bannerbannerbanner
Ӏуащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

Зарина Саадуловна Канукова
Ӏуащхьэмахуэ, Махуэгъэпс

Полная версия

Татианэ ӏэщӏагъэм фӏыуэ хещӏыкӏри, гъунэгъу къуажэхэми къикӏыурэ цӏыхухэр къыхуокӏуэ. Ар зыщӏэс пэш цӏыкӏуитӏыр зыхэт унэ зэтетыр шахтёрхэм я общэжитым пэжыжьэтэкъыми, Пагуэ и пхъур и ӏэблэм тесу псынщӏэу нэсащ. Зэадэзэпхъум бжэр къахуӏузыхар цӏыхубз зыӏэщӏэлът. И кӏэ къуагъым зы хъыджэбз гъур цӏыкӏу къыкъуэплът, щхьэцыгъуэрэ и нитӏыр нащхъуэпсу. Майе занщӏэу къыӏурыуащ бжэ ӏухам къыщӏих къабзэмэр, ауэ цӏыхубз пӏащэр зыщӏэсым щӏахьэну хуейтэкъым. Хъыджэбз цӏыкӏу къыхукъуэплъами щӏыӏэмей къыкӏэрихат.

– Сыт мыбы къыщыщӏар?! – аращ цӏыхубзышхуэм япэу къыжьэдэкӏар.

Адэр пэшым щыщӏэбакъуэм, Майе къэгъынэнащ, ауэ абыи емыплъу ихьри дахэу ӏуха пӏэм и кум иригъэтӏысхьащ.

– Мыбы схуеплъ, къута сыт имыӏэу жаӏащ, ауэ сигу загъэркъым…

Пагуэ и пхъуитӏыр нобэ япэу зэрылъагъуу аращи, зызэрызэхуащӏынум тӏэкӏуи ирогузавэ. Майе мыщӏщ, Ритэ зэзэмызэ фӏэкӏа зыхуэмызэ и адэр езыр къигъэнауэ зыдэпсэухэм ирефыгъулӏэри, хуэбзыщӏыркъым. Пагуэ адрей пэшым щӏыхьэри щетӏысэхащ.

Татианэ жиӏэм и нэхъыбэр къыгуроӏуэ Майе.

– Болит где-нибудь?.. А это Рита, твоя сестра.

Ритэ и ӏупэ пӏащӏэ цӏыкӏухэр иришэкӏыурэ хьэщӏэр зэпеплъыхь, и анэр ӏукӏуэтати, Майе и уӏэгъэхэм щабэ цӏыкӏуу еӏусэурэ, йоупщӏ:

– Узрэ?

Майе, жэуап къитын къэгъэнауэ, къеплъыркъым, зэплъыр Ритэ и ӏэпэ къызэрылъэӏэсыращ. Хуейтэкъым къеӏусэну – фӏэфӏкъым зыгуэр къыжьэхэуэуи, къеӏусэуи, армыхъумэ, уӏэгъэр узынщ жиӏэуи аракъым.

– Упсэлъэфыркъэ уэ? Уделэ цӏыкӏу, хьэмэрэ?

Татианэ къыӏухьэжри, Ритэ ӏуигъэкӏуэтащ:

– Кӏуэ уи адэм деж, сэ мыбы сеплъыху зэран укъысхуэмыхъу.

Майе къопсалъэ:

– Уделэ цӏыкӏу уэ?

Татианэ къыпыдыхьэшхыкӏащ:

– Пхуэфащэщ, Ритэ! Укъэзымыцӏыху сабийм апхуэдэу гъунэгъуу уекӏуалӏэ хъурэ? Тӏэкӏу къосэмэ, итӏанэ…

Рити мэдыхьэшх:

– Уэращ ар зыжриӏар!

Татианэ Майе и нэгум йоплъэ, къыгуроӏуэ мобы и нитӏым щӏимыгъэплъэну зэригъэпщкӏур.

– Уэри сэри къыджиӏа си гугъэкъым, зэхихар жиӏэжауэращ… Мыр щыджэлар нобэмэ, сыту гъэщӏэгъуэн, вэгъу трищӏакӏэщ и ӏэфракӏэми и лэгуажьэми…

Цӏыхубзышхуэр мыхамэ дыдэу къилъытащ Майе. Хуэсакъыпэурэ къеӏусащ, къыдэӏэпыкъуну хуейщ. Ауэ Майе зыри и лажьэу зыхищӏэркъым, дэӏэпыкъуэгъу хуэныкъуэкъуэуи къыщыхъуркъым. Гъуэлъыпӏэ къуапэм телъ тхылъ щхъуэкӏэплъыкӏэмкӏэ мэӏэбэ, арщхьэкӏэ Ритэм ар ӏуегъэкӏуэт, къыхукъуэкӏа шыпхъур лъимыгъэӏэсыну. Татианэ гу лъетэри, и пхъум пхъашэу йоплъ, зыри жимыӏэу тхылъ пӏащӏэ цӏыкӏур Майе кърет. «Мо-роз-ко» – Майе къоджэ абы тетхам.

– Мыр къоджэф! Плъэгъуа, Ритэ?! Илъэсиплӏ хъуа къудейщ, итӏани къоджэ! Уэ хьэрфхэр илъэситхум уиту уэзгъэщӏарэ пэт, еджапӏэращ уеджэфу ущесар.

– Нтӏэ сыт? Еджэфми, делэ цӏыкӏущ.

– Бэяу, жумыӏэ апхуэдэу.

– Мыбы зыри жиӏэжыфынукъым. Псалъэркъым.

– Уи адэм зэхихмэ, и жагъуэ хъунщ.

– Си адэр мыращ зыдэпсэур, сэракъым. Пцӏы бупс мыхъуну жиӏэркъэ? Нтӏэ, пэжыр жысӏэу аращ – ӏэплӏэкӏэ кърихьэкӏ и пхъум хухэтщ.

– Бэяу, ӏукӏ… Иӏэт, Майе, къеджэт тхылъым.

Майе, цӏыхубзышхуэм и ӏэр еубыдри, и ӏэпэр тхылъым хуехь.

– Сэ сыкъебгъэджэну ара?

Татианэ, тхылъым зэреплъ щымыӏэу, гукӏэ ищӏэ таурыхъыр жеӏэ.

Пагуэ къахохьэж.

– Фызэгурыӏуа хуэдэщ. Мыр къыфхуэзгъанэмэ, дауэ хъуну? Зэшыпхъуитӏыр зэрыцӏыхунт.

– Къэгъанэ, фӏы дыдэщ. Сэри сфӏэфӏщ Ритэ зэримызакъуэр, шыпхъу зэриӏэр ищӏэмэ.

– Сэ ди анэм деж сыплъэнщ, мыгузэвэну жесӏэнщ. Пщэдей къуажэм дыкӏуэжынущ. Ритэ, уэ унэхъыжьщ, уи шыпхъу цӏыкӏум хуэсакъ, нобэ ягъэджэлащ.

– Папэ, уэ хэт нэхъыфӏу плъагъур? Майе, хьэмэрэ сэра? Зи гъусэу упсэуращ, дауикӏ!

– Мыдэ къакӏуэт, си гуащэ. Апхуэдэу щхьэ жыпӏэрэ? Тӏури фызибынщ, тӏури фӏыуэ фызолъагъу. Уэ унэхъыжьщ, нэхъыбэ къыбгуроӏуэри, нэхъыбэкӏи сыпщогугъ. Фӏыуэ еджэ, мамэ едаӏуэ.

– Седжэурэ сешащ сэ, еджапӏэр сужэгъуащ. Махуэ къэс унэ лэжьыгъэ, унэ лэжьыгъэ… Нобэ тхыгъэ згъэхьэзырын хуейщ Хэку зауэшхуэм хэта гуэрым теухуауэ. Дадэ сытетхыхьынут, ауэ сэ ар зэи слъэгъуакъым. Папэ, уэ схуэтх. Уэращ ар зи адэр, уэращ абы и гъащӏэм хэзыщӏыкӏыр.

