, зрабіла некалькі крокаў, зноў павярнулася і зірнула на светлавалосага незнаёмага прыгажуна. Алесь зачаравана глядзеў на ўсю яе постаць, на мілы тварык і ў адказ усміхаўся ёй. Тады ж ён зусім забыўся пра ўсё, што хвалявала яго, да яе з'яўлення. Калі ж дзяўчына адвярнулася і павярнулася ў бок драўлянай хаты, робячы павольныя крокі, з Алеся спала ўся задуменнасць і зачараванасць. Ён заўважыў, што на тонкай светлай шыі дзяўчыны не было ніякага чырвона-зялёнага бранзалета. Яна смела хадзіла па вуліцы.
Наперадзе, на адлегласці шасці хат, з-за зеляніны паказаліся ўзброеныя людзі. Яны беглі да Алеся. Даносіўся надыходзячы глухі гул штурмавых нябесных машын. І, павярнуўшы галаву да дзяўчыны, хлопец не стрымаўся і хутка прамовіў:
– Пачакай. Не сыходзь! Дапамажы мне! – ціхім голасам, заварушыў тонкімі вуснамі Алесь.
Незнаёмка не пачула яго слоў і хлопец, робячы крокі ў яе бок, зноў паспрабаваў зачапіць яе ўвагу.
– Дзяўчына? Стойце!
Яна спынілася ля самых уваходных дзвярэй драўлянай хаты, прыпадняла на ўзровень галавы шэра-залаты прамавугольны прадмет, які несла з сабой. Затым, дзяўчына дакранулася да яго кончыкамі пальцаў свабоднай далоні. І, быццам гуляючы на клавішах, яна запусціла невядомы Алесю прадмет. Унутры празрыстай скрыначкі зайгралі, забегалі залатыя шарыкі. Тады яна прымацавала на дзверы гэтае вынаходства. Адчыніла ўваходныя драўляныя дзверы, а затым, зірнуўшы на хлопца, вымавіла:
– Я ведаю, каго ты шукаеш…але табе пара дадому. – мілым, звонкім голасам сказала дзяўчына. – Эй, новенькі, салдаты ідуць за табой! Калі хочаш выжыць, то шустрэй за мной. І мы яшчэ ўбачымся…і дакладна, гэта не сон!
Яна зайшла ў хату, закрыўшы за сабой дзверы. Электронны прадмет, што быў прылеплены на дзвярах, мігцеў жоўтым святлом. Унутры застаўся лётаць толькі адзін шарык.
Алесь, ад усіх дзівосных здарэнняў, павялічыў свой крок і пабег за дзяўчынай. Калі ж ён моцна схапіўся за дзвярную ручку і адчыніў дзверы, ён не разважаючы пераступіў парог. І тут жа магічны прадмет перанёс хлопца ў бетонны падвал свайго сямейнага дома. Хлопец забег у яго, быццам працягваў уваходзіць у хату, быццам крочыў за той незнаёмкай. І, на хуткім хаду, ён урэзаўся, уткнуўшыся ў паліцы. Затым схапіўся за твар. Стукнуўшыся, лёгкі боль спыніў яго. Алесь хутка развярнуўся і падышоў да сцяны, трымаючыся за лоб ад болю. Шэрая сцяна была па-ранейшаму ўпрыгожана белымі надпісамі. Алесь прыціснуўся спіной да яе, прыбраў далонь з ілба і прысеў, сагнуўшы калені. Тады ж ён зноў убачыў на падлозе раскіданыя два пакінутых залатых шара. Алесь у поўнай цішыні сядзеў перад прадметамі. Ён думаў пра тое, ці было гэта ўсё рэальным ці не, што ж на самай справе здарылася з ім за гэты кароткі час і ці было гэта фантазіяй сну ці ж нейкая навуковая бацькоўская распрацоўка?
Алесь Траўнік зноў сваімі моцнымі пальцамі злёгку крануў адзін з шароў. Адкаціў яго ад сябе. Хлопец доўга сядзеў і прыслухоўваўся да тужлівай цішыні. Баяўся ўзяць у рукі шар. І ў гэты момант, у адзін час, наверсе пачуўся выразны гучны стук. Алесь тузануўся ўсім целам, неспадзявана штурхнуў шар, а затым прыціснуў правую руку да сябе, адчуў мяккасць світэра. Адцягнуўся ад памутнення. Яго цешыла, што на ім не было старой кашулі. І пазіраючы на выхад, хлопец устаў у поўны рост.
«Магчыма, гэта быў нейкі сон…усё добра, гэта быў сон.» – супакойваў сябе Алесь, пазбягаючы нервовага стану.
Хлопец хутка падымаўся, выбіраўся па жалезных прыступках з падвалу. У спешцы ён нават не глядзеў пад ногі. Зачынішы ўваход у падвал кароткімі збітымі дошкамі, якія ідэальна ляглі, ствараючы эфект роўнай падлогі.
Стукі паўтарыліся, хтосьці стукаў па ўваходных дзвярах яго хаты.
– Секунду! – з лёгкай раздражнёнасцю, прамовіў Алесь.
З акна ўжо біла мяккае святло. Сонца ўжо павольна сунулася па небе, ператвараючы прахалодную раніцу ў больш цёплы дзень.
У адзінаццаць гадзін, новага дня, Алесь здзіўленым позіркам паглядзеў на светлыя вокны, пад якімі ў белых сонечных промнях ляталі ледзь прыкметныя парушынкі. Ноч выслізнула ад хлопца, і, не прымаючы глыбока гэтую інфармацыю, Алесь сонна ішоў да дзвярэй. Адчыніў іх.
– Вітаю! – адразу ж, з парога, вымавіла цёмнавалосая, каравокая дзяўчына ў шэрым паліто да каленяў.
Ля ўваходу Алесь сустрэў былую жонку Марыну. Яе тонкі твар не выдаваў радасці гэтай сустрэчы. Яна несла з сабой толькі раздражненне і непаразуменне.
– Прывітанне. – суха адказаў Алесь, не чакаючы і не жадаючы яе бачыць тут.
– Я ўвайду? – настырна спытала Марына, паправіўшы свае доўгія прамыя валасы.
– Так, вядома… – ахвотна адказаў ён.
Дзяўчына ўвайшла ў хату, стукаючы высокімі абцасамі.
У хаце было няўтульна. Брудна. У куце раскіданыя рэчы, на стале бязладна ляжалі кнігі.
– Як тут пыльна… – незадаволена сказала, горка скрывіўшы белы твар, дваццацісямігадовая Марына. – Я табе тэлефанавала, чаму ты не адказаў на выклік? Можа я перашкодзіла табе сваім з'яўленнем?! Што ў цябе на лбе, упаў ці што? І ты добра глядзішся ў лапцях! – яна зірнула на абутак былога мужа, а пасля, адышла ў бок.
Маўчанне.
Спачатку, Алесь крануў невялікую гематому ў цэнтры ілба. Балюча.
– Гэта я спатыкнуўся… – неахвотна сказаў ён.
Затым, хлопец апусціў галаву ўніз, зірнуў на абутак. Замест чорных туфляў сорак чацвёртага памеру, на нагах былі свежа сплеценыя, з драўлянага лыка, лапці. Алесь здрыгануўся знутры, страх зноў ахутаў яго. У вачах гарэла нявырашанасць і трывога. Хлопец зноў вярнуўся да мінулых думак і ўспамінаў, якія ўсё больш адцягвалі яго ад рэальнасці.
– Ты мяне чуеш? Алееесь?!.. – сказала Марына і, спрабуючы вярнуць хлопца да размовы, дакранулася да яго рук.
Ён абыякава падняў свае зялёна-сінія вочы на вытанчаную Марыну. На бледным твары хлопца не было ўсмешкі, толькі палохаючая пантаміма граючых вачэй.
– Ты мяне чуў? Ты сур'ёзна маеш намер знесці гэту хату? Можа, усё ж, паслухаеш мяне ў апошні раз і прадасі гэтую старую праклятую хаціну. Зямельны ўчастак дасць больш грошай, чым проста знос і застой зямлі. Я магу табе дапамагчы прадаць. У мяне ёсць чалавек, які возьмецца за гэту справу і возьме невялікі працэнт ад здзелкі. – лёгкім, звонкім тонам у голасе пераконвала яго яна, пляскаючы сваімі доўгімі вейкамі цёмных вачэй.