– Уи адэшхуэр партизану щытащ. Нэмыцэхэм яӏэщӏэкӏуэдащ. Тхы апхуэдэу, аращ зэрыщытар.

Майе и напӏэр къимыӏэту зэпсалъэхэм я урысыбзэм щӏодэӏу. Пагуэ ӏэплӏэкӏэ иӏыгъа Ритэ ирегъэувэхыжри щӏокӏ.

Ритэ и адэм зыщигъэнщӏкъым, мис, аргуэру зричри ежьэжащ.

– Мы ӏей цӏыкӏум и зэранщ папэ ди деж зэрыщымыӏэр! – Ритэ гъыну хьэзырщ.

– И адэр игу къэбгъэкӏыжри къэгумэщӏащи аращ щӏыщӏэкӏар, сыт щыгъуи къытохьэлъэ абы и гугъу ищӏыныр, – жи Татианэ.

– Сыт-тӏэ сэ иджы сщӏэнур? Сэ сцӏыхуакъым дадэ, зыцӏыхуа си адэр зытемыпсэлъыхьыфым теухуауэ сэ сыт схуэтхынур?

Татианэ и пхъум жиӏэр къыфӏэӏуэхущэкъым, Майе къыӏэрыхьа щӏыкӏэ, зэпеплъыхь, игъэпсэлъэну хэтщ, хуейщ сабийм и щытыкӏэр къызыхэкӏыр къыгурыӏуэну.

Пагуэ къалэ цӏыкӏум и уэрам нэхъыщхьэм ирокӏуэ. Къуэпсыбэкӏэ къепха хъуащ мы щӏыпӏэм. Гъунэгъу дыдэу къыщыт къуршыщхьэхэм доплъей, хъуреягъыр зэхеплъыхь. Сыт лъандэрэ къыкӏэлъикӏухьрэ Ӏуащхьэмахуэ лъапэ деж и адэм фэеплъ хуигъэувыну хуейуэ. Партизан гупым хэту мыбдежхэм щызэуат, щаубыдари мы щӏыпӏэрат. Нэмыцэхэм сытым щыгъуи щысхь ящӏэртэкъым, ауэ партизан къаӏэрыхьамэ, фибл трахт. Пагуэ и адэр мыхьыр ирагъэхьу мазэкӏэ яӏыгъа нэужь, яукӏыжат. Пагуэ къызэрилъытэмкӏэ, ар лӏыхъужьщ, къелэжь и фэеплъ сын щызэуа щӏыпӏэм щыхасэну. Абы теухуауэ Тӏыауз щыӏэ райсоветым щӏыхьати, къыдаӏыгъакъым – Налышык унафэ къытхуимыщӏауэ дэ апхуэдэ фэеплъ дгъэувыну дыхуиткъым, жаӏэ. Налышыки кӏуащ. «Уи адэм и закъуэ хуэбгъэув хъунукъым, партизану хэкӏуэдахэр куэд мэхъу», – къыжраӏэ. «Хэкӏуэдахэм псоми я цӏэр тету дывгъэгъэув абы щыгъуэм!» – яжреӏэри, «ӏуэхум дыхэплъэн хуейщ, ар апхуэдэу псынщӏэу зэфӏэкӏынукъым…» – къыӏуагъэкӏыж…

Тригъэзащ, тригъэчыныхьащ. «Апхуэдэу псынщӏэу зэфӏэкӏыну ӏуэхукъым, Мэзкуу тхэн хуейщ…» Мэтӏысри езыр матхэ Мэзкуу, жэуапыр псынщӏэу Налышык дэс унафэщӏхэм къахуокӏуэж, партизану щӏыпӏэм щыхэкӏуэдахэм фэеплъ хуэгъэувыныр фэ фызэреплъщ жиӏэу. Пагуэ ираджэри, къепсэлъащ, къыжраӏа къомым къыхэпхыну хэлъар зыщ: мыр псынщӏэу зэфӏэкӏыну ӏуэхукъым…

Илъэс тӏощӏ дэкӏыжащ а зауэр зэриухрэ. Ар мащӏэ? «Апхуэдэу псынщӏэу зэфӏэкӏынукъым» жызыӏэхэм зыри ямыщӏэну аращ.

– Фэеплъ гъэжыным ипэкӏэ комиссэ зэхэшэн хуейщ, зэпеуэ къыхэлъхьэн – куэд мэхъу абы пыщӏар. Дэ иджыри дызыхунэмыса фэеплъи ухуэныгъи ди гъунэжщ… Уи адэм и цӏэри, фэеплъ къыхуагъэфэщэн хуэдэу, къыдэхыжын хуейщ…

Пагуэ къогубжь: сыт «къыдэхыжын хуейщ» жыхуаӏэм кърагъэкӏыр?! Абы и цӏэр къуалъхьэжакъым, зыми шэч къытрихьэу идэнукъым лӏыгъэ хэлъу зэрыкӏуэдам! Пагуэ ирогубжь, тоуж, иронэщхъей адэм и ӏуэхум. Зыми емыупщӏу фэеплъ екӏу хуигъэувынущи, хуит къамыщӏауэ ӏуплъапӏэм деж щыхисэу ядэнукъым, къуэгъэнапӏэ щигъэувмэ, хэт зылъагъунур, сыт и мыхьэнэр? Гуитӏщхьитӏщ, илъэс дапщэ хъуауэ егупсысрэ абы…

Пагуэ къалэ сабафэу сабэншэм и уэрам бгъуфӏэм ирокӏуэ. И ӏэпкълъэпкъ шэщӏар зымыгъэпсынщӏэр и щхьэм щыкӏэрахъуэ гупсысэмрэ и гукъеуэ бзыщӏахэмрэщ…

Ӏэдэми и щхьэр ежьа, сабийр шахтэм щӏишар сыт? Езыри гузэвэжащ, ауэ сыт делагъэ пщӏэуэ угузэвэжкӏэ? И ныбжь нэсащ абы ищӏэр къыгурыӏуэжыну…

Сыт апхуэдизу и нэ къыщӏикӏыр адэм фэеплъ хуигъэувыну? Адэцӏэр ихъумэну ара, хьэмэрэ езы Пагуэ игу иризэгъэну ара?

И нэгу къыщӏоувэж адэр иужь дыдэу щилъагъужар, и нэщӏащэм лъыр ипцӏыхьауэ, и напэр дыркъуэ защӏэу, и ӏэпхъуамбэхэр зэхэкъутауэ… Сыту бэлыхьышхуэ къытралъхьат уи псэм, си адэ… Щыӏэ а псэр езыр? Лыр мэуз, гум зызэхуешэ, ауэ псэр… Псэи тхьэи щымыӏэу аращ коммунистхэр зытетыр, езыри коммунистщ.

Пагуэ здэкӏуэм и пащхьэм лӏы гъумыщӏэшхуэ къоджэразэ.

– Мыр сыт? Уэрамым утехуэркъэ? Зуплъыхь хъуну? Лӏы мыцӏыхур бэлэбанэу зэрыхуэпам тегушхуэгъуафӏэ ирегъэщӏ Пагуэ: мыр зи теплъэ лэжьапӏэ ӏуткъым, нэхъ ӏеижращи, йофэ. Небэкъебэу, делэ гуфӏэкӏэу къыжьэхокӏуатэ езыри.

– Текӏуэтыт, зыкӏи узиӏуэхукъым, си пӏэм сыкъыумыш!