– Паслухай, я дарма з табой падзяліўся сваімі планамі на гэту хату. Але я ўжо вырашыў, што нічога не буду зносіць і тым больш прадаваць! – не пагадзіўшыся адказаў Алесь. – Абыдзешся ты без працэнтаў. Дарма ты прыехала…хопіць мне дзяліцца з табой сваім жыццём… Мы не можам быць сябрамі! Сыходзь!
Алесь прысеў зусім блізка, каля, дзвярэй, на апошняе неразабранае крэсла. Ён апусціў галаву і не меў намеру працягваць з ёй размову. Пачаў углядацца ў лапці. Хлопец жадаў толькі аднаго, разабрацца з тым, што адбылося з ім. Сёння Алесь не быў ласкавым і мяккім, як часцяком, у зносінах з Марынай. Яна перашкаджала яму сканцэнтравацца, перашкаджала добра абдумаць яго розныя версіі мінулай ночы.
– Та-ак…усё зразумела. Ты ўсё той жа эгаіст! Ну і жыві тут…у гэтым лесе! Адзін! Пра мяне можаш забыць!
Застукала чорным абуткам Марына і, адчуваючы, што ёй тут няма чаго рабіць, выйшла з хаты. Яна зрабілася яшчэ больш злоснай і таму, хутка памчалася з участку. Алесь жа, пасля сыходу Марыны з хаты, устаў і падышоў да светлага акна з шэрымі фіранкамі, ён правёў позіркам ад’язджаючую машыну, а затым, блізка падышоў да стала. На ім, сярод сініх і зялёных пыльных кніг, ён адшукаў кінуты ім раней бацькоўскі нататнік. Алесь зноў узяўся за прачытанне ледзь разборлівага почырку. Але на гэты раз ён больш старанна, сканцэнтравана праходзіў па старонках, спрабуючы ўхапіцца і адшукаць самае галоўнае ў іх. Почырк бацькі быў бязладны і таму з усяго нататніка, Алесь змог прачытаць толькі гэта:
«Я знайшоў энергію…пры вывучэнні і вынаходстве мной было даказана…ажыццяўленне…усё, што адбываецца ў тым ці іншым свеце, нагадвае карту, якая дае магчымасць адшукаць згубленае, схаванае і дазваляе дакрануцца да… Карта…мэтай якой змяніць…гэтага свету… і не патануць у жаданні застацца ў ім.
Не давярай незнаёмцам, тым, хто кажа, што ведае цябе… Асцерагайся іх ідэй… Давярай толькі сабе…
Толькі адкрыўшы дзверы, узяўшыся за залатую ручку ў выглядзе залатога шара з гравіроўкай, ты зможаш вярнуцца дадому ці ж перамясціцца ў іншы свет…усё залежыць ад колькасці пр…ад думак…парталы вельмі цяжка адшукаць. Пакуль не ведаю, як гэта працуе і хто за гэтым стаіць. Працягваю скачкі. Смерць ад кулі ў іншым свеце, гэта велізарны і пакутлівы боль…смерць з пакутамі адкідвае, адматывае час, на хвіліну назад, каб можна было пазбегнуць яе ў будучыні…па словах вандроўніка, якога я сустрэў на вайне…на сваім шляху,…памерці можна двойчы…паміраючы ў трэці раз, ты гінеш назаўжды…немагчыма выбраць свет без спецыяльнага прыстасавання,…але я знайшоў яго…не разумею чаму, гэта не…я схаваў яго ў…яны ідуць за мной, шукаюць мяне і хочуць забраць…забіць мяне.»
Многія словы былі злёгку працёртыя, размазаны ў момант напісання свежымі залішнімі чарнілам. Неакуратны почырк грузіў галаву сваімі задачамі і не дазваляў нешта разабраць з першага разу.
Неспакойна доўга ўглядаўся ў бацькоўскі дзённік Алесь.
Хлопцу цяжка было паверыць ва ўсё адразу, у тое, што з ім адбывалася. Але нейкая частка яго верыла ў чараўніцтва і штурхала яго вярнуцца ў падвал. Праз больш гадзіны роздумаў, хлопец схіліў чашу вагаў у адзін з бакоў.