Лӏы мыкӏуэмытэм къепсалъэр хьэ бэнауэ къыфӏэмыӏуэхуу, и тхьэкӏумэм ӏэпхъуамбэжьакӏэкӏэ йотӏыхьри щытщ. Пагуэ абы къыпикӏухьыну хуожьэ – мор аргуэру и пащхьэ къохутэж. Пагуэ мэгубжь – мор подыхьэшхыкӏ. Къыпекӏухь, гъуэгум къытренэри адэкӏэ макӏуэ, «уэху» жиӏэжащ… Лӏы мыфэмыцыр и пащхьэм къохутэж.

– Ушейтӏан, зиунагъуэрэ, мыр дауэ?

– Уэ шейтӏан уи фӏэщ хъурэт-тӏэ?

– Хъуркъым!

– Шейтӏани мелыӏычи щымыӏэу аракъэ?

– Щыӏэкъым!

– Нтӏэ-нтӏэ. Коммунист партым фӏэкӏ зыри уи фӏэщ хъуркъым уэ.

– Си жьэр зэщӏэсхыркъым, мы мыфэмыцми и жьэ зэщӏихыркъым, дауэ дызэрызэпсалъэр? – йогупсыс Пагуэ, модрейми къыпещэ:

– Еууей, Пагуэ, лӏыку ухъуащ, гу къыслъумытэ зыпщӏурэ. Сэ сы-уэращ. Убзыщӏу, цӏыхум къебгъэщӏэн ушынэу пхэлъ хьэл гущыкӏыгъуэхэмрэ уи ӏэужь щӏэпхъумэжахэмрэ зыкӏуэцӏылъ Пагуэр сэращ.

Лӏы мыкӏуэмытэм къыкӏэрих бамэм имыгъэбэуэжу Пагуэ и гур кърегъакӏуэ… Хьэуэ, пцӏыщ, абы ӏумпэм къыщӏащӏынрэ цӏыхум ящибзыщӏыжынрэ зэи илэжьакъым. Мыр шейтӏанщ, шэч хэмылъу. Коммунистхэм ямыдэми…


Жануэс аргуэру и закъуэщ. Пагуэ къигъэзэжакъым, Ӏэдэм щӏэкӏыжащ. Нэмэз ищӏри, нэмэз щыгъэ игъажэу тӏысыжащ.

Мы Тӏыаузым дыгъэр псынщӏэу щыкъуохьэ – лъэныкъуитӏымкӏи бгы задэхэр къыщытщ, тафэм деж куэдрэ къыщыптепсэ дыгъэр мыбдеж бгым пасэу пщегъэпщкӏу.

Псынщӏэ дыдэу пшапэр зэхэуэнущ. Щхьэгъубжэӏупхъуэ гъуабжэ тӏэкӏур иригъэкӏуэтэкӏащи, пэшыр нэхъ нэху хъуащ.

Жануэс и щхьэ хуошхыдэж: щӏалэм зыхуимыгъэгусами хъунут, куэд и фэм дэкӏащ абы, сабийуэ и нэгум щӏэкӏами ирикъунт… И адэм и ӏуэхум ехь нобэми ныжэбэми… И лэжьыгъэр ӏейкъым, партым жиӏэр гукӏи псэкӏи къещтэ, и пщэ къыдэхуэр егъэзащӏэ. Ауэ арэзыкъым – и щхьэм хуэарэзыжкъым. И унагъуэ насыпыр-щэ? Къехъулӏауэ жыпӏэ хъуну? Урыс къишэри, зэзэгъакъым, хъыджэбз цӏыкӏу щӏэсу иригъэкӏыжащ. Антыхэ къишэжати, цӏыху ӏей хуэдэкъым, ауэ зыкъомрэ пэплъауэ ягъуэта сабийм зыгуэр зэрилажьэр бэянщ. Къиинщ, жепӏэр зэхимыхым хуэдэщ, псалъэркъым, гуфӏэркъым. Зэзэмызи зыкъызэкъуехри, губзыгъэ дыдэу мэпсалъэ, зыгуэрхэми щӏоупщӏэ. Ауэ нэхъыбэм гупсысэ гуэр зэригъэзахуэм ещхьу щысщ. Илъэсиплӏ фӏэкӏ мыхъуар гупсысэу щысын хуейкъым, и джэгугъуэщ, и псэлъэгъуэщ, сытми щӏэупщӏэу, сытри фӏэгъэщӏэгъуэну… Майе апхуэдэ мыгъуэкъым. И адэанэм зыми гу лъамытэ защӏ, ауэ абыкӏэ зэфӏэкӏрэ? И ныбжьым хуэфащэу зэрыщымытыр нэрылъагъущ. Сабийм лажьэ зэриӏэр уи щхьэм щубзыщӏыжкӏэ, цӏыхум ящубзыщӏыфыну? Къипсэлъ щӏагъуэ щымыӏэу илъэсиплӏи хъуащ, и ныбжьхэм хэпщӏыкӏыу къакӏэроху. Гъэщӏэгъуэнракъэ, зыгуэркӏи йофӏэкӏ. Мес, тхылъ йоджэф. Абы и ныбжьым къуажэ сабийхэм хьэрф зыцӏыхуу яхэтыр закъуэтӏакъуэщ…

 

Мыцӏыху ещӏ. Зыми хуэкӏуэнукъым. Садым здэщыӏэм махуэ псом гупым щыхэмыхьэ щыӏэщ. И анэр зыкӏи хэмызэгъэжу мэхъури, къыкӏэщӏэсшурэ, сэ тызогъэуж. Нтӏэ, сабийр езыр псалъэркъым жыпӏэу, уемыпсэлъэххэну ара? Сепсэлъащ, таурыхъыу къысхуэщӏэжу хъуари жесӏащ. Псори фӏэфӏщ, дымауэ къодэӏуэнущ, уемышу жеӏэ къудей… Иныжь, Благъуэ, Уд фызыжь – ӏэджи мэхъу псысэм хэтхэр. Мэз щӏагъ, псы щӏагъ, щӏы щӏагъ – ӏэджэми къыщохутэ ахэр. Щӏыкъатиблри хэтыжу… Псысэращ игу нэхъ ириубыдэр – сабийщ-тӏэ. Абы зыри пхуещӏэжынукъым – зэхихар зэхихащ. «Щӏыкъатибл» жиӏэу къыхуашэжащ нобэ, жеӏэри жеӏэ…

Езыр къыщӏежэжьа псалъэмакъыр къызэрыкӏар Благъуэрат. Садым щыӏэ сабийхэр Благъуэм щигъэшынауэ къытралъхьащ. Абы зыри хуэгъэшынэнукъым, апхуэдэкъымищытыкӏэр, сытпцӏыкъыщӏытралъхьар? Ули ар и фӏэщ хъуауэ къысхуэкӏуэжащ. Сэ сыбгъэкъуаншэмэ, нэхъ тыншкъэ?

Ар псори зэфӏэкӏащ. Иджы Майе теудахэри иӏэу хамэ фызым деж ишэн хуеякъым. Дохутыр къеплъакӏэт абы, хуей хъумэ, иджыри къеплъынут.

Еууей, Пагуэ, Пагуэ. Зы къуэ уимыӏэ, пхъуитӏ уиӏэщи, зыр лъэпкъым хэсыххэкъым, адрейр зэрыхъунур Алыхьым ещӏэ, ауэ зэкӏэ гузэвэгъуэм ухимыгъэкӏ. Дауэ зэрыхъунур си щӏалэ задэшхуэр? Хэбэкъукӏыу, и щхьэр гъэкӏауэ зокӏуэ, зимыгъэщхъыу унэм къыщӏыхьэ хъуркъым, бжащхьэм жьэхэуэнущи. И бжьыфӏагъым хуэдэ и насыпри хъужамэ, сехъулӏати. Щӏалэжь цӏыкӏуу и нэгу щӏэкӏар къешынэуэжауэ арауэ пӏэрэ и сабийр апхуэдэу щӏэхъуар? Абы и пэжыпӏэр къыбжезыӏэн ӏэзи дохутыри щымыӏэ хъун…

Жануэс и унэжьри и хадэри игу къэкӏащ. Нысэми зыхуигъэгусэжыркъым. Ари анэщ – и быным щхьэкӏэ гузавэрти псэлъащ. Щӏегъуэжауи къыщӏэкӏынщ. Дяпэкӏэ езы Жануэси хъыджэбз цӏыкӏум псысэ жриӏэнкъым, щымыхъунукӏэ, сыт абы хэлъыр? Фӏэфӏми, хуэмурэ щыужынщ.