– Бацька жывы! – жыва вымавіў Алесь сваім цвёрдым голасам. – Ён дзесьці там…
Да Алеся вярнулася надзея, смеласць і рашучасць. Але голад страўніка і стомленасць усяго цела, прасілі адкласці на потым стараннасць, пошук чалавека. У тую ж гадзіну Алесь сабраўся ў горад, каб паесці і закупіць нейкія прадукты на будучыню. А таксама купіць сабе новы абутак, памяняць лапці. Цяпер жа ён меў намер затрымацца тут, у хаціне, прытармазіць запланаваны ім знос хаты. Алесь вырваўся з маркотнасці сваёй душы і адчуваў, як жыццё паднесла яму новы выклік. Ён не баяўся і нават зусім не думаў пра тое, што таксама можа знікнуць, як яго бацька.
Пакінуўшы сваю машыну на платнай паркоўцы горада і вярнуўшыся дадому на таксі, пад поўным чыстым небам, Алесь вырашыў пісьменна пастроіць свае далейшыя дзеянні. Ён не хацеў, каб па прыездзе шэрыфа або каго-небудзь яшчэ, хтосьці даведаўся аб яго прысутнасці на гэтым участку. Хлопец тут жа зацягнуў пару выкінутых прадметаў назад у хату, якія былі яшчэ не занадта разабраны і маглі паслужыць яму ў будучыні. Астатні хлам ён перацягнуў і скінуў за хатай. Затым, ён паеў набыты абед і ад стомы, лёг на свежае, набытае ім у горадзе, новае пасцельнае. Заснуў.
Паспаўшы ўсяго толькі пяць гадзін, Алесь ускочыў. Страшны сон бадзёра падняў яго з ложка. Гэтым вечарам, ён гатовы быў зноў вярнуцца ў таемны падвал. У маўчанні ён збіраў сябе да новых прыгод.
Хлопец патэлефанаваў шэрыфу і паведаміў таму, што за сталом, які жадаў Бацюк, не варта прыязджаць. Падманваў яго тым, што яму тэрмінова трэба з'ехаць назад на поўдзень, па важных справах. У гэты раз, перад тым як спусціцца ў падвал, Алесь навесіў дадатковых замкоў, добра замкнуў дзверы і вокны. І затым, спускаючыся пад хату, закрыў за сабой уваход у падвал. Ён старанна паклаў шчыт з дошак на месца. Тады ж у гэтае падвальнае памяшканне Алесь спусціў з сабой ежу, ліхтарык, медыкаменты і нататнік. Хутка паклаў усё на пусты край стала. З вялікім перажываннем унутры сябе, ён падышоў да залацістых шароў, якія ляжалі на падлозе, надзеў пальчаткі і падняў прадметы. Нерваваўся, акуратна паклаў іх на невялікі стол.
Вярнуўшыся да бацькоўскага дзённіка, хлопец спрабаваў адшукаць у ім галоўны рычаг, сілу, якая адкрыла яму іншы свет. Пару хвілін ён удумваўся, збіраў адвагу, шукаў рашучасць у сабе. Было няпроста і незразумела. У роспачы, якая надавала яму сілу, Алесь думаў пра маму. Яго сэрца амаль замерла ад сумных і нудных думак: ён так даўно заставаўся без самага роднага чалавека ў жыцці і гэта яго штурхала на рызыку. Пасля чаго хлопец зняў пальчаткі і дзёрзка кінуў іх на падлогу. Ён зноў паўтарыў усе тыя дзеянне, якія ўпершыню адкрылі яму нязведаны свет. І ў гэты момант тугі пра маму, хлопец прыклаў далонь да шара. Ён нядбайна і няўважліва падняў перад сабой залатую сферу, дзе была гравіроўка «В-0». Алесь тоўстым пальцам дакрануўся да пазнакі, якая імгненна кальнула яго, узяўшы кроплю крыві. Ён не паспеў прыбраць палец, як шар, нібы іскра ў ночы, зазяў і ахапіў залатым святлом яго цела. За імгненне малады чалавек выпарыўся, зусім не падазраючы аб новых загадкавых наступствах і падзеях, якія паўплываюць на далейшы яго лёс і на лёс іншых людзей.
4.