Улэ хадэм ихьэри нартыхумкӏэ хыхьати, жумэрэныгъуэ къилъэгъуащ. Иджы пэгункӏэ псы ихьурэ гъуэмирекӏэ. Жумэрэнкъижмэ, ирищӏэнурищӏэркъым, ауэ сытми псы ехь. Ари уэрамым нэс кърихыурэ. Иджыри къэс пщӏантӏэм псы къыдригъэшакъым Пагуэ. Куэд мэхъу ар зыхунэмыс унагъуэ ӏуэхухэр. Псы пэгунышхуитӏыр гъуэм иригъэлъэдауэ нартыхум къыздыхэкӏыжым джэду къелъагъу. Улэ ар къецӏыхужри, ауан ищӏу йопсалъэ.

– Къеблагъэ, Хьирэт.

Джэдум хущхьэнэпцӏ зещӏ – укӏытафэ зытригъэуэнущ иджыпсту. Джэду гъуабжэр мэбзэхыж, Хьирэт къоунэху, къызэфӏоувэри, нартыху цӏынэр зэлъыӏуигъэкӏуэту, къыкӏуэцӏрокӏ.

– Уэ щхьэкӏэ сыгузавэри сыкъекӏуэкӏащ.

– Зым щхьэкӏи угузавэкъым, укъызоплъакӏуэ, сыгъыу сыщысмэ къэпщӏэну. Сытуи умыужэгъурэ мы джэду сэфэтыр? Хьэм уашхамэ, арат пхуэфащэр.

– Сыту уӏей… Уэсщӏаӏа апхуэдэу укъысхущытыну? Майе ӏурылъ си быдзышэми уи гур нэхъ щабэ ищӏакъым.

– Жэмыщӏэ къуатай абы щхьэкӏэ.

– Ар Пагуэщ зи тыгъэр, уэ уи нэщхъыр схузэхэпхамэ, нэхъыбэ сыхуейтэкъым.

– Сэращ уэ уэршэрэгъуу уиӏэххэр.

– Тхьэ, мызыгъуэгукӏэ зы гукъеуи пхуэзмыщӏ, уринэщхъеину пхурикъунщ уи ӏуэхур.

– Пагуэ Тӏыаузым зэрыдэкӏуеям щхьэкӏэ сынэщхъей уи гугъэу аращ. Щайуэ къиздзэркъым.

– Татианэ хуэзэмэ-щэ?

– Хуэзэнщ-тӏэ, и пхъур имылъагъуу къехыжынукъым ар абы.

– Си пхъур слъагъунущ жиӏэрэ урысым и ӏэплӏэ щабэшхуэм илъу нэху къекӏмэ-щэ?

Улэ погуфӏыкӏ. Хьирэт зыхуеяр къызэремыхъулӏар къыгуроӏуэж – Улэ урыс фызыр къридзэркъым, ар езым нэхъри Пагуэ нэхъри фӏыуэ нэхъыжьщ. Арауэ пӏэрэ къыщӏримыдзэр, хьэмэрэ и лӏыр фӏыуэ имылъагъуххэрэ?

– Пагуэ абы щӏэкӏуэрейр и анэр къишэжыну аращ.

– Уэ уи гуащэм узэрыфӏэнар къуажэм теӏуащ.

– Уэ сыдэпхьащи.

– Гуэныхь къыумыхь, зы псалъэ жызмыӏа! Укъызэрашэрэ уи фӏыцӏэ фӏэкӏ къызжьэдэмыкӏа. Майещи, си быным хуэдэу фӏыуэ слъагъуркъэ? Зэрымыпсалъэм щхьэкӏэ си гур хупехри, слъэкӏарэт, зыгуэр зэрыхуэсщӏэну.

– Си сабийм зыгуэр и лажьэу къуажэм дэпхьэмэ, зэи дызэкӏэлъихьэжынукъым уэрэ сэрэ.

– Мыр сыт, мыр сыт? Уи фӏэщи, нысащӏэ!

– Майе узэрыӏуплъа щӏыкӏэр зыщыгъэгъупщэ.

– Сэ слъагъу псор сӏуэтэжу сыдэмыт… Къытехьэ зиӏи щыӏэщ, хъужынщ е ӏэзэ хъунщи тӏысыжынщ. Мо зэ и ныбжь нэгъэс.

– Ӏэзи хъунукъым, и адэми ар идэнукъым! Игъэхъужыну дохутыр къыхуелъыхъуэ…

– Хъужынщ-тӏэ, хъужын, уи гугъэр хыумых. Ӏэмал зимыӏэ щыӏэкъым… Ӏэмал зимыӏэ щыӏэкъым. Ауэ… анэращ… уэращ псори зэлъытар. Уэ езым уощӏэ ар.

– Сэ сытри сщӏэнущ Майе щхьэкӏэ.

– Пэжуи? Нтӏэ пхузэфӏэкӏынущ уэ абы и лажьэр тебгъэкӏуэтыну. Утегушхуэмэ…

– Сыт сызытегушхуэн хуейр?

– Накӏуэ ныжэбэ си гъусэу, уи закъуэ щӏыкӏэ, къэпщӏэнщ.

– Уэ гъуэгу щӏагъуэ хэпшыну си гум жимыӏэ…

– Сытри сщӏэнущ жызыӏам ар и псалъэ?

– Жыжьэ сыпшэну?

– Умыгузавэ, а уи вакъэ лъэдакъэ лъагэм теувэ ухуеймэ – уи лъэр щӏым нэсынукъым… Унэбжэр дамэдазэу къэгъанэ. Жэщ ныкъуэр зэхудипӏалъэщ, жыпӏам утетынумэ.

Хьирэт щӏым зрегъэхуэхри, джэду гъуабжэу нартыху хьэсэм хохьэж.

Улэ и жумэрэн ещэныр къиухащи, пэгун нэщӏитӏыр иӏыгъыу хадэм къокӏыж.

Жануэс ӏэщӏэлъ нэмэз щыгъэр игу къокӏыж, и щхьэм щызеуэ гупсысэ къомыр ирегъэкӏуэтэкӏри, духьэм пещэ. Зэуэ и ӏэпэр зыгуэрым псыф къищӏу, къыкӏэрыпщӏэу гу лъетэ. Пшапэ зэхэуэгъуэщи, хуиту илъагъуркъым зищӏысыр, ауэ нэмэз щыгъэм зыгуэр кӏэрылъщ, и ӏэпэм йоплъыжри – мыр сыт? Лъым къриӏам хуэдэщ. Тобэ, тобэ, сыт къэхъуар? Зыгуэр къыщӏохьэж…

– Пагуэ, уэра ар? Уэздыгъэр пыгъанэт! Сыту фӏыщэу къэбгъэзэжа. Майе дэнэ щыӏэ? Ар дауэ? И закъуэ щхьэ къэбгъэна?! Майе къэдгъэщтэжи, дыгъэкӏуэж, дегъэхыж къуажэм!