Ноч. Удалечыні, злёгку весялілась маланка, дрыжаў страшэнны гром. Праз тоўшчу хмар, разразаючы клубні змрочных аблокаў, прабіваўся ваенны самалёт. Гучна гулі рухавікі нябеснага транспарту. Чорны корпус, ад пробліскаў надыходзячай навальніцы, мільгаў у шэра-белай афарбоўцы.
На борце, у мяккім паўзмроку і ў поўным маўчанні, у асяроддзі салдат, удумліва стаяў Алесь.
– Салдат! Ну-ка сеў на месца! – гучна, па-камандзірску, аднекуль з крыкам прагучаў голас.
Ад нечаканасці, спахапіўшыся, Алесь хутка прысеў на цвёрдае сядзенне, прыціснуўшыся спіной да сценкі паветранага судна. На борце, не лічачы пілотны экіпаж, з Алесем знаходзілася яшчэ пяцёра вайскоўцаў. Салдаты сядзелі ля сцен, адзін насупраць аднаго. Алесь, як і ўсе вайскоўцы, быў у цёмна-шэрай вайсковай форме, з адметнымі знакамі на плячы і грудзях: аранжавы круг, у сярэдзіне якога чорны квадрат. На спіне ўсіх байцоў вісеў добра ўкамплектаваны парашут. На грудзях маленькі заплечнік і аўтамат. Алесь, у лёгкім здзіўленні азіраўся. Не паказваючы сваю слабасць і спалоханасць, ён хацеў думаць, што гэта ўсё несапраўднае. Адно толькі пытанне ўсяляла ў яго сумнеўныя пачуцці: ці змагу я вярнуцца дадому? У яго вялікіх вачах быў роздум і насцярожанасць. У змрочным асвятленні амаль немагчыма было ўбачыць усіх салдат. Алесь толькі злёгку заўважаў сілуэты благога хлопца, які моўчкі сядзеў насупраць яго. Салдат трымаў сваімі тонкімі халоднымі пальцамі фатаграфію. Гледзячы на яго, Алесь захваляваўся, у яго прачнулася пачуццё страху і прадчуванне непрыемнага. Ён быццам толькі што прачнуўся і пачаў круціць у сваёй галаве толькі адны пытанні: «Дзе я?», «Які зараз год?», «Я на вайне або на якіх-небудзь вучэннях?.. » Ён не панікаваў, працягваў ціха сядзець, дадаючы да пытанняў яшчэ тое, што тычылася яго бацькі і таямнічага партала. Усё станавілася яшчэ больш заблытаным, чым раней. Хлопец пільна ўслухоўваўся і ўглядаўся ў чорныя, змрочныя месцы самалёта.
Праз пару хвілін на борце загарэліся светла-зялёныя дыёды, разагнаўшы цьмяное святло паветранага памяшкання. Дыёды шчыльнай паласой асвятлілі ўвесь калідор, усю прастору паміж салдатамі. З кабіны кіравання выйшла саракапяцігадовая жанчына, у шэрай уніформе другога пілота. Яна была невысокага росту. Твар яе быў круглявым, амаль не маршчыністым і са строгімі рысамі: вузкія бровы, невялікі разрэз сініх вачэй, тонкі нос і маленькі рот. На галаве была шэрая фуражка, валасы каштанавага колеру былі распушчаны і ляжалі на яе моцных плячах.
– Капітан, навальніца на падыходзе. Трэба зараз жа дэсантавацца. Альбо мы ўпусцім момант! – выразна сказала яна.
Алесь пачуў знаёмы голас і паглядзеў у бок пілота. У некалькіх кроках ад хлопца стаяла жанчына вельмі падобная на яго маму. У гэты міг па яго целе быццам ударылі электрычным токам. Сэрца шалёна застукала. Хлопцу цяжка было прыняць убачанае і ўсвядоміць, як блізка да яго знаходзіўся чалавек, якога ён страціў.
– Мама?! – ціха пра сябе прамовіў Алесь, не адводзячы вачэй ад жанчыны.
Рукі закалаціліся. Вочы загарэліся. Ён глядзеў і глядзеў на яе. Верыў, не сумняваўся ў тым, што перад ім знаходзілася яна, яго любячая мама.
Алесь ўстаў. А затым, быццам не заўважаючы вакол нікога, акрамя яе, гучна крыкнуў:
– Мама?!