…Майе Татианэ и псысэм дихьэхауэ йодаӏуэ. Ритэ лъэныкъуэкӏэ къыщысщ, къедаӏуэ-къемыдаӏуэу икӏи ӏумыкӏуэту – и анэр мо ӏейм къыхуигъэнэну игу техуэркъым. Псысэри кӏыхьщ, Татианэ ар къыздиӏуатэм Майе кӏэлъоплъ – и нитӏым щӏоплъэ, и ӏупэ цӏыкӏухэр зэрыпӏэжьажьэм гу лъетэ. Сыт мыбы и лажьэ дыдэр? Псалъэркъым. Абы щхьэусыгъуэ гуэр иӏэщ. Ар зы. Абы нэмыщӏкӏи сыту пӏэрэ и лажьэр? Тхылъ щеджэфкӏэ, губзыгъэщ хужыпӏэнущ, ауэ тхылъыр зэхуищӏыжамэ – апхуэдэжкъым… «Щӏыӏэм уисрэ, си пщащэ? Щӏыӏэм уисрэ, си дахэ? – Хьэуэ, дадэ, сискъым, сискъым. – Щӏыӏэ Дадэр нэхъри къыбгъэдокӏуатэ хъыджэбз цӏыкӏум. – Иджы-щэ? Иджыри щӏыӏэм уисыркъэ? – Хьэуэ, дадэ».

Татианэ и макъыр зэм гъум ищӏу, зэми хъыджэбз цӏыкӏум ещхьу, и ӏупэ ӏувхэмрэ и бзэгумрэ псалъэхэр хуиту къыжьэдэхуу, къепсэлъ, Майе къызэфӏоувэри и ӏэ лъэныкъуэр цӏыхубзышхуэм и бгъэм пэщӏегъэувэ:

– Щӏыкъатиблым…

Татианэ антыхэбзэ къыгурыӏуэркъым. Майе и макъым къызэрикӏкӏэ мэкӏий. Ритэ къэщтауэ магъ.

– Щӏэгъэкӏ мыр, егъэшэж и анэм деж!

Майе урысыбзэм тохьэ:

– Сэ зыри си лажьэкъым. Псори сэр щхьэкӏэ мэгузавэ, ауэ сэ зыри си лажьэкъым.

Татианэ хъыджэбз цӏыкӏум ӏэплӏэ хуещӏ. Майе игу трегъахуэ ӏэплӏэри, дыхумэри.



Улэ жэмыр къишри и джабэм ӏэ дилъэжащ. Хьэмрэ жэмымрэ дзыхь яхуещӏ. Хьэпарийр къоплъри щысщ. Унэм щӏохьэжри хьэ ӏус зэхэщӏар къыхущӏех. Дэкӏуеипӏэм тотӏысхьэри пшапэзэхэуэгъуэр кӏыфӏ зэфэзэщым хуэкӏуэжыху тесщ. Унэ зэгуэтым и пэшищри пщэфӏапӏэри къигъэкъэбзащ нобэ. Пщэфӏапӏэр ятӏэ лъэгущ, псы ириутхэри къипхъэнкӏыжат. Дзыгъуэ вей дурэшым дэлъу къилъэгъуати, и жагъуэ хъуащ. Я джэдур кӏуэдауэ къэтщ. Хьирэт игъэщтамэ, щӏэх къыкъуэкӏыжынукъым. А фызыр джэду зищӏауэ хьэблэм дыхьамэ, пщӏантӏэхьэхэм лъэныкъуэ зрагъэз, унэ джэдухэр къезэуэну къоув. Зэрытемыгъакӏуэу зофыщӏауэхэр, ауэ Хьирэт абыхэм щхьэкӏэ къикӏуэтынукъым. Псэущхьэхэм зэрафӏэкӏын ӏэмал бжыгъэншэу ищӏэрэ пэт, япоуври йозауэ, и зэш тригъэууэ фэ тетщ.

Улэ и щхьэцыр ирежьых, еухуэн, ешыхьыж. И бостей нэхъыфӏыр щетӏагъэри лъэдакъэ тӏэкӏу зыщӏэт и вакъэм тоувэж. Мыр сыт, и фӏэщи? И щхьэ щодыхьэшхыж. Нобэ и джийм зыри ехакъым. И ӏупэр гъущӏащ. И щхьэр мэуназэ. Псы йофэ.

Сыхьэт щӏэӏуантӏэм йоплъ – жэщ ныкъуэщ. Шэнт щхьэгуэр къещтэ, унэкум ирегъэувэри, къотӏысыкӏ, и гур дэп жьэражьэм хуэдэщ, и бгъэр къресыкӏ, и нэкӏущхьитӏыр къызэщӏэнащ. Сыту пӏэрэ ныжэбэ къыпэплъэр?..

– Си анэ, къысхуэгъэгъу… Псалъэ уэстат мыпхуэдэ ӏуэху сыхэмыхьэну. Сабий закъуэм и узыншагъэщ арэзы сыщӏытехъуар…

Хьэ парийр хопщӏэукӏри хьэгъуэм йолъэдэж. Пщӏантӏэм мыцӏыху дэтщ – кӏыфӏыгъэр кӏыфӏым къыхэмыщми, псэущхьэм зыхещӏэ. Унэбжэр дамэдазэу ӏухауэ къигъэнащи, кӏыфӏыгъэр пшагъуэ-ӏугъуэ зэхэту щӏоукӏурие – псэ джэгур ежьэнущ…

Уэздыгъэри имыгъэункӏыфӏауэ Улэ хьэзыру щысщ, шэнт щхьэгуэм тесу. Ӏугъуэ фӏыцӏэм унэгуащэр къеуфэрэзыхь, и лъакъуэм щегъэжьауэ и щхьэм нэс зрешыхьэкӏ. Ӏэтауэ иӏыгъа и щхьэр зэуэ къыфӏоху, и жьэпкъыпэр и бгъэм къытеуэжу – пкъыр къанэри, псэр ирахьэжьащ…

БАХЪЭСЭН

Бахъэсэн и ӏуфэм къуажэ куэд ӏусщ, нэхъ ин дыдэр псыежэхым и цӏэр зыфӏащыжаращ – Майе къыщалъхуа къуажэр. Абдежым ирихьэлӏэу къуажэ уэрамхэм псы къыщиж хъуат – щӏым гъущӏ бжьамийхэр щӏалъхьауэ, абыкӏэ къакӏуэрт. Хьэблэ къэс гъущӏ быдэм къыхэщӏыкӏа псы къижыпӏэ хутрагъэуват, ищхьэмкӏэ къыщытепкъузэмэ, псыр къиутӏыпщу, бутӏыпщыжмэ – иубыдыжу. Псынэпсым хуэдэу къабзэт, ӏэфӏт абы къижыр, ауэ щагъэувыӏэ куэдрэ къэхъурт. Апхуэдэхэм деж къуажэдэсхэр псыежэхым псыхьэ кӏуэрт – Бахъэсэныпсым иджыри щыужахэтэкъым. Псыхъуэм пэгъунэгъухэр нэхъ къикӏат, ауэ уэрамыщхьэм псы къыщибгъахъуэу удыхьэжыным и тыншыгъуэр къэзыщӏа нэхъ жыжьэхэм иджы гугъуехь тӏуащӏэу къащыхъурт Бахъэсэныжь псыхъуэ дыхьэныр. Щӏымахуэм деж ӏэжьэм е шыдыгум зи щхьэ ягъэбыдэж чей ирагъэувэрти, унагъуэри ӏэщри зрикъун псы къашэрт. Шыдыгурэ чейрэ зимыӏэхэр пхъэхь зэфӏэдзакӏэ кӏуэкъэкӏуэжу ӏутт.