Салдаты, у тую ж секунду, здзіўленым поглядам паглядзелі на хлопца. Для ўсіх, яго паводзіны былі нечаканымі і дзіўнымі. Увесь гэты час Алесь моўчкі стаяў, сціскаў вільготныя далоні сваіх рук. Яму хацелася падысці да мамы, абняць яе і проста пабыць побач. Але розум кружыў яму галаву, спыняў яго і штурхаў на непрыемныя думкі. Ад гэтага, ён стаў глядзець на яе, як на ўспамін. Вочы Алеся наліліся вадою, а сэрца забушавала ад вялікага перажывання. Ён не мог паверыць, што яго мама тут, з ім, жывая. Жанчына з лёгкай усмешкай на твары і сумнымі вачыма, паглядзела на Алеся цёплым поглядам, праводзячы маладога чалавека на вайну.
У той момант, Алесь успамінаў, як у апошні раз бачыў маму па-сапраўднаму жывой. У той фатальны пахмурны восеньскі дзень, ён падвозіў яе ў аэрапорт. А праз гадзіну самалёт, на борце якога была яго мама, выбухнуў. Хлопца імгненна накрыла сумнымі пачуццямі, болем.
А жанчына, калі паглядзела на Алеся, адчула ўсе матчыны пачуцці, яе вочы напоўніліся слязьмі. Яна хацела абняць сына, таксама ўзаемна прыціснуць яго да сябе. Але толькі зірнула на яго адчайнымі сінімі вачыма, сціснула вусны. Затым сумна пакінула салдат, пайшла, вярнулася да першага пілоту.
Капітан Катляроў, кіраўнік усёй ваеннай групы, знаходзіўся побач з жанчынай-пілотам, калі Алесь, нечакана для ўсіх, падняўся з месца і загаварыў. Камандзір хутка адрэагаваў на ўчынак хлопца і неадкладна падышоў да яго. Ён моцна ляпнуў салдата па плячы. Ад удару, радавы Траўнік расслаблена прыціснуўся да сцяны.
– Збярыся, салдат! Тут няма тваёй мамы! Цяпер тут толькі вайна, твае таварышы і наша будучыня! – строга сказаў глухім голасам камандзір, а затым, смеючыся, дадаў. – Рыхтуйся да скачка, дзяўчынка.
Усё ціха засмяяліся. Гэты смех выклікаў у байцоў лёгкую адцягненасць перад трывожным скачком.
– Гэта датычыцца ўсіх! Рыхтуемся да скачка! Хутчэй! – збянтэжана і грозна паглядзеў на сваю каманду трыццаціпяцігадовы капітан, а затым, злёгку прыжмурыўшы блакітныя вочы, пачухаў свой тонкі ружовы нос.
Усе салдаты неадкладна ўсталі і павярнуліся да камандзіра, закрыўшы сабой прастору перад Алесем. А хлопец, усё ж паспрабаваў выцягнуцца, як мага вышэй падняў галаву, і зноў паглядзеў у бок дзвярэй у кабіну кіравання. Але жанчыны ўжо не было.
Алесь змрочна апусціўся на пяткі і сумна павярнуўся да капітана. Тут жа перад ім адчыніліся дзверы фюзеляжа для выхаду парашутыстаў у неба. Хлопец адразу ж адчуў увесь паток халоднага паветра, які цалкам ахапіў яго твар. Дзікі навальнічны парыў шумеў, біў па твары, вяртаў Алеся ў цвярозыя пачуцці. Тым самым дазваляў хлопцу сканцэнтравацца перад скачком. На шчасце, для радавога Траўніка гэта будзе не першы скачок з парашутам. У студэнцкія гады ён ужо скакаў з самалёта, і зараз у яго не ўзнікала ніякіх праблем зноў гэта зрабіць. Усё што яго насцярожвала, гэта толькі начны скачок у невядомасць. Ён не ведаў, якая стаіць задача перад салдатамі і што там унізе. Алесь глядзеў на капітана і чакаў загад. А камандзір глядзеў за спіну Алеся, пільна разглядаючы сваіх салдат.
– Агуркоў, што ты там круцішся? – гучна крыкнуў круглатвары капітан Катляроў. – Сяржант Сядоў, дапамажы ты ўжо яму.
Худы хлопец Агуркоў не бачыў капітана і не чуў, пра што яму даносіў Катляроў. Спалоханы васемнаццацігадовы салдат баяўся скачка, баяўся палёту, прызямлення і ўсяго таго, што чакае яго на зямлі. Ён дрыготкімі рукамі калупаў зашчапкі на рамянях.
– Траўнік гатовы? – выбухова спытаў капітан.
– Да чаго?.. Не! Так! – не чакаючы пытання, разгублена адказаў Алесь, гледзячы прама ў круглыя вочы камандзіра.
Затым, Алесь надзеў на твар празрыстую маску і паказаў вялікім пальцам левай сціснутай далоні на тое, што ён быў гатовы.
– Памятай, радавы, чырвоны дах! Чырвоны дах! – праз гучны шум самалёта і хрыплага свісту парываў паветра, Катляроў паўтараў двойчы. – Пайшоў! Пайшоў! – узяўшыся за каўнер салдата Траўніка, высакарослы капітан пацягнуў яго да выхаду. – Першы пайшоў!
Алесь выпаў з самалёта, ляцеў, як камень, уніз. Сустрэчнае халоднае паветра біла па ўсім целе. А навальнічны вецер яшчэ не ахапіў прастору дэсантуючага салдата, таму хлопцу было лягчэй апускацца да зямлі.
Уся група салдат ужо знаходзілася па-за самалётам. А ўнізе, справа ад салдат, мігцелі выбухі. Паласой гарэў жоўта-чырвоным полымем гарызонт. Дзесьці на ўсю моц ідуць бітвы. Грукатала артылерыя, перакрыкваючы гром.
Алесь працягваў спускацца да цемры. Ад няведання, што чакае яго ўнізе, хто чакае яго на зямлі, хлопец хутка маляваў сабе страшныя варыянты свайго прызямлення. Затым ён убачыў у проблісках светлавых маланак чорныя сілуэты іншых салдат, што разляталіся па небе і хлопец сканцэнтраваўся на сваім палёце. Цяпер ён чакаў, калі ж яму адкрыць парашут. Кожная жылка яго цела дрыжала і вось, шэры парашут імгненнем расчыніўся над яго галавой. Хлопца жвава ледзь пацягнула ўверх, а затым ён стаў павольна апускацца ўніз.
Навальнічныя маланкі гулялі ў небе, білі па глебе і дрэвах, асвятляючы ўсё тое, што было пад нагамі салдат. Пры святле такіх агнёў, толькі чырвоны дах упрыгожваў чорны гарадскі пейзаж. Ён адлюстроўваў сілу надыходзячай навальніцы і служыў відавочным месцам збору ўсёй ваеннай каманды.
Бліжэй да зямлі вецер узмацніўся. Цяпер жа зусім небяспечна і нялёгка было прызямляцца. Раскрыты парашут тузала, хіліла ў левы бок, аддаляючы Алеся ўсё далей ад будынка з чырвоным дахам. Як бы хлопец не стараўся падпарадкаваць стропы, кіраванне ў такое надвор'е ўсё цяжэй паддавалася яму. Напружанне ў душы хлопца павялічвалася. Тым не менш ён набліжаўся да роўнай мяккай чорнай паверхні. Праз некалькі секунд Алесь павольна плюхнуў у растаптаную, як кашу, глебу. Некалькі метраў вецер гнаў парашут па гразі, цягнуў за сабой салдата. Паступова хуткасць слізгацення гублялася. І спыняючыся, Алеся прыцягнула да сырой траншэі, куды ён у выніку мякка зваліўся. Тады парашут прыціснула да кавалка бетону, да асколку, які тырчаў з-пад зямлі, за траншэяй. Алесь спешна адшпіліў усе перамычкі і вызваліўся ад парашута. Затым ён зняў і адкінуў маску з твару, аддыхаўся. Гледзячы на ледзь бачны рыхлы пясок, што ляжаў на паверхні, што быў перад ім, салдату захацелася вярнуцца дадому. Ён шкадаваў аб тым, што ўзяўся за вынаходніцтва, якое перанесла яго ў змрочны час. У роспачы вінаваціў толькі сябе. Алесь больш ні пра што не думаў: ні пра сустрэчу з чалавекам, які быў падобны на яго маму, ні пра бацьку, якога ён у адзіноце меў намер адшукаць.