Хъыджэбз цӏыкӏухэм я жагъуэтэкъым пхъэхькӏэ псы къахьыну. Псы ӏуфэм ӏутыху дыгъэ жьэражьэр нэхъ щабэу зыхащӏэрт, псым и шкӏуэрашкӏуэр макъамэу зэхахырт. Ауэ псом ящхьэр псыхьэ кӏуэуэ къэкӏуэжыхукӏэ зэрытеур арагъэнут, я нэгу зиужьт, зэдэуэршэрт. Хьэблэм зэныбжьу дэсыр зэгъусэу кӏуэрт, абы щыгъуэм къыдэмыкӏ жыхуаӏэм хуэдэу дыгъэм дижьыхьыжауэ псыхъуэм дэс щӏалэжь цӏыкӏухэм зэрахуэзэнури хэтт ӏуэхум хуэзымыгъэщхьэхым. Къэхъункӏэ хъунури ящӏэрт: къезэуэнукъым, ауэ псы къахьым ятӏэ, мывэ къыхадзэнущ. Езыхэри, губжьарэ ешауэ, ягъэзэжынщи псы къабзэ кърагъэхъуэжынщ.

Зэгуэрым Майе хъыджэбзышхуэхэм ябгъурыту ежьэри псыхъуэм нэсащ, гъэзэж къыжраӏэкӏэ, емыдаӏуэу. Майе зыми едаӏуэ и хьэлтэкъым, къыжраӏэри зэхих-зэхимыхт, жэуапи иттэкъым. Хуейти, кӏуащ хъыджэбзхэм я гъусэу. Псыр жыжьэт, арат Майе хуэдэ нэхъ цӏыкӏухэр щӏызэдамышэр. Майе, сешащи жимыӏэу икӏи закъыкӏэримыгъэхуу, нэсащ псыхъуэм. Хъыджэбзхэм я пэгуныр из ящӏащ, пхъэхьым палъхьэжри, хуэмурэ къежьэжауэ къыздэкӏуэжым, щӏалэжь цӏыкӏу дыгъэрыжьэхэр къапэуващ, къазэрыӏэрыхьэкӏэ, хэт мывэ, хэт ятӏэ, хэти вэнвей пэгунхэм хадзащ. Щӏалэжь цӏыкӏухэм зы сырыху нэхъ макъышхуэу, нэхъ ӏэлу къахэщт. Хъыджэбзхэр къэгубжьри, къапэщӏэхуэ мывэр къащтэурэ яхэуэжащ мо къуейщӏей гупым. Сырыхум и натӏэм зыгуэр техуэри, кӏийуэ епхъуэжащ, лӏы хъуанэкӏэу инуи хъуэнащ. «Пхуэфащэщ, жьэ фӏей!» – хьэблэ хъыджэбзхэр икӏуэтакъым. Сырыхум и натӏэр зэгуэудауэ лъы къижырти, и ӏэгур кӏэрикъузауэ иӏыгът, абы къыщыщӏар къафӏэмыӏуэхуу, и гъусахэр щӏэпхъуэжат. Хъыджэбзхэм фӏей хъуа псыр иракӏутыжри ягъэзэжащ. Майе сырыхум бгъэдыхьэри и щӏыбым ӏэ дилъащ. «Сыт уэри узыхуейр?!» – жиӏэу къыжьэхэлъа щхьэкӏэ, Майе къилъэгъуащ абы и нитӏым къыщӏиха гуфӏэр. Сырыхур ежьэжащ, Майе, и гъусахэм яхуемыплъэкӏыххэу, абы и ужьым иувэри здэкӏуэмкӏэ кӏуащ. Мор къызэплъэкӏри дыхьэшхащ: «Сыт узыхуейр?» Майе, зыри жимыӏэу щӏалэжь цӏыкӏум кӏэлъыкӏуэурэ, я унэм нэсри чы бжыхькӏэ къэхухьа лъапсэм дыхьащ. Унагъуэр зэрыхуэмыщӏар нэм къыщӏидзэрт. Ятӏэ чырбыш унэ цӏыкӏур къабзэу зехьат, пщӏантӏэр зэлъыӏухат. Сырыхур къызэплъэкӏыжри, къыхуэгуфӏа е къыщыдыхьэшха – Майе къыгурыӏуакъым, ауэ къеупщӏащ:

– Уэ сыт узыхуейр, и? Кӏуэж, уи гъусэхэр кӏуэжащ куэд щӏауэ! Укъалъыхъуэ хъунщ, хьэблэр зэхыхьауэ!

Фыз гъур кӏыхьым и пэш къыщӏыхьи и кӏии зы ищӏащ:

– Уэ дапщэрэ бжесӏа щӏалэжь цӏыкӏухэм уахэмыхьэну? Пхуэфащэщ, укъаукӏау арамэ!

– Сэ зыми сиукӏыфынукъым! Мыр сыщӏэпхъуауэ сыжэрэ пэт, сылъэпэрапэри мывэм зэгуиудауэ аращ.

Сырыхур… хъыджэбз цӏыкӏут!

– Пэж мыбы жиӏэр? – сырыхум и анэ сырыхубзэр Майе къеплъащ – Уэ дэнэ езыр укъыздикӏар?

– Псалъэркъым ар! – Сырыху гуфӏэу и анэм хъыбар ирегъащӏэ, я «хьэщӏэр» езым и ныбжьми, и зэфӏэкӏыр куэдкӏэ зэрынэхъ мащӏэр и гуапэу.

– Сабий бзагуэ мы ӏэшэлъашэм ису зэхэсхакъым… – цӏыхубзыр гъуэнэгъубзэу бгъэдыхьауэ Майе зэпеплъыхь.

– Хэт уи цӏэр?

– Тэру Пагуэ ипхъу… – Майе и цӏэр жимыӏэу, и адэм и цӏэ-унагъуэцӏэр жиӏащ – ирагъэсат, гъуащэ хъумэ, апхуэдэу жиӏэну.

 

– Ыхьыы, – фыз гъурыр икӏуэтыжащ. Щӏыбагъ пэшымкӏэ щӏэплъэри зыгуэрым жриӏащ:

– Хьэщӏэ диӏэщ.

– Хэт? – къэӏуащ цӏыхубз макъ.

– Пагуэ и пхъур.

– Пагуэжьми?! Мыбы нэс хэт къэзышар?

– Езыр къэкӏуащ.

– Езыр цӏыкӏукъэ?

– Цӏыкӏукӏэ цӏыкӏукъым, ди Нуцэ хуэдизщ…

– Щӏэгъэкӏыж, къэкӏуамэ! А ӏеижьым и зэранщ уи адэр зыдэса хьэблэм дамыгъэхьэжу мы псыхъуэм дыкъызэрыдэтӏысхьар.

– И закъуэу кӏуэжыфыну си фӏэщ хъуркъым.

– Нуцэ егъэшэж.

– Нуцэ!

Нуцэр унэм щӏэпкӏыжри бзэхащ. Майе щӏыбагъ пэшымкӏэ щӏыхьэри пӏэкум ис фызыжь нащхъуэм и пащхьэм иуващ…

– Сыт укъыщӏызэплъыр? Хьэм укъихуа мыбы нэс? – фызыжьыр антыхэбзэкӏэ шхыдэурэ, нэмыцэбзэм тохьэж, Майе зэхих бзэ мыцӏыхум и тхьэкӏумэр тегъэхуауэ йодаӏуэ, фӏэгъэщӏэгъуэнщ. Фызыжьыр антыхэбзэм тохьэж: – Уи анэр дахэщ, уэ абы зыкӏи урещхькъым…

– Зыкӏи урещхькъым… – Майе зэхихар жеӏэж, фызыжьым и къэпсэлъыкӏэм зыпищӏыжурэ.

– Уи ӏуэху тэмэму пӏэрэ уэ ӏейм? – фызыжьым и нитӏыр къытриубыдауэ къыздеплъым, Майе абы нэхъри бгъэдокӏуатэри, и щхьэр и куэщӏым ирелъхьэ. Фызыжьым хуэмурэ и ӏэ ижьыр къеӏэтри, Майе и щхьэм къыделъэ.

– Мыр сыт? Уешауэ ара? Къакӏуэ-тӏэ, зыгъэпсэху.

Майе гъуэлъыпӏэм допщейри фызыжь нащхъуэм бгъэдотӏысхьэ. Унэжь цӏыкӏум щопсэу зэрылъхузэрыпӏ цӏыхубзищыр: анэшхуэр, и пхъур, и пхъурылъхур. Нэхъ тхьэмыщкӏэу къуажэм дэс унагъуэхэм ящыщщ. Я лӏыжьыр зэрылӏэрэ зыкъом щӏащ. Жэм закъуэ яӏэти, яхуэмыгъашхэу ящэжащ. Гъунэгъухэри зэхуэдэу къахущыткъым. Хэти къадоӏэпыкъу, хэти «нэмыцэщылъхущ» жаӏэри, ӏумпэм къащӏ. Я лӏыжьыр зауэм щыгъуэ нэмыцэм ящӏыгъуу дэкӏри, ӏэджэ дэкӏауэ къигъэзэжащ, нэмыцэ фызрэ хъыджэбз цӏыкӏурэ щӏыгъуу. Фызым и цӏэр Ребеккэт, и лӏыр Бэкэкӏэ еджэрт. Пагуэ балигъыпӏэ иуват абы щыгъуи, нэмыцэм ягуэтар къуажэм къыдагъэтӏысхьэж мыхъуну псалъэмакъ къиӏэтащ. Бзэгу ихьу и адэр нэмыцэм езыгъэубыдар а лӏыр арауэ зэхихат. Арщхьэкӏэ, гущӏэгъу зыхэлъ я къуажэгъухэм къахэкӏри, унагъуэм къащхьэщыжу къэуващ. Хьэблэ зыдэсам дэтӏысхьэжу къыхуамыда щхьэкӏэ, псыхъуэм деж щӏы кӏапэ къыщратащ. Унэ щхьэгуэжь цӏыкӏу ирищӏыхьри щыпсэуащ лӏэжыху. Нэмыцэ фызым антыхэбзэ зригъэщӏащ. Унэгъащӏэу къабгъурысхэм абы Нащхъуэ къыфӏащащ. Бзэгуцэмрэ нэмыцэмрэ я пхъур пасэу дэкӏуэри къикӏыжат, хъыджэбз цӏыкӏу щӏэсу. Нуцэ илъэсищ щыхъум, бзэгуцэр Бахъэсэныжь итхьэлащ, и хьэдэр ерагъыу къагъуэтыжри щӏалъхьэжащ. Нащхъуэ и лӏыр макъкӏэ игъеятэкъыми, «зэрынэмыцэ дыдэ» жаӏащ гъунэгъу фызхэм, «гу быдэ» кърагъэкӏыу. Абы ипэкӏэ зэм Нащхъуэ, зэм нэмыцэ жаӏэу щытати, Нащхъуэ цӏэр «трахыжри», нэмыцэ къудейкӏэ еджэ хъуащ. И пхъум зэреджэр «нэмыцэм ипхъу» е «нэмыцэм къилъхуа».

Ребеккэ антыхэлӏым щӏыгъуу Кавказым нэс къэкӏуэну арэзы щӏэхъуар зеиншэт, и унагъуэр зауэм хэкӏуэдати арат. Иджы фызабэу къэнащ. Сытыт гъыкӏэ, бжэкӏэ? Лӏар къэтэджыжынутэкъым, езыр яфӏэгуэныхь хъуми, зыри къыхуащӏэнутэкъым. Зэрыпсэунур дауэ? И пхъур колхозым хэтщи, къратыр мащӏэщ, и сабий закъуэр нацӏэрыфэ хъужауэ уэрамым дэтщ. Лъэӏуакӏуэ хыхьэу факъырэӏус къыхиха папщӏэ, Нуцэ ӏэнэщӏу къэкӏуэжыркъым – зыгуэрхэр къыщӏеуӏукӏ. Зэуэрейщ, и щхьэцыр яупсри, сыт щыгъуи кӏэщӏщ, и лъэгуажьитӏыр теуда зэпытщ. Щӏалэ цӏыкӏухэм яхэтурэ, и щхьэм къыщхьэщыжыф хъуащ. Нэмыцэ щылъхукӏэ къеджэрт, ауэ апхуэдэхэм щхьэкӏэ Нуцэ къикӏуэтынутэкъым.

Ребеккэ ӏэрыгъадэ маршынэ иӏащ, фызхэм яхуэдэрт, дыпщӏэу шатэ, джэдыкӏэ къариӏыхырт, ахъшэ тӏэкӏу къыщыпэкӏуи къэхъурт. Маршынэр фӏадыгъуащ. Зыдыгъуари ищӏэрт, ауэ къытрихыжыну хулъэкӏынутэкъым – къуажэ советым нэмыцэ фызым пщӏэ щиӏэтэкъым, къуажэдэсхэрати, яхуэтхьэусыха щхьэкӏэ, зыми къафӏэӏуэхуакъым. Мыбы лей къытохьэ жиӏэу псэ зыӏут къыщымыувым, и ӏэрыгъадэ маршынэр зыдыгъуахэм нэмыцэбзэкӏэ тебжаи, ебгаи – унагъуэм зэдыщӏэкӏыу фэрэкӏ къатекӏэри, фэрэкӏнапэу къэнащ. Ребеккэ къищӏат и маршынэр бэзэрым яхьу зэращар. Къедыгъуари щӏегъуэжат, и пхъуищыр ямышэу къыщыдэнэжкӏэ, щӏегъуэжынтэкъэ. Хэт фэрэкӏнапэ хуейр? Удахэу уашарэт.

Пагуэхи ебгат нэхъ гуащӏэжу. Абы и зэранщ щӏыфӏ дыдэ зэрылъ щӏапӏэм ирамыгъытӏысхьэжу Ребеккэрэ и лӏымрэ псыхъуэ мывалъэр псэупӏэ зэращӏар. Я щӏапӏэжьым исыжамэ, щӏым сыт хищӏэми, къэкӏынут, а хьэблэм дэсхэри зи ӏуэху нэхъ хуэщӏат. Дыгъуэрабзу къуажэм дэсыр псыхъуэмкӏэ нэхъ къэкӏуэрейщи, Ребеккэ джэдкъазри хадэм зэрыщыӏэбэ ӏэмэпсымэри фӏадыгъу. А псор зи лажьэ Пагуэ и пхъур къакӏуэри къыбгъурытӏысхьащ.

– Нэкъицӏэфт, сыт укъыщӏызэплъыр? Уи анэ дахэ дыдэми уи адэжьми уарещхькъым. Дэнэ уэ укъыздикӏар?

…Хъыджэбзхэм псы яхьу хьэблэм щагъэзэжам, пшапэ зэхэуэгъуэт. Улэ къапэплъэу уэрамыщхьэм тетт. Майе щимылъагъум, и фэр зэщӏэкӏащ. Псым ирагъэхьамэ?!

– Щӏалэжь цӏыкӏу гуэрым и гъусэу ежьэри, деджэкӏэ къытхуигъэзакъым.

– Хэтхэ я щӏалэ цӏыкӏу?

– Хъыджэбз цӏыкӏут ар! Сырыхубзэу, псыхъуэмкӏэ дэсщ! Нэмыцэм и пхъур!

Унэм щӏэлъэдэжри Жануэс жриӏащ Майе къилъыхъуэну псыхъуэмкӏэ зэрыкӏуэр. Щӏэупщӏэурэ къигъуэтащ, кӏыфӏ зэхэту нэсащ Ребеккэ и унэм. Майе жеяуэ ирихьэлӏащ, къыхуэгъэушыртэкъым, къызэщыурти жеижырт. Ӏэплӏэкӏэ къищтэри кърихьэжьащ. Уэрамдэкӏ защӏэт, хадэу екӏуэкӏыу, жэщ кӏыфӏым зытеувэр имылъагъуу, лъапэрапэу. Къэувыӏэм, зигъэпсэхум, ежьэжурэ, къакӏуэрт. Кхъэм пэзанщӏэ щыхъу дыдэм Майе къэушри, и анэр къицӏыхужакъым, здэщыӏэри къыгурыӏуэртэкъым – шынащ, зыӏэщӏиудыну ныкъуэкъуащ. Сабийр гъым, и анэри дэгъыу, ерагъыу къэсыжахэщ. Жануэс куэбжэпэм ӏутт.

…Уэшх къызэремышхыу, псыри къызэримыжу екӏуэкӏырти, сабийхэм хьэблэ-хьэблэкӏэрэ хьэнцэгуащэ кърашэкӏыу щӏадзащ. Къуажэшхуэм балигъхэр нэхъ зэроцӏыху, сабийхэр хьэблэ зырыз къыщыхъуамэ, зэхуэхамэщи, зэхэзагъэркъым. Хамэ хьэблэ дыхьэхэм къапоув, къыдахуж, зэхэуэ, зэрыфыщӏ къыщыхъуи щыӏэщ. Жануэсхэ я хьэблэм унагъуащхьэ чэзууэ джэдыкӏи хьэжыгъи щыхахри зы гуп дэтщ, хьэнцэгуащэ уэрэдыр кърашу. Абыхэм яхэт Нуцэ сырыху цӏыкӏур Майе къилъагъури щыгуфӏыкӏащ. Модрейри къыщыгуфӏыкӏыжащ. Арати, Майе абы и ужь иувэри ежьащ. Къуажапщэм нэс дэкӏуеящ. Дауи, ахэр хуиту абы нэс ягъэкӏуэну хъунтэкъым, «фыздэкӏуэр дэнэ, фи хьэблэм къыщыхэфх джэдыкӏэ» жаӏэу къапэмыуву, ауэ Нуцэ гупым зэрапашэр ялъэгъуа нэужь, апхуэдэ гукъыдэжыр яфӏэкӏуэдырт. Ешахэщ, къыхахар къахуемыхьэкӏыж хъуащ, унагъуэ къэс къытракӏа псым псыхьэлъахуэ ищӏахэщ, къэмэжэлӏахэри пэжт. Къагъэзэжауэ къехыжурэ, Майехэ я унэм къыщыблагъэм, Нуцэ жеӏэ: «Майе, накӏуэ фи деж!» Майе Нуцэ и нитӏым къыщӏих нэхур елъагъу, ауэ жэуап иритыркъым. «Фынакӏуэ, дыдэвгъэхьэ!» – жи езы Нуцэ. «Хъунукъым» къыщыжрамыӏакӏэ, и гушхуэныгъэм къреубыдэ накӏуэпакӏуэу дыхьэныр. Сабий зэрызехьэм я макъым унэм къыщӏиша нанэр зыхэплъар зи щыгъынхэр ныкъуэгъущ сабий дыгъэрыжьэхэращ. Нуцэт псоми тегушхуэри, япэ ищри лъэӏуащ:

– Кхъыӏэ, мы ди джэдыкӏэм щыщ тхуэгъави дыгъэшх, шхын щхьэкӏэ долӏэ!

Гупхэмыхьэ Майе мыбыхэм яхэту зылъэгъуа нанэр мыгуфӏэу къэнэнт?

– Фи джэдыкӏэми сыхуейкъым, тӏасэ, фэ фшхын дэ диӏэщ, фыныщӏыхьэ модэ пщэфӏапӏэм! – Жануэс гуэщым къыпыт гъэмахуэ пщэфӏапӏэмкӏэ и ӏэр ищӏащ. Мо зи ӏумацӏэр къэхъея гупым нанэм и псалъэр тӏэу жыӏэ ящӏакъым, зэрыщӏыхьахэщ. Тӏысыпӏэ зылъысар щысу, зылъымысар зэфӏэту щӏакхъуэрэ кхъуейрэ зэдашх, щӏакхъуэ бзыгъэм шатэ щихуэм, фошыгъу тригъэщэщэжурэ Жануэс ӏэнэм къытрелъхьэ – ари ирагъэкӏ, пхъэщхьэмыщхьэпс ӏэфӏми щыщ къранэркъым. Я ныбэ из щыхъум, гупзешэ Сырыху къыхилъхьащ:

– Фынеуэ Къудан хьэблэ!

– Сыт абы щыӏэр?

– Къуданхэ Сосрыкъуэ и напэӏэлъэщӏыр пхъуантэм къыдахынущ нобэ!

– Ар дэнэ нэс? Мы тӏыгъ къомыр-щэ?

– Мыхэр делъэӏунщи мыбдеж къэдгъэнэнщ, дыкъыщыкӏуэжкӏэ къэтщтэжынщ.

Унафэр ягу ирихьами, Къудан хьэблэ кӏуэнымкӏэ псори арэзы зэдэхъуакъым:

– Хьэуэ, сэ сешащ, сыкӏуэжынущ.

– Сэри ди деж къызэшхыдэнущи, сымыкӏуэжу хъунукъым.

Нуци гурылъ ищӏам пикӏуэтыж и хьэлтэкъыми, ежьащ:

– Кӏуэжынур фыкӏуэж, нэкӏуэнур фынакӏуэ!

Я хьэжыгъэ пэгунитӏымрэ джэдыкӏэ хъушэмрэ Жануэс и пщэфӏапӏэм къыщӏанэри, Сырыхур я пашэу гупым къэнэжар ежьащ, нобэрей махуэм мыхьыр зыхь хьэнцэгуащэр къащтэри.

Майе Нуцэ и нитӏым къыщӏих нэхугъэм зыӏэпешэ, дэни кӏуэнущ и ужьым иту. Сабийхэр шхэху ядэуэршэра Жануэс къыгурыӏуат хъыджэбз сырыху цӏыкӏур зейр. «Нэсрэн мыгъуэр нэмыцэм езыгъэубыда бзэгуцэм и щылъхур си унэ щызгъэшхащ… Сытми къысхуиухьт… Арщхьэкӏэ сабийм сыт и лажьэ? Зэрыбзаджэ цӏыкӏу плъагъуркъэ: джэдыкӏэхэр ибжащ, гупыр кӏэкӏэ зэрехьэ, тхьэ…»

Майе сабийхэм якӏэлъыдэкӏыну хэтщ. «Тхьэ, узмыгъэкӏуэну-тӏэ, алейкӏи укъызэмыплъ. Жэщ ныкъуэм уи анэм укъилъыхъуэу зэрыдэтар уфӏэмащӏэ?!»

Майе зыри жимыӏэу кӏуэри Нуцэ и къуагъым къуэувати, Жануэс зыхуэшыӏэжакъым:

– Абы къыкӏэрыкӏ! Уэ ар ныбжьэгъу пхуэхъунукъым!

…Сырыху и гупыр нишэсащ Къудан хьэблэм. Унагъуэм щӏэсри хьэблэм дэсри пщӏантӏэм щызэхэтт. Сабийм я дыхьэгъуэмрэ я нанэ и къыщӏэкӏыгъуэмрэ зэтехуащ. Абы щхьэнтэ кӏыхьым теубгъуауэ напэӏэлъэщӏ гъуабжафэ къыщӏихащ и ӏитӏ шиям телъу. Пщӏантӏэкум ит шэнтщхьэгуэм тепщэчыхуэ тетт псы иту – ар дыгъуэпшыхь ягъэуват, жэщ псом щыту уафэм къех гуащӏэр зыщӏишэн папщӏэ. Нанэр абы бгъэдыхьэри, и ӏэ лъэныкъуэр псым хищӏэм, къыпыткӏу ткӏуэпсхэр щхьэнтэм триутхэурэ тхьэ елъэӏуу щӏидзащ:

1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15  16  17  18 
Рейтинг@Mail.ru